1 Kamienny drogowskaz „ Nach Grossenbohrau ” z Rusinowa ( gm. Szprotawa ) Autor: © Maciej Boryna 2024 Muzeum Ziemi Szprotawskiej Fot. Kamienny drogowska z „ Nach Grossenbohrau ” w Rusinowie (2024). Patryk Popiół z Rusinowa latem 2024 r. powiadomił Urząd Miejski w Szprotawie o ukrytym w krzewach głazie z wyrytymi inskrypcjami. Po przybyciu na miejsce stwierdzono, że to zabytek sztuki drogownictwa Zabytek z Rusinowa posiada wyrytą inskrypcję „Nach Grossenbo h rau 2 K.M.” ze strzałką u dołu. Wskazuje drogę prowadzącą z Rusinowa do sąsiedniego Borowa Wielkiego. Wyryty skrót „K.M.” oznacza bez wątpienia odległość „2 kilometry”, co odpowiada w przybliżeniu rzeczywistemu dystansowi pomiędzy obiema miejscowościami. Droga, po której wiedzie nas stary drogowskaz, zachowała się do współczesności fragmentarycznie. Możemy podjąć się próby jej odtworzenia w oparciu o badanie archiwalnych map i ukształtowania terenu. Początkowo prowadzi na północ przez pola do granicy lasu, gdzie skręca na wschód i dochodzi do granicy pomiędzy gminą Szprotawa a gminą Nowe Miasteczko . Tuż za nią znajduje się rozwidlenie dróg, z których każda doprowadzi nas do Borowa Wielkiego. Powrócimy jeszcze do tego wątku. Drogowskaz z Rusinowa zalicza się do wyjątkowych z listy Szprotawskiego Parku Kamiennych Drogowskazów. Większość z nich powstała w na początku XIX w (lata 20.) i została zapisana frakturą (wersja pisma gotyckiego) , niekiedy z podaniem odległości w milach. Tymczasem artefakt rusinowski zapełniono pisanką kaligraficzną z podaniem odległości w kilometrach. Wskazuje to na późniejszy okres jego wytworzenia. Jak możemy wyczytać w różnych źródłach, s ystem dziesiętny wprowadzono w Prusach w 1873 r , a dwa lata później kraj ten wraz innymi podpisali w Paryżu Konwencję Metryczną 2 Fot. Lokalizacj a drogowskazu w Rusinowie na mapie arkusz Hartau 24 81 , sta n z 1899 r. Wcześniej obowiązującą jednostką długości była mila pruska, wprowadzona ustawą z 6 maja 1816 r Z 1814 r pochodzi państwowa instrukcja budowy i utrzymania dróg bitych, funkcjonująca na tych ziemiach ze zmianami aż do czasów III Rzeszy. Mowa w niej m.in. o znakach milowych, w ty m kamiennych lub żeliwnych. W przypadku większych miast lub ze względu na cele szczególne konstrukcja tychże znaków była określana urzędowo. Przytaczając cytat z „ Instrukcji bu dowy i utrzymania dróg bitych ” z 1834 r. (s. 19): „ Na drodze bitej należy ustawić znaki milowe po stronie pobocza dla pieszych i nanieść niezbędne na pisy, które odnoszą się do kolejnego odcinka drogi, zwrócone w stronę podróżującego ” (wolny przekł ad z niem., tłum. a utor) U stawienie przedmiotowego drogowskazu z Rusinowa należy datować na okres nie wcześniej jak po 1873 r , tj. po wprowadzeniu systemu dziesiętnego. Kamień na drogowskaz uformowano do kształt u zbliżon ego do płyty , o wymiarach: wysokość ok. 80 cm, szerokość ok. 70 cm, grubość ok. 10 cm. Po stronie inskrypcji jej powierzchnia jest najprawdopodobniej naturalnie gładka, z tyłu nosi ślady obróbki w postaci odcięcia od skały macierzystej , bez szlifu. Kształt także go wyróżnia, bowiem inne to jednolite głazy narzutowe lub