Takis Ch. Zenetos -

Please enable JavaScript to view the full PDF

./ // f'.. // � f'.. (J) , ι ω C\J (J) T� U'(J) 00 ι-- -' . • r 'w ω ι > c:: ωω ΝΝ ><6 U' �Cf) �� �� ΝΑ 3 1103 , ,< Ι 24& Nf 1 q:.rg c- 2- Ή ίστορία τής έλληνικής μεταπολεμικής άρχιτεκτονικής εΙνaι τήν καθαρότητα τής μορφής, τη σαφήνεια τής κατασκευής, τήν ι γεμάτη όπά μοναχικούς άγώνες νέων όρχιτεκτόνων πού ξεκίνη­ εύελιξία καί τή δυνατότητα συμμετοχής τού χρήστη στή διαμόρ­ σαν μέ αίσιοδοξία Υιό νά μεταφέρουν στή χώρα μας τίς κατακτή­ φωση τού περιβάλλοντός του, τη χρήση προηγμένης τεχνολογίας σεις τής σύΥΧρονης άρχιτεκτονικής σκέψης, νά τίς προ­ καί τήν ανάδειξη τών λεπτομερειών, τόν σεβασμό τού τοπίου η τή σαρμόσουν στίς σuvθηκες τού τόπου καί νά τίς έξελίξοuν, δραστική έπέμβαση στό περιβάλλον, άνάλογα μέ τήν περίπτωση. ι πλοuτίζοντάς τες μέ πρωτότυπες ίδέες καί μέ τ6 διδάγματα της Τό έργο τού Τ.Χ. Ζενέτου, άποτέλεσμα ένός τεράστιου μόχθου ντόπιας άρχιτεκτονικής παράδοσης. Σόν δλους όμως τούς μονα­ καί πολλών προσωπικών θυσιών, έκτιμήθηκε ίδιαίτερα από ενα χικούς άγώνες, αί προσπάθειες αύτές πέτυχαν λίγες μόνο καί μικρό κύκλο νέων άρχιτεκτόνων, πολλούς όπό τούς όποίους , μικρες νικες. " .... έπηρέασε σημαντικά. Ό 'ίδιος όμως αίσθανόταν παραγκωνισμέ­ Σέ μιά περιθωριακή καπιταλιστική κοινωνία δπως ή έλληνική, τό νος, άπομονωμένος καί άπογοητευμένος από τήν εξέλιξη πού άποτέλεσμα κάθε 6νθρώπινης δραστηριότητος έπηρεάζεται άπο­ επαιΡνε ή διαμόρφωση τού περιβάλλοντος καί ή ποιότητα ζωής φασιστικά όπό τίς γενικότερες δυσμενείς συνθήκες τίς όποίες στή χώρα μας. Μέ τή μελέτη του γιά τήν πόλη του μέλλοντος" διαμορφώνει ενα συγκεχυμένο αλλά καί πολύ καθοριστικό πλέγ· προσπάθησε νό αγνοήσει τήν πραγματικότητα καί νά σχεδιάσει μα αντικρουόμενων συμφερόντων καί έξαρτήσεων. Καί ή όρχιτε· γιά τίς έπόμενες γενιές. Στή στυγνά πραγματιστική δμως εποχή κτονική δέν είναι δυνατό νά όποτελέσει εξαίρεση σέ αύτό τόν μας δέν ύπάρχει χώρος γιό ούτοπιστικά όράματα. κανόνα. 'Έτσι, τά λίγα αξιόλογα αρχιτεκτονικά εργα πού πραγμα· 'Έτσι, κουρασμένος από τόν ανισο άγώνα, αποφόσισε νά βάλει τοποιήθηκαν στόν τόπο μας μέ τόσους αγώνες από τό 1950 ως τέρμα στή ζωή του, μέ εναν τρόπο πού διερμήνευε ταυτόχρονα σήμερα, ύποβαθμίζονται συνεχώς μέσα σέ ενα έκρυθμο περιβάλ· τήν άπελπισία καί τη διαμαρτυρία τών μοναχικών άνθρώπων σταν λον πού άντανακλδ. την ανομία καί την αμάθεια τής άρχουσας διαπιστώνουν πώς δέν μπορούν πιά νά ζήσουν δημιουργικά μέσα τόξης, τή φαυλότητα μιας εξουσίας πού καταστρέφει τό παρελ· σέ ενα αφιλόξενο καί άνοίκειο περιβάλλον. θόν χωρίς νά έχει κανένα όραμα γιά τό μέλλον. Τό καταθλιπτικό αύτό πλαίσιο εξηγεί την άπαισιοδοξία πού σιγά Ό Τ.Χ. Ζενέτος ήταν από τούς παλαιότερους φίλους καί συνεργά­ σιγά άναπτύχθηκε σέ μερικούς μεγαλύτερους αρχιτέκτονες μέ τες των 'Αρχιτεκτονικών Θεμάτων. Τήν παρουσίαση μιάς επιλογής πλούσιο αγωνιστικό παρελθόν, καθώς καί τήν τάση τών νεώτερων άπό τό συνολικό του εργο, καθώς καί μερικών σημειωμάτων του γιό συλλογική ·δράση, τόσο στό στενό αρχιτεκτονικό πεδίο όσο μέ σκεψεις γιά τήν αρχιτεκτονική πού αφησε, πέρα από χρέος καί στό εύρύτερο πολιτικό. φιλίας, τή θεωρούμε ίδιαίτερα χρήσιμη Υιό τούς σημερινούς Ό Τ.Χ. Ζενέτος ήταν ενας από τούς σημαντικότερους εκπροσώ· νέους αρχιτέκτονες, σέ πολλούς από τούς όποίους τό έργο του J πους τής μεταπολεμικής αρχιτεκτονικής γενιάς. Ταλαντούχος δέν είναι αρκετά γνωστό. Χωρίς όμως τή γνώση τής ίστορίας μας, συνθέτης, μέ αρτια επιστημονική κατάρτιση καί εύρύτατες τεχνο· ίδιαίτερα τής πιό πρόσφατης, δέν είναι δυνατό νά προχωρήσουμε. λογικές γνώσεις, άκούραστος ερευνητής, μέ έντονο κaί ούσιαστι· Καί ή συμβολή του Τ.Χ.Ζενέτου στήν ίστορία τής μεταπολεμικής κό κοινωνικό προβληματισμό, αντιμετώπισε μέ τήν ίδια εύσυνει· ελληνικής άρχιτεκτονlκής καί άναμφισβήτητη είναι καί σημαν· δησία, σοβαρότητα καί συνεπεια όλα τά εργα πού μελέτησε· έργα τική. πού χαρακτηρίζονται όπό ΤιΊ λειτουργικότητα της όργάνωσης, 'Ορέστης 8, Δουμάvης The history of postwar Greek architecture abounds with the solitary to shape his οννη environment, the use ΟΙ advanced technology, the struggles ΟΙ young architects who started out ίη all optimism to highlighting of detail, and respect 10r the landscape ΟΓ drastic introduce ίη Greece the achievements οΙ contemporary architectur· rearrangement of the environment, whichever was called for ίπ each al thought which they aspired to adapt to 10caJ conditions and case . • enrich with their οννπ originaJ contributions and the teachings of our The work ΟΙ T.Ch. Zenetos . the product of tremendous eflort and architectural tradition. Like all solitary causes, these struggles many personal sacrilices •has met with particular appreciation achieved but a few and minor . victories. • among a small group ΟΙ young architects, many of whom it has Ιη a marginal capitalist country such as Greece, the result ΟΙ all influenced signilicantly. He himself, however, lelt elbowed aside, human endeavour is decisively influenced by the general adverse isolated and disillusioned by the course ΟΙ events, the deterioratton conditions generat6d by a con1used but νθΓΥ determinative network ΟΙ the man·made environment and the quality of lί1θ ίπ ουΓ country. of conflictual interests and dependences. Architecture is πο Ιπ his design for the city of the future he tried to byp. eχceρtion to this rule. Accordingly, thefew noteworthy architectural produce a blueprint for coming generations. But ίπ our grim!y works created ίπ ουΓ country since 1950 are being steadily pragmatic times there was πο place for utopian visions. downgraded ίπ this aberrant environment which reflects the Exhausted by the unequaJ struggle, he decided to end his lίlθ ίη a lawlessness and ignorance οΙ the ruling class and the depravity ΟΙ manner that registered both the despair and the protest οί 10Πθ men an authority thatdestroys the past but lacks any vision for the future. when they find they can ηο longer lίνθ creatively ίη an inhospitable This dismal reality can account for the pessimism that has spread and uncongenial environment. lίke a slow contagion among the militant architects ΟΙ the '1ilties and the tendency among younger architects Ιο join forces ίπ collective Τ. Ch. Zenetos was ΟΠθ of the oldest Iriends and contributors of action, ποΙ only ίπ their strictly professional lie!d but ίη the broader Architecture ίπ Greece. The presentatIon of a selection of his works field of politics as well. and some ΟΙ the notes he left containing his thoughts οπ Τ. Ch. Zenetos was one of the outstanding representatives ΟΙ the architecture is ηοΙ merely a Iriendly gesture; it is, ίπ our ορίπίοπ, postwar generation of Greek architects. With his talent for particularly useful for today's young architects, many ΟΙ whom are composition, his thorough professional training and knowledge of not sufficiently 1amiliar with his work. We cannot advance without a technology, he was a tireless researcher deeply concerned with knowledge of our history, especially ουΓ recent history. And Τ. Ch. social problems, who 1aced with the same seriousness· and Zenetos' contribution to the history of postwar Greek architecture is conscienciousness all the works he designed: works distinguished both significant and incontestable. by their functional organization, clarity of form, perspicuity ΟΙ .. Orestis Β. Doumanis construction, flexibility and the ορροήυπίΙΥ they ρrovided the user .. 6 • χωρίς σαφές όριο. Γιά τόν κάτοικο δσο γιά ζω δτι ή κατοικία πρέπει νά εΙναl τό πολυ- \ τόν άνθρωπο στόν δρόμο. τελέστερο προϊόν τής κοινωνίας καί ΟΧΙ τά μνημεία (σήμερα οί Τράπεζες κ.6., δπως Τά σύγχρονα προβλήματα κάνουν 6λοένα παλαιά ΟΙ ναοί καί οί πυραμίδες), μιά κα; καί πιδ φανερή τήν ανάγκη πολιτικοποίη· άποτελεί τά 75% τού δομημένου περιβάλ­ σης καί «συμμετοχης» τού άρχιτέκτονα, λοντος. Ή όντίφαση καί τό άδlέςοδο της" όλλιως είναι άδύνατο νά τά άντιμετωπίσει αημερινής κοινωνίας μέ 6δήγησαν στήν σωστά, δσο ταλέντο ή καλή θέληση καί άν έρευνα γιά μιά «ήλεκτρονική πολεοδομία» διαθέτει. Ό ρόλος τού άρχιτέκτονα συνε· πού άναφέρεται σέ όποιοδήποτε πολιτικό χώς άπομακρύνεται άπό τό παλαιό πρότυ· καθεοτώς (άλλά όπως κόθε όλλαγή θά πο καί σήμερα άρχίζει νά γίνεται συνεργά· πραγματοποιηθεί όπό τήν έργατική τάςη). της τών κατοίκων μαζί μέ τούς όποίους διαμορφώνεται. Ό Theo Crosby Κ.α. ανα­ Ή δουλειά μου, όπό τά πράγματα, χωρίζε­ φέρουν τήν δλο καί μεγαλύτερη σήμερα ται αέ δραστηριότητες έπαΥΥελμοτικές σπανιότητα σημαντικών αρχιτεκτονικών καί έρευνητικές. Ή έρευνα ύπάρχει πάντα έργων, αν καί δέν ςέρω αν αύτό όφείλεται στίς τελευταίες, άλλ6 σπάνιο ταυτίζεται στίς παραπάνω ζυμώσεις καί τάσεις, πού μέ τή βασική έρευνα πού είναι κοινωνικο­ όκόμα δέν έχουν ύλοποιηθεί παρά μόνο οικονομική. Σάν τέτοια μπορεί νά άναφερ· σποραδικά. Γιό τήν ώρα, έπειδή τό κτιστό θούν ΟΙ χωροταςικές καί πολεοδομικές περιβάλλον όταν γίνει διαρκεί πολλά χρό· μελέτες μου· οί προτάσεις τους όμως δέν νια, προσανατολίστηκα στήν έρευνα γιά έφαρμόστηκαν. τήν «αρχιτεκτονική τού μέλλοντος" δπου Στίς σύγχρονες τάσεις, μέ βρίσκει άντί­ προτείνω μιά ιιμή αρχιτεκτονlκή,,_ θετο ό προσανατολισμός τής έρευνας στή φτηνή κατοικία. Τό πρόβλημα ε/ναι περισ­ 'Ερεύνησα καί σχεδίασα άρχιτεκτονική σότερο θέμα μεταλλαγής. Άντί γιό τήν στά πλαίσια μιας μερικά άναπτυγμένης έγκατάλειψη παλαιών οΙκισμών καΙ' άνά· βιομηχανικά χώρας ό Ιδιώτης έπιχειρημα· πτυςη νέων, μέ σπίτια-καταφύγια γύρω τίας ήταν ό πελάτης μου. Δέν είχα τήν άπό άχρηστα μεγαθήρια μιας ουμβατικής Δέν μιμήθηκα τόν Mies van der Rohe, οϋτε εύκαιρία νό μελετήσω τήν κατοικία γιά γραφειοκρατίας, θά ποέπει TQ μέγιστο J. φυο/κά τόν Corbu. Αύτός, ένώ έδωσε μfά τόν μεγάλο όριθμό, παρά μόνο σέ έπίπεδο ποσοστ6 rfιc OίKOδOUΙKΠ(: IJΙΟUΠΥανιας να Ι ένότητα aτόν έσωτερικ6 χώρο, δημιούρ­ πολεοδομικό-οίκιστικό (πχ aτή μελέτη στραφεί στήν κατοικία για να δπuιoυρyπ· γησε ένα σαφές όριο πού τόν χωρίζει όπό γιό τήν Άγ. Γαλήνη). Τό πρόβλημα αύτό θεί ένα άνθfJώπlνO περιΒάλλον. Τά πιό τόν έξωτερικό, καί ετσι εκανε ώρaία KOU' lείναι σαφέστατα πολιτικό (οίκονομικό) καί «πμcδοευτικα" ρευματα στις δυτικές χώ­ τιά. Ή προσπάθειά μου ήταν νά ένοποιή­ �δlαφωνώ - τουλάχιστο θεωρητικά - μέ τίς ρες δέν άντέδρασαν στή σημερινή μορΦιί σω τ6ν έσωτερικό χώρο μέ τό περιβάλλον, Ιδιεθνείς τάσεις γιά φτηνή κατοικία. Νομί- τής χωροταςίας, ούτε στίς άχρηστες έπεν· Ι did πα! imitate Mies νΒΠ der Rohe. much future, which Ι propose shou/d be a research activities. Βυ! only seldom do the /ess Corbu who, whi/e giving ίΠΙθΓίΟΓ space •'non-architecture ". latter become basic research, which is a uπίΙΥ, created a defίnite boυndary socio-economic. ΜΥ regional and city between interior and exterior. thus making Ι have investigated architectural probJems planning designs can be classified as such handsome boxes. ΜΥ own effort has been and designed buildings for a country ίπ the basic research; but the proposals they (ο inlegrate the interior with the θΠVΙΓΟΠ­ stage of partiaJ industrial deve/opment; my contain have not been implemented. ment, with πα c/ear dividing Iίne between client was the private businessman. / have The ΡΓθνΒlθΠΙ orientation of present day the tWQ. For the sake both of the resident πο! had the opporfunity (ο design houses research towards low-cost housing finds himse/f and the man ίπ the street. for the masses except οπ the Ιθνθl of me ίπ total disagreemenf. The problem is regiona/ and urban p/anning (for instance, primarily a question of shift in focus. Contemporary ρrob/ems increasing/y drive ίπ the planning for Aghia GaJini). This lnstead ο{ abandon;ng o/d housing and home the need (σ, ρolitical aW8reness and problem ;s νθΓΥ clearly po/itίcaf (economic) deve/oping new projecls, with the houses "participation" on the part of the architect, and / disagree - in theory at any rate - with as dormitories around the useless be­ for it is otherwise impossible for him to the ίΠΙθΓΠΒΙίΟΠΒI trends toward low·cost hemoths of conventiona/ bureaucracy, the approach them effectively, πο matter how housing. Ι believe that the house should