Sol Samp1 (A5) Inside Pages (Inner Design).pdf -

Please enable JavaScript to view the full PDF

የዱባ ጥጋብ ሰሎሞን አበበ የነጯ “ክር” ቀይ መሥመር ለዚህ ጽሑፍ ጥንስስ የኾነውን የመነሻ ሐሳብ በምጽፍ ጊዜ ምቾት የሚነሣ አሮጌ የካፌ አግዳሚ ወንበር ላይ ተቀምጬ ነበር። የአካባቢው ግር ግርና ጫጫታ አይጣል ያሰኛል። ቀልብ ለመሰብሰብ አይመችም። ከወንበሩ መቈርቈር ብቻ ሳይኾን ሰላምና እርጋታ ከሚነሣው ውክቢያ በላይ ምቾት የነሣኝ ቍጭ ባልሁበት ያየሁት አሳዛኝ ድርጊት ነበር። ከጥቂት ደቂቃዎች በፊት፥ ምክንያቱን በማላውቀው በድኾች የሚያፌዝ ፈጣሪያቸውን ይንቃል። አለመግባባት የተነሣ፥ ዕድሜው ከኹለት ደርዘን እንደማይበልጥ የገመትሁት “ጐበዝ” ክፉኛ ያበሻቀጣቸው አንድ ሽማግሌ ከካፌው በረንዳ ጥግ ቍጭ እንዳሉ (ምሳሌ 17፥5) በብርቱ ትካዜና መብሰልሰል ተውጠው አያለሁ። *** በዘመን ብዛት የተኰማተረ የፊት ገጽታቸው በጥልቅ ሐዘን እንደ ተከደነ ከፊታችን ተዘርግፏል። ታታሪ ገበሬ እንደ ሸነሸነው ለም መሬት በረድፍ የተደረደሩ በዚህ ዓለም ላይ ልጆች ባይኖሩ ኖሮ ዓለም ምን ያህል አሳዛኝና አስጨናቂ መሥመሮች የወረሩት ግንባራቸው “ነጭ ላብ” አጢዞበታል። ከሲታ ናቸው። ቦታ ሊኾን እንደሚችልና አዛውንቶች ባይኖሩበት ደግሞ ምን ያህል ሰብአዊነቱን ማሠሪያው እንደ ላላ ጆንያ ያዘበዘበና የተጣጠፈ ቈዳቸው ክፉኛ ረግቧል። አካላዊ የተቀማ አስፈሪ ስፍራ ሊኾን እንደሚችል ዘወትር ዐስባለሁ። ጥንካሬያቸውንም ኾነ ሥጋዊ ወዘናቸውን ችግርና እርጅና በብርቱ ክንዱ እንደ ከሰከሰው ግልጥ ብሎ ይታያል። እርሳቸውን መመልከት ብቻውን “ሥጋ ባዳ” – ሳሙኤል ቴለር ኮሌሪጅ (እንግሊዛዊው ባለቅኔ) የመባሉን ምሥጢር በገቢር ይተርካል። (ውበትም ደም ግባትም እንደ ማለዳ ጤዛ አላፊና ረጋፊ ነው።) *** አለባበሳቸው “እንደ ነገሩ ኾነ” ከሚባል,ለው በላይ ተዝረክሯል። በሸሚዝ “በቀኑ መጨረሻ ዋጋ ኖሮት ከቍጥር የሚገባው በሕይወታችሁ ምትክ የለበሱት የኮት ቅርፅ ያለው ነገር ሲኾን ከወዝ ዐደር የሥራ ልብስ ላይ የተነቀለ የኖራችኋቸው ዓመታት ሳይኾኑ በዓመታቱ ኖራችሁት ያሳለፋችሁት ሕይወት ነው።” ሳይኾን አይቀርም። “ከሸሚዛቸው” በላይ ሹራብ ደርበዋል፤ የጐበጠ ትከሻቸው – አብርሃም ሊንከን ላይ ያረፈው ክፍሉ ክፉኛ የነተበና ያረጀ ተካፋች ሹራብ። ምን ዐይነት ቀለም እንደ ነበረው ለማሰብ እንዳይቻል አሮጌነት እና እድፍ ከሹራብነት ተራ አውጥተውታል። ጭቅቅት የተደገደገበት ዳለቻ ሱሪ ታጥቀዋል። ጕልበቱ አካባቢ በእጅ የተጠቀመ እራፊ በሰፊው ተጥፎበታል። (ስንትና ስንት ሱሪዎች ለባሽ ዐጥተው በየቁም ሳጥኑ ታፍነው በሚኖሩበት ዓለም አንድ አረጋዊ ይኸን ለብሶ ይመላለሳል።) ለምቦጩን ከጣለው የእግር ሹራባቸው (ካልሲያቸው) እና በሱሪያቸው ጫፎች ከመሸፈን ያመለጡት የቅልጥሞቻቸው ክፍሎች በቆዳ የተሸፈኑ ድብልብል 6 7 የዱባ ጥጋብ ሰሎሞን አበበ ዐጥንታቸውን አጋልጠዋል። የጫማቸውን ቅርጽና ዐይነት ለመናገር ያስቸግራል። የሚበቃ ዘውዳቸው ኾኖላቸዋል። የምናከብራቸው ጕልበታቸውን ፈርተን ሳይኾን ከመቈርፈዱ፥ ከመጣመሙና ከመጨማደዱ ብዛት ከወዳደቀ የቈርቈሮ ቍራጭ “አክሊላቸውን” አይተን ነው። በብረት ዘነዘና እየተቀጠቀጠ የተሠራ ሰንዱቅ ይመስላል (እግሮቻቸው እዚህ ውስጥ እንዴት ይኾን የሚውሉ?)። ጠቢቡ በምሳሌው “የሽማግሌዎችም ጌጥ ሽበት ነው” ማለቱ ለዚህ ነው። መጽሐፈ ምሳሌ የጥበብ ጽሑፍ ሲኾን፥ ጠቅለል ባለ አነጋገር፥ ኹለት የተለያዩ በተጨማደዱ መዳፎቻቸው ላይ ያረፉት ጣቶቻቸው (ዐጥንታቸው ማለት የአኗኗር መንገዶችን መኖራቸውን ለማሳየት ተጽፏል። የጥበብን መንገድ ከስንፍና ይቀላል) አንድ ውልግድግድ ከዘራ ለመጨበጥ ተቈላልፈዋል። እሳት እንደ ገባ (ወይም ከሞኝነት) መንገድ ጋር ያነጻጽራል። በዚህ አጠቃላይ የሕይወት አተያይ ላስቲክ የተኰማተረች የራስ ቆባቸውን ጕልበታቸው ላይ ጥለው በክርናቸው መሠረት ሞኞች እግዚአብሔርን ከማወቅ ባፈነገጠው ሕይወታቸው መጥፎ ተጭነዋታል። ምናቸውን እንደያዙባት ባላውቅም አንዲት ከረጢት ከእግራቸው ውሳኔዎችን ያደርጋሉ፤ ውሳኔያቸውም የሚያስከትላቸውን መዘዞች ለመቀበል ሥር ተወሽቃለች። በእርሷ ላይ ደግሞ የታጠፈች ጃንጥላ። ይገደዳሉ፤ በወጣትነት ይሞታሉ። አስተዋዮች እግዚአብሔርን በመፍራት በምትገኝ ጥበብ ጥሩ ውሳኔዎችን ያደርጋሉ፤ ውሳኔያቸው በሚያስከትላቸው መልካም ራሰ በራ ናቸው፤ ሙሉ ራሰ በራ። በጭንቅላታቸው ላይ የተረፈ ምንም ፍሬዎች ይደሰታሉ፤ በመኾኑም፥ እስከ ብስለት ዕድሜ ድረስ ሳይዋረዱ ይኖራሉ።1 ጸጕር የለም። ኖረውም ከኾነ፥ ከጨረፍታ በላይ ላያቸው ስላልቻልሁ በእኔ ዐይን እንግዲህ፥ በዚህ ዐይነቱ የጥበብ ንጽረት ተመልክቶ ጠቢቡ ሽበትን የሽማግሌዎች አልገቡልኝም ይኾናል። (እንኳን እኒህን መሳይ አዛውንት ይቅርና በማንኛውም ጌጥ ብሎ ጠርቶታል። ሰው ላይ አተኵሮ ለማፍጠጥ ጽናቱ የለኝም።) ለምን እንደ ኾነ ግን ባላውቅም በጨረፍታ ካየሁት ገጽታቸው በአእምሮዬ ተቀርጸው የቀሩት በባዶ አናታቸው በመኾኑም፥ ብሉይ ኪዳን በዕድሜ የገፉ ሰዎችን እንደ “ተራ አዛውንት” ወይም ላይ የቀሩት በጣት የሚቈጠሩ ሽበቶች ናቸው። በተለይም (በተተከለችበት የራስ “ያረጀ የዕድሜ ባለ ጠጋ” ብቻ ሳይኾን፥ እንደ “ሽበት ባለ ጠጋ” ይቈጥራቸዋል። ሜዳ ላይ) ነፋስ ጎንበስ ቃና ያደርጋትና ያውለበልባት የነበረች አንዲት ዘለላ ረጅም “ሽበታሙ ሰው” ወይም “ሽበታም” ብሎ ይጠራቸዋል (ዘሌ. 19፥32፤ ኢዮ. ሽበታቸው ትኵረቴን ሰረቃው ቈየች። አንዲት ቅንጣት ሽበት ናት። 