การประชุมทางวิชาการของมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร ครั้งที่ 39 สาขาพืช 262 อิทธิพลของเชื้อรา Trichoderma harzianum สายพันธุ PC0 1 และอัตราสวนของวัสดุปลูกตอการเจริญเติบโตของขาวโพดหวาน Effects of Trichoderma harzianum strain PC0 1 and planting media on growth of sweet corn วิรัตน ภูวิวัฒน 1 เกษม สรอยทอง 2 และ ประพันตรี แกวคง 1 Wirat Phuwiwat 1 , Kasem Soytong 2 , and Prapantree Kaewkong 1 บทคัดยอ การศึกษาผลของการใชเชื้อรา Trichoderma harzianum สายพันธุ PC0 1 4 ระดับคือ 0, 2.5 × 1 0 9 , 5 × 1 0 9 และ 1 0 × 1 0 9 สปอร / มล ปริมาตร 20 มล / กระถาง คลุกกับวัสดุปลูกทราย : ขุยมะพราว : ปุยคอก 4 อัตราสวนคือ 1 : 1 : 1 , 1 :2: 1 , 1 :3: 1 และ 1 :2:2 โดยปริมาตร ตอการเจริญเติบโตของขาวโพดหวาน (Zea mays var. saccharata) ปรากฏวา การใชเชื้อรา T. harzianum สายพันธุ PC0 1 ปริมาณ 5 × 1 0 9 สปอร / มล มี ผลทํ าใหนํ้ าหนักสดและนํ้ าหนักแหงมากที่สุด ในขณะที่การใชวัสดุปลูกอัตราสวน 1 : 1 : 1 และ 1 :2:2 มีผลทํ าให ขาวโพดหวานมีนํ้ าหนักสดและนํ้ าหนักแหงมากกวาการใชวัสดุปลูกอัตราสวน 1 :2: 1 และ 1 :3: 1 อยางมี นัยสํ าคัญทางสถิติ ABSTRACT Effects of Trichoderma harzianum strain PC0 1 at the concentrations of 0, 2.5 × 1 0 9 , 5 × 1 0 9 , 1 0 × 1 0 9 spores/ml (20 ml/pot) and four planting media consisted of sand : coconut dust and fiber : organic compost at the ratio of 1 : 1 : 1 , 1 :2: 1 , 1 :3: 1 and 1 :2:2 (v/v/v) was studied for the growth of sweet corn (Zea mays var. saccharata). The highest fresh and dry weights of sweet corn were recorded when T. harzianum strain PC0 1 at the concentration of 5 × 1 0 9 spores/ml was applied. On the other hand , sweet corn grown in planting media at the ratio of 1 : 1 : 1 and 1 :2:2 showed significantly higher in fresh and dry weights as compared to the others. 1 ภาควิชาพืชสวน คณะเทคโนโลยีการเกษตร สถาบันเทคโนโลยีพระจอมเกลาเจาคุณทหารลาดกระบัง Dept. of Horticulture, Faculty of Agricultural Technology, King Mongkut’s Institute of Technology Ladkrabang. 2 ภาควิชาเทคโนโลยีการจัดการศัตรูพืช คณะเทคโนโลยีการเกษตร สถาบันเทคโนโลยีพระจอมเกลาเจาคุณทหารลาดกระบัง Dept. of Plant Pest Management Technology, Faculty of Agricultural Technology, King Mongkut’s Institute of Technology Ladkrabang. การประชุมทางวิชาการของมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร ครั้งที่ 39 สาขาพืช 263 คํ านํ า เชื้อรา Trichoderma harzianum