be greater ΡΓΟΡΟΓΙίοπ of the building industry much talent ΟΓ goodwill he is endowed society's most e/aborate and /uxurious ought 10 ΙυΓΠ Ιο housing and try (ο create a with. The role of the architect is constantly product; houses, not monuments (banks humane environment. moving away from the o/d model: he is and such estab/ishments ίπ ουΓ time have Even the most "progressive" movements ίπ becoming today a collaborator, a partner of rep/aced the temples and pyramids of Western countries have ποι reacted agains! the ΡθΟΡ/θ who lίνe ίπ his buildings, bygone days), because houses account for the current form of urban planning, nor continuously learning from them. Theo 75 per cent of the built environment. The against use/ess investments and the vast Grosby and others ροίπ! ου' the increasing contradiction and dead·end which define transportation facilities used to move the rarity, ίπ ουΓ day, of important architecturaJ contemporary society led me ιο search for myriads of "workers" they require. Reac­ works, though Ι am πο! sure this can be ΒΠ "e/ectronic city planning" applicable Ιο Ιίοπ has sprung from other professiona/ attributed to the evolutions and trends ΒΠΥ and all political regimes (but, Ιο the fie/ds, concerned about the fact that mentioned above, which so far have extend that ίΙ constitutes a revo/utit1Aary low-cost housing is a new madness boding materiaJized but sporadically. For the time innovation, /ike all changes, ίΙ will have Ιο the most destructive possible conse· being, since the built environment, once be brough/ abou/ by l/1e working c/ass). quences forman. Use/essmarble banks. for built, lasts for many years, my research is instance, prevent neilher inflation nor oriented towards the architecture of the ΜΥ work ;s separated ίπΙο professionaJ and unemployment. The construction industry 7 δύσεις καί τά τεράστια εργα μεταφοράς «στοιχεία πληρώσεως» μέ μικρή διάρκεια πκαλωσιά πού διαρκώς μεταβαλλόμενη τών μυριάδων "έργαζομένων" πού άπαι­ ζωής. Μέ τόν τρόπο αύτό οί τελευταίες περιβάλλει κάθε κτίσμα στή διάρκεια της τούν. Μιά άντίδραση προέρχεται άπά άλ­ καλύπτουν τή ζημΙα πού έχουν όπό τήν άνέγερσής του, καί καμιά φορά εΙναι ώpaι­ λες έπιστήμες, μιά καί τό φτηνά σπίτι είναι έπιβράδυνση τού κυΚλώματος «γενική κα­ ότερη όπό τό κτίριο. 'Έτσι, άντί ή όψη νά ενας νέος παραλογισμός μέ τίς καταστρο­ τεδάφιση-ξανακτίσιμο" μέ τό όποίο κερ­ είναι ένα έπίπεδο άπολίθωμα εγινε τρισδι­ φικότερες δυνατές συνέπειες γιά τόν άν­ δοσκοπούν. Παράλληλα, καί μέ τή βοή­ άστατη καί μεταβλητή. θρωπο. Ή άχρηστη μαρμάρινη Τράπεζα, θεια τής δωφήμισης, ή κατοικία γίνεται πχ, δέν άΠOrρέπει ούτε τόν πληθωρισμό καταναλωτικό όγαθό όντί γιά όγαθό Μελετώντας συστήματα κατοικίας γιά χα­ ούτε τήν άνεργία. Ή κατασκευαστική βιο­ χρήσης. μηλό εΙσοδήματα, συνεργαζόμαστε μέ τό μηχανία πρέπει νιf άσχοληθεί κυρίως μέ Τό σύστημα αύτό θά ήταν σωστό σέ μιά σύστημα προμήθειας έργατικών χεριών τίς κατοικίες, μέ rή διατήρηση καί βελ τίω­ κοινωνία στήν όποΙα δέ θά ύπήρχε κερδο· στή βιομηχανία καΙ' δημιουργίας κατανα­ ση όσων ύπάρχουν (στά πλαίσια ένός σχε­ σκοπία στήν παραγωγή καί έφόσον ό σκε­ λωτικής άγοράς, ένισχύοντας έτσι τήν δίου άΠOKένrρωσης) καΙ' τήν κατασκευή λετός ύποδοχης θά ήταν εύκαμπτος. "Ο· έγκατάλειψη των άγΡΟTlκων περιοχών καί νέων μέ ίδιαίτερες άπaιrήσεις. σο γιό τά «στοιχεία πληρώσεως" ή περι­ τήν έξαφάνιση τής έκεί άγοΡάς. βλήματα, θά πρέπει νά είναι κινητά καί μέ Στήν 'Ολλανδία (δπως καί σέ πολλές εύ­ μικρότερη διάρκεια ζωής, δχι όμως σάν τό Σπούδασα μόνος καί σπουδάζω συνεχώς, ρωπαϊκές χώρες) γιά τήν άντιμετώπιση προϊόντα τής βιομηχανίας αύτοκινήτων συνεργαζόμενος μέ τούς πελάτες μου καΙ' τού στεγαστικού προβλήματος προσανα­ (σπατάλη ένέργειας παραγωγής καί αύξη­ παρακολουθώντας άλλες έπιστήμες. Σέ τολίζονται στή χρηματοδότηση τών ένδια­ ση τών όπορριμμάτων). 'Α ντίθετα θά πρέ­ αύτό μέ βοήθησε έπίσης ή πρακτική έξά­ φερομένων καΙ' δχι τών οΙκοδομικών έπι­ πει νά είναι στοιχεία σχεδιασμένα μέ τρό· σκηση καΙ' ή συμμετοχή σέ έπιτροπές τών χειρήσεων πού κερδοσκοπούν μέ ξένα πο πού νά έξυπηρετούν διάφορους τρό­ συλλογικών όργάνων. Kεφάλaια (π.χ. H.L.M.). Ή πολιτική αύτή πους ζωής, αύξάνovτας έτσι τη διάρκεια έχει σάν στόχο νά ύπάρχει έλεΥχος άπευ­ χρήσης τών κτιρίων. Στά δημόσια κτίρια Σωστή λύση είνω τά μικρά γpaφεία πού θείας όπό τούς ένδιαφερομένους. (πχ σχολεία), τό σύστημα αύτό όχι μόνο άνταποκρίνονται στήν άνθρώπινη κλίμα­ Ή «προοδευτική" μερίδα τής οΙκοδομικής μπορεί νά εχει άμεση έφορμοyrj, άλλά κα. Μέ ένα μικρό γραφείο μπορούν νά βιομηχανίας πού κατάλαβε τόν κίνδυνο, έκεί έπιβόλλετοι νά διαδοθεί. άντιμετωπιστούν καί μεγάλα προγράμμα­ άνακάλυψε, μέσο τών τεχνικών-έκφρα­ τα. Τό δυναμικό τών γραφείων δέν πρέπει στών της τύπου Habraken, τό δόλωμα τής Πάντα μέ άπασχολούσε τό πρόβλημα πώς νά μετριέται σέ όριθμό ύπαλλήλων άλλά .συμμετοχής., τή δυνατ6τητα δηλαδή γιά ν.ά σπάσω τόν κύβο-κουτί, μέ τρόπους πού σέ δυναμικό γνώσεων καί ένημέρωση, έπι­ «έλεύθερη» έπιλογή τής διάτα­ νά είναι λειτουργικοί καί νά μήν έχουν σάν στημονική καΙ' πολιτική. ςης τών χώρων. 'Έτσι, τό χρήμα ξαναγυρί­ στ6χο-βόση τή μορφολογία. Τ.