í V £ y http://rcin.org.pl ,i ! ; m http://rcin.org.pl - - 4 - I O R A T I O PRO JNSTAURATIONE STUDIORUM J n ’ C O L L E G I O R E G I O V A R S A V I E N S I S C H O L A R U M P IA R U M H A B I T A a T k i l ippo DV'erlo S o la A ß L i ^ r ^ e jso r c SlocjuentLœ^ ANNO DNI MDCCLXXXIII. http://rcin.org.pl '.ii?.;: f.í„ ^ *; i ■ .■ ' 'V , ' ' M i- '■ ^ T ' : J . ^ .. a - J i ■■^':'rfff I --t •'/ ^ ,-r-> , • . > y ‘r ’ - ;-r^ r .j-or ■ 4 ? U - * J-1 ■ ■-./’•y ’-v '- U / l : ¿ I . - : ; - i •í'. i. i.' 3 _-: ' '’'I '\^ 5 ;r,.y V)V\^'/v, EííI^ÍÍj^nÍví'^. ' • ■ ' T ' ■ ’-'S ' -\ iiir/w Z JO ^ a M i 7 . a c í c z a / http://rcin.org.pl O R A T I O J N taqta Scientiarum íuce / atque hoc optim arum artium & Philosophiae u s u , ne^cio quo irrfelici fato fieri dicam , uc plerum que aliquid in iis de-^ s id e r e tu f j qui Iiteris~sunt instructi. N on desunt aliunde m alevoli obtreccatQre*s > qui sive per otiuiTi diffluences , aliena om nia non in telligent do fortasse 3 dam nent : vel invidia s ti m u la ti , eos odio pro- sequantur_, quos aequare laude desperant. Quam obrem non levi macula literatorum homen adspergitur & ipsarum iiterarum præstantiæ derogatur. Q ua namque ratione nobilissimae artes & scientiæ deessent moribus? aut ánimos debilitarentSi frangèrent, quæ n ih il in v ita tantopere expetendum suadent quam laur dem , v irtu te m & honestatera ? A z In http://rcin.org.pl i n ampíissimo siquidem cjarissimaruin disciplinarum ih e^ tro , Philosqphicarum observationum mo!es qernitur.* quse proinde vero ac v irtu te firm a ta , utilitatibus yitæ ac generis n u m an i felicitati deservit. Nonne potius ignorancia & ru d i- tas , aut pessimæ consuetud i n i s , aut legum iniquitatis causa fuerat? salutares etenim ii qui vere doctl fuerunt ^ proposue- re. Q u i profecto si n ih il ad percipiendam colendamque v ir- tu te m literis adjuyarentur j nunquam se ad earum studium contulissent. Q u id ig itu r reí est , quod ita sanctitati morum tim èa ’ - tu r 3 ne posteaquam docti p r o d ie r in t, boni deesse cognoscan- tur ^ Confundicur re ipsa c u m . turba sciolorum sapientis nO- men •• atque vera Philosophia , ob falsam arguitur. Vulgus autem inconsulte Philosophi ac vere docti cognomen pro- stitu it : cum eruditionem litera ti iniquissime a probitate se- cre v e rit. N ih ilo enira commendari potest plurim arum rerum scientia , quæ potissima sui parte vera nempe probitate ca ret. Q uare cum Sapientissimis & integerrim is Viris ita o- m nino censeo ; nem inem vere sapientis ac docti laudem m ereri posse, nisi probus e x t i t e r i t . . Jstud porro argum ent! g e n u s , adolescentibus non in u ti le : quorum caussa potissimum hæc oratio institu itu i-: Vobis Auditores, qui il^lud iñ vobism et ipsis probatis , non ingratum esse puto. \ Plurim arum rerkm scientiam comprehendisse , magnoque labore secretiora M usarum penetralia adiisse : vel ut ea scian- tur , quæ alii ignorant, pertecisse; non hæc profecto est V e ri Sapientis fiota'ôc gloria. O m n is enim ratio studiorum , o- mnis in g en ii vis 6c industria , omnisque labor eo tendat ne- cesse esc ^ uri hom inem , in quacunque dem um conditione v itæ , honestum virum , sociabilem , continentem effingaf, H anc, veram e g o sapientiam , v itæ hum anæ d u c e m , virtutis in - d a g a tr ic e m , vitiorum expultricem , optim o ju re cum T u IIio definiré possum: quæ ut ipse a it; sola nof a Itbidinum impetu ^ fo r midi num terrors vindicai, Q u a m qui cognoverit, m ul tum http://rcin.org.pl tum sane laudis & gloiriae sibî pa rab i.t.