قورقۇنۇچلۇق سۈئىقهست ) ئاتالمىش »ئاپتونومىيه«چىلىك ئېلىپ كېلىدىغان پىسخىك پاجىئه ( خىتـــايلار ئېلىـــپ بېرىۋاتقـــان قهتلىئـــاملار دىن باشـــقا، پـــلان پروگراممىلىـــق ھالـــدا پىســـخولوگىيىلىك بۇزغۇنچۇلــۇق ئېلىــپ بېرىشــنى ئىزچىــل داۋام قىلماقتــا. ئــۇزاق زامــاننى نهزەردە تۇتقانــدا خىتايلارنىــڭ پىســخىك بۇزغۇنچۇلۇقى ھهممىسىدىن قهبىـه، ھهممىسـىدىن خهتهرلىـك ۋە قورقۇنۇچلـۇق. چـۈنكى، پىسـخىك بۇزغۇنچۇلـۇق بىزنىڭ روھىي دۇنيـامىزنى بۇزۇشـنى مهخسـهت قىلغـان بولـۇپ، بىـزدە قورقۇ نچـاقلىق، جۈرئهتسـىزلىك، بۈگـۈننىلا ئويلايــدىغان كــۆزى كىچىكلىــك، شهخســىيهتچىلىك ئــامىللىرىنى يېتىلــدۈرۈپ، مهڭگــۈ تهشــكىللىنهلمهيدىغان؛ بىــر - بىرىمىــزگه ئىشــهنمهيدىغان، ئهڭ مــوھىمى خىتايــدىن قۇتۇلــۇپ ئــازاتلىقىمىزنى قولغــا كهلتۈرۈشــكه كــۆزى يهتمهس روھىي ھالهتنى ئۆزلهشتۈرۈشنى مه خسهت قىلىدۇ پىسخىك قايتا شهكىللهندۈرۈش ھهققىدە ھاياتىمىزدىن كونكرېـت بىـر مىسـال بهرگهنـدىن كـۆرە پىسـخ و لوگلار كۆپ مىسال قىلىـدىغان، »چارىسـىزلىك« پىسخىكىسـى بارلىققـا كهلتـۈرۈش ئـارقىلىق ۋاز كهچتۈرۈشـنى جـانلىق سۈرەتلهيدىغان ئۈچ مىسالنى تهكرارلايمهن : بىرىنچــى مىســال: بىــر ئهيــنهك قاچىغــا بىــر چېكهتكىنــى ســولاپ قويــۇپ، قاچىنىــڭ ئــاغزىغىمۇ بىــر پــارچه ئهينهكنى يېپىپ قويسىڭىز، ھهممه ياق كۆرۈنۈپ تۇرغاچقا، چېكهتكه تۇرغان يېرىنـى بىـر ئوچۇقچۇلـۇق ھېسـاپلاپ، چىقىپ كېتىش ئۇرۇنۇشىدا سهكراشكه باشلايدۇ. بىر، ئىككى،... يـۈز،... مىـڭ،.... ئـون مىـڭ.... ئـاخىرى چىققىلـى بولمايدىغانلىقىنى مۇقىملاشتۇرۇدۇ. بۇ پىسخىدىكى »چارىسـىزلىق« پىسخىكىسـى بولـۇپ، يېڭـى شـهكىللهنگهن ئــاڭ، ئــۆز چارىســىزلىكىنى قوبــۇل قىلىــش بولــۇپ ئىپادىلىنىــدۇ. نهتىجىــدە قاچىنىــڭ ئۈســتىدىكى ئهيــنهك پارچىسىنى ئېلىۋەتسىڭىزمۇ چىقىپ كېتىشـكه ئۇرۇنـۇش ھهركىتىنـى ت هكرارلىمايـدۇ؛ مانـا بـۇ چارەسـىزلىككه تهن بېرىش بولۇپ، يېڭىلگهن، پاسسىپ پىسخىكا ـك ـر كىچىـ ـدا بىـ ـى تۇغۇلغانـ ـى يېڭـ ـل بالىسـ ـال: پىـ ـى مىسـ ئىككىنچـ د ـل بالىســى ـىز، پىـ ـاغلاپ قويۇسـ ـكه بـ ەرەخـ يۇلۇقۇنۇپ سـىناپ بېقىـپ، بوشـۇنالمايدىغانلىقىنى تونـۇپ يهتكهنـدە يۇلقۇنۇشـتىن توختـاپ ياۋىشـىپ يات ىـدىغان بولۇدۇ. بۇ يوسۇن پىل بالىسى بىرنهچچه توننا ئېغىرلىقتىكـى چـوڭ پىلغـا ئايلىنىـدۇ. ئهممـا شـۇ چاغـدىمۇ يهنىـلا ھېلىقـــى كىچىـــك دەرەخ تـــۈۋىگه ئهكىلىـــپ باغلىســـىڭىز تۇرۇۋېرىـــدۇ. گهرچه بۇنىڭـــدىنمۇ چـــوڭ دەرەخنـــى قومۇرۇۋېتهلهيــدىغان كــۈچكه ئىــگه بولســىمۇ، ئــۆز كۈچىنىــڭ پهرقىــگه يېت هلمهيــدۇ. چــۈنكى ئــۇ ئاللىقاچــان »چارىسىزلىق«ىنى تهن ئالغان ئۈچىنچى مىسال: ئېيىقنى ئۇسـۇل ئوينۇتـۇش. بىـر پـولات تـاختىنى ئاسـتى تهرەپـتىن قىزدۇرۇسـىز، ئۈسـتىگه بىر ئېيىقنى چىقىرىپ قويۇسىز ۋە بىر تهرەپته داپ چېلىپ تۇرۇسىز. ئېيىقنىـڭ پـۇتى كـۆيگهچكه گـاھ ئـۇ پـۇتىنى كۆتۈرۈۋا ـارتىۋېلىش ـاختىن تـ ـۇتنى پـولات تـ ـلهن پـ ـاچۇرۇپ نـۆۋەت بىـ ـدۇ. قىـزىقتىن قـ ـۇتىنى كۆتۈرۈۋالـ ـاھ بـۇ پـ لـۇدۇ، گـ نهتىجىسىدە تهكرارلانغان بىر »پهي - پهيلهش« ھهركىتى ھاسىل بولۇدۇ. ئېيىـق داپ ئـاۋازى بىلهنـلا باشـلانغان پـۇت كۆيۈشكه ئـۇزاققىچه ئـۇچراۋېرىش نهتىجىسـىدە، پـۇت كۆيـۈش خـاپىلىقىنى داپ ئـاۋازى بىـلهن بـاغلىق دېـگهن خاتـا تونۇشــقا كېلىــدۇ. ئهمــدى »مهشــق دەۋرى« ئاخىرلاشــقان ئېيىــق جامــائهت ئالــدىغا ئاچىقىلىــدۇ. داپ چېلىنىشــقا باشـلىغان ھامـان، ئېيىقنىـڭ مېڭىسـىگه داپ ئـاۋازى بىـلهن باغلىنىشـلىق قىلىـپ خـاتىرىلهنگهن پـۇت كۆيـۈش ھهققىـــدىكى ئۇچـــۇرلار قوزغۇلـــۇدۇ - دە، ئ ېيىـــق راســـتىنلا پـــۇتى كۆيۈۋاتقانـــدەك پهي - پهيلهشـــكه باشـــلايدۇ. بـــۇ تاماشابىنلارغا »ئۇسۇل، ئېيىقنىڭ ئۇسۇل ئوينىشى« سۈپىتىدە سۇنۇلۇدۇ روھىي ھالهتنىـڭ بولۇپمـۇ ئـاڭ قـاتلاملىرى نۇقتىسـىدىن كىملىكنىـڭ شهكىللىنىشـى ھهققىـدە باشـقا بىـر ماقالىــدا توختالغــانلىقىم ئۈچــۈن بــۇ يهردە كــۆپ توختالمــايمهن. شــهكىللىنىش ۋە شــهكىللهندۈرۈش تهتقىــق قىلىنىدىغان بولسـا، بىزنـى تهتقىـق قىلىۋاتقـان دۈشـمهنلىرىمىزنىڭ بهزى ئىـش ھهركهتلىـرى، ئىجرائاتلىرىنىـڭ پهردە ئارقىسىنى ئوچۇق كۆرەلهيمىز. ئىنسانلارنىڭ مهلـۇم ئىشـقا قارىتىلغـان ئىشـهنچىنى يېمىرىـۋېتىش، ئهنه شـۇ ئىشـنىڭ ئ ىشـقا ئېشـىش ئىهتىمـاللىقىنى نـۆلگه چۈشـۈرۈۋەتكهنگه بـارابهر كېلىـدىغانلىقىنى مۇتهپهككۈرلهرنىـڭ مۇنۇ سۆزلىرىدىن ئوچۇق كۆرۈۋالالايمىز : » ئىشهنچ تاغلارنى تهۋرىتىۋېتىدۇ. شۇڭلاشقا بىر كىشىنىڭ كـېلهچهككه دائىـر ئىشـهنچىنى يوقۇتـۇپ قويۇشـى، ئونىڭ بېىشىغا كېلىشى ئىهتىمال بولغا ن ئىشلارنىڭ ئهڭ يامىنى ھىساپلىنىدۇ » ئازاتلىققا، ھاياتقا، مهۋجۇت بولۇپ تۇرۇش بهختىگه ئىشهنمهك، روھنىمۇ، بهدەننىمۇ ھهركهتكه كهلتۈرۈدۇ » مۇۋەپپىقىيهتكه ئىشهنمهك، ئىشنىڭ يېرىمىنى پۈتتۈرگهنگه باراۋەر ① يۇقــارقىلاردىن شــۇنى كــۆرۈش مــۈمكىنكى، كىشــى بىــر ئىشــنى مــۈمكى ن ئهمهس دەپ ئويلىســا ئــۇ ئىــش ھهقىقهتهنمۇ مـۈمكىن ئهمهسـلىككه قـاراپ تهرەققىـي قىلىـدۇ. يـاش پىسـخولوگلىرىمىزدىن ئهلـى قۇربـان شـۇنداق بىـر ھىكـايىنى مىسـال قىلىـدۇ: بىـر كـۈنى ماتىماتىكـا دەرسـى ۋاقتىـدا بىـر ئوقۇغـۇچى پارتىغـا بېشـىنى قويـۇپلا ئۇخلاپ قاپتۇ. ئويغۇنۇپ كۆزىنى ئاچسا س ىنىپتا ئۆزى يالغۇز قالغان ئىـكهن، ۋاقىتمـۇ كهچـكه يېقىنلاشـقان بولـۇپ، دەرستىن چۈشۈش سـائىتى بولغـانلىقىنى كـۆرۈپ بهكمـۇ خىجـالهت بولۇپتـۇ. دوسـكىغا قارىسـا ئىككـى ماتىماتىكـا مىســالى يېزىقلىــق ئىــكهن. بــۇ بــالا دوســكىدىكى ماتىماتىكــا مىســالىنى تاپشــۇرۇق بولســا كېــرەك دەپ ئــويلاپ، د ەپتىــرىگه كۆچــۈرۈۋېلىپلا ئــۆيگه قــايتىپتۇ. ئــۇخلاپ قالغــان خىجــالىتى ئۈچــۈن بولســىمۇ تىرىشــىپ، ھېلىقــى تاپشــۇرۇق