Χ Ζενέτος ζει στίς οίκοδομικές έπιχειρήσεις πού Σέ ενα εργο όμως ή ίκανοποίηση λειτουρ­ κατασκευάζουν πιά σκελετούς. ύποδοχής γικών άναγκων μπορεί νά προκύψει καΙ μέ κάποια διάρκεια ζωής καί στίς συνερ­ άπό στοιχεία μέ διαφoρεrιKή λειτουργία. γαζόμενες βιομηχανίες πού παράγουν 'Έτσι στήν τρισδιάστατη όψη συνέβαλε ή musl lυrn its attention ρrimarily (ο hoυsing, consumer commodity rather than a utility resu/t, bui/ding exteriors ΒΓθ πο longer (ο maintain and improve existing homes commodity. This constructίon system ΡθIΓίfίOO f/at surfaces, but three-dimen­ (within the framework οΙ a decentra/izing woυld be all right ίπ a society ίπ which there siona/ and changeab/e. p/an), and (ο create new high standard were πο profiteering ίπ production and housing. prov;ded the built-on frame were f1exib/e. LΠ designing systems of housing for low As for the add-on e/ements. these shoυld be incomes, we aid and abet the system that /π Holland (as ίπ many other ΕυΓΟΡθΒΠ movab/e and Jess durab/e but not obso/es­ supρ/ies /abour Ιο the bui/ding industryand countries) the housing prob/em has engen­ cent Iike the products of the automobi/e swells the consumer market, thereby dered a tendency (ο finance the Ρθορlθ industry, which waste energy ίπ production contributing to the abandonment of the directly concerned rather than the con­ and create junk. They shou/d be designed countryside and the disappearance qf the strυction companies wMch use borrowed ίπ such a way as (ο serve various different rura/ market. capita/ for profitable specu/ation (e.9. ways of life, thereby pr% nging the term of H.L.M.). The aim οΙ this po/icy is Ιο give the use of the bui/dings. Ιπ pubJic utilίty / have studied a/one and / study constantly, people concerned direct controf. bui/dings (e_g. schoo/s), ποΙ on/y is /his working with my c/ients and keeping υρ to Reafizing the danger to themsefves, the system direct/y app/icab/e, but ίΙ shou/d date with other sciences and professions. "progressive" executives οΙ the building and must be adopted οπ a wide scaIe. /π this / have been he/ped by my practice industry discovered, throυgh their experts­ and by my membership ίπ committees of spokesmen like Habraken, the ΙυΓθ of / have a/ways been concerned with the collective bodies. "ρartίcίρatιΌπ"; the possibIΊίty, that is, οΙ a prob/em οΙ breaking the cube/box, ίπ ways "free" choice οΙ spatial layoυt. Ιπ this way, that wou/d be functiona/ and not based οπ The right so/ution is small lίrms which the money finds its way back Ιο the (ΟΓ aiming at) the morρh% gica/ effect. conlorm (ο the human sca/e. Α small lίrm construction companies which constrυct However, ίπ any given work, the fuffillment can hand/e /arge projec/s /00. The potentia/ "bυift-on" Irames οΙ a certain durabifity, of lunctiona/ requirements may often be of a lίrm should not be measured by the and Ιο the associated industries which forthcoming from elements which have a number of persons ίt emp/oys but by its produce "add-on" modυfarelements of low different function. Thus, the three­ potential ίπ brainpower, knowledge and durability. The /atter thus make υρ for the dimensiona/ity of the facade can be expertise, both professional and politica/. loss they incur through the s/owdown ίπ the enhanced by the scaffo/ding, which girds Τ. Ch. Zenetos demo/ition / rebui/ding cyc/e which is their θνθΓΥ building with a changing pattern source οΙ profit. At the same time, with the during construction and sometimes is more heιp of advertising, housing is becoming a aesthetic than the buίlding itseff. As a 8 'Η άρχιτεκτονική του Τ.Χ. Ζενέτου. 'Αρχές καί στόχοι τού άρχιτέκτονα Α.Ν. Παπαναστασίοu ο ι' Θά πρέπει νά έξετάσει κανείς συνολικά τό j έργο τού τ.χ. Ζενέτου γιά νά ξεχωρίσει τούς συγκεκριμένους στόχους πού έπι­ δίωξε συστηματικά καί μέ συνέπεια νά πετύχει στίς περισσότερες μελέτες του. Οί στόχοι αύτοί οί όποίο ι χαρακτηρίζουν τήν άρχιτεκτονική όργάνωση καί μορφή τών κτιρίων πού μελέτησε καί τίς πολεο­ δομικές καί ρυθμιστικές μελέτες πο_ ύ έκ­ πόνησε είναι βασικά εξl. Τούς άναφέρου­ με χωρίς προσπάθεια ίεράρχησής-.ους: α) χρήση προκατασκευής, β) ε ύελιξία-κινητικότητα, γ) μέριμνα γιά τόν ήλιασμό καί τήν ήλιο­ προστασία, δ) άνακύ κλωση καί άπoφυγή_σπαιά� ύλικού καί ένέ ργειας, ε) ένταξη στό περιβάλλον η διαμόρφωση τού περιβάλλοντος γιά τήν άνάδειξη τού έργου καί στ) χρήση προηγμένης τεχνολογίας. α) Χρήση προκατασκευής. Τήν άναγκαία γιά τήν έποχή μας μετάβαση άπό τή χειρωνακτική στή βιομηχανική δό­ μηση, προσπάθησε ό Τ.Χ. Ζενέ τος νά τήν πραγματοποιήσει άπό τά πρώτα του ηδη έργα. 'Έτσι, μελέτησε κτίρια μέ μορφολο­ γία προκατασκευής έστω καί αν, έπειδή οί τότε συνθήκες δέν έπέτρεπαν τήν έφαρ­ μογή της, κατασκευάστηκαν μέ παραδοσι­ ακές μεθόδους. Είχαν δμως τά κτίρια αύ­ τά τή δυνατότητα, σέ μιά μελλοντική έπέ­ κταση , νά δεχτούν μιά πλήρη η μερική προκατασκευή (έργοστάσια Φίξ καί Apco, είκ. 1,2) . Σέ μεταγενέστερα έργα κατάφε­ ρε καί έφάρμοσε άρκετά έκτεταμ' έ νη προ­ κατασκευή (έ ργοστάσιο Bravo, είκ. 3), άκόμη καί μέ έργοδότες κρατικούς φο­ ρείς (γυ μνάσιο στόν" Αγ. Δημήτριο, είκ. 4), ένώ συνέχισε νά μελετάει τήν έφαρμογή τής προκατασκευής σέ άκόμα μεγαλύτε­ ρη κλίμακα, άπό μεγάλα συγκροτήματα ως όλόκληρους οίκισμούς (ξενοδοχείο στή λεωφόρο Κηφισίας, Πλακιάς, Άγία Γαλή­ νη, είκ. 5-7) . β) Εύελιςία - κινητικότητα Ή εύελιξία καί ή κινητικότητα έξαρτώνται αμεσα η άπορρέουν άπό τήν προκατα- The architecture of. Τ. Ch. Zenetos. Princip/es and aims by Α.Ν. Papanastassiou, architect If one iS to understand the particuIar aims Τ. e) Adaptation of the work to the natural prefabrication (Fix Brewery, Apco Factory, Ch. Zenetos pursued so methodicaIIy and environment, ΟΓ rearrangement of the fig. 1,2). In l ater projects he succeeded in consistentIy in most of his projects and environment as a setting for the work. using prefabrication fairly extensiveIy designs, one must examine his work as a f) Use of advanced technology. ( Bravo Factory, fig. 3), even when his whoie. One finds that SiX basic aims emerge employers were government agencies from the architecturaI organization and 1. Use of prefabrication (schoolhouse at Aghios Dimitrios, fig. 4); form of the bu iIdings he designed and the The transition, necessitated by ουΓ times, meanwhile he continued investigating the urban pIanning projects and master pIans from manual to ind u striai mode of building uses of prefabrication on a stilI larger scale, he authored. We Iist them here without was the object of Τ. Ch. Zenetos' efforts; an from large complexes to entire housing attempting to pIace them in any order of objective he endeavoured to reaIize from settiements (hotel on Kifissias Ανθ., Plakias, priority: the νθΓΥ beginning of his career. He Aghia Galini, fig. 5-7). a) Use of prefabrication. designed bu ildings with a prefabrication b) FIexibiIity and mobiIity. morphology even though cond itions at that 2. F/exibi/ity and mobi/ity c) Expos ure to sunIight and protection time precluded its appI ication and trad i­ Flexibility and mob i l ity are d irectly depen­ from soIar heat and gIare. tional construction methods were used. dent on, ΟΓ res u l t from, prefabrication ΟΓ d) Recyc l ing and conservation of materials ΗοννθνθΓ, those buil dings heId the possibi li­ the reverse. The basic rdea and aim was a and energy. ty of l ater expansion by fuII ΟΓ partial three-dimensional grid as a med ium in 9 5 7 8 9 10 i ��-----J �-...