เปนจุลินทรียดินที่มีความสามารถในการตอตานเชื้อสาเหตุของโรค พืชหลายชนิด ( เกษม , 2539 ; จิระเดช , 2540 ; Sivan et al., 1 984) และสงผลใหพืชมีการเจริญเติบโตดีขึ้น ( นฤมล , 2535) นอกจากนี้ยังพบวาเชื้อรา T. harzianum สามารถสงเสริมการเจริญเติบโตของพืชชนิดตาง ๆ ไดโดยไมเกี่ยวของกับการควบคุมโรคพืช (Chang et el., 1 986 ; Windham et el., 1 986) การคลุกเชื้อรา T. harzianum ในวัสดุปลูกมีผลทํ าใหจํ านวนดอก ขนาดดอก นํ้ าหนักสดและนํ้ าหนักแหงของไมดอกบาง ชนิดเพิ่มขึ้นและในพืชผักหลายชนิดเมล็ดมีอัตราการงอกเร็วขึ้น นํ้ าหนักสดและนํ้ าหนักแหงของผลผลิตเพิ่มขึ้น เมื่อเปรียบเทียบกับการปลูกโดยไมใชเชื้อรา (Chang et el., 1 986 ; Paulitz et el ., 1 986 ; Windham et el., 1 986 ; Baker , 1 988 ; Kleifeld and Chet , 1 992 ; Ousley et el., 1 994a ; Ousley et el., 1 994b ; MacKenzie et el., 1 995 ; Phuwiwat and Soytong, 1 999) ดังนั้นการใชเชื้อรา T. harzianum จึงเปน แนวทางหนึ่งที่จะสามารถชวยลดปริมาณการใชสารเคมีกํ าจัดเชื้อสาเหตุของโรคพืชและสงเสริมการเจริญเติบโต ของพืชไดโดยไมมีผลกระทบตอสภาพแวดลอม อีกทั้งเชื้อราเปนสิ่งมีชีวิต สามารถเจริญเติบโตเพิ่มจํ านวนได ในดินซึ่งเปนประโยชนตอการเกษตรในระยะยาว ( เกษม ,2539 ; จิระเดช , 2540) การทดลองครั้งนี้มีวัตถุประสงค เพื่อศึกษาผลของปริมาณเชื้อรา T. harzianum สายพันธุ PC0 1 และอัตราสวนของวัสดุปลูก ( ทราย : ขุยมะพราว : ปุยคอก ) ที่เหมาะสมตอการเจริญเติบโตของขาวโพดหวาน อุปกรณและวิธีการ เพาะเลี้ยงเชื้อรา T. harzianum สายพันธุ PC0 1 บนอาหาร PDA เมื่ออายุครบ 5 วันขูดเชื้อรา ที่เจริญอยูบนผิวหนาอาหารคลุกกับวัสดุปลูกที่มีสวนผสมของทราย : ขุยมะพราว : ปุยคอก 4 อัตราสวนคือ 1 : 1 : 1 1 :2: 1 1 :3: 1 และ 1 :2:2 โดยปริมาตร ปรับระดับความเปนกรดดางเทากับ 6 ใชปริมาณเชื้อรา 4 ระดับคือ 0 2.5 × 1 0 9 5 × 1 0 9 และ 1 0 × 1 0 9 สปอร / มล ปริมาตร 20 มล / กระถางพลาสติกสีดํ าขนาดเสน ผาศูนยกลาง 1 2 นิ้ว ทํ าการบมเชื้อราในวัสดุปลูกนาน 1 4 วัน โดยใชถุงพลาสติกปดกระถาง จากนั้น หยอดเมล็ดขาวโพดหวานจํ านวน 5 เมล็ดตอกระถาง เมื่อตนกลางอกและใบแรกเริ่มคลี่ทํ าการถอนแยกให เหลือกระถางละ 1 ตน ทํ าการทดลองแบบ 2 factors factorial experiment in CRD จํ านวน 3 ซํ้ า ซํ้ าละ 3 กระถาง การวัดผลและเก็บขอมูลดํ าเนินการหลังปลูก 40 วัน โดยวัดความสูงตน นํ้ าหนักสดและนํ้ าหนักแหง นํ าขอมูลทั้งหมดไปวิเคราะหความแปรปรวนทางสถิติและเปรียบเทียบคาเฉลี่ยโดยวิธี DMRT ผลและวิจารณ จากการศึกษาอิทธิพลของปริมาณเชื้อรา T. harzianum สายพันธุ PC0 1 และอัตราสวนของวัสดุ ปลูก ( ทราย : ขุยมะพราว : ปุยคอก ) ที่มีตอการเจริญเติบโตของขาวโพดหวาน พบวา ปริมาณเชื้อราที่ใชคลุก