15፥10)። ሽበት ከረጅም ዕድሜ ጋር የተቈራኘ ነው፤ ዕድሜም በፈንታው ከብስለት (ጥበብ) ጋር ተሳስሯልና “ሽበታም” ማለት የክብር ስም እንጂ ስድብ አይደለም። እርጅናና ጕሥቍልና ሽበታቸውን ጭምር የነጠቃቸው መሰሎ ተሰማኝ። በዕድሜው ብዛት የሸመገለ ኹሉ አስተዋይ፥ በሳልና ክቡድ ባይኾንም፥ የሽበት ኾኖም፥ ከሌሎች ጥቂት ቅንጣቶች ጋር፥ የሽበት ዘለላዋ ብቻዋንም እንኳ የራሷን የክብር አክሊልነቱ ግን አሌ ሊባል አይችልም። ምስክርነት ከመስጠት አትቦዝንም። ቢያንስ ለእኔ መስክራለች፤ በለሆሳስ፤ ግን በጥልቀት። እንግዲያስ፥ የእኒያ አባት ሽበት በዚያ ወጣት ፊት እንዴት ሊቀልል ቻለ? ምርቃታቸውን ሊፈልግ ሲገባው በኀዘናቸው እንፋሎት መታፈንን እንደ ምን መረጠ? የክብር ጌጥ ሽበታቸው ስለ ረገፈ እንደ ምንም ታለፈ? በፊቱ ያስናቃቸው መጐሣቀላቸው ነው? አዳፋ መልበሳቸው ነው? ወይስ ዐቅም ማጣታቸው? ሺህ ጊዜ ዐቅም ቢያጡ፥ ሽበታቸው መጀመሪያ ያስታወሰኝ ይህን መጽሐፍ ቅዱሳዊ እውነት ነበር። የቈሸሸ ቢለብሱና ጐሥቋላ አካላቸውን እየጐተቱ ቢታዩም፥ ሽምግልናቸው ለምን “የጐበዛዝት ክብር ጕልበታቸው ናት፥ የሽማግሌዎችም ጌጥ ሽበት ነው” (ምሳ. 20፥29) የሚለው። አዛውንቶች የወጣትነት ክብር የነበረው ጕልበት ከድቷቸው 1     የጥበብ ጽሑፎች የሚያነሧቸው ሐሳቦችና ጥበባዊ አባባሎች ጠቅለል ያሉ (general) ቢኼድም፥ ሽበት በተባለ ጌጥ ተሸልመዋል። ሽበታቸው አክሊላቸው ነው። አተያዮች ላይ የተመሠረቱ መርሖዎችና መመሪያዎች ናቸው እንጂ፥ ኹል ጊዜና በየትኛው ቦታ አረጋውያንን መናቅ ጌጣቸውን ማጕድፍ ነው። ሽምግልናቸው ክብር ሊያጐናጽፋቸው የማይለወጡ፥ ቋሚ እና ኵላዊ (universal) እውነታዎች አይደሉም። 8 9 የዱባ ጥጋብ ሰሎሞን አበበ አልታፈረም? ትልቅነታቸው እንዴት ተደፈረ? ሽበታቸውስ? የክብር አክሊላቸውስ? የሚከብዱ፥ ጥፋቶች እዚህም እዚያም ይታያሉ። ሞገሳቸው እንደ ምን ተረሳ? ማኅበራዊ ጕልላትነታቸው ስለ ምን እንደ አልባሌ ግትቻ ተቈጠረ? በ2011 የተወሰኑ ጋጠ ወጥ ጐረምሶች ሽማግሌዎችን እያሯሯጡ ሲወግሩ የሚያሳይ አንድ የቪዲዮ ምስል በየማኅበራዊ መገናኛ ብዙኀኑ ሲዘዋወር ከርሟል። አጠገባቸው በነበርሁበትም ይኹን በኋላ ያቺ የሽበት “ዛላ” ሰው ብትኾን ቪዲዮውን ለማየት ስለ ከበደኝ እንደምንም ታግሼ የፎቶግራፍ ምስሎቹን ብቻ ስንቱን ትንግርት በመሰከረች እያልሁ ማሰቤ አልቀረም። እንደ ሞኝ ኹኜ የሰው ተመልክቻለሁ። ደብዳቢዎቹ ያንን መሳይ የዕብደት ሥራ ለማከናወን ያመካኙበትን ሽበት ዐስባለሁ። እገረምባታለሁ። እርሷ በቆመችበት የራስ ቅል ላይ ምን ምን ሰበብም ኾነ የጭካኔ ተግባሩ የተፈጸመበትን ቦታ አላውቅም። በርግጥ ማወቅም ማዕረግ ኖሮ ያውቅ እንደኾን እጠይቃለሁ። ያ ራስ ብዙ ባርኔጣ ተፈራርቆበት አልፈልግም። ነገር ግን፥ አንድ ማኅበረ ሰብ በግብረ ገባዊ ድኽነት ክፉኛ ተቀጥቅጦ ይኾናል። ስንት ኮፍያዎች ዐርፈውበት እንደ ነበር መገመት ይቻላል? ወታደራዊ በቍልቍለት መንገድ ሲንከወከው ለማመልከት እንደ ምሳሌ ሊወሰድ እንደሚበቃ መለዮ ደፍቶ ያውቃል? ከከፍተኛ ትምህርት ያገኘው የመመረቂያ ቆብ ኖሮት ማስተባበል አይቻልም። አዛውንት እያሯሯጠ በቡጢ የሚነርት የጐረምሳ ሠራዊት ያውቃል? ባለ ማዕረግ ቆብ ይኾን? ይህ ራስ ምን ሲንተራስ ኖረ? እንደ ያዕቆብ አይተን አቤት አቤት ስንል ወጣቱ “መብቱን ለማስከበር የወሰደው እርምጃ” እንደ ድንጋይ ተንተርሶ ይኾናል። ወይም የሣር ጕዝጓዝ። ምናልባትም በላባ ትራስ ላይ ኾነ ምስክርነት ሊሰጡ የሞከሩ ሰዎችንና አስተያየቶቻቸውን ተመልክተናል። “አገር ዐድሮ ያውቅ ይኾናል። … ሲያረጅ ጃርት ይፈላበታል” ሲባል ተረት ብቻ ይመስለኝ ነበር። እንዲህ ዐይነቱን ድርጊት፥ አሰፋ እንደሻው፥ “የባህል መሸራረፍ እና የስብእና መሰባበር” ኹነኛ ማስረጃ አድርጎ ይህ ራስ አእምሮ በተባለው ዕልፍኙ ውስጥ ስንት ትዝታ አሽጓል። የእኒያ እንዲህ አቅርቦታል፤ አባት ጥረትና ትጋት እንዴት ያለ ነበር? የቱ ጋ ተደናቅፈው ይኾን? መቼም የራሳቸውን ከፍታና ዝቅታ አያጡም። የግላቸው የፍቅርና የኀዘን ታሪክ ይኖራቸዋል። ከዚህ በመንገድ ላይ፥ በአደባባይ፥ በሕዝብ መገናኛዎች ውስጥና ሕዝብ በተሰ በሰበበት አካባቢ አእምሮ ኅብረተ ሰቡ ምን ሲጠቀም ኖረ? በበተነው ልክ ሰብስቧል? የደበቀው ሐቅ ኹሉ የሚተላለፈው ዘለፋና እዚህ ለመድገም የሚቀፍ አስቀያሚ የስድብ ዐይነት ብሎም ለሰዎችና አለው? የሚሸሸው ታሪክስ? ስንት አሳፋሪ ድርጊት መዝግቦ ይኾን? የተሸከመው ለኅብረተ ሰቡ የሚሠነር ንቀትና ያስተሳሰብ ትውከት ምን ልክ አለው? ምንስ አመልካች ነው? አጕራ ትዝታ ቀና ብሎ በድፍረት እንዲኖር የሚያስችል ነው ወይስ በፍትሕ ብርሃን ፊት ዘለል ወጣቶችና ለፍላፊዎች ሕዝቡን በየሰበቡ ሲያሸማቅቁት፥ በተለይ የፈረደባቸው እናቶች ላይ ዐንገት የሚዘልስ? አላውቅም። የኾነ ኾኖ እኒያ አባት የደረሰባቸው ግልምጫና የሚወረወረው የብልግና ናዳ አየሩን ሲሞላው፥ ከሰው መኻል ብድግ ብሎ ይህን ማቆም የሚችል ንቀት ከባድ የኅሊና ሸክም