مهســىلىنىڭ بىرىنــى ئىشــلهپ پۈتتۈرۈپتــۇ. ئهممــا يهنه بىرىنــى ھهرقــانچه قىلىپمــۇ ئىشــلىيهلمهپتۇ. ئهتىسى ئۇ بىچارىلىـك بىـلهن مۇئهللىمنىـڭ يېنىغـا كىرىـپ ئـۆزۈر سـوراپتۇ: تۈن ۈگـۈن دەرسـته ئـۇخلاپ قـاپتىمهن، شــۇڭا، ئۆتــۈلگهن دەرســنى چۈشــۈنهلمىگىنىم ئۈچــۈن تاپشــۇرۇقنى تولــۇق ئىشــلىيهلمهي قالــدىم، پهقهت بىــرنىلا ئىشــلىدىم، دەپتــۇ. مۇئهللىمنىــڭ كــۆزلىرى پــارقىراپ كېتىپتــۇ. بالىنىــڭ قولىــدىن تاپشــۇرۇق دەپتهرنــى يۇلــۇپ ئېلىــپ قــاراپتۇكى، ئــۇ ھهقىقهتهنمــۇ مهســىلى نىڭ بىرىنــى يېشــىپتۇ. بۇنىــڭ نــېمه مهســىله ئىكهنلىكىنــى بىلهمســهن؟ دەپ ســوراپتۇ مــۇئهللىم. بــالا بىلمهيــدىغانلىقىنى ئېيتىپتــۇ. مــۇئهللىم دەپتــۇكى، ھــازىر دۇنيــادا ماتىماتىكا ئالىملىرى يېشهلمهيۋاتقان ئىككى مهسىلىدىن بىرىنى يېشىپسهن ! بـۇ ھىكايىـدە شـۇنى كـۆرۈمىزكى، بـالا بـۇ ماتى ماتىـك مهسـىلىنى تاپشـۇرۇق دەپ ئويلىغـاچقىلا يېشـىۋەتكهن. ئهگهر ئۇ ئۇخلاپ قالغان بولمىسىدى، مۇئهللىمنىڭ بۇ مهسـىله ھهققىـدىكى سـۆزلىگهنلىرىنى ئـاڭلايتى ۋە بۇنىـڭ دۇنيــادىكى ماتىماتىكــا ئــالىملىرى يېشــهلمهيۋاتقان مهســىله ئىكهنلىكىنــى ئۇقــاتتى. ئــۇ ھالــدا، ماتىماتىكــا ئالىملىرى يېشهلمهيۋاتقان مهسىلىنى يېشىشـكه ئۇرۇنـۇش ئهمهس، قـاراپ قويۇشـقىمۇ جـۈرئهت قىلالمـايتى. يهنـى، مۇئهللىمنىــڭ مىســالنى پۈتــۈن دۇنيــا ماتىماتىكــا ئــالىملىرى يېشــهلمهيۋاتقانلىقى ھهققىــدىكى ئۇچــۇر، بالىــدا »چارىسىزلىك« روھىي ھالىتى شهكىللهندۈرەتتى - دە، ئۇرۇنۇپ ئاۋارە بولماسلىقن ى، ۋاز كېچىشنى تاللايتى ئىنســانلارنى مهلــۇم تهلهپــتىن ۋاز كهچتــۈرۈش ئۈچــۈن كــۈچ قوللۇنۇشــنىڭ ۋاقتــى ئــۆتتى. كــۈچ قوللۇنــۇپ ۋاز ـى مهجبــۇر قىلىنىشــى تــۈپهيلى يوشــۇرۇدۇ، كهچتــۈرۈش ھامــان ۋاقىتلىــق بولــۇپ، ئهمهلىيهتــته تهلهپكــار تهلهپلىرىنـ خالاس. ئهمما بۇ تهلهپلهر يوقالمايدۇ، قهلـپ تېرەنلىكلىـرىگه كۆمـۈپ قويۇلغـان بولـۇدۇ. قاچـانكى، ئۇيغـۇن پۇرسـهت ـىزلىق تۇيغۇســىغا كهلتــۈرۈش ـۈرۈش، چارىسـ ـن ۋاز كهچتـ ـۈك پــارتلاپ چىقىــدۇ. تهلهپلهردىـ ـدىنمۇ كۈچلـ ـا ئاۋالقىـ تاپسـ ئۈچــۈن روھىــي دۇنياغــا سىڭدۈرۈشــنىڭ ئۈنــۈمى جىســمانىي كــۈچ قوللانغانــدىنمۇ ئۈنۈملــۈك بولــۇپ، پۈتــۈن ۋۇجۇدىڭ ىزدىن ئۆچۈرۈلۈشى مۈمكىن » چارىسىزلىق« تۇيغۇسـى دېـگهن نـېمه؟ مىسـال: بىـر ئهركهكنىـڭ بىـر گـۈزەل قىزنـى كۆرگهنـدە )بـۇ يىگىـت يوقسۇل ئائىلىدىن چىققـان ۋە شـۇئاندىكى مـاددىي ئىمكـانلىرىمۇ تـۆۋەن بولغانـدا( بىـر خىـل ھهسـهتكه ئوخشـاپ كېتىـــدىغان ئىـــچ كۆيـــۈك بىـــلهن ئۆرتۈلـــۈدۇ؛ روھـــى ئېزى لىـــدۇ؛ ئـــاجىزلىق، چارىســـىزلىك ھىـــس قىلىـــدۇ. بهختسىزلىكىنى ئهڭ روشهن شهكىلدە كۆرۈپ يېتىدۇ: چۈنكى ئۇ قىزغا قـولى يهتمهيـدۇ. بـۇ مهھرۇملـۇق تۇيغۇسـى ① » كارىزما« )گېرمانىيه( نىكولائۇس ئېنكېلمان، — كارىزما — )ئېنگىلىزچه : Charisma ، تۈركچه :Karizma) تهسـىر كـۈچ، سـۈر، نوپـۇز كـۈچى مهنىلىرىدە بولۇپ، ئۇيغۇر تىلىدا ھازىرغىچه تىلغا ئېلىنىپ باقمىغاچقا دەل چۈشۈدۇغان سۆز يوق، شۇڭا تۈركچىسىنى قوبۇل قىلدىم، — ئا ئــۇنى ئېزىۋېتىــدۇ. بۇنــداق روھىــي ئېزىكلىــك كىشــىنىڭ يېــتىلىش مۇھىتىغــا، بــۇ مۇھىــت شــهكىللهندۈرگهن روھســىزلىق ھالىغــا مۇناســىۋەتلىك. بهختىيارلارنىــڭ غهمســىز ئوينــاپ كۈلۈۋاتقــان ســورۇنلىرى، كىشــىلهرنىڭ )چهكلىك بولسىمۇ( ماددىي ئىمكـانلىرىنى كـۆز - كـۆز قىلىـپ ماختىنىشـلىرىمۇ ئـۇنى ئېزىـدۇ. ئۆزىنىـڭ مهۋجـۇت ھالىنى مهيدانغا چىقىرىدىغان ھهرقانـداق بىـر ئىشـتىن يۈرەكزېـدە بولـۇپ، سـهزگۈرلۈكى ئېشـىپ كېـتىش روھىـي ھالىت ىــدە تــۇرۇدۇ. بــۇ شــۇنداق مىجهزكــى، بــۇ خــۇددى ھهركهتتىكــى نېفىــت قۇدۇقلىرىــدا ئۆزلۈكىــدىن ھهركهت قىلىــدىغان ئاتبېشــى پومپىــدەك، ئىچىــدىن كهلــگهن روھســىزلىق »ئېنېرگىيهســى« بىــلهن يــاكى ئىچكىــي پوتانسـىيالى بىـلهن ئىشـلهۋەرگهچكه ئـۇلارنى داۋاملىـق بېسىشـقا، مهغلـۇپ قىلىـپ تۇرۇشـقا ئىهتى يـاج قالمايـدۇ. ئىچكىي روھسىزلىقىدىن ئالغان ئېنېـرگىيه بىـلهن روھسـىزلىقى داۋاملىـق »ئاكتىـپ« ھـالهتته »ئىشـلهۋېرىدۇ«. چارىســىزلىك تۇيغۇســى جــانلىق تىلىمىــزدا »تهقــدىرگه تهن بېــرىش« دەپ ســۈپهتلىنىدۇ. ئهممــا بىــز بــۇنى قوللۇنۇشتا خاتا جـايلاردا قوللۇنـۇپ، بهزى قارشـىلىقلارنى كهل تۈرۈپمـۇ چىقىرىمىـز. چـۈنكى تهقـدىر دىنىـي ئاتـالغۇ بولــۇپ، ئهمهلىيهتــته تهقــدىرگه تهن بهرمهســلىك ئىمانغــا تاقىشــىدىغان ئىــش. لــېكىن كىشــىلهر، خاتــا ھالــدا، بهنــدىنىڭ قىلغــانلىرىنىمۇ خــۇددى ئــاللاھ قىلىــپ قويغــان ئىــش قاتارىــدا چېقىلغىلــى بولمــاس قىلىــپ تهسۋىرلهيدۇ. بۇ ئۈمىتسىزلىكنى قانۇنىيلاشتۇرۇش، ئهقلىيلهشتۈرۈش ئۇرۇنۇشىدۇر ئارزۇلىرىمىزنى تونۇشىمىز، چۈشۈنۈشىمىز كېـرەك ئىـكهن، بىـز بولسـاق چارىسـىزلىكىمىزنى قوبـۇل قىلىـش تهرەپدارى بولۇشـقا، ئـارزۇلىرىمىزنى شهپقهتسـىز باستۇرۇشـقا، رەت قىلىشـقا ئۈگۈتۈلـدۇق. بـۇ ھهقـته بىـز سىياسـىي ئــارزۇمىز مهۋزۇســىدا — مۇســتهقىللىق روھىمىزنىــڭ ئــاجىزلاپ بېرىشــىدىكى ئىچكىــي تاشــقىي تهســىرلهرنىڭ پىسخىك نهتىجىسى ھهققىدە پىسخولوگلارنىڭ ئۇسۇلى ئارقىلىق مۇلاھىزە يۈرگۈزۈپ باقايلى : شهرتلهندۈرۈشــنى ئىشــقا ئاشــۇرۇدۇغان بهلگىلىگــۈچى ئــامىللار )دېتېرمىنىــزم —determinism) شــۇلاردىن ئىبــارەت: 1 ( تۇ غمــا ســاپا (genetic determinism) — يــاكى زاتىمىــزدىن گېنىمىــز بىــلهن كهلــگهن ســۈپهت قـــۇرۇلمىمىز بولـــۇپ، بـــۇ ئېرســـىي ئالاھىـــدىلىك، گېنىمىـــزدا پروگراممىلانغـــان ئالاھىـــدىلىكتۇر. 