* q u i vero i ^ n o r a v e r î t , quâm quam se m ulcipiici eruditione o r n a r i t ., haud iBodicam n o m in i suo labem inuret. Quam mulca enim sunc & quam p r æ d a ra ia univ^erso sci entiarum orbe j quæ homines comnłendatiOne dignos efficiunt: sed nihil æque ad veræ sapientiæ laudem accedit ; quam ,si cum integris purisque moribus, optimarum artium studia con spirent. N on im m eiito proinde a plurimis retro sæculi;s, V iri Philosoph! p/im arium nobilissimarum /jisclplinarum-fructum, in eo positum esse intelligèbant ; ut quod ad jloctriftæ suæ lau- dem j idem ad virtuti? faraam prodesset : iS k ii qui ingenio cæteris ac rerum cognitione a n te c e lle re n t, yitæ quoque inno- c e n tia ac .raorum in te g ritate p ræ sta rem , N ec prudens aliquan- do negaverit , quod super hoc fundam ento construitur ; in sempiternam sæculorum memorram propagari. Alia enim 0- m n ia , neqüe tantum .perdurant > neque tam copiosa luce in'* clarescunt, ' , -i , Q u id etenîm vastissimæ erudih'onis , (quæ per se qu i- dem expecenda est ) opes valerent ; si ignoraretur ^ quod in iis præcipuum debet esse , nem pe sc i r e - vive r e í Studia enim litera'rum j cum sint studia hom inum ; utilissima hom inibus, in recta vitæ ratione adminicula debent esse. Hæc profecta vera & summa s c ie n tia , necessario veri sapientîs animum & ingenium penetrare debebit. Qiiippe quæ & res florentesu- tilissim e c o n s e rv â t, & adflictis perfugium ac solatium præbet, Q u is autem h a n c neget omnl su.btiiissima indagatione p rio - r e m , cum ei tota vita studere necesse sit? „ E t m ulti ut præ-» „ c la r e ait Seneca , cum divitijs ,officH S,voIuptatibus renun- 5,classent Í hoc unum in extremara usqua ætatem egerunt, u t v i- 5^vere scirent. ,, L onga sane experientia optim a rerum magistra docemur; 9b hujusm odi studio salutem, om nium ac incolum itatem pen- dere. Qua e m edio sublata, nulla, magis pestífera lues huma* num genus adfligeret. Ad hujus itaque scientiæ præcepta, qui non continuó vitam cönformet suara , ließt sliis,;non m e- ’ d io - http://rcin.org.pl rdíócríté'r’sîé rris^fiítífcMí V V öii dëcrtum & sapientem nesdo quo pacto p/fcnuntiem. Qua h ä mque fronte talem appellari sina- liiis j qui in v irtute & honéstate sibi m inim e constat ? aut cu jus eruditjo, impietatis fieret comes ac scelerum administra c * Kä^turä ’ipsä, tíáiitá nobis ifd ac beate vivendum subm i- H i^ rà t aüfeili4'^q^ibüs j[)roind'esive uti non velle, sívé"ea igoo*- ¥ a ré , péTiñÜe est a récta sapientiæ via decedere. F u e re ccfte compîures, q^iu m ulriplici eruditionis appa- ratii cétisebântur;insttu(?tî ; ‘sed eorum ingenii Jaus siquafue- r ä t , célèyJte'r ‘Uînbra d iífu g iti eo quod magis forte vl^ d e rí sapiettí;es ¿ quám;->esse stüduerißt. At vero cum aliquid fiíe , pfudénter j ü Ä e y m oderate fa c tu m ; id vc*re sapientis laudem & probad & sustiriet; \ ■ 'L' ■\ ■ Q u æ égo in haf^c