ዘርግፎብኝ ኼዷል። … እየጠፋ ዘመኑን ብቻ በመርገም ማለፍ እንዴት ይቻላል? መፍትሔውስ ምንድር ነው? 2 ሽበት የመዳፈር መደዴነት ችግሩ ሰፋ ያለ ነው። ቀጥ ያለውን ለማስጐንበስ የመጣርን ነገር ኾነ ብለን ሳንያያዘው አልቀረንም። ግለ ሰብ ሽማግሌዎችን ብቻ ሳይኾን ቀድሞ የኖረ ላለፍንባቸውና እያለፍንበቸው ለሚገኙ መከራዎቻችን ኹሉ ብቸኛ መነሻ የትኛውንም ምሰሶ መገፍተር ወይም መነቅነቅ እንደ አዋጭ ምርጫ ተወስዷል። ባይኾንም፥ በማኅበራዊ ትስስራችን፥ ሥልጣኔያችንና ዐብሮነታችን ላይ ፈጥጦ ሎሬት ጸጋዬ ገብረ መድኅን “ጴጥሮስ ያችን ሰዓት”ን3 የጻፈው በአንድ ከባድ ለተጐለተ ቍስላችን አንዱ መንሥኤ ቀዳሚ ባለውለታዎችን መናቅ መኾኑን በይፋ ማጋለጥ ለኅሊናችን የቀረበ ጥያቄ ነው። ሽማግሌን ማቃለል፥ ታላቆችን ማዋረድና 2     አሰፋ እንደሻው፥ ኢትዮጵያ ዛሬና ነገ፥ ቍጥር አራት (አዲስ አበባ፥ አልፋ ማተሚያ ፊተኛ ጕልሐንን በግፍ ማጕላላት በጋራ ሥርዐታችን ላይ የተቃጣ በደል መኾኑ ችላ ቤት፥ 2009)፥ 51። የተባለ ይመስላል። ስለዚህ አረጋውያንን በማዋረድ ረገድ ለመስማትና ለማየት 3     ጸጋዬ ገብረ መድኅን፥ “ጴጥሮስ ያችን ሰዓት”፥ እሳት ወይ አበባ (አዲስ አበባ፥ የጸገመ ቤተ ሰቦች፥ 1999 ዓ.ም.)፥ 10 11 የዱባ ጥጋብ ሰሎሞን አበበ የኅሊና ፈተና በጽኑ ተፈትሮ በተያዘበት ቍጭት ተቀስቅሶ ነበር። ይኸውም፥ በአንድ አወዳደቅ በሐቅም ኾነ በክፋት ያልተባለ የለም።5 በታሪክ የሚጻፈውና የሚነገረው ምሽት ጸጋዬ ወደ ቤቱ ሲያቀና ሳለ አንድ ጥንብዝ ብሎ የሰከረ ጀብራሬ በአዲስ አወዛጋቢ ዝክንትል እንደ ተጠበቀ ኾኖ፥ “ልጅነት የተጫነው እና ብስለት የጐደለው” አበባ ማዘጋጃ ቤት ምዕራብ አቅጣጫ በቆመው የአቡነ ጴጥሮስ ሐውልት ሥር ቀዳሚዎቻቸውን የመፈታተን አድራጎታቸው ለውድቀታቸው እንደ ሰበብ ሳያገለግል በግዴለሽነት ሲሸ* ያየዋል፤ ይሳደብም ነበር። ከነውረኝነት በላይ ያገጠጠ ዕብደት እንዳልቀረ ሲጠቀስ አንብበናል። ይህ ስሕተት በዘመን ተጋሪ የዐይን እማኞችና ሲፈጸም ያየው ጸጋዬ ልቡ በሐዘንና ንዴት እንደ ጋየ ከቤቱ ደርሶ የቅኔውን ሰይፍ በታሪክ ተመራማሪዎች የተመሰከረ ኾኖ አግኝቸዋለሁ። ነቃፊዎቻቸው ብቻ መዘዘ። ሳይኾኑ ለእርሳቸው ቀና አመለካከት የነበራቸው አስተያየት ሰጭዎች ጭምር ይኸን የልዑሉን ድካም ሳይጠቅሱት አላለፉም። ድካማቸው ምን ነበር? ቀዳሚዎቻቸውን ነባርና ዘመን ጠገብ ማኅበራዊ ውርሶችንና ዕሴቶችን መናድ አዲስ ግኝት እንደ ከልክ ባለፈ ንቀት መገዳደር፤ የዕድሜ ታላላቆቻቸውን በግዴለሽነት መዳፈር። መፈልሰፍ ተወሰደ። ውጤቱ ግን “ውሃ ቅዳ ውሃ መልስ” ከመኾን አላለፈም። ከቀደምት ዘመናት ገጾች ላይ አቧራውን ማራገፍ ተገቢ ቢኾንም፥ “ከታሪኩ በጎ በጎ ለምሳሌ ከፊታውራሪ ተክለ ሐዋርያት ገጠመኝና ትዝብት ያገኘሁትን የኾኑትን መልካም ነገሮች ሳይወስድና የታሪክ ስሕተቶቹን መርምሮ ሳይማርባቸው ላስቀድም። ልጅ ኢያሱ ለክብራቸው በማይመጥን አኳኋን እዚህም እዚያ ሲሉ፥ የገዛ አባቶቹን ታሪካዊ ልምድ በጅምላ አፈር አስግጦ የሚያድግም ኾነ ያደገ አገር ከዕድሜ አቻዎቻቸው ጋር ሲጫወቱና መሥመር የሳተ ነገር ሲከውኑ ይውሉ እንደ የለም።”4 ትናንትን በመርገም የነገ ሥንቅ አይዘጋጅም። ጽኑ መሠረት የሌለው ነበር የሚተርኩት ተክለ ሐዋርያት፥ ከጠቀሷቸው ነገሮች መካከል አንዱ በራሳቸው ቤት ጸንቶ አይቆምም። ቤት የተከሠተ ነበር። ልጅ ኢያሱ ከተሰማ እሸቴ (ነጋድራስ) ጋር ኾነው በውድቅት ሌሊት ተክለ ሐዋርያት ቤት በድንገት ይመጣሉ። ተክለ ሐዋርያት በኹኔታው ተከፉ። ባለውለታዎችን ለማክሰምና ልፋታቸውን ለማጥፋት መጣር የራስን ሥረ ልዑሉ ለክብራቸው የማይመጥን ይህን ዐይነቱን ልማድ ማድረግ እንደሌለባቸው መሠረት መንቀል ነው፤ ወደ ራስ እግር እንደ መተኰስ ያለ ድንግርግር አለበት። ለማስረዳት ቢሞክሩም ኢያሱ ከቁብ አልቈጠሩትም። ከነጋድራስ ጋር እየተንሾካሾኩ ትናንትን የዛሬ መሠረት እንጂ ባሪያ ማድረግ አይቻልም። ያለፈውን አስተዋጽኦ በቤቱ ያለውን ዕቃ እያገላበጡ ይመለከታሉ። ቀጥለው፥ በጠረጴዛዎቻቸው ላይ ክዶ ወደ ፊት ለመራመድ መሞከር በራስ ከመቀለድ አይለይም። ምንም ዐይነት የተደረደሩትን የፎቶ አልበሞች ምንጥር አድርገው ካዩ በኋላ ስለ ፎቶዎቹ ትንታኔ ዕድል፥ አጋጣሚ፥ ጕልበትና ሥልጣን ብናገኝ ቀዳሚዎቻችንን ከማክበር መጕደል እንዲቀርብላቸው ፈለጉ። የለብንም። ውጤቱ ራሳችንን የሚጐዳ ይኾናልና። በነገሩ ያዘኑትና የተከዙት ተክለ ሐዋርያት እየኾነ ያለው ነገር ኹሉ ልክ የከረሙ ማሳያዎች አለመኾኑንና የፎቶዎቹ መግለጫ ካስፈለገ እንደማንኛውም ሌላ ጊዜ በቀን ሲገናኙ ሊያስረዱ እንደሚችሉ ገለጹ። ከዚህ ቀጥሎስ ኢያሱ ምን አደረጉ? ጠረጴዛ ሐሳባችንን ለማጐላመስ ከታሪክ ስንክሳራችን ውስጥ አንድ ሌላ ጐምቱ ሰው ላይ የነበረውን መድ አንሥተው ቀለሙን በተክለ ሐዋርያት አናት ላይ አፈሰሱት። እንመዥርጥና እንያቸው፤ አቤቶ ኢያሱ። ልብሳቸው ኹሉ ተበከለ። መዱን ከጠረጴዛው ቢመልሱት ተደፋ። የተረፈውም ቀለም ፈስሶ ከወለሉ ተንጣለለ። ከኢትዮጵያ ቀደምት ታዋቂ መሪዎች መካከል ስለ ልጅ ኢያሱ አነሣሥና 5     አቤቶ ኢያሱ የዳግማዊ ምኒልክ ሕጋዊ ዙፋን ወራሽ ኾነው ሳለ፥ ሥልጣናቸው በ6 ዓመት ብቻ ተገድቦ የቀረበትና ልዑሉ ለአሳዛኝ ውድቀት የተዳረጉበት ሰበባ ሰበብ ብዙ፥ 4     ተፈሪ ዓለሙ፥ በጸጋዬ ገብረ መድኅን፥ ታሪካዊ ተውኔቶች (አዲስ አበባ፦አዲስ አበባ ውስብስብና የበርካታ ኀይሎች ተሳትፎ የነበረበት ነው። እኔ የተነሣሁበት ዓላማ ያ ባለመኾኑ ዩኒቨርሲቲ ፕሬስ፥ 2003 ዓ.