2 ( روھىـــي بهلگىلىگۈچى. بۇ روھىي قـۇرۇلمىمىزدىكى ئالاھىـدىلىك بولـۇپ، ئۆسـۈپ يېـتىلىش جهريـانىمىزدا شـهكىل لهنگهن؛ ئاتا - ئانىلىرىمىزنىڭ بىزنى نېمىلهر ھهققىـدە كـۆپرەك ›ھـاي‹ بېرىـپ كۆنـدۈرگهنلىكىگه، كىچىـك ۋاقتىمىزدىكـى مهكــتهپ تهربىيىســىدە نېمىلهرنىــڭ تهكــرار تهلقىــن قىلىنىــپ، كاللىمىزغــا ســىڭدۈرۈلگهنلىكىگه بــاغلىق شــهكىللهنگهن پىســخىكا بولۇپ،بــۇ كــۆپ ھــاللاردا ئۇيغــۇر ئائىلىلىرىــدە ›غىــت قىســىش‹ ھهققىــدىكى تهنبىــه، ئاگاھلانـــدۇرۇش، قورقۇتۇشـــلاردىن تهركىـــپ تاپقـــان. 3 ( مۇھىتنىـــڭ بهلگىلىگـــۈچىلىكى (environmental determinism). بــۇ ھهركهت مــۇھىتىڭىز بولــۇپ، ھهر ئىشــىڭىزغا دېرىكتــور قــارار بېرىــدىغان بولســا، ئــۇ يــول ـ ـالىڭىزنىڭلا دېگىنـ ـا يــاكى ئايـ ـۈتۈدۇغان بولسـ كۆرسـ ـان، شــۇ ـت بولۇدۇغـ ـا دادىڭىــزنىڭلا راسـ ـان، ۋە يـ ى راســت بولۇدۇغـ بــويىچه قــارار چىقىرىلىــدىغان بولســا، بۇنىڭغــا كۆنــۈپ قېلىشــىڭىز بــۇ تــۈرگه كىرىــدۇ. پاۋلوۋنىــڭ نهزىرىيىســىگه ئاساســـلانغاندا بىـــز — مهلـــۇم بىـــر خىـــل تهســـىرگه مهلـــۇم بىـــر خىـــل ئىنكـــاس بىلـــدۈرۈدۇغان قىلىـــپ، شــهرتلهندۈرۈلۈمىز. ) مهســىلهن: دېرىكتورنىــڭ قــارارلىرى ھهققىــدە ئــويلاپ بېقىشــقا ئهمهس، پهقهتــلا »مــاقۇل« ـكه ئۈگۈتــۈلگهن بولــۇمىز(. دېيىشـ » ـقان مهنفىــي ئــوي قېتىشـ - ـاتنى قىيىنلاشــتۇرۇدۇ.... ھهر ـر مــودېللىرى ھايـ پىكىـ نهرســــه روھىمىزغــــا ئويۇلغانــــدەك بولــــۇدۇ ۋە يوشــــۇرۇن ئېڭىمىــــزدا خاتىرىلهكلىــــك بولــــۇدۇ. « خــــۇددى تهمســىللىرىمىزدىكى » ســۈت ئىچىــپ ئــاغزى كــۆيگهن قېتىقنىمــۇ پــۈۋلهپ ئىــچهر « دېگهنــدەك، بــالا ۋاقتىڭىــزدا ئوچاقتـــا قـــولىڭىزنى كۆيـــدۈرۈۋالغان بولســـىڭىز، يوشـــۇرۇن ئېڭىڭىـــزدا » ئوچـــاق + ئـــاغرىق « بىرىكمىســـى خاتىرىلهنگهن بولۇدۇ. قاچـانكى ئوچاققـا مۇناسـىۋەتلىك بىـر ئىشـىڭىز بولسـا ئاشـۇ پروگـ رام ئىشلهشـكه باشـلايدۇ: » دىقــقهت قىــل، قولــۇڭ كۆيــۈدۇ! « » مــېڭه، ئۇنىڭغــا بېــرىلگهنلهرگه كــۆرە يــا مــۇۋەپپىقىيهتكه، يــا يېمىرىلىشــكه پروگراممىلانغاندۇر. « )ئېنكىلمان ( ئهمدى تاشقىرىدىكى مىللىي ئازاتلىق ھهركهتلىرىدە بۇ بهلگۈلىگـۈچىلهر قانـداق ئىشـلهيدىغانلىقى ھهققىـدە سېلىشتۇرم ا قىلىپ باقايلى : بىـز نـېمىگه شـهرتلهندۈرۈلدۇق؟ »بهرىبىـر بىزنىـڭ دېگىنىمىـز بولمايـدۇ«، »ئۈسـتىمىزدىكىلهر قـارار بېرىـدۇ، ماقۇل دېسهكلا بولمىدىمۇ«غا شهرتلهندۈرۈلدۇق. بـۇ ئهسـلىدە گېنىمىـزدا مهلـۇم دەرىجىـدە شـهكىللهنگهن، ئانـدىن ئائىله ۋە مهكتهپ تهربىيىسىدە كۈچهيتىلگهن ئى دى. چوڭ بولغۇنۇمىزدىن كېـيىن بولسـا مۇھىتنىـڭ دەھشـهتلىك سىقىشـــى، مهجبۇرلىشـــى بىـــلهن ئـــاخىرى ئـــۈمىتنى يوقۇتـــۇش گىردابىغـــا قىســـتاپ بېرىلـــدۇق. ئـــۈچىنچى بهلگىلىگۈچى ئهركىن دۇنيا دېيىلىۋاتقان چهتئهل ـ لهردە بولسا پهقهت شـهكىل يهڭگۈشـلىگهن بولسـىمۇ، مـاھىيىتى ئوخشــاش قېلىــۋەردى. ئالــد ى بىــلهن: پــۇل بېرىۋاتقــانلار ھهر ئىشــنى بهلگىــلهپ بېرەتتــى. بولمىســا بېرىــپ - كېلىشلهرنىڭ كىراسى، مائـاش يوققـا چىقىـش خهۋپـى بارىـدى. بـۇ خىـل قىسـتاش ئوخشاشـلا رول ئوينـاپ، يهنىـلا ھهققىمىــزدە باشــقىلار قــارار چىقىــرىش داۋاملاشــتى؛ ئۇنىڭــدىن قالســىلا، ھىــچ دېموكراتىــك ئېڭــى، ئهقهللىــي ئهركىنلىك تۇيغۇسىغا ئىگه بولمىغان »لىدېر«لارنىڭ دېگىنى دېگهن بولۇشـى نهتىجىسـىدە شهخسـنىڭ ئارزۇسـى، شهخسنىڭ پىكىر قىلىش ئىمكانلىرى، ھهتتا ئىقتىدارىنى جارىي قىلىش زېمىنـى چهكلهنـدى. ئـاخىرقى ھىسـاپتا ئهركىن دۇنيادا خىتاي مۇھىتىنىڭ كېڭهيگهن بۆلىكى شهكىللهندۈرۈلدى چهتئهل ـ لهردە ئۇيغۇر سىياسىي پائالىيهتلىرىدە پهيـدا بولغـان ۋە تهدىرىجىـي ھهمـمه ئـادەمگه قوبـۇل قىلدۇرۇشـقا ئۇرۇنۇلۇۋاتقان » ئاپتونومىيه « چىلىك، » ئهمهلىيهتچـانلىق « تونىغـا ئورۇنۇۋالغـان پىسـخىك بۇزغۇنچۇلۇقنىـڭ داۋامـى بولـۇپ، بـۇ خىتايلارنىـڭ ئومـۇمىي پىلانـى ئىچىـدىكى بىـر بـۆلهك تىن ئىبـارەت. بۇنىڭـدىن مهخسـهت، » خىتايـدىن قۇتۇلــۇش مــۈمكىن ئهمهس « ، » مۇســتهقىللىق ئارزۇســى ئهمهلىــيهتكه ئۇيغــۇن كهلمهيــدىغان خىيالــدىن ئىبــارەت « دېگهننى روھىي قاتلاملىرىمىزغـا — يوشـۇرۇن ئېڭىمىزغـا — سـىڭدۈرۈش ئـارقىلىق، كهلگۈسـىدە مۇسـتهقىللىق يولىدا ئۇرۇنمايدىغان قىلىش؛ خىت اينىڭ ئهبهدىل - ئهبهت ئـايرىلغىلى بولمايـدىغان » ئاكـا « ئىكهنلىكىنـى قوبـۇل قىلدۇرۇشتىن ئىبارەت » ئاۋال ھهقىقهتهن نېمه قىلماقچى ئىكهنلىكىڭىزنى بىلىڭ، كېيىن بىر نىشان بهلگىلهپ ئىشقا باشلاڭ » پلانــلاش بولماســتىن كىرىشــىلگهن بىــر ئىــش خــۇددى › يهنه ئېيتــاي باشــتىن... ‹ دېگهنــ دەك قىــردىن ئاشالمايدۇ.« )ئېنكىلمان ( بىزنىڭ ئاتالمىش يولباشچىلاردا ئهزەلدىن مـۇئهييهن ئىـدىيه — ئىـدىيىۋىي سىسـتېم، نهزىرىيىـۋىي سىسـتېم بولــۇپ باقمىــدى. شــۇنداقلا ئهۋلادمــۇ - ئهۋلاد داۋام قىلــدۇرۇلۇدۇغان ھهركهت ئۈچــۈن بهلگىلهنــگهن ئېنىــق نىشــانمۇ بولۇپ باقمىدى. چۈنكى، شۇئار ۋە ئاتـالمىش مهخسـهتلهر باشـقىلار تهرىپىـدىن بهلگىـلهپ بېـرىلگهچكه، ئـۇزاق داۋام قىلغان بۇنداق ئىزدەنمهسلىك، » باشقىلار بىز ئۈچۈن ئويلاپ، تهييـار قىلىـپ قويـۇدۇ « ، دەيـدىغان ئاڭسـىز كۈتـۈش، تاماگهرلىــك ســهۋەبىدىن، باشــقا ھهركهت پروگراممىســى، نىشــان ۋە قهدەم باســقۇ چلارنىڭمۇ باشــقىلار تهرىپىــدىن ـتىن يـاكى سۇنۇلۇشـىغا تامـادا بولۇشـ » ـۆرە ـدىكهن، ئۇنـدىن كـ ـۇل بېرىۋاتقـانلار رەت قىلىۋېتىـ ـز بهلگىلىسـهكمۇ پـ بىـ ئۇلارنىـڭ نـېمه دېيىشـىنى كـۈتهيلى « ، دېگهنـدەك روھىـي ئارىسـالدىلىق، مانـا مۇشـۇنداق ئېنىـق نىشـان، ئېنىـق ئىدىيه بولماسلىق ھالىتىنى شهكىلله ندۈرگهن » نىشانى بولغان كىشى بىر يهرگه يېتىپ بارىـدۇ. « »بولۇشـىنى ئـارزۇ قىلغـان ئىـش بىـلهن ھهپىلىشىشـىمىز كېرەك.