rem docum enta adférre valerem , qu i- Btjs ł ja u d - d ii f c u l te r e v in c i posset ^ ' aliud vere sapientis, ac « ru d iti nomen sonare. Hic enim fquod plerum que fieri v i- demus ) scire m ulta, noxie , ille, non nisi utilissim e potest. C u m longe; aliud s i t ’m ulta iscire , ‘ aliud rccte omnia scire. I n -áltéro eorum, si accedat im p ro b ita s , literæ v e luti gladius în V^seni ^ać furiosi martu districtus , J n altero autem veluti silubrfs mediciiîû j q^uæ cruorem abśtergit ac vulnera sanat ^ ireficit. j _ A n vero quibusdam (quos com memora re noli & ante- Tiorum & nostræ ætatis hom inibus , eruditis quidem , at ne- f a r i i s , vere sapientis iaudem concedi putabirr.us ^ Nisi for te eos vere doctos esse dita m u s , qiii amioissimorum g eneri ' ■humano PhilQSöphorufiv obt€ntu , fas om ne & rectum , in v e te - ratt erroris v o c a b u lo , ad libidinem suam tra d u c iin tî quique rerum acquisita notione pertum idi , opiniones s^uas velut ora- cuia coli debere persuadent : & videri sibi sapientes am ?nt, ^ b i jura om nîà cońYelłerites quidquid sanotum decorum TCbrKuIcant. Nïfe i s t i , Cuift de" vera sapientis faude a gitur ;, 'i^yibus nôn impöfnurt t 3 cérto perii^Htantar. Kbn'^hego equidem pervetustís tem poribus , antequam i- Musæ - http://rcin.org.pl Musæ ve nales.prostą re nt, sàpièn£ÎsS,îrtio:ryHi PhiflpsophorHm p,o-î. m ine , Poetas cobonestatos fuisse..* qupd iis tu(n aíqMÍssimo ju-^ Te debebatur. ( ^ i p p e qui; eultunj jEfê cem itits r ^lopulossalubsritetr ; jusn ac. Fi?cÿjajpare%,f/nt^^e,r^ rim e docùissent. i QuaprOptçr Suspij:ieh#fll0ÍU(í"^!44i3rÍA^Í,v^^ nicus i n s p i r a t i , summoq^eiíexcipiebaftlur^ho^op^:j ac Legislatoriim amicicia cûlebàûtiir » qui.feps' ej)Q 4 ;.iS p re v o l e b a n t , uti-fiorum cxmsijiisj^ui^afetmi". ' SopliistEe (ut Jiterarura^^mphnoaejaGSiiCQiisigJi^^ynàif^O goam . sib i prim um ' sapientiae lffluudemiiobjitigçikiôîft!iîVi{Ç|ir icén i.co n ciliam n t i.v/iôaque,de çaussa i l o m » m atione fuere : adeo q u id e m , u t unus eQto»i!Í^(í>fñf{ÍÍf^i9??^ süperbo hocc© Regina rerum Regi Eloquentu titu lo , sta tua donaretur. M ox:'ü^ijyÍdílteí»í :m 5ntoii;^]'^,; jin o î, jam .’tum a Çoqraiis «m pödljusii îd ie s ^ tü ^ jièm r^ u o rù m i ille prcfjcoiatn iÂôàaOMiiiaiïVfariv^a/I^PîÆ^s^^çfei^y •(jiie; Ramara à«bm de ïConélMeiçnüi > 4 ^ e x e coac'tfi r^ va -n qu qd ÎQ g uinmjxg€ra-^d9oąi^s€Ąt^^ę^ - ; ; i'M erito proinde V ir gravissamuí M.iGątoiiIjum.ęsąę, 0 'rąt;.p-. rem asse:ve£ia^łtł, qui V ír bon^^ e$S€tÍS diaendi p e r qu^ir d em , litîipjiîis 411 e censuefit V i r u p . bon^ra. ,,qH9m OrątOTen^ form ari. Q u im ilia n u s autem quö ñemo. melius ex^apjtiquiç. -täte O ratorem i n s t i t u i t , nunquam talem vere d>)çi., nis^ lu m bonum contendit. Oa*atorem inquic, ille, iąsdtuim y^ •5, illu m p e r f e c tu m , qui esse n i s i . V ir |>otius non potçsü: idíeo’* que n o a dicendi modo eximiam in eó fàcnfltatem sed.om-neS „ a n i m i virtutes .exigimus. N.eque enim hoc c.pncessęrira , rationem rectæ honestæque vitæ,,. ( u t quidam putaverimç) , , ad Phiiosophos releg ’ andamv cum' V ir ille ve re CÍÜvnis fie 5, & publicarum privatardniquei .rerum ^drajaist^rationi ji/;,- cpmmodatus , .qui..reger© cansHüs urbes ¿ fu i^ a re íegibus^ „ em endare ju d |c iis posśitj>inon slius sit profeçtt), qu^m Qr#ír t o r , » . : F u e ru n tq u e ( h » c u t/O ic ^ ro apertiási^Ti^ j ç o l l i g i ô aiquem adm bdum Juncç»<hâûUEa i}^ípiOÍEcíd¡qi|oqiifiií!opula^>jf 9, ut^ iidem sapientes atque eloquentes haberentup úSlj; 33 ig itur O rator V ir talis , qualis vere sapiens appellari pos- />sit. y , jCuÆaijC 3 iwr^^njal^r,ÿiop«Worikisiinia}ufeiiiài í.'