ም)፥ መግቢያ 2፥ xxi ላይ እንደ ጻፈው። አልገባበትም። 12 13 የዱባ ጥጋብ ሰሎሞን አበበ ይኸን ገደብ የለሽ ንቀትና ተንጠራርቶ የማዋረድ ተግባር የታዘቡት ተክለ እየኼዱ9 እንዲያጅቧቸው እስከ ማድረግ ድረስ ተጭነዋቸው ነበር።10 “ከዚህም ሐዋርያት ኢያሱን ለመግራት የሞከሩትን ነገር ኹሉ ከዘረዘሩ በኋላ ሳይሳካ መቅረቱን ዐልፎ፥” ይላሉ የታሪክ ምሁሩ ፕሮፌሰር ባሕሩ ዘውዴ፥ “ኢያሱ የምኒልክን መኳንንት ያወሳሉ። የመጨረሻ ትዝብታቸውም፥ ኢያሱ ኹልጊዜ “እንደ ማሙዬ [ሕፃን] ኾኖ ‘የአባቴ ሙክቶች’ ብለው እስከ መጥራትና አንዳንዴም ሚስቶቻቸውን እስከ መኖር የሚቻል መስሏቸው የማይመከሩ በመኾናቸው ዕድላቸውን አበላሽተው፥ ማማገጥ ደርሰው ነበር።”11 በመጨረሻ ፍዳቸውን ተቀበሉ”6 የሚል ኾነ። አምባሳደር ዘውዴ ረታ እንደሚተቹት፥ ይህን ዐይነቱ “የማን አለብኝ ዕብሪት”12 ሌላ ተጨማሪ አስረጂ እንመልከት። መንፈስ የኢያሱን መጨረሻ አከፋው። “በዕድሜያቸውም ኾነ በአእምሯቸው ያልበሰሉት መስፍን ብቻቸውን በሥልጣን ባሕር ውስጥ እንዲዋኙ”13 ከመተዋቸው የኾነ ቀን ልጅ ኢያሱ ለሥራ ወደ ደሴ ለመኼድ ጕዞ መጀራቸውን የሰሙ የተነሣ፥ መጨረሻው ሳያምር ቀረ። “በዐሥራ አራት ዓመት ዕድሜው እንደ ልጅ የዐፄ ምኒልክ መኳንንት ጌታችን ኢያሱን አጅበን እንኼዳለን በማለት ገሥግሠው ኢያሱ የአንድ ሰፊ ባህልና ታሪክ ያለው አገር መሪ ኾኖ፥ በሙሉ ሥልጣን … ብቻውን ይመጣሉ። እንደ ደረሱ ኢያሱ፥ “እኔ ጐልማሶች አስከትዬ … በተነሣሁ ጊዜ ያለ ፈቃዴ የጋለበ የለም።”14 መከተል የለባችሁም። እናንተ እንግዲህ ከእኛ ጋር ለመሮጥ አትችሉም። ወፍራችኋል፤ ሸምግላችኋል። … ሸሽታችሁ አታመልጡም። አባርራችሁ አትጨብጡም …”7 ይህን እዚህ ላይ ቋጭተን፥ ዘመናዊ ትምህርት ቀሰምሁ ያለው ፈር ቀዳጅ ብለዋቸው ዐረፉት። እነዚያ ኹሉ “ለመሬት የከበዱ” መኳንንት ምን ቋጥረው እንደ ትውልድ ከኖረበት ሌላ የታሪክ ዘመን (1960ዎቹ) እንሻገርና እንጨልፍ። አቢዮት ተመለሱ አላውቅም። ያቀጣጠለ ትውልድ ዘመን ነበር። ንጉሣዊ ሥርዐትን ላይደገም(?) ሽሯል። ከዘመን ተጋሪ ወታደሮች ጋር መሳ ለመሳ የዘውዳዊውን ሥርዐት ቢታገልም በወታደሮቹ በሌላ ጊዜ፥ ነገሮች ከቍጥጥር ውጪ እየወጡ በነበረበት የሥልጣናቸው ተገለለ። የጦር ኀይሉ ከአገር ጠባቂነት ተነሥቶ አገር አስተዳዳሪ ኾነ (ወይም የመጨረሻ ወራት ሐረር ላይ ነበሩ። የሸዋ መኳንንት እርሳቸውን ከምኒልክ ዙፋን ተደረገ?)። አቢዮቱን ከወጣቱ ቀማ ተብሎ በተማሪዎቹ የሚከሰሰው ወታደራዊ ለማንሣት እየመከሩ እንደ ነበር ይነገራቸዋል። በዚያን ጊዜ ልጅ ኢያሱ የሰጡትን ደርግ የመጨረሻውን ንጉሥ በአሮጌ ቮልስ ዋገን ጭኖ ከቤተ መንግሥት እያዋከበ ምላሽ የዘመን ተጋሪያቸው መርስዔ ኀዘን ወልደ ቂርቆስ በትዝታቸው አስፍረዋል። ካወጣ በኋላ ወደ 4ኛ ክፍለ ጦር መምሪያ አጋዘ።15 ኢያሱ ምን አሉ? “የሸዋን መኳንንት አንጋልዬ በአፉ ላይ ብሸናበት እንኳ የሚናገረኝ የለም።”8 የሸዋ መኳንንት ምላሽ ምን እንደ ነበረ ለታሪክ እንተወው። 9     ከፈረሳቸው ወርደው ወይም በፈረሳቸው ጀርባ ሳይጫኑ ማለት ነው። 10     Richard Pankhurst, “The Reign of Lij Iyasu-as Avedes Terzian Saw It”, በልጅ ኢያሱ ዘመን የኖሩትን አርመናዊው የአቬዳስ ተርዚያን ምስክርነት in Elois Fiquet and Wolbert Smidt, eds., 93. መሠረት አድርገው ሪቻርድ ፓንክረስት እንደ ጻፉት ከኾነ፥ ልጅ ኢያሱ ፊታውራሪ 11     ባሕሩ ዘውዴ፥ ሀብቴ አባ መላ፦ ከጦር ምርኮኛነት እስከ አገር መሪነት (አዲስ አበባ፦ አልቦ አሳታሚ፥ 2008 ዓ.ም.)፥ 185። ሀብተ ጊዮርጊስን “ልክ ለማስገባት” ያሰቡ በሚመስል አኳኋን አባ መላ በእግራቸው 12     ዘውዴ ረታ፥ ተፈሪ መኰንን፦ ረጅሙ የስልጣን ጕዞ (ዐዲስ አበባ፦ ሻማ ቡክስ፥ 2006 ዓ.ም.)፥ 288 6     ተክለ ሐዋርያት ተክለ ማርያም፥ ኦቶ ባዮግራፊ (የሕይወቴ ታሪክ) (አዲስ አበባ፦ 13     ዘውዴ፥ ተፈሪ፥ 288 አአዩፕ፥ 2004 ዓ.ም.)፥ 249፥ 252። 14     ዘውዴ፥ ተፈሪ፥ 280. 7     መርስዔ ኀዘን ወልደ ቂርቆስ፥ የሐያኛው ክፍለ ዘመን መባቻ፦ የዘመን ታሪክ ትዝታዬ 15     ንጉሡ ከሥልጣን መውረዳቸውን ለመንገር ወደ ኢዩቤልዩ (በኋላ ብሔራዊ) ቤተ ካየሁትና ከሰማሁት፥ 1896-1922 (አዲስ አበባ፥ አአዩፕ፥ 2002 ዓ.ም)፥ 93። መንግሥት የመጡት የደርግ ልዑካን ዓላማቸው ምን እንደኾነ በንጉሡ ሲጠየቁ የመለሱት “ከፍ 8     መርስዔ ኀዘን፥ የሐያኛው ክፍለ ዘመን፥ 136። ያለውን ዝቅ፥ ዝቅ ያለውን ከፍ ማድረግ” መኾኑን ፈክረዋል። 14 15 የዱባ ጥጋብ ሰሎሞን አበበ የቀዳማዊ ኀይለ ሥላሴ ወታደሮች ሥዒረ-መንግሥት አካኺደው በግፍ ራቅ ወዳለው የዐፄ ዘርዓ ያዕቆብ ዘመን ልውሰዳችሁና በደቂቀ እስጢፋኖስ ያገቷቸውን ንጉሥ ከሥልጣን መፈንገሉ አልበቃቸውም። ለጭካኔያቸው ላይ ከወረደው መዓት መካከል አንድ ጕድ ላስታውሳችሁ። “አብዮታዊ ርምጃ” የተባለ የቍልምጫ ስም አውጥተው ሽምግልናቸውን የረባ ቦታ ሳይሰጡት፥ በትራስ አፍነው በግፍ ጭጭ አደረጓቸው። በኋላ እንደ ተጋለጠው፥ ዕድሜያቸው ከገፋ በኋላ አባ እስጢፋኖስን የተከተሉ አባ በርተሎሜዎስ ለመቀበሪያቸው የሚኾን ስድስት ክንድ መሬት ነፍገው አስከሬናቸውን ከመጸዳጃ የተባሉ አባት ነበሩ፤ በጽኑ ገድልና ተአምር የኖሩ። ለንጉሡ ስገዱ በሚል በተነሣባቸው ቤት ሥር ወረወሩ።16 በዚህ ሳያበቁ፥ አብዮቱን ያዋለዱበት ዕልፍኝ በአደስና መንግሥታዊና ቤተ ክህነታዊ ጣምራ ስደትና ጫና ቁም ስቅላቸውን ካዩ የደቂቀ በጥንጁት ሳይኾን በእጅ ብልጫ በተሰጠ የፍጅት ውሳኔ ባፈሰሱት ወደ ስድሳ እስጢፋኖስ ወገኖች አንዱ ነበሩ። ንጉሡ ቀልቡ በተቈጣና በነሸጠው ቍጥር የሚኾኑ መኳንንት የደም ትንፋጎት ተቈራሰመ። ይህን በመሳሰሉ ዕጥፍ ድርብ ግፎች ልዩ ልዩ ግርግሮችን እያስነሣ ግፍና በደል ሲፈጽምባቸው መክረሙን የደቂቀ ላይ የተመሠረተ አገዛዝ እንዴት ብሎ ሊጸና ይችላል? ያው የወታደሮቹም መንግሥት እስጢፋኖሳውያን ገድላት መስክረዋል። ገድላቱ የንጉሡንና የግብረ በላዎቹን የግፍ የኾነውን ኾኖ ከታሪክ መዝገብ ተሻጠ። አድራጎት ካነጸሩባቸው ግብረ ገባዊና ምግባራዊ መለኪያዎች አንዱ (ዝቅ ብዬ ከምጠቅሰው እንደሚታይ) ሽበታሙን የማክበር ማኅበራዊና ኅሊናዊ ሚዛን ኾኖ የ1960ዎቹ ወጣቶች ትግል መንጠሪያው የአገርና የወገን ፍቅር እንደ ኾነ እናገኘዋለን። በሚገባ አምናለሁ። መቼም ያ ኹሉ ወጣት ለውድ ሕይወቱ ሳይሳሳ እስከ ሞት ድረስ የተዋደቀው ከምኒልክ ቤተ መንግሥት ገብቶ ዙፋን ሊቈጣጠር አይደለም። ገድላቱ እንደሚመሰክሩት፥ እስጢፋኖሳውያን ግፍ፥ እስራት፥ እንግልት፥ ነገር ግን፥ በጥድፊያና እንደ ዘበት በቃረመው ኮምኒስታዊ የንድፈ ሐሳብና ርእዮተ ድብደባ፥ ግድያና በዘመኑ ማሰብ የተቻለው የጭካኔና የሥቃይ አደራረጎች ዓለማዊ ግሳንግስ ነባሩን ምግባራዊና ግብረ ገባዊ አዕማድ በዘፈቀደ ደርምሶ እርስ ኹሉ ተፈጽመውባቸዋል። ከእነዚህ የጭካኔ ተግባራት መተግበሪያ ቀናት በርሱ ተፋጠጠ። በጕርምስና፥ በትቢትና በስሜት የገነፈሉ ወጣቶች፥ እንዲሁም በአንዳኘው በነዲድ እሳት ጣዕራቸውን የማብላት ሥቅይት ተደገሰላቸው። ጣዕር ንጉሡን ከነሽማግሌዎቹ ከሥልጠን ያወረዱ ወታደሮች አገሪቱን ጭምር ፈንችረው ሥቃያቸው እንዲበዛ ከእሳቱ ያቀርቡና ይለበልቧቸዋል፤ ወደ እሳቱ ግን ጨርሰው አልወረወሯትም ለማለት እንዴት ይቻላል? ይኸው መቅኖ እንዳጣች ግማሽ ምእት አይጨምሯቸውም። ሙሉ ለሙሉ ለመግባትና ከዚህ ዓለም ለማረፍ ሲፈልጉ ዓመት ዐልፏል። አዛውንትን ማሽቀንጠር ባህል ወደ መኾን ተሸጋግሮ ነበርና የእነርሱ በዐንገታቸው ባስገቡባቸው ማነቆ ይጐትቱና ወደ ዳር ይስቧቸዋል። አረጋዊነት ሲደርስ ውርወራው በራሳቸውም ላይ ተራ በተራ ተፈጸመ። በእንደዚህ ያለ አድራጎት ብዙ አሠቃዩአቸው። … አባ በርቶሎሚዎስን ብዙ አሠቃዩት። ከፍም ላይ ወረወሩት። የራሱ ጠጉር ነደደ። ሥጋው ተቃጠለ። ጭንቅላቱ አዠ። ሽምግልናው አላስፈራቸውም፤ ግርማው አላስደነገጣቸውም። ሽበቱ፥ የዐይኖቹ ከባድነት፥ ቃለ መለኮት 16     የንጉሡን አሟሟትም ኾነ የተቀበሩበትን ቦታና ኹኔታ አስመልክቶ በአብዛኛው የሚናገሩ ደስተኛ ከንፈሮቹ፥ የአፉ ቃል እንቅስቃሴ፥ የእጆቹ ቅድስት በረከት አላሳዘኗቸውም። እሱ ሰው ለመታመን የበቃውን ታሪክ አስመልክቶ ልዩ አቃቤ ሕግ በመሠረተው ክስ ፍርድ የተሰጠበት ሲኾን፥ ከወታደራዊው መንግሥት መውደቅ በኋላ ኮሎኔል መንግሥቱን ጨምሮ በሕይወት ግን በራስ ሺበት ጊዜ የጐልማሳነት ጸጋ አግኝቶ ይኸንን ኹሉ ታገሠ።17 የነበረ አንድም የደርግ አባል ሲያምን አልተገኘም። ንጉሡ በብዙ ኩኔታ “ዐመድ አፋሽ” ናቸው፡ ፡ የአፍሪካ አንድነት ድርጅት እንዲመሠረት ቀኀስ ያበረከቱት አስተዋጽኦ ተብሎ ተብሎ ያለቀለት በዚህ የግፍ አድራጎት ውስጥ የገድሎ ዋነኛ ወቀሳ እንዲህ የሚለው ወሬ ነው። ነገር ግን፥ ድርጅቱ 25ኛው ዓመት የብር ኢዩቤልዩ በዓሉን ሲያከበር (ዐመድ አፋሽነት የሚከታተላቸው ሾተላይ ነው መሰል) ስማቸውን እንኳ ሳይጠቅስ ዐለፈው። እንደ ገናም፥ ድርጅቱ ነው፤ የሽምግልና ሞገስ አልተፈራም፤ የአረጋዊ ግርማ አልታፈረም፤ ሽበትም ወደ አፍሪካ ኅብረትነት ራሱን ቀይሮ ዋና ጽሐፈት ቤቱን በቻይና እርዳታ አስገንብቶ አስመርቋል። በዚያ ወቅት በቅጥር ግቢው የመሥራች አባቶቹን የመታሰቢያ ሐውልት ለማቆም ፍላጎቱን ባሳየ 17     ጌታቸው ኀይሌ (ተርጓሚ)፥ ደቂቀ እስጢፋኖስ፦ በሕግ አምላክ፥ 2ኛ ዕትም (አዲስ ጊዜ ንጉሡ በድጋሚ “ዐመድ እንዲያፍሱ” የአገራችን መሪዎች በቸልተኝነት ገሸሽ አደረጓቸው። አበባ፦ አዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲ ፕሬስ፥ 2002)፥ 141፤ በተጨማሪ ገጽ 123 ይመ.። 