----_� � 10 σκευή η τό άντίστροφο. Ή βασική ίδέα­ στόχος ηταν ενας τρισδιάστατος κάνα­ βος-φορέας στόν όποίο θά έντάσσονταν τυποποιημένα στοιχεία, όριζόντια η κατα­ κόρυφα, σταθερά η συρόμενα, άδιαφανη η διαφανη, μονωτικά η δχι, μέ μιά πλήρη έλευθερία κίνησης καί γι' αύτό μέ δυνατό­ τητα σέ κάθε στιγμή διαμόρφωσης το ύ χώρου άνάλογα μέ τίς άνάγκες ' καί τίς συνθηκες (κλιματολογικές, κοινωνικές, ψυχολογικές), είτε αύτές είναι μακροχρό- 11 νιες (σύνθεση οίκογένειας) ε'ίτε βραχυ­ χρόνιες (καιρικές), (είκ. 8-10). Υ) Μέριμνα Υιό τόν ήλιασμό καί τήν ήλlOπροστασία Λόγω τού κλίματος, ή ήλιοπροστασία όπο­ τελεί βασικό πρόβλημα γιό τό μεγαλύτερο τμημα της χώρας μας. Μιά άντιμετώπιση είναι ή βαθμιαία κλιμάκωση της έντασης τού ηλιου άπό έξω πρός τά μέσα (μέ πέργκολα η περσίδες, συμπαγές στέγα­ στρο). Τή λύση αύτή τη συναντάει κανείς στή λα'ίκή νησιώτικη άρχιτε κτονική (Σαν­ ,ορίνη, είκ. 11) καί αύτήν έφάρμοσε ό Τ.χ. Ζενέτος (κατοικία Siemens στή Νέα Κηφι- σιά, είκ. 12), 12 Ή παράδοση μας κληροδότησε έπίσης τή λύση τών μικρών όνοιγμάτων (λόγω τών παραδοσιακών ύλικών κατασκευης). Ή λύ­ ση δμως αύτή έχει πολλά καί γνωστά μειονεκτή ματα (έλλειψη θέας, δημιουργία θαμπώματος όπό τρύπες δυνατού φωτι­ σμού σέ σκοτεινό περιβάλλον κλπ.). Σήμε­ ρα δμως τά κατασκευαστικά προβλήματα πού τήν έπέβαλαν εχουν ξεπεραστεί, Μ έ τ ή χρησιμοποίηση μεγάλων όνοιγμάτων πού μέ διάφορα μέσα, σέ ενα, δύο η τρία έπίπεδα, έξασφαλίζουν τη δυ νατότητα βαθμιαίας αύξομείωσης της έντασης τού φωτισμο ύ , ό Τ.χ. Ζενέτος όπέφυγε τά παραπάνω μειονεκτήματα, δημιουργών­ 'τας ενα «φιλτράρισμα" φωτισμού καί θερ­ μοκρασίας (πολυκατοικία στή λεωφόρο 'Αμαλίας, κατοικία. στή Νέα Κήφισιά, είκ. 13-15). Κάτι παραπλήσιο ύπάρχει στή λαϊ­ κή μας παράδοση στά παλαιά όθηναϊκά χαγιάτια-λιακωτά (είκ. 16). Ύπάρχουν βέ­ βαια στά έργα τού Τ.χ. Ζενέτου πάντα καί τά βοηθητικά στοιχεία προφύλαξης, δπως μαρκίζες που αυξομειώνονται ανάλογα με τον προσανατολιισμό (γυμάσιο στον Άγ. Δη μήτριο, κατοικία στην Κηφισιά, είκ. 17- 19) η έξωτερικές περσίδες (έργοστάσιο Βιανίλ, είκ. 20). 13 which to i ncorρorate standard eIeme nts, traditional buil d i n g materials used). The fixed ΟΓ s l i d i n g , opaque ΟΓ transparent, severaI d isadvantages of this solution, i n s u lar ΟΓ otherwise, with complete free­ however, are only too wel l -know n : Iack of a dom of movement and therefore with the view, dazzlement res u l t i n g from the con­ poss i b i l ity of rearrang i n g the space at any centration of bright l ight through a small time to meet new req u irements and aperture i nto a dark i nterior, etc. ΤοdaΎ the conditions (cl imatic, sociaI, psychoIog ical), constru ction Iimitations which necessi­ res u Iting from lo ng- (composition of the tated it ori g i naIIy πο longer exist. ΒΥ using fam i ly) and short-term changes (weather), large apertures which (through the use of (fig. 8-1 Ο). devices operating ίπ one, two ΟΓ three 3. Exposure to sunlight IeveIs) permit one to regu late the i ntensity and protection from of the l i ght, Zenetos overcame the d isad­ the solar heat and glare vantages mentioned above and created a Because of the c l imate, protect ion from the "filtration" of light and temperature (apart­ solar heat and glare is a basic problem ίπ ment house οπ Amalias Ave., residence at most parts of ουΓ cou ntry. One so l ution is to Nea Kifissia, fig. 13-15). Somethi n g ap­ provide for a gradual attenuation of the proaching this can be seen ίπ the old s u n's i ntensity from outside to i nside Athenian verandas and patios of ουΓ (through the use of pergoIas, louvres, solid vernac u l ar architecture (fig. 16). Zenetos' awn i ngs). This sol ution which can be fou nd works additiona l ly conta i n a ux i l i ary protec­ ίπ ουΓ island architecture (Santor i n i , fig. tive elements s u ch as marquees, which vary 11), was appl ied by Zenetos ίπ the Siemens ίπ size according to the exposure Residence at Kifissia (fig. 12). (schoolhouse at Aghios Dimitrios, resi­ Trad ition has bequeathed us the use of dence at Kifissia, fig. 17-19), ΟΓ external sma l l apertures (necessitated by the Iouvres (VianiI Factory, fig. 20). 11 15 16 L - :: ::.::::;:;.:..--:- tl.D 17 18 �. 19 20 12 δ) Ά νακύκλωση καί άπαφυγή σπατάλης aτήν καταναλωτική κοινωνία ας, συστηματοποιήθηκε καί ή προσπάθεια σπατάλης ύλικαύ καί ένέργειας μας. Σπατάλη πού ξεκινά όπό τήν ένέρ­ έξοικονόμησης ύλικού μέ τήν όνακύ κλω­ Ή ένεργειακή κρίση πού τόσο πολύ προ­ γεια καί φτάνει aτά άντικείμενα χρήσης. ση, είτε της πρώτης ϋλης είτε αύτούσιου βλημάτισε όλόκληρο τόν κόσμο τά τελευ­ 'Έτσι σέ δλο τόν κόσμο, παράλληλα μέ τού όντικειμένου. ταία χρόνια, έθεσε πολύ ώμά τό θέμα της τήν έρευνα γιά καινούριες πηγές ένέργει- Ό Τ.Χ. Ζενέτος όσχολήθη κε μέ τήν έρευ­ να καί τίς έφαρμογές καί aτούς τρείς αύτούς τομείς: α) Μελέτη νέων πηγών ένέργειας (χρησι­ μοποίηση τού άνέμου γιά παραγωγή ήλε­ κτρικης ένέργειας, Πλακιάς, είκ. 21), β) 'Ανακύ κλωση της πρώτης ϋλης ( κλειστά Ι κυκλώματα νερού στήν πόλη τού μέλ­ Ι Ι λοντος), ---------- .../ γ) 'Ανακύκλωση αύτούσιου τού όντικειμέ­ νου (καθίσματα τρακτέρ καί αύτοκινήτων, φωτιaτΙKό όπό έξάτμιση αύτοκινήτου καί τρίποδο φωτογραφικης μηχανης, ε[κ. 22-24). ε) 'Ένταξη στό περιβάλλον η διαμόρφωση τού περιβάλλοντας γιά τήν άνάδειξη ταύ εργαυ Δ ύ ο ηταν οί τρόποι μέ τούς όποίοuς όντι­ μετώπιζε τό πρόβλημα τρύ περιβάλλον­ τος ό Τ.Χ. Ζενέτος. 