á & om nis http://rcin.org.pl Sc ôm nis diceíriái vîis 8c industria in hoc potissiraum sita sic, u t ' àudientitiin anim es fíectat ad ea, quæ recta sunf ôchone^ sta ; q u i' îd alienus a v irtu te r i r m alus p ræ stiterit qui in g en io ad<ostentationeirt e ru d itio n e ad fraudem , uberiore re- ïU lii:notrtià y i n ôb4i(3[U«ni u t / v e l i t ? N y lla tomnino Oratiio in^. ’ isolet -, iw n fr^equentissime aut justicias , aut te mpe^ ïâidtisb , auÉ fo rtiîu d in i, aüt aliis bene tn u ltis innicatur v irtü ti- O m nes scilicet v lrtu tissp e c îô ac opinione jducim ur. A tque îd e o a v è r â ‘sapiencia alie»is»iiöi ;.nqui id in p e rn ic ie iii-Givi^ t^ tU adstrüuñí 5 quod -irf ejus=brnam‘ jentum:r canferre deberenc. í ’ /drsás -íííá}<fi*® igtiom inije nota , q^o m elioxi em olum ento : in Jjidctiî a b e s s e ^ c e r n u n t J uti ñeque înânim a c ri minis suspi- cione laborêt.» & ea qtiæ recte peragit , n o n ^ u tÎ a c e r e y id ea - t u r p e r a g a t , sed quia alite r non possit, D andum fortasse ali- mrid im b e c illitati hum ahæ . i C u m ille optim us siû,jqui m in i- înis urgeatur; U na tam en semper fuie integerriiB orum il^hilbsophorum * a vera sapientia , concineritiam. , fidem^ ju* « i t i a m , cætèrasque utilissimas.derivaa-i vircüœs quæ nisi cum î^m .ine litéj^ato arctissima necessitudine conjungantur ; quam eum profecto v e re d o c ti nom ine dignum existimabtinc. I n d e Plato sua in República M agistratus & im peri? Philoso- phîs d e s t i n a v i t ;q u o d ii nim irum ùt ipse aitj homines s i o t / m - fc r a t i y'^usii, fortes , magnanmi. . N on.inteU igebat sane V ir i l lé a u t profundis arcariorum naturæ scrutatoTibus ,..aut subtjr l it e r dé m ultis d isp u ta n tib u s , aut quibusVis aliis novæ Rei-r p u b lic » summam c o m m ittere ; nisi a d in te llig e n tia m eorum , Tàtio accÊderet , conform atioque virtAjtis. Sæ pius ad là ut “ dem atq u ç v irtu te m , naturam sine d octrioa ^ 4uam s i« e « 3 r v a k îs s e ’fdocrrinam „ . .C icero ipsfe cestatur. (^uo quidem Id cu len tiish îie pçrhibetur'jjiad v e ri Sapientîs gloriam , m ores, otíinino xequiri. ? • - : - h ,* ' - , U 3 : Quid ) â? ítfiímí•’nostri ía«uicates, naturam i^sam coa- su. i. sulamus . http://rcin.org.pl ac, preiiosius IT )cao sulamus;^ clare procul dubio cegnoscem us, vere docti Iaudem in v i t æ înnocentia &jfnoruro sânctitate sitamjesse: adeo qui!, dem y u t ne m ediocrem sine ilia ^ tanto minus solidani pcr- fectam que paraverit. N e m o enim in literis tam hospes e s t , ^ qui ignorare unquam po ssit, quantum sd p ræ d s ru m aliquèio in studiis progressum faciendtim , p r æ te rin g e n ii acumen & in- telligendi solertiam , maxime sedati placidiqué anim i oppor- tuna tranquiliitas. Experientia quippe evidenter omnino con* s