«)ئېنكىلمان ( بىزنىـــڭ قۇرۇلتـــايچىلار ئۆزلىرىمـــۇ ئېنىـــق دېگىنىـــدەك، مۇســـتهقىل بولالايـــدىغانلىقىمىزغا ئـــۆزلىرى ـا ھهر ـا يارىشـ ـا ئۇنىڭغـ ـهنچ بولمىغاچقـ ئىشـهنمهيدۇ. ئىشـ ـي. ـايىتى تهبىئىـ ـى ناھـ ـۇ بولمىشـ كهتنىڭمـ » ـتهقىللىق مۇسـ دېگهنگىــلا مۇســتهقىل بولــۇپ قالۇدۇغــان ئىــش يــوق « دېگهنــدەك ئاساســلارنى ۋە ھــازىر غهرپ جهمىيىتــى ئۈچــۈن كېرەك بولۇۋاتقان » تېنچلىق مېتودى « نى ھىـچ ئويلىماسـتىنلا مېنىڭسـىگهن بولغاچقـا، » ئـاپتونومىيه دېمىسـهك پـۇل بهرمهيـدىكهن، مۇ سـتهقىللىق دېـيىش ئهمهلىـيهتكه تـوغرا كهلمهيـدىكهن « دېـگهن » ئاسـاس « لارنى كۆرسـۈتۈپ، ئۆزلىرىنىـــڭ بىلىـــپ، بىلـــمهي خىتايلارنىـــڭ پىســـخىك بۇزغۇنچۇلـــۇق پىلانىغـــا ئۇيغۇنلۇشـــۇۋاتقانلىقىنى ـۆرۈمىزكى، ئىنســان مېڭىســىگه ســىڭدۈرۈلگهن ئۇچــۇر ـۇدۇ. يۇقــارقى نهقىللهردىــن شــۇنى كـ ـاقچى بولۇشـ پهدازلىمـ لار يوشۇرۇن ئاڭدا توپلۇنۇدۇ، زامانننىڭ ئۆتۈشى بىلهن بۇلار » قېتىشىپ « سابىت ھالغا كېلىدۇ » ئــوي - پىكىــرلهر، يوشــۇرۇن ئاڭــدا ئىنســاننىڭ ئــۆز ئىچىــدىن يــاكى ســىرتىدىن كهلــگهن تهســىرلهر بىــلهن پىچىلىدۇ » كىشىلهرنىڭ ئۆز ھاياتى ھهققىدە شهكىللهنگهن قاراش، ۋاقىتنىـڭ ئۆتۈشـى بىـلهن ئىچىـگه )يوشـۇرۇن ئاڭغـا( مۇستهھكهم ئورۇنلۇشۇدۇ .« » ـۇ ـا كهلـگهن چاغـدا بـ ـا ئوخشـايدۇ، ئىنسـان دۇنياغـ يوشـۇرۇن ئـاڭ بىـر كومپيۇتېرغـ › كومپيـۇتېر ‹ ـۇدۇ؛ بـوش بولـ بىرىنچى سېكونتتىن باشلاپ ئۇچۇرلارنى خاتىرىلهشـكه، پروگراممىلاشـقا باشـلايدۇ. قوبۇللانغـان ئهممـا ئهقىلنىـڭ ئىشلىتىشــــى ئۈچــــۈ ن ئىهتىيــــاجى بولمىغــــان يــــاكى ئــــاڭ سهۋىيىســــىگه چىقىشــــقا لايىــــق كۈچلــــۈك ئىمپۇلسلار)غىدىقلىنىش، قوزغۇلۇش(غا ئىگه بولمىغان ئۇچۇرلار يوشـۇرۇن ئاڭغـا خاتىرىلىنىـدۇ. يوشـۇرۇن ئاڭنىـڭ خاتىرىلهش پائالىيىتى ھهتتا ئانا قوسىقىدا باشلىنىدۇ دەيدىغان يېڭى قاراشلارمۇ ئىسپاتقا ئېرىشمهك ته » ئىنتــايىن چــوڭ ســاندا ئۇچۇرلارنىــڭ تهســىرى ئاســتىدا بولســاقمۇ، بۇلارنىــڭ ھهممىســىنى پهرقلهنــدۈرۈپ ســـاقلىيالمايمىز. خـــاتىرىمىزگه ۋە يوشـــۇرۇن ئېڭىمىزغـــا نېمىلهرنىـــڭ خاتىرىلىنىشـــى ھهققىـــدە بىـــرنهچچه سېكونتتىلا قارار بېرىلىـدۇ. ئۇچـۇلار ئاپتوماتىـك بىـر سـۈزگۈچتىن كهچۈرۈلـۈدۇ، ب ۇرۇنـدىن بـار بولغـان پروگراملارغـا ئۇيغۇن بولغانلىرى تۇتۇۋېلىنىدۇ ۋە مۇناسـىپ ئورۇنلارغـا خاتىرىلىنىـدۇ. يېڭـى ئۇچـۇرلار ئـۆزلىرىگه مۇناسـىۋەتلىك بولغــان خــاتىرە رايونلىرىغــا ئېلىنىــدۇ ۋە ئــۇ يهردە ئېنىقلىققــا ئېرىشــكهن تۇيغۇغــا باغلىنىــدۇ. تۇيغــۇلىرىمىز ۋە ئىنكاســلىرىمىز تاســا دىپىي ئوتتۇرىغــا چىقمايــدۇ. بــۇلار بىــر ئالــدىنئالا مهۋجــۇت پروگــرام دائىرىســىدە بىزنــى يۆنلهندۈرۈشكه تهييار ھالهتته كۈتۈپ تۇرغان بولۇدۇ. بىر قېتىم ئېڭىمىزغا كىـرگهن نېگاتىـپ ئـوي - پىكىـر قېلىپـى بىزدىكــــى روھىــــي ۋە جىســــمانىي چاتاقلارنىــــڭ مهنبهســــى بولۇشــــى مــــۈمكىنلىكىگه ئوخشــــاش، ئ الغــــا