MAKRO BAXIŞ İqtisadiyyatın Şaxta babaya məktubu: Mənə vaksin gətir! Yanvar 2021 Bütün dünya 2021-ci ili vaksin ili kimi qarşıladı. Artıq yeni ilə addım atdığımızda bir neçə vaksinin COVİD-ə qarşı effek- tivliyi tunelin sonundakı işıq kimi görünməyə başladı. COVİD-19-un bütün dünyanı öz təsiri altına almasına baxmayaraq, vaksin yalnız bu prosesi tez və effektiv həyata keçirəcək ölkələri qismən də olsa iqtisadi və sosial baxımdan stabil vəziy- yətə gətirə biləcək. Bir çox ölkələrdə vaksinasiya başlamadığı halda bəziləri artıq bu prosesin öhdəsindən uğurla gəlməkdədirlər. Ümumilikdə bir ay ərzində Orta Şərqin kiçik lakin varlı ölkələri COVİD-i bu il yola salmaq üzrədirlər aparılan vaksinasiya prosesi 7 milyardlıq dünya Ən azı 1 vaksin dozası almışların payı 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% əhalisinin yalnız 55 milyonunu əhatə edib. İsrail 3.1 milyon Ötən il əsas problem kifayət qədər xəstəxana BƏM 3.2 milyon Birləşmiş Krallıq 9.3 mln yataqlarının olmaması idisə, bu ilin başlıca Bəhreyn 1.7 mln United States 25.2 mln problemi vaksin ehtiyyatları və onların əhaliyə Danimarka 0.2 mln çatdırılma sürətidir. Ölkələr arasında vaksinasi- Almaniya 1.9 mln İsveç .2 mln ya sürətində böyük fərq, geridə qalan region- İtaliya 1.3 mln larda yeni virus növlərinin yenidən Fransa .5 mln Kanada 0.5 mln yaranmasını yeni reallığa çevirmək təhlükəsini Dünya 55.3 mln yaradır. Bu ilin dünya iqtisadiyatının inkişaf Mənbə: Finkorp, Our World in Data mexanizmi ötən il olduğu kimi virusun dina- mikasından asılıdır. Azərbaycan: Öncəki onilliyin yekunu* Mərkəzi Statistika Komitəsinin son nəşrinə əsasən Azərbaycan iqtisadiyyatı 2020-ci ili 72.4 milyard manat ÜDM göstəri- cisi ilə yekunlaşdırdı. Əsas kapital yatırımları ümumilikdə 8% azalsa da, 2020-ci ilin istehsalına 2.3% məhsul əlavə etmişdir. İşçi qüvvəsi son 10 ildə orta illik 0.5% ÜDM artımında iştirak edib. İqtisadiyyatın əsasən xammal ixracı üzrə qurulması pandemiya böhranını yumşaltsa da, xidmət sektorunun (hal-hazırda 40-%in altında) inkişaf etdirilməsi növbəti onilliyin mərkəzi olmalıdır. Öncəki 10-illikdə Azərbaycan iqtisadiyyatının əsas aparıcı qüvvəsi əsas kapital fondu və yatırımları olub Real ÜDM-ın artımında məşğulluq, kapital və məhsuldalıq amilinin payı, % 10 8 6 4 2 0 -2 -4 -6 -8 -10 Məşğulluq Əsas kapital Ümumi məhsuldarlıq amili Real ÜDM -12 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Mənbə: Finkorp hesablamaları Fərhad Pənahov *Azərbaycan bölməsinə ilkin buraxılışından sonra düzəlişlər edilmişdir Pandemiyanın ilkin günlərindən bizim yaxından Pandemiyanın ilk aylarında monetar daralma izlədiyimiz göstəricilərdən biri əhaliyə verilən kreditlər müşahidə olunub Özəl sektora verilən kreditlər, milyard manat olub. İnkişaf etmiş ölkələr qrupunda iqtisadiyyata bir 14 neçə trilyon dəyərində pul daxil olduğu halda, Pandemiyanın başlanğıcı Azərbaycanda pul kütləsi bir neçə ay ərzində trenddən 12 aşağı səviyyələrə salınmışdır. Aprel və May aylarındakı özəl sektor kreditlərindəki eniş lisenziyaları ləğv olun- 10 muş banklarla ələqədar olduğu qeyd olunur. Bizim hesablamalarımıza görə, Azərbaycan bank sis- 8 Jan-18 May-18 Sep-18 Jan-19 May-19 Sep-19 Jan-20 May-20 Sep-20 temi dekabr aynın göstəricilərinə əsasən nisbətən Mənbə: Finkorp, Azərbaycan Mərkəzi Bankı sağlam