t a t , s i qua alia in re, tuili præcipue in liberalibus disciplinis, turbafùm animum non esse aptum a d exequendutn munus suim\ quemadm/ídüm C icero longo rerum usu præditus dictitare so- lebat. Qu3£ autem m a ^ s infesta anim i perturbatio, quam ea, q u æ a yitiis p r a v i s q u e ^ p i d i t a t i b u s ortum ducit > Prorsus uti illi , q u i æ g r o s u n t corpm*e, omne cibi genus f a s tid iu n t, íta ÿunt anim o, om ne Jiterarum genus aversantur. Age yero quod valeíudoipsa , qua nihil certe jucundiuS ' reuosius exrcogircri potest nequiter inordiüñto viv en d i D , debilicatur & fra n g itu r> T u m vero sensim vires cor poris i m m in u tx , paulatim Jabescunt ac decidunt. Infirmi- tatem autem c o rp o ris, excipit a g ritu d o mentis. Animus, il- lo p r io r e suo vigore destitujtur , facultas inteJIigendi evane- / / / / 5cit , m em oria h l b e f a tu r , ccpiosaque vis çlim feiicis ingenii, noxic quodam sopore grayatur.* atque ita cum viribus corpo- " ris > vires etiam mentis deficiunt. Q uis autera addubitare v e l u , quantum ad robur anim i & vjgorem m entis , faciat cor poris valetudo? cum id usu quotidiano experiri soleamus. bic dem um ubi m entis facultates attritæ , quo plus coriatur animus , eo m inus intellectus exequitur. Ac qua tandem ra- iione, solidæ perfe c tx q u e erud/tionis laudem attin g e re valeanti q u i mediocris exercitationis fructu p riv à n tu r ? quod m ihi quisquam o b jiciat; îstiusmodi î?a- nitatis damna quæ subinfers> illis etiam usu venire plerum- quos uti vere sa pientes6c doctos sppellas. L ohge namque i in site ru tro tjus^modi hom inum gehere ratibnem esse ' quis^non yiàet> Vatigstut enim reverá corpus assiduitate stUQiorum Í a t non tarn præpropere eneiyanciir vires i lj^ . I http://rcin.org.pl T u m recta 6c honesta vitæ r a tio n e , non est quod d e trîm e n tu m affêrat. Fortasse etiam ab intim a anim i v o lu p ta te , q u o p l u - ra cognoscunt atque utilius exequuntur ; corpus quoque re - fîcitur ac recreatur. A dde quod in aliis recte factorum con- scientia prœ m ium e s t j in aliis pœnas cxercct. N e q u e etiam istiusmodi homines vere doctorum socîeta- te ac consuetudine honorantur. A m icitia enim ut probe ob servât T u lliu s nonnisi in te r probos consistit. Qjnos autem ingeniorum , sim ilitudo conjunxerit 3 ubi morum dissim ilitudo disjungit ? Sicut ig itu r contraria naturæ elem enta secum n e - cessario pugnant , neque eodem iti loco stare possunt ; ita vere sapientes ab eruditis quidem ^ v a n it a te , aut arro g a n - t i a , v e l m alignitate p le n is , om nino aohorrent. Q u æ tandem laus eorum potest e s se , qui jucundissim o cum optimis viris fam iliarita tis usu prohibentur ? Porro quo v ita sive p r iv a ta , sive C iv ilis ^ut Politica , ‘ securior ac suavior e v a d a t; universi recte sentiences ac d o ctii eum sibi studiorum suorum scopum ac m etam definiunt , u t i v erum quod m axim e usui est , rectissime ac utilissim e co- \ \ N \ gnoscatur. Q u id enim sine hac basi firmuj;n esset > A t po* sito scabili fu n d a m e n to , procul om ni pejiciilo ædificiurti con- s u rg it: sic ubi opinionem nostram ac ju d ic iu m cum re ipsa convenire videam us ; nonnisi rectissima factu & utilissim