500 مهھكۇملۇق ۋه ئىمكانىيهت بىــرەر تېكســتنىڭ كىشــىلهرگه ھــوزۇر بېرەلهيــدىغان يــاكى بېرەلمهيـــــــــدىغانلىقىنى ئۇنىـــــــــڭ كىتابخانلارغـــــــــا بهرگهن ئىمكانىيىتىنى ـي ـۇمكىن. ھهققىقىـ ـرىش مـ ئۆلچهم قىلىپ باھا بېـ ئوقــۇش شــادلىقى ئاتــا قىلالايــدىغان تېكســت بىــر خىــل ئوچــۇق تېكســت بولــۇپ، بــۇ خىــل ئوچــۇق تېكســتلهرنىڭ ئىنســانلارنى كۈچلۈك روھىي ـدىكى ـى ئۇنىڭـ ـن ئېتهلىشـ ـلهن تهمىـ ئېنىرگىيه بىـ ـىزلىك ئىچىــدە كىتابخانلارغــا كېرەكلىــك چهكسـ ئىنتــايىن كــۆپ خىلــدىكى مهنىــۋىي ئوزۇقنىــڭ مهۋجۇتلىقىدىنــدۇر. ئهلبهتــته، بــۇ ـل خىـ تېكســتلهردىن ھــوزۇرلىنىش يهنه كىتابخانلارنىــڭ مهنىــۋىي تهلىپى بىلهنمۇ مۇناسىۋەتلىك ئىنتايىن كۆپ خىلدىكى م هنىۋىي ـا ـۋىي ئوزۇققـ ـدىكى مهنىـ ـرلا خىلـ ـا ئهمهس بىـ ئوزۇققـ ـاجلىق، ئېهتىيـ ئىددىيىســـــى تېيزلهشـــــكهن، مهنىـــــۋىي دۇنياســـــىدىكى تهلهپ ئاددىيلاشــقان ۋە بىــر خىللاشــقان كىتابخــانلار بــۇ خىــل مهنىــۋىي ـىدىن ـۇپ كېتىشـ ـۆپ بولـ ـڭ كـ ئوزۇقنىڭ تۈرىنىـ ـل ـۇ خىـ ـدۇ. بـ قورقىـ قورقــۇش روھىــي مهھكۇملــۇقنى تهلهپ قىل ىــدۇ. ئىنتــايىن كــۆپ خىلــــدىكى مهنىــــۋىي ئوزۇققــــا ئېهتىيــــاجلىق، ئىددىيىســــى ـىدىكى تهلهپ چوڭقۇرلاشقان، مهنىۋىي دۇنياسـ ـكهن ۋە مۈرەككهپلهشـ ئــۆز كونتروللىقىــدىن قۇتۇلغــان كىتابخــانلار بــۇ خىــل مهنىــۋىي ئوزۇقنىڭ تۈرىنىڭ كۆپ بولۇشىنى تهلهپ قىلىدۇ. بۇ خىل قانماس مهنىـــۋىي تهلهپ روھىـــي ئـــازادلىقنى تهلهپ قىلىـــدۇ. قهدىمكـــى ـىرلىق ـېكىن سـ ـقا لـ ـايىن قىسـ ـى ئىنتـ دەۋرلهردىكـ ـگه ـلهرگه ئىـ مهنىـ ـتلىرى ـۇق تېكسـ ـانىيهتنىڭ ئهڭ ئوچـ ـانىلىرى ئىنسـ يارىلىش ئهپسـ بولـــۇپ، مهنىۋىيهتنىـــڭ چوڭقـــۇر ۋە كهڭ ئىمكانىيهتلىرىنىـــڭ ـۇق ـۇ چوڭقۇرلـ ـېكىن بـ ـۇلىدۇر. لـ مهھسـ ـانىيهتنىڭ ـى ئىنسـ كېيىنكـ ئىددىيىۋى ـادايلىقى ي زوراۋانلىقى بىلهن تېيىزلىشىپ، مهنىۋىي گـ ـۈنكى ـدى. چـ ـۇچراپ كهلـ ـم ئـ ـدىرىگه دائىـ بىلهن تارايتىۋېتىلىش تهقـ ئۇنىــڭ تىلــدىكى ئهركىنلىكــى ئېلىــپ كېلىــدىغان مهنىــۋىي ئهركىنلىكتىن قورققان مۇستهبىتلهر دائىم ـپ، ئۇنىڭغا تهبىر بېرىـ ـتۇرۇش ۋە ـارەتلىرىنى تۇراقلىقلاشــ ـڭ بىشــ ئۇنىــ مۇتلهقلهشـــتۈرۈش ئارقىلىق كىشىلهرنى روھىي جهھهتته مهھكۇم قىلىشقا تىرىشتى بىزنىــڭ ئهجــدادلىرىمىزنىڭ ئهڭ قهدىمكــى ئهپســانىلىرىدە ـگهن ـان دېـ تهسۋىرلىنىشىچه تهڭرى قاراخـ ـگهن ـى دېـ ـوناج كىشـ پېرسـ ـقا يهنه بىر پېرسۇناجنى سۇنىڭ ئاستىدىن تۇپراق ئېلىپ چىقىشـ بۇيرۇيدۇ. ئۇ بۇ تۇپراق ـى ـدۇ. كىشـ ـاقچى بولىـ ـانى ياراتمـ ـلهن دۇنيـ بىـ بولســـا تـــۇپراق ئېلىـــپ چىققىـــچه ئـــازراق تـــۇپراقنى ئاغزىغـــا ـۇرىۋالىدۇ، ۋە بۇنىـــڭ بىـــلهن ئۆزىنىـــڭ ئـــايرىم يوشــ دۇنياســـىنى ياراتمــاقچى بولىــدۇ. بــۇ ئهپســا نىــمه ئۈچــۈن ئۇنتــۇپ كېتىلــدى؟ ئهمهلىيهتته ـۇپ ـېكىن ئۇنتـ ـلهن لـ ـگهن بىـ ھېچقانداق ئۇيغۇر بىلمىـ ك ـپ ـڭ كوللېكتىـ ـۇ بىزنىـ ـدى. ئـ ېتىلمىـ ـۇرۇپ ـىزلىقىمىزدا تـ ئاڭسـ ـىتىپ بىزنىڭ پىكىرقىلىش ئۇسۇلىمىزغا ھازىرغىچه تهسىر كۆرسـ كېلىۋاتقــانلىقى ئېنىــق، لــېكىن بىــز ئــۇنى بىلمهيمىــز. بىــز بــۇ ئهپسانىنى ئۇنتۇپ كهتتۇق ـر ـۇنداق بىـ دەپ بىلىمىز. بىزنىڭ مۇشـ ئهپســانىمىز بــارلىقىنى بىلمهســلىكىمىزدىك ى ســهۋەب نــېمه؟ چۈنكى بىز بارا بارا بۇنداق ئوچۇق تېكستلاردىن قورقىدىغان بولۇپ كهتتــۇق. بىــز ئــۆزۈمىزگه ئــۆزىمىز زۇلــۇم قىلىشــنىڭ يــولىنى تېپىۋالغانــدىن كېــيىن، ئىنتــايىن يېپىــق، مهنىســى مــۇتلهق تېكستلهر بىزنى ئهركىنلىكنىڭ ئهسهنكىرىتىشىدىن قۇتۇلدۇردى. بىز بوشلۇققا قاراپ س ـۈرۈپ ۆزلهيدىغان ھاملېتنىڭ تاغىسىنى ئۆلتـ 502 دادىســىنىڭ قىساســىنى ئــېلىش ئالدىــدىكى گاڭگىراشــلىرىنى، بولۇش كېرەكمۇ بولماسلىق كېرەكمۇ ، ـۇ! دەپ ـا شـ مهسىله مانـ ـاله نـ قىلىدىغان تىراگىدىيىسىدىن قۇتۇلدۇق. بىز تاغىمىزنى بوغۇزلاپ تاشلاپلا، تراگىدىيىنىڭ ئاخىرلاشقانلىقىنى جاكالىدۇ ـۇندىن ق. شـ بېرى ئوچۇق تېكسىتتىن قورقىدىغان، تراگىدىيىدىن قورقىدىغان بولۇپ قالدۇق گېپىمنى يىغىنچاقلىسام : ـڭ ـىت ئهركىنلىكنىـ ـۇق تېكسـ ئوچـ ـنىڭ ـددىيىنى تېڭىشـ ـقىلارغا ئىـ ـىت باشـ مهھسۇلى. يېپىق تېكسـ ـا ـىت بولسـ ـق تېكسـ ـۈك. يېپىـ مهھسۇلى. ئوچۇق تېكسىت مهڭگۈلـ ئۆمرى ئوتتۇرىغا قويغان شۇئار ئهمهلگه ئاشقىچه ئوچۇق تېكسىت دېگهن نېمه؟ دەريانىڭ ئۇنيانىدا كۆرۈنگهن دەرەخ بىزنىڭ سىزنىڭ كۆيمىگهن بىلهن كۆيىدۇ يۈرەك بىزنىڭ ـدە ـدۇرۇلۇش ھالىتىـ بۇ شېئىردىكى دەرەخ مهڭگۈ قۇرۇلۇش ۋە ئاغـ تۇرغـــــان ئىماگـــــدۇر ئۇنىـــــڭ قۇرۇشـــــقا ھهر بىـــــر دەۋرنىـــــڭ ـى، ـڭ پىسخىكىسـ ـر كىتابخاننىـ ـى، ھهربىـ ئىدىئولوگىيىسـ ـي مىللىـ تهپهككــۈر ئهندىزىســى ۋە تىــل تۇيغــۇلىرى قاتنىشــىدۇ. چــۈنكى بــۇ دەرەخ مېنىڭ ـىنىڭ ـاز دەرياسـ خىيالىمدا بىزنىڭ مهھهللىدىكى بوغـ ئۇ تهرىپىدىكى دەرەخ بولسا، ئايتۇغدىنىڭ تهسهۋۇرىدا باشقا بىر دەريا بولىشــى مــۇمكىن. مېنىــڭ پى ســخىكامدا بــۇ دەريــا چۆكــۈش ۋە ـا، يهنه ـدا قىلسـ ـۇ پهيـ تۇنجۇقۇش بىلهن مۇناسىۋەتلىك ئازابلىق تۇيغـ ـڭ بىراۋنىـ ـ ـىي يۇقـ ـدا جىنسـ ئېڭىـ ۇ ـ رى پهلـ ـ ـىۋەتلىك ـلهن مۇناسـ له بىـ ھاياجــان پهيــدا قىلىشــى مــۇمكىن. ئــۇ يهنه بىزنىــڭ مىللىــي ئهســتىلىكىمىزدىكى ســۇ بىــلهن مۇناســىۋەتلىك سانســىزلىغان مىللىــي خــات ىرىلهرنى قوزغاتســا يهنه ئىنســانىيهتنىڭ ســۇ بىــلهن مۇناســىۋەتلىك روھىــي تهجرىبىلىرىمــۇ ئارىلىشىشــى مــۇمكىن. ـدۇ ـدە تۇرىـ ـۇش ھالىتىـ ـۈ قۇرۇلـ ـىت مهڭگـ ـۇ تېكسـ ـمهك بـ دېـ ـۈ ۋە مهڭگـ ـىتنىڭ قۇرۇلۇپ بولمايدۇ، شۇڭا ئۇ مهڭگۈلۈك تېكسىتتۇر. بۇ تېكسـ ئوچــۇق بولىشــىنى تېكســتىكى كۆرســ ۈ ت ۈ لگۈچى ) ① iant signif ( بىـــلهن كۆرســـهتكۈچى ) signifier ( ئوتتۇرىســـىدىكى مۇناســـىۋەت ـىتتىكى د بهلگۈلىگهن. يهنى بۇ تېكسـ ە ـال ـي رېئـ ـلهن ئهمهلىـ رەخ بىـ دۇنيــادىكى بىــر تــۈپ دەرەخ ئوتتۇرىســىدىكى مۇناســىۋەت ئېنىــق بېكىتىلگهن مۇناسىۋەت ـ ـۈ ئۆزگـ ئهمهس. بهلكى مهڭگـ ۈ ر ۈ ـدە ش ئىچىـ تۇرغـــان، چهكســـىز ئىمكـــانىيهتكه ئىـــگه م ۇ ناســـىۋەت بـــۇ خىـــل مۇناســىۋەت كىشــىلهرگه ئــويلاش ئىمكــانىيىتى بېرىــدۇ. ئــويلاش ـمهك ئىمكانىيىتى دېـ ـۇ ـۇڭا بـ ـۇر. شـ ـى دېمهكتـ ـۈر ئهركىنلىكـ تهپهككـ بهزىــدە سىياســى ئىــدىئولوگىيه بىلهنمــۇ مۇناســىۋەتلىك. يهنــى ـول ـنلىكىگه يــ ـش ئهركىــ ـر قىلىــ ـنلىكىگه، پىكىــ ـۆزلهش ئهركىــ ســ ـان قويۇلمىغـ ـلهن ـىگنىفىئهد( بىـ ـىتىلگۈچى ) سـ ـته كۆرسـ جهمىيهتـ كۆرسهتكۈچى ) سىگنىفىئهر ( ـاپتورلار ـىۋەت ئـ ئوتتۇرىسىدىكى مۇناسـ تهرىپىدىن ئېنىق بېكىتىلگهن بولىدۇ. ئۆزگىرىش ئىمكانىيىتىگه ئىـــگه بولمايـــدۇ. بـــۇ خىـــل مۇناســـىۋەت كىشـــىلهرگه ئـــويلاش ئىمكــانىيىتى بهرمهيــدۇ. كىتابخــانلار دا ۋا م لىــق بېســىم ئاســتىدا ـازغىنى تۇرۇپ، ئاپتورنىڭ يـ نى ـىز ئىلاجىسـ ـېكىن ـدۇ. لـ ـۇل قىلىـ قوبـ ـل زورلاپ ـۇ خىـ ـك بـ ـقۇنچىلىق خاراكتېرلىـ ـك باسـ ـۇزاق مهزگىللىـ ئـ ئوقۇتــۇش ســهۋەبىدىن زورلاشــقا كۆنــۈپ قالغــانلار، باســقۇنچىلىققا خۇمــار بولــۇپ قالغــانلار بولــۇپ، ئوچــۇق تېكســىتلهر ئۇلارنىــڭ ① بۇ يهردىكى ئىككى سۆزنىڭ ئهسلى فرانسۇزچه بولۇپ، » مهنا « ۋە » مهنىسىدە « دەپ تهرجىمه قىلىنسىمۇ، ئهدەبىيـات نهزەرىيىسـىگه ئائىـت تېكسـىتلهردىكى مهنىسـى ئاپتورنىڭ ئىشلهتكىنىدەك، م. 504 باســـقۇنچىلىقق ا ئـــۇچراش ھهۋىســـىنى قانـــدۇرمىغاچقا بۇنـــداق تېكسىتلهردىن نارازى بولۇپ قاھشايدۇ ئېگىلىدىكهن ئالما شاخلىرى، مىۋىسى قانچه ئوخشىغانسېرى كهمتهرلىك بىلهن ئادەم چىرايلىق، سهتلىشىدىكهن غادايغانسېرى بۇنىڭدىمۇ ئوخشاشلا دەرەخ تهسۋىرلهنگهن بولسىمۇ ـۇ ـېكىن بـ لـ يېپىــق تېكســت . چــۈنكى ئالمــا شــاخلىرىنىڭ ئېگىلىشــىدىن ـى ـۇ نهتىجىنـ ئىبارەت بـ ـىنىڭ ـڭ مىۋىسـ ـارغىنى ئۇنىـ ـۈرۈپ چىقـ كهلتـ ئوخشــىغانلىقى بولــۇپ، ئالمــا شــاخلىرىدىن ئىبــارەت بــۇ ســۆز كهينىدىكى مىۋىسىنىڭ ئوخشىشىدىن ئىبارەت سهۋەب بىلهن بىر قهدەم تۇراقلاشــتى ئاخىرىــدىكى كهمتهرلىــك ھهققىــدىكى شــوئار بى ـتهر ـزگه كهمـ لهن مۇتلهقلهشتى. يهنى بىـ ـتىن ـقا ئۈندىلىشـ بولۇشـ ـدى ـانىيىتى قالدۇرمىـ باشقا تهسهۋۇر ئىمكـ ـىمىزدا ـۇددى بېشـ ـۇ خـ ئـ پـــۇلاڭلاپ تۇرغـــان بىـــر دەررە بولـــۇپ، بېشـــىڭىزنى ســـهللا تىـــك تۇتســىڭىزلا ئۇرىلىــدۇ. لــېكىن ئهڭ قىزىقــارلىق يېــرى شــۇكى، ـىڭىزلا ـپ تۇرسـ بېشىڭىزنى مهھكۇملارچه ئېگىـ ـى ـڭ قىممىتـ ئۇنىـ ـلىك ـا چهكمهسـ يوقايدۇ. خۇددى تاماكا چهكمهيدىغان ئادەمگه تاماكـ ـىههت ـدە نهسـ ھهققىـ ـدەك، ـى بولمىغانـ ـداق رولـ ـنىڭ ھېچقانـ قىلىشـ نهســىههت قىلىنغــۇچىلار بېشــىنى كۆتــۈرەلمهس بولســىلا، بــۇ شــېئىرنىڭ قىممىتــى قالمايــدۇ. بــۇ يهردىكــى كۆرســىتىلگۈچى ) ســـــــىگنىفىئهد ( بىـــــــلهن كۆرســـــــهتك ۈچى ) ســـــــىگنىفىئهر( ئوتتۇرىســىدىكى مۇناســىۋەت ئېنىــق بېكىــتىلگهن مۇناســىۋەت بولــۇپ، ئــويلاش ئىمكــانىيىتى بهرمهيــدۇ. ئــويلاش ئىمكــانىيىتى بهرمهسلىك دەل تهپهككۈردىكى باسقۇنچىلىقتۇر ـىگنىفىئهد ـىتىلگۈچى ) سـ يهنه بىر خىل ئهھۋال كۆرسـ ( ـلهن بىـ ـىگنىفىئهر( كۆرسهتكۈچى ) سـ ـوق ـىۋەتنى يـ ـىدىكى مۇناسـ ئوتتۇرىسـ قىلىــۋ ې تىش. بــۇ ئهمهلىيهتــته تېكســىتنىڭ قىممىتىنــى يــوق قىلىۋېتىــــدۇ. گۇڭگــــا شــــېئىرچىلارنىڭ )بــــۇ ئايتۇغــــدىنى ـاجىزلىقى ـك ئـ ـمهن( ئهڭ ئهجهللىـ كۆرسهتمهسلىكىنى ئۈمىد قىلىـ دەل مۇشۇ مهلــۇم بىــر ســۆزنىڭ قىممىتــى ئۇنىــڭ ئــۆزى كۆرســىتىۋاتقان ئوبيېكىت بىلهن بولغان ـىتته مۇناسىۋىتىدە. مهسىلهن سىز تېكسـ ـۇ دەرەخ بىر دەرخنى تهسۋىرلىدىڭىز، لېكىن بـ ـۆز ـڭ كـ ـى بىزنىـ مهيلـ ئالــدىمىزدىكى يــاكى روھىــي تهجرىبىلىرىمىزدىكــى دەرەخ بىــلهن بولسۇن، ـاكى ـۇن يـ ـتىلىكىمىزدىكى دەرەخ بولسـ ـي ئهسـ ياكى مىللىـ ـل دەرەخـ ه ـىز ـدىكى چهكسـ ر ھهققىـ ـۇن ـلهن بولسـ ـهۋۇرلىرىمىز بىـ تهسـ ، مهلۇم مۇناسىۋەت ئورناتمىسا، پهقهت تېخىمۇ ئابستىراكىت ـان بولغـ ـى ـداق