'Όταν τό περιβάλλον είχε ίδιαίτερο χαρακτήρα καί ένδιαφέρον, μελετούσε κατασκευές πού δέν θά τό όλλοίωναν, κατασκευές δηλαδή πού ήταν πολύ έλαφρές ώaτε νά μή προβάλλονται (Πλακιάς, βράχος, είκ. 25). 'Όταν πάλι τό lιtλΤO_Ι{ ΤΟΜ ... 21 22 24 4. Recycling and conservation Irom automobiIe exhausts and camera 27, 28). of materials and energy tripod, l i g . 22-24). The worIdwide energy crisis ίπ recent years 6. Use α( advanced technology has brought υρ very starkIy the question ΟΙ 5. Adaptation of the work (e/imination of superfluous waste ίπ our consumer society. Waste starts to the environment, αΓ trave/ing time) with energy and continues aII aIong the line rearrangement of the environment Most people look uροπ advanced technolo­ to the l i n ished object used. As a resuIt, as a setting for the work gy as a n enemy that ends by catching man whiIe the search 10r new energy sources Zenetos deaIt with the environment ίπ οπε ίπ its gears and ensIav i n g him. CharIie goes on, an intensive and systematic drive οΙ two ways. When the environment was ΟΙ ChapIin gave us a poig nant illustrat ion of is under way a l l over the worId to prevent a unique character ΟΓ ΟΙ particuIar interest, this ίπ "Modern Times". waste ΟΙ materiaIs through recyclίng, either he designed structures which wouId not Τ. Ch. lenetos perceived technology from ΟΙ the raw materiaI ΟΓ the fi nished object. aIter ΟΓ encroach uροπ it; structures, that is, the opposite viewpoint. And he used it lenetos' appIied research focused οπ : which were so Iight as not to obtrude (rock prec isely as it was meant to be used and for a) The study ΟΙ Πθνν sources ΟΙ energy (use ίπ PIakias, fig. 25). When, οπ the other hand, the purpose it is i ntended to serve: to ΟΙ wind- power to produce eIectricity, lig. the environment was neutraI ΟΓ ind ifferent, release man Irom secondary ΟΓ routi ne (but 21), he stressed the structure (NationaI Bank οΙ necessary) Iabours and give him more time b) the recycIing ΟΙ raw materiaIs (cIosed Greece Branch Oflice ίπ the ThessaIon iki for leisure, human contacts, self­ water suppIy circuits ίπ the city ΟΙ the industriai zone, fig. 26) ΟΓ even i ntervened improvement and other similar activities future), rad ically by rearranging the Iandscape as a which are the truly worthwhi l e human c) the recycIing ΟΙ the finished object (seats setti n g for the structure (residence at lunctions (fig. 29-31): from tractors and cars, Iighti ng fixtures Psychiko 1961, re"sidence at Lagonissi, lig. 13 περιβάλλον ηταν ουδέτερο η όδιάφορο, τότε τόνιζε τό εργο ('Υποκατάστημα Έθνικής Τράπεζας στή βιομηχανική ζώνη . Θεσσαλονίκης, είκ. 26), η όκόμα έπενέβαι­ νε ριζικά, διαμορφώνοντας ό ίδιος τόν χωρο πού θά δεχόταν τό εργο (κατοικία στό Ψυχικό, 1961 καί κατοικία στό Λαγο­ νήσι, είκ. 27, 28). σ τ) Χρήση προηγμένης τεχνολογίας (κατάργηση περιττων μετακινήσεων γιά τήν έξοικον6μηση χρ6νοu) Οί περισσότεροι έρευ νητές βλέπουν τήν προηγμένη τεχνολογία σάν έχθρό πού τελικά υποδουλώνει τόν ανθ ρωπο στά γρανάζια της. '� CharIie ChapIin παρουσί­ ασε πολύ παραστατικά αυτή τήν έκδοχή στούς « Μοντέρνους καιρούς •. Ό Τ.χ. Ζενέτος είδε τήν τεχνολογία όπό τήν όντίθετη σκοπιά. 'Έτσι, τή χρησιμο­ ποίησε όκριβως μέ τή μορφή πού πρέπει νά εχει καί, γιά τόν σκοπό γιά τόν όποίο πρωτοεφαρμόστη κε, τήν όπελευθέρωση 25 δηλαδή τού όνθρώπου όπό όπαοχολήσεις δευτερε ύουσες η ρουτίνας (πού είναι δμως όπαραίτητο νά υπάρχουν) ωστε νά τού μένει περισσότερος έλεύθερος χρό­ νος γιά όνθρώπινες έπαΦές (διασκέδαση , μόρφωση), δηλαδή σωστές όνθρώπινες λειτου ργίες, (είκ. 29-31). ο ! "_ " -'\οί , .. <t · '1-_:..�....__ '- "i ����) �� ('Fr��99nF��� ) 1 27 29 30 31 14 Μελέτες - �Έρyα Τ.Χ. Ζενέτου Τ. Ch. Zenetos: Works and projects Μονοκατοικίες Detached suburban houses Κατοικία, Κυκλάδων, Αίγάλεω, 1956 Κατοικία, Γκορτσολόγου 2, Σπάρτη, 1957 . r· · Υ' ... .. ΙΥ Ι' 15 Κατοικία, Π. Ζέρβου 13, Ψυχικό, 1957 (βλ. καί 'Αρχιτεκτονική 14 /1959 καί Ζυγός 11/1961) i "\ . - ι Ι Ι ι Ι i ι ί hsι-/-ι'+'i:':1 Ι ����. f· - - Ι . 'Ξ1ι§ Ιi ι . :;r-: , ! • - -....- , , Ιι Ιί i i i Ι cd �_ Κατοικία, ΚIτέζα Κάλμη, 'Αττική, 1959 -1 J,1 r ι! HllHIIJt Ι ί6 Κατοικία, Δερεχάνη 32, Καβούρι, 1959 (βλ. καί Ζυγός 11/1961 καί 'Αρχιτεκτονική 45/1964) . __ ._.-- Ό -'­ _ . _ _._ _ _._. ----._:_._._. - .. :- ι':· .j ..... . . Ι '1' , · ·1 .·.Ι • -.- 17 Κατοικία έταιρείας Siemens, Χεληδονοϋς 3, Νέα Κηφισιά, 1959 (βλ. καί Ζυγός 11/1961 καί 'Αρχιτεκτονική 32/1962) Ι 18 Κατοικία, Ξόνθου 23α, Γλυφόδα, 1961 ; '1· • Ι !ΙΙ J-f Ι • . � � ίΞ:<, �-:-- ....,...J...I:lιίιιιlι�� ιιi __ίιιL' )"j ." Ι ι.ι ι" "-t- . ,μ., -';: ""'1 � "μ: .. 1' - �OΙ' Ι Ι • • ( .Η/Ι!!! '1 ι 1 -Ι' Hl\Ht ι: .Ll.(vn . _____ � _====_=�_...l J___________ -J 19 Κατοικία, Ξάνθου 21, Γλυφάδα, 1961 (βλ. καί 'Αρχιτεκτονική 62/1967) 'ΣΙΙ'Τl;ο 8�.( 1,,1 .. ���'-.. PIι"-.ιί� ΟΓ βA�IC iNc.;,.�L� r.. 1,. "..)....... �. " su...... .,.ε,t. β W,nJt.\. β. y�"""....\ ζ. " r.ru.<ι'" b. 11 �.. ! ... t<... C ΕJιι:ιιινα,Ι.,.,. Ρ ε .....β_ι"' ...� """"""'=:::1 ��BIB Ι Β::Β ' 00 ι ����_c:J-=-=�-I-�Q� J, 20 Κατοικία, Καλάρη 7, Ψυχικό, 1961 (βλ. καί World Architecture 3/1966 καί 'Αρχιτεκτονική 56/1966) 21 Κατοικία, Μερόπης 13, Γλυφάδα, 1962 ί ,ΥΑΙΙ ι" 1. Σ.11Ι(6, .. '1 , j 1I λ 0111: 111rιl�, ι:ι. πι :ιι\�����. ;��'- : ,Ι' [':", ..=--, I.:.:.:.rlL:��.�1 ,� j��--(-- l Κατοικία, 'Αμάρυνθος, Εϋβοιά, 1963 22 Κατοικία, Καβούρι, 1964 Ή κατοικία όποτελείται όπό δύο «μανιτά­ ρια». Τό ενα στεγάζει τό καθιστικό καί τήν ύποδοχή μέ πυρήνα τήν κουζίνα, καί τό αλλο τήν ίδιωτική ζώνη τών γονέων μέ πυρήνα τήν περιοχή τού dressi n g . Τά λου­ τρά βρίσκονται στήν περίμετρο καί όποτε­ λούν «κ ύριους χώρους» μέ βεράντα, στέ­ γαστρο καί κήπο. 'Ένας διάδρομος σύνδεσης-καθιστικό έ­ νώνει τά δύο μανιτάρια, δημιουργώντας ενα α'ίθριο. 'Ένα συρτό σκιάδιο όροφής καλύπτει δλο τόν ένδιάμεσο ύπαίθριο χώ­ ρο ιϊ τμήματά του (δπως τά συρτά καπάκια o..'lli; καροσερί τών αύτοκινήτων). Σέ «δη­ μιουργημένη» όπό τήν «γλυπτική έδά­ φους ύποδοχής» "bψομετρική διαφορά (δπως πειραματικά έφαρμόστηκε σέ προη­ γούμενες κατασκευές μέ σκοπό τή μείω­ ση τού ϋψους τής οίκοδομής, πχ κατοικί­ ες στό Ψυχικό, 1961 καί στή Γλυφάδα) βρίσκεται ή περιοχή τών παιδιών καί αλλοι βοηθητικοί χώροι' Σέ προέ κταση τού χώρου διαμονής, μετά τή βεράντα, βρίσκεται ή πισίνα. 