a in com m une decus & bonum conamur & agi mus. N i h i l autem v itæ hom inum acco m o d a tiu s, n ih il litera to gloriosius, n ih il R eipublicæ s a lu ta riu s , quam id agere , id c o n s u le r e , id v e i l e , quod debeas ; si ad quod t e n e a r i s , íntelligas. F e - licem profecto C iv ita te m ac beatissimos C ives f u tu r o s , q uo rum opinio ac ju d ic iu m rebus ex æquo consentirent. C a n dor ille m entis & píetas & prisca fideos, quæ dudum exules terris d ice b a n tu r ; pristinam sedem suam repeterent, Jpsa siquidem laude dignissíma exercítatío v irtíitís , u t i verum est hom inis bonum ; i ta v e ri fons & orí go. Si cuí v ero non ea comes 8 c adjutrix a d s tite rit'j quantis a n im i p e rturba- tionibus, velut in procellosa tempestate jaetatur > Ei omnia perplexa http://rcin.org.pl p e rplexa , díiEcilía c u n e t a , qitx in recííssíma morali scien tia juscí ac v e ri nota sígnantur. Qiioüsí ita incertus fluctuar^ næ anim us ad lucem veritatis caligat ac in pravis cup¡<íita- tibus suis omnia sacra & ptofana dem ergit. NulJius certe tantum est flumen ingenii ^ nulla dicendi aut ratiocinandi tan- ta vis fiñgi p o t e s t , quæ ejusmodi vere vobis sapientem per- suadeat. C redo enim doctrina non est vitiorum illecebra sed adjum entum v irtu tu m : eique maximum ornam entum tollit ; qui ex ea id t o l l i t , quod rectum est & honestum. Q uinim o ultro isti Philoscphorum sentcntiæ volens lubensque subscri b o : quanto majus literís lum en doctus afFeret ; tanto clariore jrobitatis luce fulgebit. Ñ eque illi unquam coiisentio ; qui iteras uti perniciosas, declam atorie magis quam vere ut opi- nor dam navit. Eo sane ig n o ran tiase ad incusandas artes præsidio tuea- tur. N equaquam autem illæ ánimos hominum cum publicæ lei pernicie Jabefactant. Verum eædem causæ^ quæ ad ea rum copiam & progressum c o n c u r r u n t, m inim e speratos ali- quando producunt efTectus. Sunt profecto C iv ita te s & populi, in quibus singular! rérum vicissitudine ac nexu , germ en ar- tium & l i t e r a r u m , non alia magis tempestate in aspectum e - v o lv itu r ; nisi qua mores cæpere corrympi. ü b i enim certus inortalium num erus , in unum Reipublicæ corpus c o aluit, jam turn C iv ita te fundata j ob vicinorum invidiam de fortunis bo-* nisque suis p ericlitantur. N o v e lli proinde cives , una m ili tes & agricolæ debeut esse: simul aratro ad v ictu m , simul ar- inis ad se defendendum instructi. N o n c e s libido aut luxus, a u t ulla partium studia transversum agunt , quos m e- tus externyAg-dom i quietos , foris cautos præstat. Post supe^ ratos d e in d e n o s te s , pace parta & auctis o p i b u s , otium quod M usis favet gc Philosophiam exercet ; subinde molles ener- v a t ánimos ac luxu depravar. Quod ipsum abunde m ihi pro« bare v i d e t u r , nihil ésse tam u t i l e , tam que decorum ^ quo jnalignitas liominum abuti non possit. At vero V ir laudabilis æqui bonique lestimator ( verc Sapieptem in te llig o ) qui doctrinarum pretfum & pericula B2 igno- http://rcin.org.pl ignorantiæ ñ o v i t , suæ ac elîorutu consulendo salutî', r e r u m & veri fructum in om nibus prudeńter & sobrie in v e s tig a te Earn ob rem artes & scientlæ , utI suam