วัสดุปลูกทั้ง 4 ระดับไมมีผลตอความสูงตนขาวโพดหวาน ในขณะที่ขาวโพดหวานซึ่งใชวัสดุปลูกอัตราสวน 1 : 1 : 1 และ 1 :2:2 มีความสูงมากกวาขาวโพดหวานที่ปลูกโดยใชวัสดุปลูกอัตราสวน 1 :2: 1 และ 1 :3: 1 อยาง มีนัยสํ าคัญทางสถิติ ( ตารางที่ 1 ) ในดานนํ้ าหนักสดและนํ้ าหนักแหงของขาวโพดหวาน พบวา การใชเชื้อรา T. harzianum สายพันธุ PC0 1 ในปริมาณ 5 × 1 0 9 สปอร / มล ปริมาตร 20 มล / กระถาง มีผลทํ าใหนํ้ าหนักสดและนํ้ าหนักแหงของ สวนราก สวนยอดและนํ้ าหนักรวมของขาวโพดหวานมากที่สุด ในขณะที่ขาวโพดหวานที่ปลูกโดยไมใชเชื้อรา การประชุมทางวิชาการของมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร ครั้งที่ 39 สาขาพืช 264 มีนํ้ าหนักสดและนํ้ าหนักแหงทุกสวนนอยที่สุดซึ่งนอยกวาขาวโพดหวานที่ปลูกโดยใชเชื้อรา T. harzianum สายพันธุ PC0 1 ปริมาณ 5 × 1 0 9 สปอร / มล อยางมีนัยสํ าคัญทางสถิติ ยกเวนนํ้ าหนักแหงราก ( ตารางที่ 2 และ 3) ขาวโพดหวานที่ปลูกโดยใชวัสดุปลูกอัตราสวน 1 : 1 : 1 และ 1 :2:2 มีนํ้ าหนักสดและนํ้ าหนักแหงของแต ละสวนไมแตกตางกันทางสถิติ ยกเวนนํ้ าหนักสดใบ แตขาวโพดหวานที่ปลูกในวัสดุทั้ง 2 อัตราสวนดังกลาว มีนํ้ าหนักสดและนํ้ าหนักแหงสวนราก สวนยอดและนํ้ าหนักรวมมากกวาขาวโพดหวานที่ปลูกโดยใชวัสดุปลูก อัตราสวน 1 :2: 1 และ 1 :3: 1 อยางมีนัยสํ าคัญทางสถิติ ( ตารางที่ 2 และ 3) จากการทดลองดังกลาวแสดงใหเห็นวาการใชเชื้อรา T. harzianum สายพันธุ PC0 1 คลุกกับวัสดุ ปลูกมีผลใหขาวโพดหวานเจริญเติบโตเพิ่มขึ้น ซึ่งสอดคลองกับผลการทดลองใชเชื้อรา T. harzianum ในพืช ตาง ๆ ที่ผานมา (Chang et al., 1 986 ; Paulitz et al., 1 986 ; Windham et al., 1 986 ; Baker , 1 988 ; Kleifeld and Chet , 1 992 ; Phuwiwat and Soytong , 1 999) โดยปริมาณเชื้อราที่เหมาะสมในการทดลอง นี้คือ 5 × 1 0 9 สปอร / มล ปริมาตร 20 มล / กระถางขนาด 1 2 นิ้ว สํ าหรับอัตราสวนของวัสดุปลูกที่มีผลให การเจริญเติบโตของขาวโพดหวานเพิ่มมากที่สุดในการทดลองครั้งนี้คือ อัตราสวน 1 : 1 : 1 และ 1 :2:2 ซึ่งให ผลดีกวาอัตราสวน 1 :2: 1 และ 1 :3: 1 ผลการทดลองครั้งนี้สอดคลองกับผลการวิจัยที่ผานมา (Phuwiwat et al.,2000) ซึ่งพบวาการใชเชื้อรา T. harzianum สายพันธุ PC0 1 ในปริมาณ 5 × 1 0 9 สปอร / มล ปริมาตร 20 มล / กระถางขนาด 1 2 นิ้ว คลุกในวัสดุปลูกอัตราสวน 1 : 1 : 1 และ 1 :2:2 มีผลใหผักกาดหัวเจริญเติบโต และใหผลผลิตมากที่สุดเชนเดียวกัน การสงเสริมการเจริญเติบโตของพืชโดยเชื้อรา T. harzianum ยังไมทราบกลไกที่แนชัดโดยอาจเปน ผลมาจาก การที่เชื้อราสามารถควบคุมเชื้อสาเหตุของโรคพืชและผลิตสารสงเสริมการเจริญเติบโตของพืชทํ าให พืชมีการเจริญเติบโตดีขึ้น (Windham et al., 1 986 ; Baker , 1 988) หรืออาจเปนผลมาจากเชื้อราชวยเพิ่ม ประสิทธิภาพในการเคลื่อนยายธาตุอาหารในดิน ในลักษณะเดียวกับเชื้อรา Mycorrhiza (Kleifeld and Chet , 1 992 ; Ousley et al., 1 994b) หรือเชื้อรา T. harzianum ชวยกํ าจัดสารที่เปนพิษตอพืชในดินทํ าให พืชมีการเจริญเติบโตดีขึ้น (Ousley et al., 1 994b) Table 1 Effects of 4 concentrations of Trichoderma harzianum strain PC0 1 and 4 ratio of the planting media on the sweet corn plant height at harvesting. Plant height (cm) Planting media ratio Concentrations of T. harzianum (spores / ml , 20 ml / pot) Average (v/v/v) 0 2.5 x 1 0 9 5 x 1 0 9 1 0 x 1 0 9 1 : 1 : 1 11 5.89 1 25.50 1 24.28 11 5.6 1 1 20.2 1 A 1 / 1 : 2 : 1 82.89 95.50 95.6 1 1 02.66 94. 1 7 C 1 : 3 : 1 97.67 1 06.50 1 00.67 94.22 99.77 B 1 : 2 : 2 1 20.50 1 23.72 1 26. 11 1 26.39 1 24. 1 8 A Average 1 04.24 A 2/ 11 2.69 A 111 .67 A 1 09.72 A 1 / Average means in the column having the same capital letter(s) are not significantly different by DMRT (P ≤ 0.0 1 ) 2/ Average means in the row having the same capital letter(s) are not significantly different by DMRT (P ≤ 0.0 1 ) การประชุมทางวิชาการของมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร ครั้งที่ 39 สาขาพืช 265 Table 2 Effects of 4 concentrations of Trichoderma harzianum strain PC0 1 and 4 ratio of the planting media on the sweet corn fresh weight at harvesting Planting media ratio Concentrations of T. harzianum (spores / ml , 20 ml / pot) Average (v/v/v) 0 2.5 x 1 0 9 5 x 1 0 9 1 0 x 1 0 9 Shoot fresh weight (g) 1 : 1 : 1 1 33.89 1 66.89 1 79.78 1 39.44 1 55.00 A 1 / 1 : 2 : 1 66.22 88.56 79.89 69.45 76.03 C 1 : 3 : 1 98.22 11 9.78 1 09.89 72.67 1 00. 1 4 B 1 : 2 : 2 1 36.22 1 65.78 1 99. 11 1 7 1 11 1 68.06 A Average 1 08.64 B 2/ 1 35.25 A 1 42. 1 7 A 11 3. 1 7 B Leaf fresh weight (g) 1 : 1 : 1 89.22 cd 3/ 1 24.56 b 1 77.33 a 1 76.00 a 1 4 1 .78 A 1 / 1 : 2 : 1 47.45 e 60.22 de 89. 11 cd 1 0 1 .78 ab 74.64 C 1 : 3 : 1 6 1 .22 de 82. 11 cd 73.22 cde 98. 11 bc 78.67 C 1 : 2 : 2 95.00 bc 1 00.67 bc 1 25.89 b 1 05.67 bc 1 06.8 1 B Average 73.22 C 2/ 9 1 .89 B 11 6.39 A 1 20.39 A Root fresh weight (g) 1 : 1 : 1 11 9.45 1 25.45 1 32.55 11 5.78 1 23.3 1 A 1 / 1 : 2 : 1 54.22 79.00 72.66 67.67 68.36 B 1 : 3 : 1 62.22 90.00 87.22 66.00 76.36 B 1 : 2 : 2 1 2 1 .22 1 3 1 .44 1 45.00 1 2 1 11 1 29.69 A Average 89.27 B 