قىممىتـ ـڭ ھېچقانـ ـا ئۇنىـ ـىۋەت ئورناتسـ ـلهن مۇناسـ سۆزلهر بىـ بولمايــدۇ. لــېكىن گۇڭگــا شــېئىرچىلار ئىچىــدىكى بىــر قىســمى ـلهن يېپىق تېكسىتنى سۆز ئويۇنى بىـ ـىمۇ ـتۇرغان بولسـ گۇڭگىلاشـ لېكى ـالى ـتىن خـ ـۇم قىلىشـ ـددىيىۋىي زۇلـ ن يهنىلا كىتابخانلارغا ئىـ بولالمىغان بولسا ) ئۇلار ھهتتا سىياسى ۋە ئىجتىمائىي ماقالىلارنى يېزىپ ئۆزلىرىنىڭ ـهرھىلىدى(، يهنه ـى شـ ـددىيىۋىي زوراۋانلىقىنـ ئىـ بىـــر قىســـىملىرى بولســـا كۆرســـهتكۈچى )يهنـــى ســـۆز( نـــى كۆرســىتىلگۈچى بىــلهن ھېچقانــداق مۇناســ ىۋەتكه ئىــگه قىلمــاي، قاتار سۆزلهر تىزمىسىنى شېئىر دېدى. ئهگهر بۇنى شېئىر دېيىشكه تــوغرا كهلســه، مهن » يــامغۇردا قالغــان تــاۋۇس ئهلــ ـ لهيىن « دېــگهن ـدۇ ـازغىلى بولىـــ ـى يـــ ـدە مىڭنـــ ـدەك، كۈنـــ ـدا ئېيتقانـــ ماقالامـــ مهن ـلىق ـى ياشـ ـىڭلىمنىڭ ئىككـ ـدا سـ ـقا بارغانـ ـتىم ئاتۇشـ ـر قېـ بىـ جىـــيهنىم بىـــلهن مۇنـــداق بىـــر ئويـــۇننى ئويناۋاتقـــانلىقىنى كۆرگهنىدىم سىڭلىم جىيهنىمدىن : سهن قېنى؟ دەپ سورايتى 506 بالا بارمىقى بىلهن ئۆزىنىڭ پىشانىسىنى نوقۇپ تۇرۇپ : مانا دەيتى ـانهڭ، بۇ دېگهن پىشـ ـورايتى، ـىڭلىم ۋە يهنه سـ ـى سـ دەيتـ سهن قېنى؟ بالا بارمىقى بىلهن ئۆزىنىڭ كۆك سىنى نوقۇپ تۇرۇپ : مانا _! دەيتى ـورايتى، ـىڭلىم ۋە يهنه سـ بۇ دېگهن مهيدەڭ، دەيتى سـ ـهن سـ قېنى؟ مانا، دەيتى بالا ئالقىنى بىلهن ئۆزىنىڭ قوسۇقىنى تۇتۇپ بۇ دېگهن قوس ۇ غ ۇ ڭ، دەيتى سىڭلىم ۋە يهنه سورايىتتى، سهن قېنى؟ سىڭلىم سوراۋەردى، بالا ب هش ئهزاسىنىڭ ـ ـى كۆرسـ ھهممىنـ ۈ ت ۈ پ ـ ـۆزىنى كۆرسـ ـاخىرى ئـ بېقىپ، ئـ ۈ ت ۈ ـدى ـتىن ئۈمىـ پ بېرىشـ نى ـۈزۈپ ئـ بىردىنلا ئىككى ئالقىنىنى ئاسمانغا كۆتۈرۈپ : يوق ، د ې دى ـهللىك مهن بىر چهتته بۇ خىل مهسـ ـگه ـۈچىگه ئىـ ـادىلهش كـ ئىپـ ـ ـۇ بالىنىـ ـتىم. ئـ ـۈپ كهتـ ـۆرۈپ كۈلـ ئويۇننى كـ ـقىلارغا ـۆزىنى باشـ ڭ ئـ كۆرس ۈ ت ۈ ـدە ـاللىقلىرى ھهققىـ ـل ئېهتىمـ پ بېرىشىنىڭ خىلمۇ خىـ ئويلــ ۇ د ۇ م. ئهگهر ئــۇ ئــۆزىنى تولــۇق ئهكــس ئهتتۈرەلهيــدىغان بىــر ـۇ ـى شـ ئهينهكنىڭ ئالدىغا كېلىپ، ئهنه ئاۋۇ ئهينهكتىكـ ـه مهن، دېسـ تېخىمۇ خاتالاشقا ن بول ۇ ـۆزى ـڭ ئـ ـۇ بالىنىـ دۇ. چۈنكى ئهينهكتىكى ئـ ئهمهس بهلكــى ئهكســى. ئهگهر ئــۇ پۇتىــدىن تارتىــپ بېشــىغىچه كۆرس ۈ ت ۈ پ مۇشۇنىڭ ھهممىسى مهن دىسه، يهنىلا ئۇنىڭ سۆزىنى ، ـدۇر بۇ سهن ئهمهس، سېنىڭ تېنىڭ، دىيىش ئارقىلىق ئاغـ ۇ ۋېتىش ـگه ـۆز ئىچىـ ـۇ ئـ ـڭ روھىنىمـ ـى يهنه ئۇنىـ مۇمكىن. ئۇنىڭ مهن دىگىنـ ئالىــدۇ. تهننىــڭ ئىچىــدىكى ئاشــۇ روھنــى ق وشــۇپ كۆرســ ۈ ت ۈ پ بېرىشــنىڭ ئېهتىمــالى بولغــان تهقــدىردىمۇ يهنىــلا ئۇنىــڭ ئــۆزى ـدىنقى ئهمهس، چۈنكى تۈنۈگۈنكى، ئالدىنقى كۈنكى، بۇلتۇرقى، ئالـ يىلقــى ئۆزىمــۇ بــار كهلگۈســىدىكى ئــۆزىنى بولســا ئــۇ بىلمهيــدۇ. دېــمهك ئــۇ ئــۆزىنى كۆرســ ۈ ت ۈ پ بېرىشــكه مهڭگــۈ يېقىنلىشىشــى مۇمكىن ، ـۆزىنى ـېكىن ئـ لـ ـ ـقىلارغا دەل كۆرسـ باشـ ۈ ت ۈ ـدۇ پ بېرەلمهيـ ئىنســانىيهتنىڭ پۈتكــۈل تارىخىــدىكى خىلمــۇ خىــل ئىپــادىلهش ئۇسۇللىرى ئهمهلىيهتته ئاشۇ ـ ـۆزىنى كۆرسـ بالىنىڭ ئـ ۈ ت ۈ ـى پ بېرىشـ بىلهن ئوخشاش بىر جهريان. تىلنىڭ تارىخىمۇ ئهنه ـلهن ـۇنىڭ بىـ شـ ئوخشــاش. كۆرســهتكۈچى كۆرســ ۈ ت ۈ لگۈچىگه مهڭگــۈ يېقىنلايــدۇ، لېكىن ئۇنىڭ دەل ئۆزىنى كۆرس ۈ ت ۈ پ بېرەلمهيدۇ ـداق ـادىكى ھهرقانـ مهسىلهن، »شىرە« دېگهن سۆز دۇنيـ ـىرەنى شـ كۆرس ۈ ت ۈ شـــى مـــۇمكىن. بىـــراۋ مېنىـــڭ ئالدىمـــدىكى شـــىرەنى كۆرســ ۈ ت ۈ پ تــۇرۇپ : » پهرھاتنىــڭ ئــاۋۇ شىرەســى« دېســه، كــۆرۈپ تۇرغانلارغــا بىــر قهدەر ئېنىــق ئۇقــۇمنى ئىپادىلىشــى مــۇمكىن. لـــېكىن ئـــۇ ئېيتىلىۋاتقـــان شـــارائىتتىن ئايرىلغانـــدا ئۇنىـــڭ كۆرس ۈ ت ۈ ـدۇ. ـىپ بارىـ ـىۋىتى يىراقلىشـ ـان مۇناسـ ـلهن بولغـ لگۈچى بىـ ئېيىتقۇچى پهقهت خىلمۇ خىل كونتېكسىت ۋە ئىزاھلار ئارقىلىق ـېكىن ـۇمكىن، لـ ئۇنى تۇراقلاشتۇرۇشقا تىرىشىشى مـ ـهتكۈچى كۆرسـ مهڭگــۈ كۆرســ ۈ ت ۈ لگۈچىنى دەل ئىپــ ادىلهپ بولالمايــدۇ. بىــر پــۇتى ســۇنۇپ كهتــكهن شــىرە، نــاۋاترەڭ ســىرلانغان شــىرە، چــوڭ شــىرە دېگهنــدەك تهسۋىرلهشــلهر پهقهت كىشــىلهردە سانســىزلىغان پــۇتى ـىرە، ـىرلانغان شـ ـاۋاترەڭ سـ ـىزلىغان نـ ـىرە، سانسـ سۇنۇپ كهتكهن شـ سانسىزلىغان چوڭ شىرەلهرنى شهكىللهندۈر ۈ دۇ. كىشىلهر »شىرە« دېگهن س ۆزنى ئاڭلىغاندىن ـۆزنى ـگهن سـ ـىرە« دېـ ـاكى »شـ كېيىن يـ قهغهز يۈزىـــدە ئوقۇغانـــدىن كېـــيىن ئـــۆز تهســـهۋۇرى، شـــىرەلهرگه ـارائىتى ۋە ـرى، شــــــ ـخىك تهجرىبىلىــــــ ـىۋەتلىك پىســــــ مۇناســــــ ئېهتىياجلىرىغــا ئاساســهن بىــر ئابىســتىراكىت ۋە ئۆزگ ۈ ر ۈ شــچان ـۇمكىن ـى مـ ـتۇرۇپ چىقىشـ ھالهتته تۇرغان شىرەنى قۇراشـ ـۇلار ئـ ـار بـ 508 كـــۈچى بىـــلهن تىرىشـــچانلىق كۆرسهتســـىمۇ پهقهت رېئاللىقتـــا مهۋجــۇت بولــۇپ كېــيىن غايىــپ بولغــان يــاكى رېئاللىقتــا يهنىــلا داۋاملىق