wyciosane nieregularne bryły. Na uwagę zasługuje tu jeszcze jedna ciekawostka. Otóż obok drogowskazu, po jego wschodniej stronie tkwi mocno w kopany w ziemi ę kamienny słup, ze śladami odłamania górnej części. Jego ułożenie wskazuje na celowe umieszczenie , a le przeznaczenie pozostaje nieznane. Możemy zakładać, iż był to słup drogowy albo graniczny, a nawet uszkodzony krzyż pokutny. Mapa Wredego z około połowy XVIII w dowodzi, że jeszcze przed powstaniem Rusinowa istniała droga łącząca Siecieborzyce z Borowem Wielkim, przecinająca starą granicę pomiędzy księstwami żagańskim a głogowskim. Wstępna analiza sugeruje, że mógł to być początkowo trakt przebiegający mniej więcej po północnej rubieży powstałego później Rusinowa. I dopiero zakładanie fryderycjańskiej kolonii Rusinów ( Reussenfelde ) od 1777 r spowodowało częściową korektę drogi od strony Siecieborzyc. Ale to tylko koncepcja. Zresztą sam wjazd do Rusinowa z kierunku tej pierwszej wsi jeszcze na mapie z 1899 r ukazuje skrzyżowanie przy obecnej posesji Siecieborzyce 148, a nie jak obecnie za numerem 151. 3 Zwrotny drogowskaz znajduje się w Borowie Wielkim, przy skrzyżowaniu drogi wojewódzkiej DW297. Wyryto na nim inskrypcję „Nach Sagan” (do Żagania) . Zastosowana fraktura przemawia jednak za datowaniem starszym aniżeli artefakt z Rusinowa. W okolicy słyszy się nie raz, że stary drogowskaz stał jeszcze tu albo tam. Z pewnością odnajdą się następne zaginione , jak np uja wniony w 2024 r. drogowskaz „ Nach R ü ckersdor f ” w Bor owi nie ( link ). Gmina Szprotawa wyróżnia się w regionie pod względem ilości zachowanych i ciągle jeszcze odkrywanych zabytkowych drogowskazów, stanowiąc swoiste zagłębie z liczbą ponad 30 artefaktów tego typu. Większość z nich pochodzi z początku XIX w i jest ujęta w ewidencji wojewódzkiego konserwatora zabytków. Gmina promuje je jako Szprotawski Park Kamiennych Drogowskazów. Zabytki sztuki drogownictwa , na ile zachowane, świadczą o dawnym przebiegu publicznych bądź prywatnych traktów. Niekiedy znajdowane są na zapomnianych stanowiskach, od lat nieużytkowanych komunikacyjnie. Pozwalają nam lepiej poznać kształtowanie się sieci drogowej. W ostatnim czasie rośnie popularność naukowa i tur y s ty czna zabytkow ych drogowskaz ów. Mieszkańcy miejsc owości, w których się one znajdują, organiz ują społeczne akcje re witalizacji artefaktów poprzez ich ponowne ustawienie i umycie Fundacja Natura Polska wydała niedawno mapę i przewodnik pt „ Szlakiem kamiennych drogowskazów ” Mapa Wredego z około połowy XVIII w , u góry droga relacji Siecieborzyce – Borów Wielki R usinowa jeszcze wtedy nie było. 4 Fot. Uczestnicy społecznej akcji r e witalizacji drogowskazu w Rus inowie (2 024). Autor: © Maciej Boryna 2024 Muzeum Ziemi Szprotawskiej im. F.Matuszkiewicza Skorzystano: Sz lakiem kamiennych drogowskazów http://drog - weg.eu/szlak - drogowskazow/ Anweisung zum Bau und zur Unterhaltung der Kunststrassen 1934 https://digital.zlb.de/viewer/image/15485529/3/ Zabytkowy drogowskaz „ Nach R ü ckersdorf ” w Borowinie 2024 https://pdfhost.io/v/RG8ZOFn47_ZABYTKOWY_DROGOWSKAZ_NACH_RCKERSDORF_W_BOROWINIE_2_by_MBoryna