approbationem m ererî v a le a n t; nobilissimum scopum debent hahere prop-isicum, ve- ram nem pe perfectamque C iv ita tis universæ felicitatem . ^ Jta en im ejus sive natura, siye Philos'^phia comparatas esc a n im u s ; ut quod optim um in omni disciplinariim genere s e n t i t ^ exerceat. Q u i quidem sanæ rattonis lance diversissimas m ortalium ponderando c u ra s ; ipse discat a culpa vacare; 6c ubi paci & tranquilitati apprime s tu i e t , desideria modéra* tursua: n e q u e e x is tim a t , se plus justo v e r :m ôtsincerum coluis- 5e. N e c aliud prorsus suis in studiis spectabit unquam, nisi ut in dies u tilior ac m elior evadat. D um autem alii torrente per- turbationum suarum abrepti , non præ m editentur quid aganr^‘ atque ideo ultfo se iîuctibus involvi s in a n t, vere sapiens in ejusmodi periculo constitutus , non nisi præ m editate v ult a- gere. Esto etiam (ut ita loquar^ în tenebris , sed lum ine præcedetKe deam bulat. H inc alienissimus ab iis e rît ; quæ vulgo cum dispendio quietis ac salutis quæruntur. C u m - que om nia ad com m unem u tilitatem referre did ic e rit ; nun- quam se cæteris asperiorem præbebit. N o n enim sibi sapi'- ens vid eri cogitarat. Imo vero studiose perquiret afHíctorum levare dolorem : cum probe noverit pattentiæ v irtutem in re- liquis difficillimam : quæ longe difïîcilior factu existeret; n i si spei fulcro sustentaretur. N u llis etiam flagrabit odiis: nul lis unquam suspićionibus laborabit. N a m uü quisque est V ir Optimus ; ita difficillime alios Ímprobos suspicatur. Quod si rei d o m estic» inopia laboree : opportuna equidèm paupertatí suæ providebit rem edia : at procul omni dolo & n-aude. Q u o enim plurium cognitione instructior ; e o p b i» recti h o - nestiqe tenacior. Æ q u a n im ita te m proinde servabit afflictus & studio m editandi quæ recta sunt consolabitur. Aut e n im animoSj tantam ferre posse rerum hum anarum contenn'onem putabim us ; nisi eosdem salubri doctrina relaxemus ? In ju - riam sine æ gritudine sustinct potius quam licetsi acerbe læsus inferre cupierit ; quamque mox beneficiis v in d ic a re pu- tabit. Age vero si opibus & valetudine perfruatur ; quid dicam http://rcin.org.pl dicam & quomodo intelligam > sciet uti. Q u a e ^ i m adffll* ctis ac desperatis rebus suis.prieBuere solatia ; ea. sécuijdas b r- nant & augent. S’i forte derfium’'slimYnos ímpe^fi Wsc‘ e ^ bo^ norum omnium votis teneat : sed é n í m '^ ©pporíü^'é* d lm i'ili- mis hisce temporibusj rerum nostrarum p o t|tu r Sapiqntísáí- mus P rinceps S T A N I S L A U S A U G U S T U S , cui nori e xtoi- sisse, sed meruisse N om inis hujus laudem & ' gloriám maxi-^ me necesse esc, consciepcia suífragetúW '¡(^ ú id :’ ^ é r b -jplurilnis concenderem recti sapiejitis 'adürtibfáre USt scrum P riacipem incuemur'^ cüjus proWdenifaomqFu^^ porum iniquitace superior. ‘ * Possem equidem per omnes art^s- 8c disciplinast .ppcur-* rendo., m ulta adHúc’'id!rem s^^^^ h u }u i argym enti addur c e r e : quantum n é m p é á d , yerac sapiéncííjb l a u d e m tlirk^'Phf-.“ lo sopho, tum P o litic o , tüm J u r i s c o n s u l t o t u m P hysicó,, tu m M athem atico^ tum H isto ric o , tum infinitis aliis facla¿‘pró^ bitatis cóíhmeíidatio ; in id exrnrrpre . nuo nuisauíe áóL jicere ------ , ---------- ^ ------------------ ^ onis hom inibus , nec universa singulis in ląudem y.