2/ 1 06.47 AB 1 09.36 A 92.94 AB Total fresh weight (g) 1 : 1 : 1 342.56 4 1 6.89 489.44 43 1 .22 420.08 A 1 / 1 : 2 : 1 1 67.89 227.78 232.66 238.89 2 1 6.8 1 B 1 : 3 : 1 22 1 .56 29 1 .89 266.99 236.78 254.3 1 B 1 : 2 : 2 352.45 397.89 463.67 394.89 402.22 A Average 27 1 11 B 2/ 333.6 1 A 363.25 A 325.45 A 1 / Average means in the column having the same capital letter(s) are not significantly different by DMRT (P ≤ 0.0 1 ) 2/ Average means in the row having the same capital letter(s) are not significantly different by DMRT (P ≤ 0.0 1 ) 3/ Average means having the same small letter(s) are not significantly different by DMRT (P ≤ 0.0 1 ) การประชุมทางวิชาการของมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร ครั้งที่ 39 สาขาพืช 266 Table 3 Effects of 4 concentrations of Trichoderma harzianum strain PC0 1 and 4 ratio of the planting media on the sweet corn dry weight at harvesting Planting media ratio Concentrations of T. harzianum (spores / ml , 20 ml / pot) Average (v/v/v) 0 2.5 x 1 0 9 5 x 1 0 9 1 0 x 1 0 9 Shoot dry weight (g) 1 : 1 : 1 1 4. 1 5 1 6.45 1 7.62 1 4.9 1 1 5.78 A 1 / 1 : 2 : 1 5.93 7.85 8.44 9. 1 3 7.84 B 1 : 3 : 1 8.35 11 .42 9. 1 4 9.70 9.65 B 1 : 2 : 2 1 4.98 1 5.68 1 8.78 1 6. 1 4 1 6.40 A Average 1 0.85 B 2/ 1 2.85 AB 1 3.50 A 1 2.47 AB Leaf dry weight (g) 1 : 1 : 1 1 4.48 1 6.64 1 8.42 1 5.7 1 1 6.3 1 A 1 / 1 : 2 : 1 6.37 8.80 8.7 1 1 0.57 8.6 1 B 1 : 3 : 1 9.44 11 .79 1 0.34 1 0.44 1 0.50 B 1 : 2 : 2 1 5.38 1 5.53 1 7.29 1 6. 11 1 6.08 A Average 11 .42 B 2/ 1 3. 1 9 A 1 3.69 A 1 3.2 1 A Root dry weight (g) 1 : 1 : 1 11 .36 11 .7 1 1 2.25 9.5 1 11 .2 1 A 1 / 1 : 2 : 1 4.39 5.09 5.92 5.95 5.34 B 1 : 3 : 1 4.83 7.23 5.46 5.35 5.72 B 1 : 2 : 2 11 .5 1 11 .26 1 4. 1 0 11 .05 11 .99 A Average 8.02 A 2/ 8.82 A 9.43 A 7.97 A Total dry weight (g) 1 : 1 : 1 40.00 44.80 48.87 40. 1 3 43.3 1 A 1 / 1 : 2 : 1 1 6.68 2 1 .74 23.07 25.65 2 1 .79 B 1 : 3 : 1 22.47 30.43 24.94 25.49 25.83 B 1 : 2 : 2 4 1 .84 42..46 50. 1 8 43.35 44.47 A Average 30.26 B 2/ 34.86 A 36.62 A 33.66 AB 1 / Average means in the column having the same capital letter(s) are not significantly different by DMRT (P ≤ 0.0 1 ) 2/ Average means in the row having the same capital letter(s) are not significantly different by DMRT (P ≤ 0.0 1 ) การประชุมทางวิชาการของมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร ครั้งที่ 39 สาขาพืช 267 เอกสารอางอิง เกษม สรอยทอง . 