16 17 የዱባ ጥጋብ ሰሎሞን አበበ አልተከበረም። እርጅና በሕይወት መሥመር ላይ አይቀሬው ጫፍ ነው። ልናስቀረው አንችልም። በርግጥ እርጅናን ለመዋጋት ያልተደረገ ጥረት የለም። ፈጽሞ ማስወገድ ሰቆቃወ ኤርምያስ የይሁዳ ቤት በባቢሎናውያን የደረሰበትን የዘመነ ምርኮ ግን አልተቻለም። እንዲያውም መድኀኒት እንደሌለው በሽታ ሲቈጠር ኹሉ ይታያል። ግፍ በሙሾ የሚያትት መጽሐፍ ነው። መጽሐፉ ከዘረዘራቸው የባቢሎን የጭካኔ በተለይ በአንዳንድ አገራትና ባህሎች፥ እርጅና የተጫናቸውን ሰዎች ከማኅበረ ሰቡ እርምጃዎች መካከል በእግዚአብሔር ሕዝብ አዛውንቶች ላይ የተፈጸመውን በመነጠልና በማግለል በጠብቆ ማቈያ ማኖር እየተለመደ መጥቷል። አንዳንዶች ግፍ ያወሳል። “የሽማግሌዎች ፊት አልታፈረም” (ሰቆ. 5፥12) በማለት። አሕዛብ እንዲያውም እንደማይጠቅሙ የቤተ ሰብና የማኅበረ ሰብ ሸክሞች ይቈጥሯቸዋል። ኢየሩሳሌምን ባወደሙ ጊዜ፥ የተቀደሰ መቅደሷን ባረከሱ ወራት፥ ጐበዛዝቷን አኹን አኹን እየቀረ እንጂ፥ ጠና ደዎ እንደ ጻፉትማ፥ “ያረጁና የታመሙ ሰዎችን በፈጁበት ቀን፥ አለቆቿ ሲሰቀሉ የአረጋውያኑ ሽበት ተነጨ፤ ጺማቸው ተጐተተ። መግደል የጤነኞችንና የወጣቶችን ሸክም ይቀንሳል የሚል እምነት የነበራቸው ጨርሶ አልታፈሩም፤ አልተከበሩም። ማኅበረ ሰቦች እንደ ነበሩ ታሪክ ይመሰክራል።”19 በልደት በበዓላትና ሌሎች ማኅበራዊ መሰባሰቦች ካልኾነ በቀር ደብዛቸውን የሚያጠፉባቸው ኹኔታዎችም አረጋዊነት ይከበር ይታያሉ። አረጋዊነትን በሚመለከት ይህ መጥፎው አተያይ ነው። የትውልዶች ትስስር፥ የቤተ ሰብ ታሪካዊ ግንኙነት፥ የትውልድ ሐረግ ሰንሰለትና ሌላኛው አተያይ ደግሞ አረጋዊነትን ከነውበቱ የሚመለከት ነው። እርጅና የእርስ በርስ የፍቅር መጋራት ለሕይወት ትርጕም ይሰጠዋል። አዛውንቱ አያት አክብሮትና ሞገስ ይሰጠዋል። በዚህኛው አተያይ አዛውንቶች የጫካው ውስጥ ከገዛ ልጁ ጋር እኩል ለመሯሯጥ የሚችልበትን ዐቅም በዕድሜ ጕልበት ስለ ግዙፋን ዛፎች፥ የአገር ዋርካዎችና የኀብረ ተሰቡ አክሊሎች ናቸው። እዚህ ጎራ ተነጠቀ አይሞክረውም። ነገር ግን ከልጅ ልጁ ጋር ዳዴ ለማለት ሳያቅማማ ወደ ውስጥ አረጋውያን የሕይወት ልምድና ተሞክሯቸው የዳበረ መኾኑ አይዘነጋም። ታች ተመልሷል። የሰው ልጅ የመጀመሪያና የመጨረሻው የሕይወቱ አንጓዎች የካበተ ልምድ ባለቤቶች፥ በጥበብ የበለጸጉ መዝገቦችና የካበተ ልምድ ባለቤቶች ላይ ተመሳሳይ ነገር ሊፈጽም ይችላል። በኹለቱም ላይ እያለ የሌሎችን ድጋፍ አድርጎ ይቈጥራቸዋል። መጽሐፍ ቅዱሳዊው ንጽረት ይኸኛውን አመለካከት በሚፈልግበት ጊዜ አክብሮትና እንክብካቤ ሊነፈገው አይገባም። እንደየሕዝቡ ይፈጥራል፥ ያበረታታልም። ባህል ልዩነት ቢኖረውም፥ “ለአዛውንቶች … የሚደረግ ግብረ ገባዊ አያያዝ አለ። … በአገራችን ያረጁና የታመሙ ሰዎችን መርደት ወይም መንከባከብ መልካም በኢዮብ መጽሐፍ ውስጥ የምናገኘው አስተዋዩ ወጣት ኤሊሁ ጥበብን ተግባር ነው። ይህ እምነት ዛሬም ጠንካራ ነው።”18 ጠንካራ እንደ ኾነ መቀጠልም ተሞልቶ ለኢዮብ ቃል ሊናገር በፈለገ ጊዜ አልተንቀዠቀዠም ነበር። ተሽቀዳድሞ አለበት። ለመናገር ያልቻለው በኢዮብ ዙሪያ ሦስት ሽማግሌዎች በመኖራቸው ነበር። ሰዎቹ የሚናገሩት ከንቱነት በግልጽ ታይቶታል። በንግግራቸው ጥበብንና አረጋዊነትን በሚመለከት ግልጽ ማኅበራዊና ምግባራዊ ዐቋም ሊኖረን ማስተዋልን ባይመለከትም ግን በሽምግልናቸው ምክንያት ክብር በመስጠቱ ግድ ይለናል። መጽሐፍ ቅዱስ እግዚአብሔር ለሕዝቡ ከሰጣቸው ትእዛዛት ተናግረው እስኪጨርሱ ታግሦ ጠበቃቸው (ኢዮ. 32፥4፡6 ይመ.)። አልተጋፋም። መካከል አረጋውያንን አስመልክቶ ያቀረበውን ግልጽ መርሕ አቅርቧል። እንዲህም ሲያንጓጥጣቸውና ሲያዋርዳቸው አናይም። በርግጥ ከንግግራቸው የራቀውን ይላል፤ “በሽበታሙ ፊት ተነሣ፥ ሽማግሌውንም አክብር፥ አምላክህንም ፍራ፤ እኔ እውነትና ጥበብ በማስተዋል አቅርቦ ገሥጿቸዋል። እግዚአብሔር ነኝ” (ዘሌ. 19፥32)። 18     ጠና ደዎ፥ ሰው ግብረ ገብና ሥነ ምግባር (አዲስ አበባ፦ አአዩፕ፥ 2008 ዓ.ም.)፥ 93። 19     ጠና፥ 18 19 የዱባ ጥጋብ ሰሎሞን አበበ ልጅ ሳለሁ፥ “በስምንተኛው ሺህ በሽንብራ ጣላ ሥር ተቀምጠን እንፍረድ በእስራኤል ላይ አርባ ዓመት ፈራጅ የነበረው የካህኑ ኤሊ ልጆች አፍኒንና የሚሉ ልጆች ይነሣሉ” የሚባል ትውፊታዊ ይትበሃል ሰምቻለሁ። እንደኔ ገጠር ፊንሐስ እግዚአብሔርን ባለመታዘዛቸውና የተቀደሰውን በመዳፈራቸው ቀመስ ትንሽ ከተማ ውስጥ ተወልዶ ላደገና የሽምብራን አዝርዕት ለሚያውቅ ሰው እግዚአብሔር አሳዘኑ። ኤሊም ከአምላኩ ክብር ይልቅ የልጆቹ ነገር ስለ በለጠበት ተምሳሌቱ ለጕድ ነው። ይመጣል የተባለውን ምጣትና መዓት አጕልቶ ያሳያል። አልገሠጻቸውም ነበር። እግዚአብሔር በአሌ ቤት ላይ ተቈጥቶ ሞገሡን ከዘር ሐሳቡ እውነት ነው ማለቴ አይደለም። የሐሳቡ ባለቤት በተምሳሌቱ ማሳየት ማንዘራቸው እንደሚያርቅ ዐወጀ። በምትኩም፥ በፈቃዱ የሚኼድ ሰው የፈለገው በዘመን ፍጻሜ ክፋት ምክንያት ማኅበራዊ አክብሮት ደብዛው ጠፍቶ እንደሚያዘጋጅ በተናገረው መሠረት፥ ሳሙኤልን አስነሣ። የኤሊም ፍጻሜ አሳዛኝ ውጥንቅጥ ሊፈጠር መቻሉን ነው። በወጣትነት ብቻ ተገፋፍተን የቀዳሚዎቻችንን ኾነ። በለይም የእግዚአብሔር ታቦት መማረክ በሰማ ጊዜ በደረሰበት ድንጋጤ ጥበብና ብልኀት ከመካፈል እንዳንርቅ መጠንቀቅ ብልኅነት ነው። መጽሐፈ ምሳሌ “በበሩ አጠገብ ካለው ከወንበሩ ወደቀ፤ … ሸምግሎ ደንግዞም ነበርና ዐንገቱ 23፥22 ላይ ጠቢቡ ሰሎሞን “የወለደህን አባትህን ስማ፥ እናትህም ባረጀች ጊዜ ተሰብሮ ሞተ” (1ሳሙ. 4፥18)። አትናቃት” በማለት ይመክራል። የኤሊ በደል ቀላል አይደለም። ፍርዱም ብርቱ ነበር። ብዙ ጊዜ ይህ ታሪክ ከአቻዎቻቸው ጋር በሚነጋገሩ ጊዜ የሚያሳዩትን ትሕትና እና አክብሮት ሲነሣ፥ ወጣቶች ተሽቀደድመው የሚሽከረከሩት በሳሙኤል መጠራትና በካህኑ ያህል እንኳ ለሽማግሌዎች ማሳየት ተስኗቸው በአዛውንቶች ላይ ሲያሾፉ ስናይ ኤሊ መውደቅ ላይ ኾኖ፥ ኤሊን ክፉኛ በሚያበሻቅጥ አዘንብሎት መጠመዳቸው መደንገጣችን አይቀሬ ነው። ጥጋብና ወጣትነት እያካለበ ሲነዳን መርሳት ይገርማል። ራሳቸውን የዘመኑ “ሳሙኤሎች” በማድረግ “የኤሊዎች ዘመን የሌለብን ነገር እኛም አንድ ቀን (ያውም ካደለን) አረጋውያኑ ለቀውት በሚኼዱት አብቅቷል!” ሲሉ ይደመጣል። “ብላቴናው ሳሙኤል ይነሣል! ኤሊዎች ይዋረዳሉ!” የሽምግልና ቦታ መድረሳችን ተጠባቂ መኾኑ ነው። “ያኹኑ ትውልድ ያለፉት ጀግኖችን የሚሉና ተመሳሳይ ሐሳብ ያላቸው መፈክር መሰል ኀይለ ቃላት በቀላሉ ሲሰነዝሩ አለማክበርና ላነሰ ተግባር መሰለፍ፥ ’ወይራ ዶግ ይወልዳል’ እንደሚባለው እንሰማለን። ከአያትና ቅድመ አያት ማነስ ይኾናል። … የጀግኖችን ምልክት ስንከተል ነው ራእይ የሚኖረን። ካለፉት ጀግኖች የተሻለ ታሪክ ለማስመዝገብ ሥራዎቻቸውን ዕውቅና ነገር ግን ሳሙኤል በኤሊ ላይ ሲያምፅ አልታየም። እግዚአብሔር ስለ ኤሊ ሰጥተን መመርመርና ለመማር ዝግጁ መኾንን ይጠይቃል።”20 ቤት ምስጢር ቢነግረውም፥ ኤሊን ሊያዋርደው አልሞከረም። በታሪኩ ውስጥ እንደምናየው፥ እግዚአብሔር ሳሙኤልን በጠራው ጊዜ ከሳሙኤል ይልቅ ቀድሞ አረጋውያን የማኅበረ ሰባችን መዝገቦች እንጂ ፈላሲ (ምርኮኛ) ተደርገው የተረዳው ኤሊ ነበር። ለሳሙኤልም ያንን የከበረ እውነት ያስረዳው እርሱው ነው። መወሰድ የለባቸውም። ሽበት የክብር ዘውድ ሲኾን፥ ፍጻሜው በጽድቅ አኗኗር ያማረ ይኾናል። እግዚአብሔርም ለእውነተኛ አማኞቹ እንዲህ የሚል ተስፋ ይኸን የምለው ካህኑ ኤሊን ለማሞገስ አይደለም። የሳሙኤልን ትክክለኛ ሰጥቷል። “እስከ ሽምግልና ድረስ እኔ ነኝ፥ እስከ ሽበትም ድረስ እሸከማችኋለሁ” ዐቋም ለማጕላት ነው። እግዚአብሔር ያዘነበትን ሽማግሌ ካህን ሳሙኤል (ኢሳ. 46፥4)። አልተዳፈረም። እንዲያውም፥ በኤሊም ፊት እግዚአብሔርን በታማኝነት ማገልገሉን ቀጥሎ ነበር (1ሳሙ. 3፥1)። ኤሊ እግዚአብሔርን ባለመታዘዙ ምክንያት ራሱ ኤሊ እና ሳሙኤል እግዚአብሔር እንጂ ሳሙኤል አልቀጣውም። በእርጅናው ፈጽሞ ፈዝዞና ደንዝዞ የነበረው ኤሊ ተሰብሮ እስኪሞት ሳሙኤል በእርሱ ላይ በግንፍልተኝነት አልተነሣም 20     ባይለየኝ፥ “የብሔራዊ ጀግኖቻችን፥” የኢትዮጵያን ማን ነው? ፕሮፌሰር ጌታቸው (1ሳሙ. 4፥18)። ኀይሌና ሌሎች አሰናጆች ደረጀ ይመርና ተስፋዬ ሽብሩ (አዲስ አበባ፦ አልቦ አሳታሚ፥ 2012 ዓ.ም.)፥ 149። 20 21 የዱባ ጥጋብ ሰሎሞን አበበ ከሕይወት ጡረታ አይወጣም የረጅም ጊዜ የትውልዶች ውርርስ ውጤቶች [ናቸው]። ድንገት መሠረት አይዙም።”21 አረጋውያንስ ምን ያድርጉ? በዕድሜያቸው መግፋት ተስፋ አይቍረጡ። ወጣቶች አኹንን እና እዚህን ይኖራሉ፤ ሊመጣ የሚችለው የሽምግልና ዘመን ዕድሜ የእግዚአብሔር ስጦታ ነው (ዘፍ. 15፥15፤ ኢዮ. 5፥26፤ 42፥17)፤ “አብርሃም ከሩቁ በጭላንጭል የሚታይ ወይም ጨርሶውኑ የማይታሰብ ነው። ውልብታው በጠቅላላው መቶ ሰባ ዐምስት ዓመት ኖረ። ከዚያም ዐረፈ፤ ዕድሜ ጠግቦ የደበዘዘና የሕልም ዓለም ዐይነት ይኾንባቸዋል። አረጋውያን ማኅበራዊ ጥድፊያን በመልካም ሽምግልና ሞተ” (ዘፍ. 25፥8)። በዕድሜ መግፋት የሚገኘውን በስክነት ለመግራት የሚጫወቱት የራሳቸው ሚና አለ። ስለዚህ፥ ዘማሪው እንዲህ የሕይወት እርከን ያላገኙ ብዙዎች ናቸውና አረጀሁ ብሎ ማዘን ትክክል አይደለም። ሲል አምላኩን ተማጽኗል፤ “በእርጅናዬ ዘመን አትጣለኝ፥ ጕልበቴም ባለቀ ጊዜ ሰዎች በምድር የሚያረጁት ረጅም ዕድሜ ስለ ተሰጣቸው ነው። በመኾኑም፥ አትተወኝ” (መዝ. 71፥9)። እግዚአብሔር ረጅም ዕድሜ ኖረን ፈቃዱን እንድናደርግ ከፈቀደ ትንፋሻችን እስካለ ድረስ ከግሥጋሤአችን መታቀብ የለብንም። ጸጸት የበላው ሕልም የአሉታዊ እርጅና የሰዓት ቈጣሪውን ወደ ኋላ መጠምዘዝ አንችልም። እሱ በእኛ እጅ ውስጥ ምልክት ነው። ረጅም ዕድሜ የተሰጠው ሰው በረጅም ዘመኑ ባላከናወናቸው ነገር አይደለም። ጊዜ ወደ ፊት ገሥግሦብናል። ነገር ግን በተሰጠን ጊዜ ለእኛ በተሰጠን ከሚጸጸተው በላይ መጨነቅ ያለበት ሌላ ብርቱ ጕዳይም አለ። ከእግዚአብሔር መለኮታዊ ባርኮትና ምሕረት መጠን ወደ ተተለመልን ፍጻሜ በጸጋው መገሥገሥ ጋር ያለ ግንኙነት። ካለፈው ይልቅ በመጪው ላይ ማተኰር አለበት። አንድ አረጋዊ አለብን። አረጋውያን ከስኬታቸውና ውድቀታቸው የተማሩትን ነገር ለተከታዩ ትውልድ ሰው ምን ስንቅ ቋጥሮ ነው የምድር ሕይወቱን የሚያጠናቅቀው? የማስተላለፍ ጸጋና ዐደራ አላቸው። ልጆች (ወጣቶች) እግዚአብሔርን ማወቅንና ለአባቶቻቸው የተደረገውን መለኮታዊ ቸርነት ከአባቶቻቸውናና እናቶቻቸው የዕድሜ መግፋት ይዟቸው የሚመጣው ጓዞች አሉት። እንደ ቀድሞው መስማት ይኖርባቸዋል። ሐሳቡ ሰፋ ያለ ዐውድ ያለው መኾኑ እንደ ተጠበቀ ኾኖ፥ በቀላሉ መንቀሳቀስ ያስቸግራል። ምርኵዝ መጨበጥ ይከተላል። ወገብና ሙሴ ለሕዝቡ ተመሳሳይ ሐሳብ እንደ ነገራቸው በዘዳግም 32፥7 እናገኛለን፤ ጕልበት በቀላሉ አይታዘዙም። መገጣጠሚያዎች በቍርትማት ይበግናሉ። የዱሮውን ዘመን አስብ፥ ጅማቶች ይዝላሉ። አንድም ነገር ቀድሞ እንደ ነበረው አይሰነብትም። በትንሣኤ በምንቀበለው የአዲስ ፍጥረት መታደስ ኹሉ አዲስ እስከሚኾን ድረስ ይህ ኹሉ የብዙ ትውልድንም ዓመታት አስተውል፤ ድከምና