énire : v eræ auiem Sapientiæ studium 8c d ignitatem «d ófnhes e x te n d i: neque etiam reticerem , in D iv in is Religioiiis nostræ O r a c u lis , Sapientis 5 c T^sti nomen sæpe confundí 8t idem so n are: cum unum sine alio non prob.ętur., j „yerum^ 8c hæç oratio mea in im m ensum excrëscçrec 8c id unum satis me ad inscar om nium dixisse censuerim .,‘quod ^gFa.vissimus publicic Insticut:oriis Magiscracus veram doctrii>arum, laude.m j iii so l i d s virtucis arce firmicer collocacam volueric. ^^Qúíppe q ui novellos cives , una cum licerarum stu d iis, religione in D R U M , piecace in Pacriam ., pfficiis in omnes plurim um e x- colendos judicarac. Noverac enim mala¡ '.^/lyîcaci e v e n iu n c , non a liunde repetenda , quam a neglięęca réçcæ'hu* jùscem'odi insticucionis cura. Ubi enim cives ih1ir’ ń i a t a l \ e - ligione^ m ucuo, sese ju v a re non discexeci^^ cum neque m en - tem «cilissimarum i-erurn cognrcione ilK istrarenc, neque pe ctus v irtu te obfirmarent ; quod in commiinem Pacriæ s a lu tem consulendum f o r e t , aut nescirent i g a a r i , auc fpgerent im pro- http://rcin.org.pl im p ro b i: seque tandem R em que publicara pessumîre negli- gcrent. V erum jacta sunt fundam enta certi in id præsidii : opere foris lionorifico , necessario dem i , peropportuno ju - y e ^ ú t i . f iquod integërrirhos C ives poscebat. A c ç e d e t Augustas D om ui Jagellonicse non modico pro- iiecto d e c o r i , A m çlissim um P rincîpem M i c h a e l e m P o n j a - ;ïo v iu M , in C ollegio Præfectorum publicæ Institutioni, primas tenuisse : qui nihÜ cérte nactus est fortuna sua m a ju s , quam ^nîversis prodesse. Ei nos luçe hodierna publica g ratulatio- n is officia præstahtes, u t'd iu tis s im e in salutem plurimorum his* ce suis ornam entis fruatur , exoptamus. V • Adolescentes ne vota tanti M a g is tra tu s , imo _în;eo tçjitius R eîp^ sensum negîig^tis ; neve spes Paren- ^tum no&tràs étiam cUras Sc defatigationes supervacáneas fed dátis atque vosmetipsos fraudetis. Vestra quippe res agi- t u r ^ u t v iri probi & instructi C ives tandem a liq u a n d o in Pa- t r i æ solatium évadatis : éo meliores f u t u r i , quo yeriorem do- ç trin a iu m glbriam côgnoscetis. U b .^ frî^ ü m vero laborum nostrorum fructum assecütos nos essje ^rædicàbim üS; si ea dociles tenueritis , quibus op portune, ac.sedulo im buem ini. Date hoc vestris Præceptoribus, date eorum fidei, y ig iliis i ne graWssimum docendi munus , e t- îam molestîssimûQi Sit. Qùoties autem de institutione vestra co g ita b itis; totiés de maximis in vos Reipublicæ beneficiis , to ties de* singulâfi Parentum ac Praèceptorum circa vos solli- c itu d in e , tùties d e sap ie n tia providentiaque AmplÎssimi publi. cæ Institutionis M agistratus cogitare debetis. Q uotiesque de vera S.apientis gloria, vobiscum ipsi reputabitis ; toties recor- d e m î n i , qui m eru e rit vocari. C um n e m o uspiam vere sapi e n tis ac d o c tl laudem prom ereri valeat, nisi probus e vase rit. C æ te r u m Ipræstat minus doctos , quam m inus probes v^xisse» http://rcin.org.pl http://rcin.org.pl http://rcin.org.pl