'Αριστερά καί δεξιά τό εδαφος κατηφορίζει πρός τή θάλασσα σάν όμμουδιά. Γιά νά όπελευθε­ ρωθεί τελείως ή δψη όπό τά σκούρα, οί όδηγοί έπεκτείνονται εξω όπό τό κτίριο, δημιουργώντας ύπαίθριες γfιJνιές (μιά τε­ λειοποιημένη έφαρμογή ,ής λύ σης τής κατοικίας στή Νέα Κηφισιά). 23 Κατοικία, Λ αγονήαι, 1965 Ή μορφολογία τού έδάφους καί ή τοπολο­ γία όδήγησαν σέ ενα συνδυασμ ό τω ν λύ­ σεων «γλυπτικής έδάφους ύποδοχής» καί «ενταξης στίς ισομετρικ ές καμπύλες». Ή κατοικ ία τοποθετήθηκε σέ ενα μέσο ύψό­ μετρο καί μέ ρος τής κορυφής τού λόφου κ όπηκε γιά νά εχει ό χωρος διαμονής άμφίπλευρη θέα, έ νω τά προϊόντα τής έ κσκαφής δημιούργησαν δύο λ όφους στά Ω κρα, προεκτείνοντα ς τίς ισομετρικές καμπύλες. 1. Προοπτικό. Στό κέντρο ή κομμένη κορυφή τού λόφου γιά διαμπερή θέα. Στά δύο δκρα ΟΙ τεχνητοί λόφοι άπό τά προϊόντα της έκσκαφης. 2. ι/ω ΚΟΝτελΙΗ 11.. Κά τοψη τού κυρίως Ισογείου. �- 3. Σκίτσο με λέτης. Σύστημα ή λιοπροστασίας μέ άνάλογη κλίση στεγάστ ρου. Α. Στέγα­ στρο μέ κλίση πρός τά κάτω στή δυτική . Β. μεσημβρία (καθημε­ δψη (βοη θη τικά) Σ τέγαστρο μέ κλίση πρός τά πάνω στή ρινό). 4,5. Πρόπλασμα μελέτης γιά τή διαμόρφωση τσύ «έδάφους ύποδοχης» καί τήν κτιριο­ \ λογική έ νταξη . 2 3 4 �----�--��� ι. 5 24 Κατοικία, Έλικωνος 7-Γ. Παλαμα, Ψυχικό, 1966 - ι Ι Καταικία, Γορτυνίας-Λεβίδη", Κηφιαιά, 1968 25 Κατοικία, Ίθάκης 4, Κοκκιναράς, 1972 26 Κατοικία, Χελιδονοϋ, Νέα Κηφισιά, 1973 Τό οίκόπεδο εχει εκταση 81.100 Τ.μ. καί τήσεων μέ τήν έκμετάλλευση της μεγά­ ύπαίθριων έκδηλώσεων, έξωκλησιού, θερ­ μεγάλη ποικιλία ένδιαφερόντων, δπως χώ­ λης ποικιλίας ένδιαφερόντων τού φυσι­ μοκηπίο υ , σταύλων, έλικοδρομίου κλπ. ρους πυ κνού πρασίνο υ , έλεύθερους χώ­ κού περιβάλλοντος. 'Έτσι, προτείνεται ή καθώς καί συγκροτήματος κατοικιων γιά ρους, μεγάλες καί μικρές κλίσεις, πολλά δημιο υ ργία πισίνας, φυσικης λίμνης, τό βοηθητικό προσωπικό, άποθηκων, γκα­ ύψηλά καί χαμηλά δέντρα κλπ. άθλοπαιδιων, περιπτέρων κήπου, χώρων ράζ κλπ. 'Έτσι, τόσο ή έπιλογή της θέσης της κατοικίας δσο καί ή μορφή της ηταν άπο­ τέλεσμα άφενός της άπόλυτης τήρησης των άπαιτήσεων ένός έκτεταμένου κτιριο­ λογικού πρoγράμμbτoς καί άφετέρου της μέγιστης δυνατης έκμετάλλε υσης των στοιχείων TqO φυσικού περιβάλλοντος καί της ενταξης της κατοικ ίας σέ αύτό. Συγκεκριμένα, ή τοποθέτηση τού κτιρίου στήν κορυφή ένός ρέ ματος καί ή μορφή πολυγώνου προβόλου πού εχει, δίνει τήν έντύπωση έπέκτασης των καμπύλων τού έδάφους, ένω συγχρόνως διατηρεί κάτω άπό τόν πρόβολο αθικτο τόν φυσικό χωρο. Έπίσης, ή δημιου ργία ένός μεγάλου αί­ θρίου στόν πυρήνα τού κτιρίου, ό όποίο ς έπιτρέπει τή διατήρηση μεγάλων δέντρων πού βρίσκονται στή θέση αύτή, καθώς καί ή διατήρηση δύο αλλων μεγάλων δέντρων μέ τή δημιου ργία ένός άνοίγματος στήν πλάκα, μέσα άπό τό όποιο περνό τό ενα, καί κατάλληλης ύποδοχης-έσοχης στό μπαλκόνι, έκεί πού βρίσκεται τό αλλο, δέν άπομακρύνει τό φυσικό περιβάλλον άπό τούς χώρους διαμονης, ύποδοχης καί άναψυχης, παρά τό μεγάλο μέγεθος της . κατοικίας. Ή άρχιτεκτονική τού κτιρίου είναι κλα­ σική , παρ' δλες τίς πρωτότυπες 'ίσως έκ­ φράσεις διαφόρων χώρων, οί όποίες έκτός άπό τό δτι προσδίνουν �να ίδιαίτε­ ρο ένδιαφέρον σέ χώρους μέ στατική ..,j, ,ι...J·1··· Ι "�ιί'� μόλλον χρήση, είναι άπόλυτα έξυπηρετι­ "" κές καί άπλές καί διακρίνονται γιά τή λειτουργικότητά τους. Ή κωνική μορφή του κτιρίου καί ή στροφή τού αξονά του, μέ βασικό κριτήριο τόν σωστό προσανατολισμό των διαφόρων χώ­ ρων, έπιτρέπει τήν άξιοποίηση τού απλε­ του φυσικου φωτισμου της 'Αττικης, ένω ή καθ' ϋψος άνάπτυξή του διευ κολύνει τήν έπικοινωνία μεταξύ των διαφόρων χώρων, περιορίζοντας τίς άπαιτούμ8-Vες διαδρο­ Τ' � -•.•••. π; ο, 'ι μές. Ταυτόχρονα, ό χωρος πρασίνου πού θά καταστραφεί γιά νά κτιστει τό κτίριο, είναι ετσι σχετικά πολύ μικρός, ένω τό κτίριο άποκτό καί τήν έπιθ υ μητή μακρο­ θέα (Πάρνηθα - Πεντέλη) ή όποία δέν θά άποκόπτεται πιά άπό τό περιβάλλον αύτό δάσος. Τό κτίριο, ή συνολική έπιΦάνεια τού όποί­ ου είναι 2. 800 Τ.μ. περίπου μέ πρόβλεψη γιά μελλοντική έπέκταση σέ 3. 770 Τ.μ., περιλαμβάνει μεγάλους χώρους ύποδο­ χης δπου μπορούν νά συνυπάρξο υν διά­ φορες χωριστές έκδηλώσεις, ένω ή διάτα­ ξή τους έπιτρέπει τή δημιουργία τού άπα­ ραίτητου μικροπεριβάλλοντος της καθη­ μερινης ζωης της οίκογένειας. Περιλαμ­ βάνει έπίσης βιβλιοθήκη μέ είδικούς χώ­ ρους ο ίκογενειακων κειμηλίων, α'ίθουσες άναψυχης, συγκρότημα γραφείων, τόν χω­ ρο διαμονης των γονέων τελείως άνεξάρ­ τητο άπό τούς ύπόλοιπους, τούς τέσσερις κοιτωνες των παιδιων μέ ίδιαίτερο χωρο παιχνιδιων, συγκρότημα δύο ξενώνων, κα­ θώς καί χώρους έργασίας (καθημερινό) καί γυ μναστικης. Τέλος, ή διαμόρφωση του έξωτερικου περιβάλλοντος βασίστηκε στήν άρχή της μή έπέμβασης στό τοπίο, της διατήρησής του δηλαδή στή φυσική του κατάσταση , καί στή δημιου ργία κατάλληλων έξυπηρε- 27 Πολυκατοικίες Apartment bui/dings Πολυκατοικία, Άρτέμιδος, Ήλιούπολη, 1954 , � Υ -ι' <" � I�I1II. JHIi!' 1 �. )ι �, HHIIj Η'ΙΙ; -"1 , ,.,. � .- - ω,τι !litl1 αι j .. -J Διπλοκατοικία, Θησέως 3; 'Εκάλη, 1958 (βλ. καί Ζυγός 11/1961) 28 Διπλοκατοικία, Καληαπέρη 24, 'Αθήνα, 1958 (βλ. καί Ζυγός 11/1961) -Ι�,. ,/J:Ι-ι" ..... .f .ν. > 4 ( c.. ., " t. f m ιmmu 29 Πολυκατοικία, 'Αμαλίας-Δαιδάλου, 'Αθήνα, 1959 (βλ. καί Ζυγός 11/1961, 'Αρχιτεκτονική 39/1963 καί World Architecture 1/1964 ) 30 Πολυκατοικία, Ήρώδου Άττικού 17, Άθήνα, 1959 (βλ. κaί World Architecture 2/1965) -4 Ι ι 31 Πολυκατοικία, Συγγρού 49, 'Αθήνα, 1962 (βλ. καί Άρχιτεκτονική 62/1967) .' Β. Β. Πολυκατοικία, Φράττη-Προπυλαίων 17, 'Αθήνα, 1963 (βλ. καί Ζυγός 11/1961) 32 Πολυκατοικία, Ναρκίσσου 41, Ψυχικό, 1970 (βλο καί Θέματα Χώρου+ Τεχνών 4/1973) Πολυκατοικία, Κλεομένους 11, 'Αθήνα, 1972 Ό -+- Ι ,0- ___._._0_0 ___0_'_0_0 __0___ ι ι Ι Ι 33 Διαμερίσματα Apartment interiors 'Εσωτερική δισμόρφωση διαμερίσματος, Ήρώδου Άττικού 17, Άθήνα, 1959 (βλ. κaί Θέματα Χώρου+ Τεχνών 5/1974) .. _- ι" Ι rΊ rιΊ 14 Ι �. 