ዝለት ባለንበት ዓለም ሥርዐት አይቀሬ እንዲኾን ኀጢአት በሰበብነት አባትህን ጠይቅ፥ ያስታውቅህማል፤ በውስጣችን ተደንቅሯል። ሽማግሌዎችህን ጠይቅ፥ ይነግሩህማል። ኾኖም፥ ዕድሜን የሚሰጠው እግዚአብሔር ነው። መቈየታችን ፋይዳ ባይኖረው ኖሮ እግዚአብሔር ኹላችንንም በዕድሜያችን ማለዳ ይሰበስበን ነበር። መቋጫ፥ ነጭ መስመር አትርገጡ ማንኛውም ማኅበረ ሰብ አንጋፋ የዕድሜ ባለጠጎች በኖሩት መጠን የነባር ሐሳቦቹና ዕሴቶቹ ባለ ዐደራዎች ይኖሩታል። አንድ ትውልድ ድንገት ብድግ ብሎ ፈጥሮና አሳድጎ ጐጂና ጐታች ባህሎች መታረምና ሲብስም መወገድ እንደሚኖርባቸው የሚያጐለብተው ዕሴት አይኖርም። ዶክተር ባይለየኝ ጣሰው ጥሩ አድርገው እንደ ባያከራክርም፥ አንድ ማኅበረ ሰብ በተዋሓደው ሠናይ ማኅበራዊ ባሕርይ የጋራ ገለጹት፥ “ዕሴቶች ለአንድ ማኅበረ ሰብ ጌጦች ናቸው። የሚዋቀሩትም በባህልና በረጅም ጊዜ የታሪክ ኺደት ነው። አንድ ማኅበረ ሰብ ዕሴቶችን መፍጠር [ቢችልም፥] 21     ባይለየኝ ጣሰው፥ “የብሔራዊ ጀግኖቻችን ታሪክ እየተቦረቦረ ነው፥” ደረጀ ይመር እና ተስፋዬ ሽብሩ፥ አዘጋጆች፥ የኢትዮጵያ ተጠሪ ማነው? (አዲስ አበባ፥ አሳታሚ የለም፥ 2012 ዓ.ም)፥ 144። 22 23 የዱባ ጥጋብ ሰሎሞን አበበ አኗኗሩን እንዲመራ መተባበርና ሲቻልም ያ ባህሉ እንዲበለጽግ መጣር ያስፈልጋል። መንገድ ተሳስረናል። ሰብአዊ ትስስራችንንና አንዱ ለሌላው ማስፈለጉን መገንዘብ ይህን አለማድረግ ጦሱ ለራስም እንደሚተርፍ በእኛ የደረሰው ምስክር ነው። የእርስ በርስ አክብሮታችንን ይጨምራል። ቢሊ ግራሐም፥ “ለሌሎች ያለን አክብሮት በሕይወት እያሉ ያላከበርናቸውን ሲሞቱ ጠብቀን ብንንጫጫላቸው የምንፈይደው እያደገ የሚኼደው እኛ ራሳችን በሌሎች ላይ መደገፋችን እየጨመረ ሲኼድ ነው”24 ብዙም አይደለም። አለበለዚያ ሚካኤል ሺፈራው በአንድ አሊጎሪያዊ ተረኩ ሲወቅስ የሚሉት ይኸን ከግምት አስገብተው ነው። (ምናልባትም ሲወቅሰን) “በዚህ ሕያው ከሳሽ ሙት አወዳሽ መንደር ነቢይ በተረት ለውጥ አይቀሬው የሕይወት ዕጣ ነው። ልጅነት፥ ዐፍላ ጕርምስና፥ እንጂ በሕይወት እንዲኖር አይፈቀድለትም”22 ማለቱ እድፋም መለያችን ይኾናል። ወጣትነት፥ ጕልምስና፥ በሳል ዐዋቂነት እና አረጋዊነት መሥመራቸውን ጠብቀው ቀዳሚ የአገር ባለውለተኞችን የማክበር ጕዳይ በየትኛውም ማኅበረ ሰብ ተሰድረዋል። ከአንዱ ወደ አንዱ ከመሸጋገር የምናመልጥበት ዕድል የለም። ተራ ውስጥ እንደ አንድ ወሳኝ ግብረ ገባዊ መገለጫ ሲወሰድ መኖሩ የከረመና የተከበረ በተራ እንሻገራለን። አንዳንዶቹ የለውጥ ኹኔታዎች ተጠባቂ ናቸው። ሌሎቹ እንደ ነገር ነው። በእኛ የተጀመረ አይደለም። ግብዝነት በተጫነው ትሕትና ሳይኾን ልባዊ መጤ-ደራሽ ድንገት ከተፍ ይላሉ። ቸሩ አምላክ ከፈቀደልን አረጋዊነት ልንደርስበት አክብሮት በወለደው ምግባር በርካታ ቁም ነገሮች በተለያዩ ማኅበረ ሰቦችና አገራት የምንችለው የዕድሜያችን ክፍል ነው። እግዚአብሔር ከዕድሜው ብቻ ሳይኾን እንደሚፈጸሙ ግልጽ ነው። እኛ ታዲያ ስለምን ብለን እናቃልለዋለን? ከጥበቡም፥ ከሽበቱ ብቻ ሳይኾን ከክብሩም እንዲያድለን መለመን አለብን። ያ ክብር ዝም ብሎ በዘፈቀደ አይገኝም፤ በጽድቅ ሕይወት በመመላለስ እንጂ። በዕድሜ ታላቅ የኾነውን ማክበር፥ አረጋውያንን መንከባከብና ማገዝ ጠቅለል ባለ አነጋገር በማኅበራዊ ልማድና ሥውር ወግነቱ ዘመናትን ዘልቋል። አዛውንቶቹ ጸጕራቸው የነጣው በዋዛ አይደለም። ቅንጣቶቹ በጊዜና በልዩ ይህ ዐይነቱ አስተሳሰብ፥ ወግና ባህል ተጽፎ የተደነገገ ሕግ አይደለም። ይልቅስ፥ ልዩ ፈተናዎች ብዛት ደማቅ ቀለማቸውን ቢያጡም በብዙ ትንግርቶችና ታሪኮች “ከግዙፉና ቍሳዊው ባህል ጀርባ የማኅበረ ሰቡ አባላት የሚያምኑትና የሚሠሩበት ወዝተዋል። ደካማ መስለው የነፋስ ኀይል ቢያወዛውዛቸውም ሥር ሰደዋል፤ ያልተጻፈ ሕግ ነው። ግለ ሰቡም ይህ አስተሳሰብ ከልጅነቱ ጀምሮ በአስተዳደጉ ልትነቅለው በሞከርህ ጊዜ የምታወዛውዘው የቆምህበትን ምድር ጭምር በተለይ በቤተ ሰቡና ባህል መሪዎቹ አማካይነት ይዋሓደዋል።”23 ያንን ሳያራክሱ መኾኑን አስተውል። በተጐነበሰ ትከሻ ላይ የደረጃ መሰላልህን አታስደግፍ። አርቀህ ጠቃሚና በጎውን በመውሰድ የማኅበራዊ ግንኙነት መሠረቶችን ማጠባበቅ ማየት ችለህ ከኾነ በግዙፋኑ ትከሻ ላይ አሻግረህ ነው። ጡንቻህን ለማፈርጠም ይበጃል። ደካሞችን አትድፈቅ። ሽበት ነጭ መሥመር ነው፤ የሚያስከትለውን አታውቅምና፥ ተዳፍረህ አትርገጠው። ጽኑ መሠረት እስካላገኘ ድረስ የሕይወት ሸክም ይከብዳል። በዚህ ዓለም ልዩ ልዩ ማዕበል ሳንናወጥ ለመቆም ጠንካራ የእምነት ዐቋምና ዕሴት ከሌለ በቀር እንናወጣለን። በመኾኑም፥ በራሳችን ብቻ እንደምንቆም ሌሎችም እንደማያስፈልጉን ማሰብ ተጐጂ ያደርገናል። ሰዎች ስንባል በአንድም ይኹን በሌላ 22     ሚካኤል ሺፈራው፥ የወፍ ማስፈራሪያ እና ሌሎች ዐጫጭር ታሪኮች (አዲስ አበባ፥ 2000 ዓ.ም.)፥ 112። 23     ኀይለ ገብርኤል ዳኜ፥ ባህልና ትምህርት በኢትዮጵያ (አዲስ አበባ፦ አዲስ አበባ 24     Billy Graham, Nearing Home: Life, Faith and Finishing Well (Nashville: ዩኑቨርሲቲ ፕሬስ፥ 2007)፥ 3። Thomas Nelson, 2011), 130. 24 25 የዱባ ጥጋብ ሰሎሞን አበበ 26 27