durumdadır. Son göstəricilərə görə vaxtı keçmiş kreditlərin payı eniş trendinə davam edərək noyabr ayında 6.3% səviyyəsinə enmişdir. Hesablama- Azərbaycan Bank Sisteminin Əsas Göstəriciləri larımıza və apardığımız həssaslıq testlərinə əsasən Səviyyə Nəzəri qayda bank sistemi vaxtı keçmiş kreditlərin 2 dəfə artmasına Kapital Adekvatlığı aktivlərində ciddi dəyişiklik etmədən tab gətirə bilər. Kapital/Risk Əmsalı ilə ölcülmüş aktiv 46.6% > 12% Likvidlik vəziyyəti də kifayət qədər öztəminatlı Aktivlərin Keyfiyyəti olduğunu göstərir. Ümumi bank sistemi 50%-lik depos- Vaxtı keçmiş kredit/Toplam 6.3% < 5 - 9% it çıxarışını kredit aktivlərinə dəymədən icra etmək Xalis vaxtı keçmiş kreditlər/Kapital -5.2% < 100% qabiliyyətindədir. Lakin ən ciddi problem bizim Gəlirlik məzənnə riskinə həssaslıq testində üzə çıxdı. Sadəcə Aktivlərin gəlirliyi 1.8% > 0.5% Kapitalın gəlirliyi 12.1% 10 - 20% 10%-lik devalivasiya cəmi bank sistemini requlyarot- ların tələblərini qarşılamaq üçün aktivlərinə dəyişilik Kapitalın itirilmə riski z-əmsalı 4.16 etmək məcburiyyətində qoya bilər. 50%-lik devalvasiya Likvidlik isə bank sisteminin kapitalını 0-a endirmək təhlükəsini Likvid aktivlər/Toplam 14.4% 10 - 30% yaradır. Likvid aktivlər/Qısa müddətli öhdəliklər 29.5% Məzənnə riskinə həssaslıq Ümumilikdə isə Azərbaycanda bir çox iqtisadi statistik Xalis açıq mövqe/Kapital 114.7% < 20 - 25% göstəricilərinin azlığı və fəaliyyətin böyük qisminin (2015-də 44%) kölgə iqtisadiyyatının payına düşməsi Mənbə: Finkorp hesablamaları, Azərbaycan Mərkəzi Bankı makro vəziyyəti anlamaqda ciddi maneələr yaradır. ABŞ: Pauel və Yellen birliyi Öncəki hesabatdan sadəcə bir ay keçsə də, baş verən hadisələrin sayı sanki xaotik Tramp erasının kuliminasiyası oldu. Yanvarın ilk günləri seçki nəticələri ilə razılaşmaq istəməyən kütlənin parlament binasına hücumu ilə başlasa da, pre- zident Baydenin iki həftə sonrakı andiçmə mərasiminə ciddi təsir etmədi. Halbuki, NBC kanalının keçirdiyi sorğuya əsasən səsverənlərin 35%-i Baydenin legitimliklə səsvermədə qalib gəldiyini düşünmür (respublikaçılar: 74%, demo- kratlar: 3%, digər:30%). Ondan sonra sabiq FES-in sədri Canet Yellenin ABŞ Xəzinədarlığına təyinatının formallaşdırıl- ması, FES və Xəzinədarlıq arasında daha da sıx həmkarlığın təməlini gücləndirdi. Xanım Yellenin akademik işlərinə və karyerasına nəzər saldıqda stimullaşdırıcı siyasətin lehinə olmağı çox da qeyri-adi hal deyil. Yeil Universitenin məzunu Keynes düşüncə məktəbinin fəal tərəfdarıdır. Belə ki, senat qarşısında çıxışında dövlət borcu haqda naratlığı anladığını qeyd etsə də, növbəti fiskal paketin vacibliyini vurğuladı. Və nəhayət yanvar ayının fiasko sonluğu hələ də davam edən Reddit investorlarının hedc-fondlarla GameStop səhmi ətrafında tarixi qarşıdurması oldu. Baydenin prezidentliyi Senat və Nümayəndə Pal- ABŞ 2020-ci ili $3.3 trilyon büdcə kəsri ilə bitirdi. $2.4 trilyon atasının da demokratların çoxluğu ilə seçildiyinə görə maliyyələşdirmə FES tərəfindən edilib Trilyon $; Büdcə - 12 aylıq cəm; FES - əvvəlki ilə nisbətən dəyişiklik; son tarix - Dekabr 2020 “Blue wave” adlandırıldı. Bu isə öz növbəsində 3.0 Baydenin təqdim etdiyi Amerika Xilasetmə Planının 2.0 2.4 həyata keçirilməsini reallığa yaxınlaşdırır. Lakin Senatın 1.0 0.0 50/50-yə bölünməsi səbəbindən (vitse-prezident Ka- -1.0 mala Haris heç-heçə vəziyyətində qərarverici səs -2.0 -3.3 verəcək) mərkəzçi mövqe tutan demokrat senatorların -3.0 əleyhinə sesvermə ehtimalı planın hayata keçməsini -4.0 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 təhlükə altında saxlayır. Federal büdcə balansı FES-in balansında dövlət istiqrazları Yeni plan, dekabr ayında təsdiq olunmuş və əhaliyə Mənbə: Finkorp, FES, ABŞ Xəzinədarlıq Departamenti $600 məbləğində yardım edəcək (ümumi məbləğ: $900 milyard) fiskal paketdən savayı, əlavə $1400-lıq yardım nəzərdə tutur. Ümumilikdə $1.9 trilyona başa gəlməyi planlaşdırılan stimul paketində işsizlik müavinəti həftəlik $400-a (öncəki $300 məbləğindən) qədər artırılaraq senytabr ayına kimi uzadılacaq. Öncəki ayın Makro Baxış-da qeyd etdiyimiz Peter Ganong, P.Noel və J.Vavranın araşdırmalarına əsasən bu məbləğ işsizlərin 60%-nin əməkhaqlarından artıq gəlir əldə etməkləri ilə nəticələnəcək. Bayden prezidentliyinin mərkəzində iqlim dəyişikliyinə yönəlmiş siyasət durur. Bu istiqamətdə qəbul etdiyi ilk qərar- lardan biri dövlət strukturlarında 645,000 nəqliyyatın elektrik təminatlı vəsitələrə keçirilməsi oldu. Artıq trilyon sözünün adiləşdiyi zəmanədə bu və digər xərclərin ödənilməsi gələcəkdə vergilərin artılması ilə mümkün olacaqdır. O vaxta kimi isə FES-in dövlət borc istiqrazları alması maliyyənin əsas rolunu oynayacaq. Son rübdə ÜDM yüksələn virus rəqəmlərinə baxmayaraq artım göstərsə də (əvvəlki rübə nisbətən) ili 3.5%-lik iqtisadi daralma ilə bitirdi. Qeyd edək ki, BVF-nun oktyabr ayındakı gözləntiləri –4.3% olmuşdur. Bundan əlavə olaraq 2021-ci ilin gözləntiləri 3.1%-dən 5.1% səviyyəsinədək artırıldı. Son reviziya rəqəmlərinə əsasən növbəti iki il ərzində $0.5 trilyon daha çox məhsul istehsalı gözlənilir (oktyabr ayındakı ABŞ-da Ümum Daxili Məhsulun 2021-ci ilin ortasında gözləntilərə nisbətən). Bu, 2019 ÜDM-in 2.8%-i böhrandan öncəki səviyyəyə bərpa olunması gözlənilir qədərdir. BVF-nun yanvar nəşrindəki gözləntilər 1.9 2019-cu ilin sonuna indeksləşdirilmiş real ÜDM, BVF-nun 2021 yanvar nəşrinin gözləntiləri trilyonluq stimul nəzərə alınmadığına görə, həyatə 120 keçiriləcəyi təqdirdə artıq 2021-ci ilin ikinci rübündə 115 fiskal paketin nəticələrini müşahidə etməyə 110 başlayacağımızı düşünürük. 105 100 COVİD cəmiyyətin həyatına təhlükə olaraq qaldığı müddətcə iqtisadiyyatın dirçəlməsini təhlükə altında 95 Çin ABŞ Avropa Birliyi saxlayır. Son rəqəmlərə əsasən ABŞ-da 53 milyon 90 2020 2021 2022 vaksin olduğu halda yalnız 32 milyonu insanlara in- Mənbə: Finkorp, BVF yeksiya edilmişdir (6 milyonu 2 doza qəbul edib). Bu isə vaksinlərin təhcizatı ilə insanlara vurulması prosesində olan ləngimənin göstəricisi ola bilər. Digər fərziyyəyə görə bu vaksinlər ilkin dozasını almış insaların ikinci dozası üçün saxlanılıb. Məzmun yalnız məlumat məqsədlidir. Qanun, vergi, investisiya, maliyyə və ya digər maraqlar üzrə tövsiyələr kimi qəbul edilməməlidir. Qiymətli kağızlara investisiya zamanı hər zaman risk yaranır. Səhmlərə, istiqrazlara, kapital bazarları fondlarına və digər maliyyə alətlərinə investisiya risklidir. Kapital qoyuluşları fərqli dövr və situasiyalarda risklərin artmasına gətirib çıxara bilər.
Enter the password to open this PDF file:
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-