مهۋجۇت بولسىمۇ لېكىن شىرە دېگهن سۆز بىلهن بولغان ئالاقىســـــىنى بېكىتكىلـــــى بولمايـــــدىغان كۆرســـــ ۈ ت ۈ لگۈچىگه يېقىنلىشىشى مۇ م كىن ـۆ ـڭ ئـ ـۈ ئۇنىـ لېكىن مهڭگـ ـدۇ. زى بولالمايـ ـاددىي نهرسه، ـر مـ يهنى رېئاللىقتىكى شىرە بىـ » ـۆز ـگهن سـ ـىرە« دىـ شـ ـى بهش ھهرپ. بولسا ئېغىزدىن چىققان بهش تاۋۇش ياكى قهغهزدىكـ ـۇ ئاشـ ـلهن ـىرە بىـ ـاددىي شـ مـ ، ـر ـته بىـ ـىرە« كۆرۈنۈشـ ـان »شـ ـۆز بولغـ سـ بىرىنى كۆرسهتكهن بىلهن ـۈ ـدىن مهڭگـ ـر بىرىـ ـۇلار بىـ ئهمهلىيهتته ئـ ئاجرالغـــان. م هســـىلهن، ســـىز ئۇيغـــۇرچه بىلمهيـــدىغان بىـــر ـۇرچه ـۇ ئۇيغـ ـۇ بـ ئامېرىكىلىققا »شىرە« دېگهن سۆزنى ئېيتسىڭىز ئـ ســۆزنى چۈشــهنمهيدۇ دېــمهك ، بــۇ ســۆزنى مهناغــا ئىــگه قىلىشــقا مىللىـــــي ســـــالاھىيهت ئارىلىشـــــىدۇ. كۆرســـــهتكۈچى بىـــــلهن كۆرس ۈ ت ۈ ـىۋەتنى شهك ـىدىكى مۇناسـ لگۈچى ئوتتۇرىسـ ى ل ل ـكه هندۈرۈشـ ئىنسان ـقان ـل ئارىلاشـ ىي ئامىـ ـكهن ئىـ ، ـمهك دېـ ، ـاراپ ـانغا قـ ـۇ ئىنسـ ئـ ئۆزگــ ۈ ر ۈ دۇ. مۇشــۇ نۇقتىــدىن ئېلىــپ ئېيتقانــدا مهلــۇم بىــر پــارچه ـۇ ـته ئاشـ ـادىلهش ئهمهلىيهتـ ـۇنى ئىپـ ـل تۇيغـ ـر خىـ ـۇم بىـ شېئىردا مهلـ تۇيغۇغا بار ـدۇر ـىش جهريانىـ ـېلىپ يېقىنلىشـ ـقا سـ ـاللارنى ئىشـ ئامـ ـويىچه پلاتوننىڭ قارىشى بـ » ـىرەلهر ـاق، شـ ـالغا ئالسـ ـىرە«نى مىسـ شـ ـۇر ـىلىپ تـ ـۈ ياسـ مهڭگـ ۇ ـىز ـان ساناقسـ ـل، سـ ـۇ خىـ دۇ، خىلمـ ـىرەلهر شـ بارلىققــا كېلىشــى مــۇمكىن. بــۇ شــىرەلهرنىڭ ياسىلىشــىدىكى تۈپكى ئهندىزە بىر ـا ـۈ ئۇنىڭغـ ئىدىئال شىرە بولۇپ، ئىنسانلار مهڭگـ يېقىنلىشىدۇ ، ـىرەنىڭ ـدىئال شـ ـۇ ئىـ ـېكىن بـ لـ ـاپ ـۆزىنى ياسـ دەل ئـ چى قالمايــدۇ. ئهمهلىيهتــته بــۇ ئىــدىئال شــىرە بىــر ئىجــادىيلىق كۈچىــدىن ئىبــارەت بولــۇپ، بىــر خىــل چهكســىز ئىمكــانىيهتلهر ـاد ـىرە ئىجـ ـى شـ كىشىدە داۋاملىق يېڭـ ـا ـارقىلىق ئۇنىڭغـ ـش ئـ قىلىـ يېقىنلىشــــىش ئىســــتىكىنى پهيــــدا قىلىــــدۇ. شــــىرە ياســــاش قېلىپلاشــتۇرۇلۇپ، ھهمــمه شــىرەنىڭ بىــر خىــل بولۇشــى تهله پ قىلىنسا ئۇ چاغدا ئىدىئال ـىپ ـولى كېسـ ـىش يـ ـىرەگه يېقىنلىشـ شـ تاشــلىنىپ، ئىجــادىي كــۈچ ئۆلــ ۈ دۇ. شــېئىرمۇ مۇشــۇنىڭ بىــلهن ـۇم ـاكى مهلـ ـا يـ ـا بولسـ ـرلا قېلىپتـ ـى بىـ ئوخشاش. شېئىرلار ھهممىسـ ئهنــدىزىلهر ئومۇملاشتۇرۇلســا ئىجــادىيلىق يوق ۇ لــ ۇ دۇ. مۇنــداقچه قىلىــپ ئېيىتقانــدا، كۆرســهتكۈچى يهنــى ئ ـىمۋول ۋە ىمــاگ، ســ مىتافورلارغــا كۆرســ ۈ ت ۈ لگۈچى بهلگــۈلهپ بېرىلســه، بــۇ بهلگ ى لىــمه مهلۇم ئىجتىمائىي تهلهپكه ئايلىنىپ، مۇشۇ تهلهپكه ئۇيغۇنل ۇ ش ۇ ش كۆرســهتكۈچى بىــلهن كۆرســ ۈ ت ۈ لگۈچىنىڭ بىرلىشىشــى قىلىــپ بېكىتىلسه، ھهر بىر پارچه شېئىر ئىپادىلهش ـكهن ـىتىگه يهتـ مهقسـ سىياققا كىرىدۇ. يهنى ھهممه يهردە ئوخشاشلا شىرە بولسا، ئىدىئال شـــىرەمۇ چوقـــۇم ئاشـــۇنىڭغا ئـــوپ ئوخشـــاش دەپ قارالغانـــدەك، ـ ـلهن كۆرسـ كۆرسهتكۈچى بىـ ۈ ت ۈ لگۈچى ـىۋەت ـىدىكى مۇناسـ ئوتتۇرىسـ زورلـــۇق بىـــلهن بېكىتىلگهنـــدىن كېـــيىن، مهڭگـــۈ يهتكىلـــى بولمايــدىغان كۆرســهتكۈچى نىشــان بولمايــدۇ - دە، ئــۇنى ئىــزدەش توخ تايدۇ. ئۇنىڭغا ـىزلىغان ـان سانسـ يېقىنلىشىش ئۈچۈن بار بولغـ ئىمكانىيهتلهر يوق ۇ ل ۇ ـت ـارلىق تېكىسـ پ، بـ ـدۇ! ـادىيىتى توختايـ ئىجـ ئىدىئال شىرەنىڭ نىمه ئى كهنلىكىنى بېكىتىپ بېرىش شىرەنىڭ ھهممىنـــى بىرخىللاشـــتۇرغاننىڭ ئهكســـىچه ئىـــدىئال شـــىرەنى ھېچـــنىمىگه ئايلانـــدۇرۇش چهكســـىز ئىجادىيلىققـــا ھامىيـــدۇر. ئىـــــددىيىۋىي زوراۋانلىـــــق بىـــــلهن شـــــۇغۇللانغۇچىلار يـــــاكى مهدەنىيهتنىــڭ تهرەققىياتىغــا قارشــى جاھالهتپهرەســلهر ئه پلاتــو ن ـى ئېيتقان مهڭگۈ يهتكىلـ ـان، ـۇت بولمىغـ ـى مهۋجـ ـدىغان، يهنـ بولمايـ ـان ـۇمكىن بولمىغـ رېئاللىققا سۆرەپ چىقىش مـ ـىنى ـدىئال نهرسـ ئىـ داۋاملىــق يالغــا ن ھالــدا ياســاپ چىقىــپ، باشــقىلارغا بېكىتىــپ ـۇ بېرىدۇ. بـ ـائىرلارمۇ ـان شـ ـۈپ قالغـ ـىگه كۆنـ ـر ئهندىزىسـ ـل پىكىـ خىـ داۋا م لىــــق ئــــۆزىگه بېكىتىــــپ بېرىــــدۇ ھهم باشــــقىلارنىڭ 510 ئهســـهرلىرىدىنمۇ شـــۇنداق نهرســـىنى تهلهپ قىلىـــدۇ. ئىنىمىـــز كۆكتۇغنىڭ مىللىيلىك دەپ نېمىنى نهزەردە تۇتقىنى بىزگه ئانچه قــ اراڭغۇ ئهمهس. مهن 1984 - يىلــى ئــال ى ي مهكــتهپكه يېڭىــدىن كىرگهن يىلى »جىگدە يېغىلىقى« ۋە » ـتىدا ـچ ئاسـ ـانلىق قىلىـ قـ « ـىنجاڭ ـى شـ ـدىم. بىرىنـ ـان ئىـ دەپ ئىككى پارچه تارىخىي ئهسهر يازغـ خهلق نهشرىياتى نهشر ـكهن. ـان ئىـ قىلىشقا تهييارلاپ قويغـ 1985 - يىلى تهتىلدە قايتقاندا ئۇ ئهسىرىم نى قايتۇر ۇ ـدا ـۇ چاغـ ـدىم. ئـ ۋالـ 16 ياشـــتا ئىـــدىم. نهشـــرىياتتا ئهســـىرىمنى تـــوختى ئـــايۇپ ئاكـــا تهھرىــــرلىگهن ئىــــكهن. مېنــــى كــــۆرۈپ مېنىــــڭ يازغىنىمغــــا ئىشــهنمىدى. شــۇڭا ئهســهرنى قولۇمغــا بهرمهي، پوچتــا ئــارقىلىق مهكــــتهپكه قايتۇر ۇ د ۇ غــــان بولــــدى. مهن ئــــۇ چاغــــدا ھهقىقىــــي ئهدەبىي ا ـى ـڭ نىمىلىكىنــ تنىــ ـپ ـش قىلىــ ـمه ئىــ ـكه نىــ ۋە مىللهتــ بېرىدىغانلىقىنى بىلمهيتىم قهلىمىممۇ پىشمىغان ئ ى ـۇڭا دى. شـ ـىللهر كه ـال تهمسـ ئهسىرىمدىكى تهسۋىرلهر كونا، ماقـ ڭ ـك كۆلهملىـ ئىشـــــلىتىلگهن ئىـــــدى. كېـــــيىن ئـــــۇنى نهشـــــر قىلمـــــاي قايتۇر ۇ ۋېلىشـــىمدىكى ســـهۋەب ئۇنىڭـــدا مهن يـــازدىم دىگـــۈدەك ـ يېڭىلىقنىڭ ئازلىقى ئىـ ـېلان ـهرنى ئـ ـۇ ئهسـ ـازىر ئاشـ دى. ھـ ـام قىلسـ ئىنىمىز كۆكتۇغنىڭ ئاپىرىن ئېيتىدىغانلىقى ئېنىق. چۈنكى بۇ دەل ئۇنىڭ ـالمىش ـدىن ئاتـ ـدى. ئۇنىڭـ ـهر ئىـ ـىدىكىدەك ئهسـ خاھىشـ ـېكىن مهن ـۇراتتى. لـ ـپ تـ ـق« يېغىـ »مىللىيلىـ ـان ـكه بولغـ مىللهتـ مهسئۇلىيهت تۇيغۇسىدىن ئۇنى قايتۇرىۋالدىم كۆكتۇغنىڭ 2005 - ـر ـۇم بىـ ـڭ مهلـ يىللىق »تارىم« ژۇرنىلىنىـ ـپ، ـېلان قىلىنىـ ـارچه ماقالىســى ئـ ـر پـ ـانىدا بىـ سـ ـڭ تىلــدا ۋە مېنىـ ئىپادىلهشـــته خـــاس يـــول تۇتقـــانلىقىم »مىللىـــي ئهدەبىياتقـــا ـدلهنگهن. ـىلىق« دەپ تهنقىـــ ئاســـ ـ يۇقـــ ۇ ـتىن ـر ئىنكاســـ رىقى بىـــ مهلۇمكى، ئىنىم ـداق ـدا، ھهرقانـ كۆكتۇغنىڭ قارىشى بويىچه بولغانـ ئ هســهر ئالــدىنقىلار يازغــاننى تهكرارلاشــتىن ئىبــارەت. ئۇنــداقتا، مىللىيلىكچــۇ؟ مىللىيلىــك ئۇيغــۇرلارنىڭكىنى تهكرارلاشــتىن ئىبارەت. لېكىن بىر سوئالنى سوراي: ھازىر نهشرياتچىلىق شۇنداق ـهرلهرنى تهرەققىي قىلدى، باشقىلارنىڭكىنى تهكرارلىغىچه، شۇ ئهسـ قايتا باسسىلا بولمىدىمۇ؟ مهسىلهن، ـىنىڭ ـى قېشـ مهن »بىر قىزنـ سول تهرىپىدە بىر تال تارتۇقى بار ئىدى« دەپ يازسام بۇ ـيهت مهدەنىـ چىنلىقىغا ئۇيغۇن ئهمهس بول ۇ ـۆرۈپ، ـۇنى كـ دىكهن. مهن چوقۇم » ئـ ـڭ ئۇنىـ ـۇپ ـل بولـ ـتۇرۇپ خىجىـ ـۆزىنى سېلىشـ ـلهن ئـ ـۈزەللىكى بىـ گـ كهتكهن ئايمۇ بۇلۇتنىڭ كهينىگه ئۆزىنى يوش ـام ۇردى« دىگهن بولسـ ئانــدىن چىــن بولــ ۇ دىكهن. بــۇ يهردىكــى »مهدەنىــيهت چىنلىقــى« ـدىكى ـگه قـــاراڭ. بـــۇ ماقالىـــ دىـــگهن ئاتالغۇنىـــڭ ئهپچىللىكىـــ »مهدەنىيهت« دىگهن ـۇ سۆزنى » غهيرى« دەپ ئۆزگهرتىپ قويساقلا بـ ماقالىنىڭ ماھىيىتى بىزگه ئايان بول ۇ دۇ ـىنىڭ بىر قىزنىڭ قېشـ سول تهرىپىدە تا رتۇقنىڭ بول ۇ ـر ـېكىن بىـ شى رېئاللىقنىڭ ئۆزى، لـ قىزنىـــڭ گـــۈزەللىكىنى كـــۆرۈپ ئهمهس، كائىنـــاتتىكى بـــارلىق گۈزەلــ ـ لهرنى يىغســىمۇ ئــاي كــۆرۈپ خىجىــل بولــۇپ بۇلۇتنىــڭ ـۇمكىن ئهمهس كهينىگه ئۆتۈپ كېتىشى مـ ، ـېكىن ـان. لـ ـۇ يالغـ بـ ـۇ بـ ئىنىمىزنىــڭ نهزىرىــدە ئالدىنقىســى چىــن ئهمهس كېيىنكىســى چىـــن بولـــ ۇ دىكهن. شـــۇندىن كېـــيىن مهن ئويل ۇ نـــ ۇ پ قالـــدىم. ـدىن ـۈز يىلـ ـۇڭا يـ ئۇيغۇرلاردا گۈزەل قىزلار بهكمۇ كۆپ. شـ ـاي ـرى ئـ بېـ ـدىكى ئهڭ ـانىيهت تارىخىـ ـاي، ئىنسـ ـى ئۇنىمـ ئۇلارنى كۆرۈپ چىققىلـ زۇلمهتلىـــــك كېچىلهرنـــــى باشـــــتىن كهچۈرىۋېتىپتـــــۇق دە ! بـــۇ ئىنىمىـــز يهنه ماقالىســـىدا، مېنىـــڭ ئاياللارنىـــڭ پـــ ۇتىنى ـۆككهن تهسۋىرلىشىمنى غهرپكه بولغان غالچىلىق دەپ قاتتىق سـ كېــــيىن مهن ئۇنىــــڭ ئــــۆزى بىــــلهن پاراڭلىشــــىپ پىكىــــردە ئورتاقلاشتۇق ئۇنىڭ بىلهن ـۇ ئارىمىزدا چوڭ تالاش تارتىش يوق، ئـ پهقهت سهل خاتا چۈش ۈ ن ۈ پ قالغان گهپ. مهن ـۇدا مۇنداق دېدىم : خـ ئايــاللارنى پــۇت بىــلهن ياراتقــا ن ئىــكهن، كــۆزى قــارىغۇ بولمىغــان 512 ھهرقانــداق ئــادەم ئايــاللاردا مهۋجــۇت بولۇۋاتقــان بــۇ پــۇتنى كــۆرۈپ تاشلايدۇ. ئهگهر ـۇرىمىز غهرپ مهدەنىيىتىگه ئۈزۈل كېسىل قارشى تـ دېســــهك ، چوقــــۇم بــــارلىق ئۇيغــــۇر ئاياللارنىــــڭ پــــۇتىنى ـا كهستۈرۈۋېتىشىمىز كېرەك. ئاياللارنىڭ ھهممىسى پۇتسىز بولسـ شۇ ـ ـاس بولـ ـا ئالمـ ـۇتىنى تىلغـ ـڭ پـ ندىلا ئۇلارنىـ ۇ ـۇ مىز. گهرچه مهن بـ ئىنىم بىلهن ئۆز ئارا چۈش ۈ ن ۈ ـېكىن ـاممۇ لـ ش ھاسىل قىلغان بولسـ ـى ـيىن مىنـ ـدىن كېـ ئۇ ماقاله ئىلان قىلىنغانـ ـى ـڭ غالچىسـ غهرپنىـ ـۇ كۆپ دەپ قارايدىغانلار تېخىمـ ۈ ـ يـ ۈ ـدا ـارىم تورىـ ـا دىيـ ـى. ھهتتـ پ كهتتـ گىرمانىيىدىن تورغا ـۇ. ـاتقىن دەپ تىللاپتـ ـى سـ ـراۋ مېنـ ـان بىـ چىققـ مهن بــۇ ھهقــته ناھــايىتى ئــۇزاق ئويلانــدىم. مهن ســاتقىن بولــۇپ ـاتاي نىمىنىمۇ ساتالارمهن؟ ۋەتهننى ساتاي دېسهم يوق، جوڭگۇنى سـ دېسهم ئۇنىڭ ئىگىسى بار. ۋىجدانىمنى ساتاي دېسهم مهندە ۋىجدان ـاتىدىغان ـا. مهن غهرپلىكــلهرگه سـ ـى بولمىسـ تېخـ ـهم يــوق ھېچنهرسـ تۇرســا ئــۇ مېنــى نىمىشــقا ـويلاپ ســاتقىن دېگهنــدۇ؟ زادىــلا ئــ ـام ـىنى ئېيتسـ ـڭ پوسكاللىسـ ـېكىن گهپنىـ ـدىم. لـ تاپالمىـ ـۇندىن شـ ـۇپ ـدىغان بولـ ـقهت قىلىـ ـاتتىق دىقـ ـام قـ ـهر يازسـ بېرى قورقتۇم. ئهسـ قالــدىم. ئــ ۇ ھېكــايىنى بۇنــدىن 18 يىــل ئىلگىــرى ئهقىلســىز چاغلىرىمدا يېزىپ تاشلىغان ئىك هنمهن ـا ھازىر بولسا پۇتنى تىلغـ ـدە ئالىدىغان ئهسهرنى ھهرگىز يېزىپ تاشلىمايمهن. ئۆتكهنـ ـاللام كـ قىزىپ كېتى پ ، )بهزىلهر بۇنى » ـۇ ـامى تۇتـ ئىلهـ ش « ـدىكهن، مهن دەيـ ئۆز ئهھۋالىمغا ماس ھالدا » ـتى ـپ كېـ ـاللا قىزىـ كـ ش « ـر ـمهن( بىـ دەيـ پوۋېســت يېزىــپ تاشــلاپتىمهن. تــاس قــاپتىمهن ئــېلان قىلىــپ ـا ـۇپ، قايتـ ـى بولـ ـا بهرمهكچـ تاشلىغىلى. بىر كۈنى مهلۇم بىر ژۇرنالغـ ئوقــۇپ چىقىۋېتىــپ، بىــردىنلا ئــاھ خــۇدا ، مېنــى يهنه شــهيتان ـمۇ؟ دەپ ـازدۇرۇپتۇ ئهمهسـ ئـ ـىز ـانهمگه ئــۇردۇم. بىلهمسـ پىشـ ، مهن ئــۇ ـپ ـان قىلىـ ـاش قهھرىمـ پوۋېستتا بىر موزدوزنى بـ ـۋېتىپتىمهن. يېزىـ شۇنىڭ بىلهن قاتتىق چۆچۈپ ـاق ـۇت ۋە ئايـ ـهردە پـ ـۇ ئهسـ كهتتىم. بـ ھهققىــدىكى گهپــلهر ماڭدامــدا بىــر ئۇچرايــدىكهن ئهمهســمۇ. ئــۇ ئهسهرنى ئېلان قىلسام ـالارمهن. ـا قـ ـك بالاغـ ئويلاپ بېقىڭه، قانچىلىـ ـلهن ـاق بىـ ـۈنلهي ئايـ ـۇن پۈتـ ـات تۇرسـ پهرھـ ـهر ـۋىرلهپ ئهسـ ـۇتنى تهسـ پـ يېزىپتۇ دەپ ئافغانىستاندىن مېنى ئۆلتۈرۈشكه ئادەم ئه ۋەرتىشتىن يانمايــدۇ. لــېكىن نۇرغــۇن ۋاقــت ســهرپ قىلىــپ يازغــان ئهســهرنى تاشــلىۋەتكۈم كهلمىــدى. شــۇنىڭ بىــلهن قايتــا قايتــا ئويل ۇ نــ ۇ ش ـاش ـتنىڭ بـ ـۇ پوۋېسـ ـاخىرى ئـ ـارقىلىق، ئـ ئـ ـى ـانىنى دوپپىچـ قهھرىمـ قىلىــپ ئــۆزگهرتتىم. بۇمــۇ ھهرھالــدا قاملاشــتى. كېــيىن بىــر ـدىم ، ـپ بېرىۋېـ ئاغىنهمڭه بۇنى ئيتىـ ـۋىرلىمهيمهن ـاقنى تهسـ ـۇ ئايـ ئـ دەپ باشنى ـۇ ـۇ تېخىمـ ـىز. بـ تهسۋىرلىسىڭىز تېخىمۇ بالاغا قالمامسـ غهرپپهرسهلىك بولمامدۇ ، دېدى ـۈدۈم. ـاتتىق چۆچـ شۇنىڭ بىلهن قـ شهرقنىڭ ئهنئهنىسىدە باش ، ـ ئاياقتىنمۇ بهكراق چهكلهنـ گ هن ـا تېمـ ـامهن غهرپ ـقا ئهھمىـــيهت بېـــرىش تامـــ ئىـــكهن ئهمهســـمۇ. باشـــ ـى ـڭ ئهندىزىسـ مهدەنىيىتىنىـ ـڭ ـازىرقى غهرپنىـ ـكهن. ھـ ئىـ ، ـڭ بىزنىـ قــاتتىق غهزىپىمىزنــى كهلتۈرىۋاتقــان بــارلىق تهرەققىيــاتى باشــقا ئهھمىــيهت بېرىشــنىڭ مهھســۇلى ئىــكهن. بــۇنى قانــداق ھــېس قىلدىڭ ـرى ـل ئىلگىـ ـۈز يىـ ـۈچ يـ ـدىن ئـ ـىز؟ بۇنـ دېمهمسـ ، ـون ـى ئـ يهنـ ســـهككىزىنچى ئهســـىردە ياۋروپـــادا مهرىپهتچىلىـــ ك ھهرىكىتـــى ـلامچىلىرى ـڭ باشــــ ـك ھهرىكىتىنىــــ ـان. مهرىپهتچىلىــــ قوزغالغــــ فهنكوئىس ـدېغوت ۋە ـنىس دىـ ماغى ئاغوت ۋولتېر، ژان ژاك غوسو، دېـ ئىماننۇئېــل كانــت قاتــارلىقلار بولــۇپ، ئــۇلار ياۋروپانىــڭ بــارلىق چېرىــك مهدەنىيىــتىگه ئاســاس ســالغان. دەل شــۇلار قوزغىغــان مهرىپهتچىلىك ھهرىكىتى ياۋر ـانائهت وپانىڭ بۇرژۇئا ئىنقىلابى ۋە سـ ئىنقىلابىنى كهلتۈرۈپ چىقارغان ! ئىمماننۇئېــل كانتنىــڭ مهرىپهتچىلىــك ھهرىكىــتىگه بهرگهن ـۆزىگه تهبىرى مۇنداق: مهرىپهتچىلىك ھهرىكىتى ئىنسانىيهتنىڭ ئـ يۈكلىگهن پىشىپ ـىپ ـتۇر. پىشـ يېتىلمىگهن ھالىتىدىن قۇتۇلۇشـ 514 ـ ـا باشـ يېتىلمىگهن ھالهت بولسـ قىلارنىڭ ـايىنىش ـىگه تـ يېتهكلىشـ بولــۇپ، ئۆزىنىــڭ كاللىســىنى ئىشلىتىشــكه ئامالســىز قالغــان ـى ھــالهتتۇر. بۇنىــڭ ســهۋەبى ئهقىلنىــڭ كــاملىقى ئهمهس بهلكــ باشقىلارنىڭ يېتهكلىشى بولمىسا كاللىنى ئىشلىتىشكه جۈرئهت قىلالماسلىقتۇر. كاللىنى ئىشلىتىشكه جۈرئهت ـرەك! ـش كېـ قىلىـ مانـــــــا بـــــــۇ مهرى پهتچىلىـــــــك ھهرىكىتىنىـــــــڭ شـــــــۇئارى كۆردىڭلارمۇ ، غهربنىڭ ـارلىق ـكهن بـ ـرى ئېرىشـ ـدىن بېـ ـۈز يىلـ ـۈچ يـ ئـ تهرەققىيــاتى كــاللىنى ئىشلىتىشــتىن بولغــان. شــۇڭا كاللىغــا ـهرقته ـىدۇر. شـ ئهھمىيهت بېرىش غهرپنىڭ ئۈچ يۈز يىللىق ئهنهنىسـ بولســـا كـــاللىنى ئىشـــلىتىش ئىنتـــايىن خهتهرلىـــك. بىزنـــى ـدىغ يېتهكلهيـ ـار، ـابلىرى بـ ـىههت كىتـ ـدى نهسـ ان پهنـ ـاللىنى ـۇڭا كـ شـ ئىشلىتىشــــىمىزنىڭ ھــــاجىتى يــــوق. كــــاللىنى ئىشــــلىتىش ـدى ـۇغ پهنـ ـهرقنىڭ ئۇلـ شـ ـىنىڭ روھىغــا ـىههتچىلىك ئهنئهنىسـ نهسـ تامامهن خىلاپتۇر. ھهتتا كاللا ئىشلىتىش ـى سوتسىيالىزىمغا قارشـ ـۇغ جۇڭ ـچىمىز ئۇلـ تۇرۇشتىن ئىبارەت. چۈنكى بىزنىڭ يول باشـ ـۇ گـ ـ ـولنى كۆرســ ـۇ ھهمــمه يــ ـى بــار. ئــ كوممۇنىســتىك پارتىيىســ ۈ ت ۈ پ ـڭ يهنه ـا، بىزنىـ بېرىۋاتسـ ـلهتمهكچى بول ـاللىمىزنى ئىشـ كـ ۇ ـىمىز شـ ئۇنىـــڭ رەھبهرلىكىنـــى ئىنكـــار قىلىشـــقا بـــاراۋەر شـــهرقلىقلهر ـ ـر كالـ بوينىنىڭ ئۈستىدىكى ئاشۇ بىـ ـ ـاھلارنىڭ ـنى پادىشـ لهك گۆشـ پۇتىغــا بــاش ئــۇرۇش ۋە كــاللا مۇنــارى ياس اشــتىن باشــقا ئىشــلارغا ئىشــلهتمهيدۇ. ھهر بىــر پادىشــاھنىڭ ئۇلۇغلــۇق دەرىجىســى ئــۇ تىكلىگهن كاللا مۇنارىنىڭ قانچىلىك چوڭلىقى بىلهن ئۆلچ ۈ ن ۈ دۇ ـار ـدىن مۇنـ ـۇ كاللىـ ـى ئاشـ ـا ئېلىشـ ـاللىنى تىلغـ ـڭ كـ بىر يازغۇچىنىـ ياسىغان پادىشاھلارغا ـگهن ـازغۇچى دېـ ـۈنكى يـ ھاقارەت قىلىشتۇر. چـ پادىشــاھ ئهمهس - دە! كــاللىنى پادىشــاھدىن باشــقا ئــادەم، مۇنــار ياساشـــتىن باشـــقا ئىشـــقا ئىشلهتســـه قانـــداق بولـــ ۇ دۇ ؟ مېنىـــڭ ئهيمهنمهســتىن كــاللىنى تهســۋىرلهپ ئهســهر يــازغىنىمنى قــاراڭ! بۇنى ئويلاپ قورقۇنچتىن غال - ـرەپ ـال تىتـ غـ ـۇ ـڭ ئـ ـتىم . مېنىـ كهتـ ئهســىرىمنى ئوقــۇپ ئۇيغــۇرلار بوينىنىــڭ ئۈســتىدە ئىشلىتىشــكه تېگىشلىك بىر نهرسىنىڭ مهۋجۇتل ۇ ـا ـپ سالسـ قىنى ئېسىگه ئېلىـ قانــــداق بولــــ ۇ دۇ ؟ غهرپلىكــــلهرگه ئوخشــــاش باشــــقىلارنىڭ يېتهكلىشىگه تايىنىشتىن ۋاز كېچىپ، كاللىسىنى ئىشلىتىشكه جۈرئهت ـاش ـلهرگه ئوخشـ ـۈل غهرپلىكـ ـا، پۈتكـ قىلىدىغان بولۇپ قالسـ بۇزۇلۇپ كهتمهمدۇ. لا ئىلا ھه ئىللهللاھ، مۇھهممهدۇررەسۇلىللاھ. مېنىــڭ يهنه بىــر كهچۈرگۈســىز گۇنــاھىم نىــمه بىلهمســىز؟ ـ مېنىڭ باشقىلار چۈشـ ۈ ـوپ ـر تـ ـانلىقىم. بىـ ـهر يازغـ نهلمهيدىغان ئهسـ ئادەم بۇنىڭ ـلهن ئۈچۈن مېنى نهچچه يىلدىن بېرى جان جهھلى بىـ ـۈنكى ـقا؟ چـ ـدۇ. نىمىشـ تىللاپ قاغاۋاتىـ ـۇرەك ـۇ مـ ـۇلارنى بـ مهن ئـ كهپ ئهســــهرلىرىم ئــــارقىلىق كــــاللا ئىشلىتىشــــكه مهجبۇرلــــ ۇ د ۇ م باشـــــقىلارنى كـــــاللا ئىشلىتىشـــــكه زورلاشـــــنىڭ ئـــــۆزى غهرپ مهدەنىيىتىنىـــڭ زەھىرىـــدىن ئىبـــارەت ئىـــكهن ئهمهســـمۇ ! مهن ـداق ـز ئۇنـ ـدى ھهرگىـ ـمهن. ئهمـ ـهنمىگهن ئىكهنـ ئىلگىرى بۇنى چۈشـ ئهســـهر يازمـــايمهن. ئـــادەملهر كاللىســـىنى بىـــر ئۆمـــۈر زاد ىـــلا ئىشلهتمهســتىن، پــاك پــاكىز ھالــدا گــۆردىكى قــۇرۇت قوڭغۇزلارغــا ئېلىپ كهتسۇن. ـور ـال« تـ ـلى »ئۆزھـ بۇ ئىنكاسنى ئهسـ ـڭ ـنىم ئۇبۇلنىـ ـدە ئىـ بېتىـ ـۈرمهي بىر ئىنكاسىغا قارىتىپ يازغان. باشقا يهردە سۆرەپ يـ د ـ ېـ گهن. ـۇ يهردە لــېكىن مۇشــ ـنىم كۆكتۇغ ئىــ ـڭ نىــ ـاۋاب ـىغا جــ ئىنكاســ تهرىقىسىدە ئې لان قىلغۇم كېلىپ قالدى. رەنجىمىگهي. توغرا، كافكا، ھېمىڭۋېي، ئالبې رت ـد كامۇس، ساغتې يهنه خارولـ ـوغ ـداق سـ پىنتېرمۇ بار. ئهڭ كىچىك چاغلىرىمدا بۇنـ ۇ ـۋىرنى ق تهسـ مهن يـــازغۇچى زۇلپىقـــاردىن ئـــۈگهنگهن. كېـــيىن نىمىشـــقىدۇر ھاياجـــانلىق ئهســـهرلهرنى يېزىشـــقا مهپتـــۇن بولـــۇپ كهتـــتىم. 516 ـرەپ، ـى، مهشـ بۇئارىلىقتا ماڭا بهكراق تهسىر قىلغىنى ئهلشىر نهۋائـ ئهخــمهت يهسســهۋىي بىــلهن ســتېفان زىۋېــگ، ھېرمــان ھېسســى ـلهن ـران بىـ ـت يهنه جىبـ قاتارلىق يازغۇچىلار بولدى. ھه راسـ ـاگورمۇ تـ بـــار. كېـــ يىن چـــوڭ بولغانـــدىن كېـــيىن ئۇلارنىـــڭ تهســـىرىدىن قۇتۇلۇشقا بار كۈچۈم ـىنىڭ بىلهن تىرىشتىم. ھازىر بولسا ھهممىسـ تهسىرىدىن قۇتۇلۇشقا ترىشىۋاتىمهن مهن ـدىن ئۈگ ـداق يازغۇچىـ ھهرقانـ ۈ ـ نـ ۈ ـلهن بىــر ـۇنىڭ بىـ مهن، شـ ـىرىدىن ۋاقىتتا يهنه ئۇلارنىڭ تهسـ ـۇددى ـىمهن. خـ ـقا تىرىشـ قۇتۇلۇشـ مهن بۇ ما ـىدىكى قالىدا تىلغا ئالغان يارىلىش ئهپسانىسـ » ـى« كىشـ ئىســـىملىك پېرســـۇنا ژ غا ئوخشـــاش يهنه ئۆزۈمنىـــڭ دۇنياســـىنى قۇرۇشقا ھهرىكهت قىلىمهن بىـــــر يـــــازغۇچى ئىنســـــانىيهتنىڭ بـــــارلىق مهدەنىـــــيهت بايلىقلىرىدىن پايدىلىنىش ـى لازىم. مهلۇم بىر تېمىنى ئهڭ ياخشـ ئۇســۇلدا يېزىــپ چىقىــش ئۈچــۈن ئــۆز ى ئــۈگهنگهن ھهرقانــداق ئىپادىلهش ئۇسۇلىدىن پايدىلانسا بول ۇ ـى ـۇھىمى دىمهكچـ دۇ. ئهڭ مـ بولغــانلىرىنى دەل قىلىــپ ئېيتىــپ بېــرىش. ماھــارەت كهمچىــل بولســـا دىمهكچـــى بولغـــانلىرىڭىزنى كىتابخانلارغـــا يهتكـــۈزۈپ بېرەلمهي قىينىلىسىز ـمىتىمىزنى ـدە قىسـ بىزنىڭ ئالاھىـ ـه ـڭ تهسـ ياۋروپانىـ ۋ ۋۇرى ئ هڭ كۈچلــۈك يــازغۇچىلىرىمۇ تهســهۋۇر قىلالمايــدۇ. مهســىلهن ، ســىلهر ـورخېس ۋە ـا، بـ ـىنى كافكـ دىققهت قىلىۋاتقان قېقىنۇس ھادىسسىسـ گارسىيه ماركۇزلاردەك ـىغا ـهۋۇر قىلالىشـ تالانتلىق يازغۇچىنىڭ تهسـ ئىشهنمهيمهن. بىزنىڭ رېئاللىقىمىزدىكى ـى ھهرقانداق بىر تېمىنـ يازالىســىڭىزلا دۇنيــانى ز ىلــزىلىگه كهلتۈرگــ ۈ دەك ئهســهر بولــ ۇ دۇ لـــېكىن يـــازغۇچىلىرىمىز يازالمايـــدۇ. نىمىشـــقا؟ چـــۈنكى ئـــۇلار ـڭ ـۇپ، قهغهزنىـ قهلهمنى تۇتـ ـۇپ ـىلى تۇتـ ـىلا كېسـ ـدىغا ئېڭىشسـ ئالـ قــال ۇ دۇ. بــۇ كېســهل نــېمه؟ پــاش قىلىــش، پىــپهن قىلىــش، پهنــد نهســىههت. ئــۇلار مۇشــۇ نهرســىگه چىرمىلىــپ قېلىــپلا تېمىنــى يۇرىتالم ايدۇ. شۇنىڭ ـرەپ ـولى تىتـ ـڭ قـ بىلهن بۇ توخۇ ئوغرىلىرىنىـ توخۇنىمۇ قاچۇرۇپ قوي ۇ دۇ، تۇخۇمنىمۇ چېقىۋېتىدۇ ـوڭ ـدىغان ئهڭ چـ ـپ بېرەلهيـ بىر يازغۇچىنىڭ مىللىتىگه قىلىـ ـڭ ـى ئۇنىـ ئىشـ ـارقىلىق ـتىش ئـ ـى بېيىـ ـتىش. تىلىنـ ـى بېيىـ تىلىنـ ـۈرنى بېي تهپهككـ ى ـ ـى بولـ تقىلـ ۇ ـۈرى دۇ. تهپهككـ ـامرات نـ ـڭ ئادەملهرنىـ ئويلايدىغىنى ئاز بول ۇ دۇ. بىر يازغۇچى بىر ئايالنى ـۋىرلىمهكچى تهسـ بولســا بــۇرۇنقىلار تــولا ئىشــلىتىپ، يــادا بولــۇپ كهتــكهن » ئۇنىــڭ جامالىنى ـۈپ ـنىگه ئۆتـ ـڭ كهيـ ـۇپ، بۇلۇتنىـ كۆرسه ئايمۇ خىجىل بولـ كېتهتتــى« دىــگهن تهســۋىرنى قوللانســا ئۇنىــڭ بــۇ تهســۋىرىنى ـىزلىق ئىقتىدارسـ ـۈ ـم. چـ ـابلاش لازىـ ھېسـ ن كى ئهل ى ـيلار ـىر نهۋائىـ شـ دەۋرىـــدىن تارتىـــپ ئىشـــلىتىلىپ كېلىۋاتقـــان بـــۇ تهســـۋىرنى ئىشــلىتىش تهييهرغــا ھهييــار بولــۇش، ســهت گهپنــى قىلغانــدا باشقىلارنىڭ جۇۋىسىدا تهرلهشتۇر. نهچچه يۈز يىللاپ ـر ئوخشاش بىـ ـا ـي ئىپـ خىل تهسۋىر تهكرارلىنىۋەرسه، بۇ مىللهتنىڭ بهدىئىـ دىلهش ۋە ـڭ ـداق يازغۇچىنىـ ـا، بۇنـ ـدا بولمىسـ ـه پهيـ ـى نهرسـ ـدا يېڭـ تهپهككۈرىـ مىللهتــكه نىــمه كېرىكــى؟ بهزىلهرنىــڭ بــۇ خىــل تهكرارلىقنــى مىللىيلىك دەپ تۇر ۇ ـۇلار ـۇكى: ئـ ـهۋەب شـ ـىدىكى سـ ۋېلىشـ ـي مىللىـ ئهدەبىياتىمىزنىــڭ ئالغــا بېســىپ كېتىشــىنى، شــۇنىڭ بىــلهن ئۆزىنىڭ كهش بازىرىدا قېلىشىنى خالى ـۇلار ـلهن ئـ مايدۇ. شۇنىڭ بىـ يالغانــدىن مىللهتچــى بولۇۋېلىــپ، ئهمهلىيهتــته ئۆزىنىــڭ كونــا ـش دەپ ـارامهت ئىـ ـقىلارغا كـ ـالىتىنى باشـ مۇقامدا توختاپ قالغان ھـ كۆرسهتمهكچى داۋامى : باشــــقىلار ســــىڭلىم بىــــلهن جىــــيهنىم ئوتتۇرىســــىدىكى ـى؟« ـهن قېنـ ـڭ »سـ ـاڭلاپ بالىنىـ ـالوگنى ئـ ـارەتلىك دىئـ بىشـ ـگهن دىـ ســوئالغا بهرگهن »يــوق« دىــگهن ئهڭ ئــاخىرقى جــاۋابى قېيــداش 518 سهۋەبىدىن ئېيتىلغان سۆز دەپ ئويل ۇ شى مۇمكىن ئهمهلىيهتته ئۇ بــالا ئۈچــۈن بىــردىن بىــر تــوغرا جــاۋاب ئ ىــ دى. ئۆزىنىــڭ يوقلــۇق ئ ى كهنلىكىنــى پهقهت كىچىــك بــالىلا ئېيتىيالايــدۇ. چــۈنكى ئــۇ ـوق ـرىلا يـ ـل ئىلگىـ ـى يىـ ئىككـ ـدى. ئىـ ـىدىكى ـڭ خاتىرىسـ ـۇ ئۇنىـ بـ ئىككى يىل ئاۋالقى يوقلۇقنىڭ ئهكس ئېتىشى ئهمهس، بهلكى ـۇ بـ بــالا تېخــى مهلــۇم بىــر نهرســىگه ئايلانمىغــان. ئــۇ بــارا - بــارا نۇرغــۇن نهرسىلهرگه ـى، ئايلىنىدۇ. باشقىلار بىلهن بولغان مۇناسىۋىتى، تىلـ مىــجهزى، چىرايــى، ئىجتىمــائىي ئــورنى قاتــارلىق سانســىزلىغان ئىزاھــاتلار بــۇ بالىنىــڭ كىملىكىنــى تۇراقلاشــتۇرۇپ، ئاخىرىــدا ـالا ـۇ بـ ئىنتايىن مۇقىم بىر ھالهتكه كىرگۈزىشىمۇ مۇمكىن ياكى بـ مهڭگــۈ ئــۆزىنى شــهكىللهندۈرۈش ھالىتىــدە، ئــاخىرغىچه قېتىــپ قالغان ھالهتكه كىرمهسلىكى مۇمكىن 1 ـددىيىنى ـل ئىـ ـر خىـ ـۇم بىـ ـيىن مهلـ بالا چوڭ بولغاندىن كېـ ئ ـاش ـى ۋە ياشــ ۆزىنىــڭ ئىددىيىســ ـدا، ـىپىغا ئايلاندۇرغانــ پىرىنســ ئۇنىڭدا ئۆزىنى ئۆزى شهك ى ـۇ للهندۈرگهندەك خاتا تۇيغـ ـ ـدا بولـ پهيـ ۇ دۇ. ـهك ـۆزىنى شـ ئهمهلىيهتته بۇ چاغدا ئۇ ئـ ى ـى، للهندۈرگهن ئهمهس، بهلكـ مهلۇم ـ ـكهن بولـ ـۇپ كهتـ ـۇنى يۇتـ ـددىيه ئـ ئىـ ۇ ـر ـڭ بىـ ـددىيه ئۇنىـ دۇ. ئىـ قىسمىغا ئهمهس بهلكى ئۇ ـان ـمىغا ئايلانغـ ـر قىسـ ـددىيىنىڭ بىـ ئىـ بول ۇ ـاق يۆن دۇ. بۇ خىل تـ ۈ ل ۈ ـل شـ ۈ ـددىيىۋىي ك ئىـ ـۇنى ـۇق ئـ مهھكۇملـ ـقىلارنىمۇ ـدىلىنىپ باشـ قۇل قىلىپلا قالماي، بهلكى ئۇنىڭدىن پايـ قــۇل قىلىشــقا تىرىشــىدۇ. ئــۇ ئۆزىــدىكى ئىــددىيىنى باشــقىلارغا ـق ـددىيىۋىي زوراۋانلىـ تېڭىپ، ئىـ ـۇغۇللانغ ـلهن شـ بىـ ـۇ اندا ئۆزىنىڭمـ ئهمهلىيهتــته باشــقىلارنىڭ ئىددىيىســىنىڭ زوراۋانلىــق قىلىــش قورالىغــا ئايلىنىــپ قالغــانلىقىنى ھــېس ق ىلم ا يــدۇ. ئويــدۇرۇپ ـۇق ۋە ـان ھوقــ چىقىرىلغــ ـوزۇرلانغىنى بىـــلهن ـتىن ھــ زوراۋانلىقــ ، ئهمهلىيهتــــته ئۇنىــــڭ ئۆزىمــــۇ ئىــــددىيىنىڭ زوراۋانلىقىغــــا ئۇچرىغۇچىـــدۇر. بـــۇ خىـــل ئىدىئولو گىيىـــدە ئىنســـان قورالغـــا ئايلاندۇرۇلغان ـۆيۈش بولۇپ، ئۇ ئىنسانغا قارشى، يهنى ئىنساننى سـ ۋە ئىنســاننى قهدىرلهشــكه قارشــى رادىكــال ئىجتىمــائىيچىلىقتۇر. ـهكىللهندۈرۈش ـۆزىنى شـ ـق ئـ ـويى داۋاملىـ ئهگهر ئۇ ئۆمۈر بـ ـدە ھالىتىـ تۇرســا مهلــۇم بىــر خىــل تــاق ئىــددىيىنىڭ مهھكــۇملىقىنى رەت قىلىــد ۇ. باشــقىلارنىڭ تــاق يۆن ۈ ل ۈ شــل ۈ ك ئىددىيىســىگه بــوي ســــۇنمايلا قالماســــتىن، باشــــقىلارغا ئۆزىــــدىكى ئىــــددىيىنى تېڭىشتىنمۇ ساقلىنىدۇ. مانا بۇ ئىددىيىۋىي ئهركىنلىك بولۇپ، بۇ خىل ئادەم تېنىمسىز تهپهككۈر يۈرگۈزىدۇ، ئىزدىنىدۇ شــــــېئىردىكى كۆرســــــهتكۈچى بىــــــلهن كۆرســــــ ۈ ت ۈ لگۈچى ئوتتۇرىســى دىكى مۇناســىۋەت بىــز يۇق ۇ ـدەك رىــدا ســۆزلهپ ئۆتكهنــ ئادەمنىڭ خاراكتىرى بىلهن مۇناسىۋەتلىك. بىز يۇق ۇ ـالغا ـدا مىسـ رىـ ئالغــان بــالىنى شــائىر بولــ ۇ دۇ دەپ قارىســاق، ئهگهر ئــۇ بىرىنچــى ـلهن ـهتكۈچى بىـ ـدىكى كۆرسـ تۈردىكى ئادەم بولسا ئۇنىڭ يازغانلىرىـ كۆرســـ ۈ ت ۈ لگۈچى ئوتتۇرىســـىدىكى مۇناســـىۋەت ئىجتىمـــائىيلىق تهرىپىــدىن بېكىــتىلگهن مۇناســىۋەت بولــۇپ، كۆرس ۈ ت ۈ لگۈچىســى ـۈزەكى ـرار ۋە يـ تۇراقلىق، قېتىپ قالغان، كونا، تهكـ ـ بولـ ۇ ـۇ دۇ. ئهگهر ئـ ئىككىنچى تۈردىكى ئادەم بولسا، ئۇنىڭ ئهكسىچه، كۆرس ۈ ت ۈ لگۈچى ئىجتىمــائىيلىق تهرىپىــدىن بېكىــتىلگهن ئهمهس بهلكــى روھىــي ـى ئىزدەۋاتقــان ئوبيېكــت دۇنياسـ بولــۇپ، تۇراقســىز، ئۆزگ ۈ ر ۈ شــچان، ـ ـۇر بولـ ـى ۋە چوڭقـ يېڭـ ۇ دۇ. ـدۇ، ـكه ئايلىنىـ ـلهپ گهپـ ـا دەسـ مهنـ ـدىن ئانـ يېزىققــا ئايلىنىــدۇ، ئاخىرىــدا كىتا پ خانلارغــا يېتىــپ بارىــدۇ. بــۇ جهريانــدا ئــۇ ئــۈچ قېتىملىــق ئۆزگــ ۈ ر ۈ ش باســقۇچىنى باشــتىن كهچــۈر ۈ دۇ. مهنــا گهپــكه ئايلانغا نــدا بىــر قېــتىم بۇرم ۇ ل ۇ نــ ۇ دۇ، گهپ يېزىققــا ئېلىــنىش جهريانىــدا ئىككىنچــى قېــتىم پىششــىقلاپ ئىشلهشــــتىن ئۆتــــ ۈ دۇ. ئاخىرىــــدا سانســــىزلىغان كىتا پ خــــانلار ئوخشىمىغان پىسخىكا، ـى ـش ئهندىزىسـ ئوخشىمىغان پىكىر قىلىـ