3 .� 9 10 �ίg? 2 �4 ' � L/ "-J - L I 7 Ι 6 fmHNHw 4 " 15 7 5 θ . ι-- 7 6 'Εσωτερική διαμόρφωση διαμερίσματος, "Φάρος", Καβούρι, 1965 (βλ. κaί Θέματα Χώρου+ Τεχνών 4/1973) 34 'Εσωτερική δισμόρφωση διαμερίσματος, "Φάρος", Καβούρι, 1965 (βλ. καί Θέματα Χώρου+ Τεχνών 4/1973) ' / , " / , / , D / / < / , , / , / Ο[ _1 ι D ffij D Ι ~ ΕΕΒ G ---- 'Εσωτερική διαμόρφωση δισμερίσματος, Τσόχα 3, Άθήνα, 1965 (βλ. καί 'Αρχιτεκτονικά Θέματα 2/1968) ��i ιι 1 . / tll 35 'Εσωτερική δισμόρφωση διαμερίσματος, Κλεομένους 11, Άθήνα, 1972 36 Σχολικές έγκαταστάσεις School buildings Γυμνάσιο 1500 μαθητων, Πριάμου-Καλλιθέας-Παπάγου-Θρασυβούλου, 'Άγ. Δημήτριος, 1969 (βλ. καί 'Αρχιτεκτονικά Θέματα 5/1971) 5, �- '----"" 37 Τεχνική Σχολή ΚΕΚΑΤΕ ΟΑΕΔ, Αίγάλεω, 1975 Τό ΚΕΚΑΤΕ καί Κέντρο Μαθητείας Άθη­ νων θά άναγερθει σέ οικόπεδο ιδιοκτησί­ ας τού ΟΑΕΔ, μέ εκταση 20 στρέμματα στό Αιγάλεω. Βασική άρχή στήν άρχιτεκτονική διάρ­ θρωση τού συγκροτήματος είναι ό διαχω­ ρισμός των δύο κύριων λειτουργιων τού προγράμματος, δηλαδή της εκπαίδευσης καί της παροχης ύπη ρεσιων. Τά κτίρια τοποθετούνται κατά τέτοιο τρό­ πο, ωστε νά διατηρούνται μεγάλοι άκάλυ­ πτοι χωροι, νά δημιουργειται σωστή συ­ σχέτιση των λειτο υργιων μέ τόν ελεύθερο χωρο, ελάχιστη επέμβαση στίς στάθμες τού φυσικού εδάφους καί διατήρηση τού χαμηλού πρασίνου πού ύπάρχει στό οικό­ πεδο. Ή προσπέλαση των πεζων καί ή κ υ κλοφο­ ρία τους στό συγκρότημα γίνεται μέ εναν άξονικά τοποθετημένο στεγασμένο πεζό­ δρομο πού όδηγει άπό τήν εϊσοδο στή μεγάλη αύλή Ι{ρί ταυτόχρονα διαμοιράζει τήν κίνηση σέ εγκάρσιους μικρότερους στεγασμένους πεζοδρόμους, άπό τή μιά πλευρά πρός τό συγκρότημα εκπαίδευσης (τάξεις, εργαστήρια) καί άπό τήν αλλη πρός τό συγκρότημα παροχης ύπηρεσιων (διοίκηση-διαμονή-σίτιση-ψυχαγωγία). Ή κίνηση των τροχοφόρων περιορίζεται στίς εισόδους καί τούς χώρους στάθμευσης, ενω γιά τό συγκρότημα των εργαστη ρίων - . στήν πλευρά της ύποχρεωτικης πρασιας. -- Ή δλη άρχιτεκτονική διάταξη δομειται σέ �� . -- κάναβο 0,90 μ. κοινό στά διάφορα κτίρια, πού εμφανίζεται στά ύαλοστάσια των δψε­ ων, ενω ο ί όριζόντιες μαρκίζες, τά στη­ θαια καί οί ποδιές πού χρησιμαποιούνται συντελούν στή μορφολογική ενοποίησή - τους. "ΑΥ καί προσφερόταν ή δυ νατότητα, δέν εγινε στή φάση αύτή εφαρμογή συσ\ημά­ των μεταθε �ιalιερισμόTωσης T(�­ ρων (πραγμα πού μπορει νά γίνει σέ μελ­ ΛoVτΙKές εφαρμογές). Ό συνολικός όγκος τού συγκροτήματος είναι 42. 065 Κ.μ. καί ή δαπάνη προϋπολογί­ ζεται σέ 11Ο εκ. δρχ. (1975) . ----:: ___ --- .::ι \ 38 Σχολικό συγκρότημα 5.300 μαθητών, Πυλαία, Θεσσαλονίκη, 1977 Άντικείμενο της μελέτης ήταν νά συντα­ ων πού δημιουργεΙται. αναγκες, καί σέ διαφορετικης κλίμακας . χθεί τό κτιριολογικό πρόγραμμα τών έγκα­ β) Πολεοδομικά-λειτουργικά, πού άναφέ­ λειτουργική ένότητα, ταστάσεων του σχολικου συγκ ροτήματος ρονται στή σχέση του συγκροτήματος μέ β) ή «κατά σχεδιαζόμενο (operational) σύ­ της Π υλαίας καί νά σχεδιαστεί ή άνάλογη τήν ε ύ ρύτερη περιοχή, τήν πρόσβαση καί στημα» έσωτερική όργάνωση τών σχολι­ κτιριακή δομή. άπομάκρυνση τών μαθητών, τή λειτουργι­ κών μονάδων, πού πετυχαίνεται μέ τό νά Τό συγκρότημα άποτελειται άπό δύο γυ­ κή συσχέτιση τών μονάδων του συγκροτή­ δίνεται εμφαση στήν «άσάφειά» χρήσης μνάσια 840 μαθητών τό καθένα. ενα γενι­ ματος καί τήν έσωτερική συγκρότηση τών του χωρου ( u ndesigned space), ωστε ό κό λύκειο 1200 μαθητών, ενα τεχνικό λύ­ 'ίδιων τών μονάδων. τρόπος έκπαίδευσης νά άκολουθει τίς κειο 1800 μαθητών, ενα έπαΥγελματικό 'Έτσι προτάθηκε άντίστοιχα: άνάγκες καί συγχρόνως τό παιδί νά εχει λύκειο 600 μαθητών, άθλητικό κέντρο καί α) ή «κατά κλίμακες όργάνωση» τού συγ­ τή δυνατότητα καί τή διάθεση νά βρίσκε­ κοινόχρηστους χώρους γενικών δραστη­ κροτήματος, δηλαδή ή ενταξη του μαθητη ται στό σχολειο δλη τήν ήμέρα, στά πλαί­ ριοτήτων. σέ ποσοτικά διαφορετική κάθε φορά όμά­ σια της έξωσχολικης άπασχόλησής του. Γιά τήν άντιμετώπιση του θέματος, λόγω δα παιδιών, σύμφωνα μέ τίς έκπαιδευτικές της πρωτοτυπίας πού παρουσίαζε τό πρό­ βλημα, ή ερευνα π.ού εγινε χωρίστηκε σέ δύο μέρη : α) στό πρώτο έξετάστηκαν οί νέες κατευ­ θύνσεις καί ή προβληματική πού παρουσι­ άζεται στή (μέση) παιδεία σήμερα σέ διε­ θνή κλίμακα' άκολούθησε συγκριτική θεώ­ ρηση χαρακτηριστικών έκπαιδευτικών συ­ στημάτων-τύπων πού έφαρμόζονται σέ αλλες χώρες καί μελετήθηκαν σχολικές συγκροτήσεις-τύποι καί άντίστοιχα έκπαι­ δευτικά συστήματα, καθώς καί ή σχέση σχολεΙο-κοινότητα. Καταγράφηκαν έπί­ σης τά παιδοψυχολογικά προβλήματα καί οί δυ νατότητες άντιμετώπισής τους, β) στό δεύτερο συσχετίστηκαν τά συμπε­ ράσματα της άνάλυσης μέ τά δεδομένα του έλλαδικου χώρου καί τή συγκεκριμέ­ νη θέση, τά χαρακτηριστικά καί τίς δυνα­ τότητες της περιοχης της Πυλαίας. Ή ερευνα δέν άποκάλυψε ενα ίδανικό σύστημα, άλλά δτι πρέπει σταδιακά νά δημιουργήσουμε ενα δικό μας, πού δέν πρέπει νά είναι στατικά καθορισμένο άλλά νά εχει δυνατότητες έξέλιξης. Άντίστοι­ χα, ή άνάλυση τών ξένων συστημάτων εδειξε μόνο πιθανές έξελίξεις γιά τόν τόπο μας, πράγμα πού σημαίνει δτι τά σχολεία-συστήματα πρέπει νά έίναι«έξελί­ ξιμα». Τά προβλήματα πού έμφανίστηκαν σέ ενα σχολειο μεγάλου δυναμικου μαθητών τα­ ξινομήθηκαν σέ δύο κατηγορίες: α) Ψυχολογικά, πού άναφέρονται στή δυ­ νατότητα προσανατολισμού, ίσορροπίας καί έπικοινωνίας του μεμονωμένου άτό­ μου-μαθητη μέσα στό πλέγμα τών σχέσε- 39 Μνη μεία. Θέατρα Monuments. Theatres � Διαγωνισμός γιό τό Μνημείο των Καλαβρύτων, 1954 40 Θέατρο Λ υκαβηττού, 'Α θή να, 1964 (βλ. καί World A rchitecture 4/1 967) 41 'Εργοστάσια καί βιομηχανικές έγκαταστάσεις lndustrial buiIdings 'Ερ γοστάσιο Φίξ, Συγγρού 53, 'Α θή να, 1957 (βλ. καί Ζυγός 1 1 /1 961 , 'Αρχιτεκτονική 4 1 / 1 963 καί World A rchitecture 1 /1 964) • . ιιί _ .:: J-�:-:� Ό . '.- .�-.- ,- .- .�- � . . . . . . - ' " �-' ' � , . 'Εργοστάσιο Χυμοφίξ, Θεσσαλ α νίκη, 1 959 (βλ. καί Ζυγός 1 1 / 1 96 1 ) 42 Ξηραντήριο Φίξ, Ίωάννινα, 1959 , , = 1,- 'Εργοστάσιο πλαστικων Apco, Πειραιως 72, Μοσχάτο, 1959 (βλ. καί Ζυγός 11/1961, 'ΑΡΧΙ1'εκτονική 4011963 καί 'Αρχιτεκτονικά Θέματα 2/1968)