2539. จุลินทรียกับการควบคุมโรคพืช วารสารศูนยบางพระ , 32(4) : 1 0 - 1 5. จิระเดช แจมสวาง . 2540. การควบคุมโรคพืชโดยชีววิธี เอกสารประกอบงานเกษตรแหงชาติประจํ าป 2540, ภาควิชาโรคพืช : มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร กรุงเทพฯ Baker, R. 1 988. Trichoderma spp. as plant - growth stimulants. CRC Crit. Rev. Biotechnol. 7 (2) : 97 - 1 06. Chang, Y.-C., Y.- C. Chang, R. Baker, O. Kleifeld and I. Chet. 1 986. Increased growth of plant in the presence of the biologicol control agent Trichoderma harzianum. Plant Dis. 70 : 1 45 - 1 48. Kleifeld, O. and I. Chet. 1 992. Trichoderma harzianum interaction with plants and effects on growth response. Plant and Soil. 1 44 (3) 267 - 272. MacKenzie, A.J., T.W. Starman, and M.T. Windham. 1 995. Enhanced root and shoot growth of chrysanthemum cutting propagated with the fungus Trichoderma harzianum. Hort. Sci. 30 (3) : 496 - 498. Ousley, M.A., J.M. Lynch, and J.M. Whipps. 1 994a. Potential of Trichoderma spp. as consistent growth stimulators. Biol.Fertill. Soils. 1 7 : 85 - 90. Ousley, M.A., J.M. Lynch and J.M. Whipps. 1 994b. The effects of addition of Trichoderma inocula on flowering and shoot growth of bedding plants. Sci.Hortic. 59 : 1 47 - 1 59. Paulitz, T., M.T. Windham, and R. Baker. 1 986. Effect of peat : vermiculite mixes contatining Trichoderma harzianum on increased growth response of radish J.Amer.Soc. Hort.Sc. 111 ( 5) : 8 1 0 - 8 1 4. Phuwiwat, W. and K. Soytong. 1 999. Growth and yield response of Chinese radish to application of Trichoderma harzianum . Thammasat Int. J.Sc.Tech. 4( 1 ) : 68 - 7 1 Phuwiwat, W., K. Soytong, and P. Kaewkong. 2000. Effects of Trichoderma harzianum strain PC0 1 and planting media on growth and yield of Chinese radish. P38 in The International Conference on Tropical Agriculture Technology for Better Health and Environment. Kasetsart University, Kamphaeng Saen Campus, Nakhon Pathom, Thailand. Sivan. A., Y. Elad, and I. Chet. 1 984. Biological control effect of new isolate of Trichoderma harzianum on Pythium aphanideratum. Phytopathology. 74 : 498 - 50 1 Windham, M.T., Y. Elad, and R. Baker. 1 986. A mechanism for increased plant growth induced by Trichoderma spp. Phytopathology. 76 : 5 1 8 - 528.