ئىلگىرىلىشىمىزگه توسالغۇ پهيدا قىلىـپ، مۇۋەپپىقىيهتسـىزلىكلىرىمىزگىمۇ سـهۋەپ بولۇشـى مـۈمكىن. زېهىـن تېرەنلىكىمىــزگه جايلاشــقان پوزىتىــپ پروگــراممىلار بولســا، بىزنىــڭ ئهڭ ياخشــىنى تاللىشــىمىزغا، ئهڭ ئۇلــۇغ پۇرسهتلهرنى ئۇشلىشىمىزغا ۋە مۇۋەپپىقىيهت يولىدا ئىلگىرىلىشىم ىزگه ئىمكان بېرىدۇ ... » ـۇ ـدىكى چاتـاقمۇ دەل مۇشـ ـر ئورگانـدۇر ۋە بۇنىڭـ ـۇيرۇقلارنى ئورۇنلايـدىغان بىـ ـۆزىگه يهتـكهن بـ يوشـۇرۇن ئـاڭ، ئـ يهردە. يهنــى يوشــۇرۇن ئــاڭ، ھهرخىــل بــۇيرۇقلارنى — مهنىســى بــار يوقلۇقىغــا قارىمــاي — ئورۇنلاشــقا تىرىشــىدۇ. كهلگهن بۇيرۇقنىڭ سىزدىن ياكى باشقا بىرس ىدىن كهلگهن بولۇشىغا قارىماستىن ئورۇنلايـدۇ. يوشـۇرۇن ئـاڭ، ئـاڭ ـاننى ـىچه، تامــامهن ئىتائهتكــار خىزمهتچــى، بۇيرۇلغــ ۋە ئهقىلــگه ئوخشــاش باشــقۇرۇش ئــورگىنى ئهمهس، ئهكســ ئورۇندىغۇچىدۇر. ئۇ خۇددى بىـر ماشـىنىغا ئوخشـاش ئىشـلهيدۇ، ياخشـىنى ۋە يامـاننى ئايرىمايـدۇ، قـارىنى ئـاقتىن، به ختنى بهختسىزلىكنى ئوخشىمىغان تۇيغۇ شـهكلىدە كۆرمهيـدۇ. ئۇنىڭـدا قايسـى تـۈگمىگه بېىسـىلغىنىغا كـۆرە مۇناسىپ پروگرام ئاپتوماتىك ھالدا ئىشقا چۈشۈدۇ » ھاياتنىڭ قۇرۇلما مهركىزى ۋە زېهىننىڭ ئىشلهش مهيدانى بولغان يوشۇرۇن ئـاڭ، ھهر تۈرلـۈك ئـوي - پىكىرنـى ئهمهلىيلهشتۈرۈشكه ما يىل » بىــر كىشــى ئېشــهكمهن دەپ ئويلىســا ئېشــهكتهك قىلىــق قىلىــدۇ؛ كېــيىن ئېشــهككه قىلىنىــدىغان مۇئامىلىگه ئۇچرىغىنىدا بۇنىڭغا ھهيران قالۇدۇ .« » ئىچىڭىزدىكى ئۆز ھاياتىڭىزغا دائىـر بـۇ قاراشـنى ئـۆزىڭىزدىن باشـقا بىرسـى بارلىققـا كهلتـۈرمىگهن ۋە بـۇنى سابىت بىر پىكىر ھالىتىگه ك هلتۈرگهنمۇ سىزدىن باشقا بىرسى ئهمهس » يوشۇرۇن ئېڭىمىزدا مهۋجۇت بولغان قاراشلار ھهركىتىمىزگه قومانـدانلىق قىلىـدۇ. ئوخشـاش ئـوي - پىكىرنـى قانچه كـۆپ ئهقلىمىـزگه كهلتۈرسـهك، ئـۇ ئـوي پىكىـر مېڭىمىـزگه شـۇنچه چوڭقـۇر ئورنۇشـۇدۇ ۋە ئاپتوماتىـك ھالـدا ئىنكاس بىلدۈرۈشكه باشلايدۇ .« بهزىلهر بۇ » ئاپتونومىيه « سهپسهتىسىنى بهكـلا ئـاددىي قاراشـلار بىـلهن جىـددىيگه ئالماسـتىن كېتىۋاتىـدۇ. بـۇ خىل ئۈمىدسىزلىك تهكرارلىنىۋەرسه خهلقىمىزنىڭ يوشۇرۇن ئېڭـى پۈتـۈنلهي مانـا شـۇ » ئايرىلالماسـلىق « بىـلهن پىچىملىنىدۇ. بۇ خۇددى » قانغا سىڭگهن « شهكىلدىكى تهلقىـن قىلىـش بولـۇپ، خىتايلارنىـڭ بىزنـى مهڭگۈلـۈك ۋاز كهچتۈرۈش يولىدا ئېلىپ بېرىۋاتقان پىسخولوگىيىلىك بۇزغۇنچۇلۇق پىلانىغا ماس كېلىدۇ خىتايلارنىـڭ ئـۆز مهملىكىتىنـى »جۇڭگـۇ« دېگىنـى مهركىزىـي دۆلهت مهنىسـىدە بـولغىنى ئۈچـۈن، ئهسـىرلهر داۋامىـــدا تۇغۇلـــۇپ كېلىۋاتقـــان خىتـــاي نهســـىللىرىدە ئـــۆزلىرىنى دۇنيانىـــڭ مهركىـــزى ھىســـاپلايدىغان، ئهتراپتىكىلهرنى ئۆزلىرىنىڭ بېقىندىسى دەپ تونۇش پىسخولوگىيىسـىنى يېتىشـتۈرگهن بولـۇپ، بـۇ تۇغمـا مىـجهز خىتايلارنىــڭ تۇغمــا كېڭهيمىچــى مىللىــي خــاراكتېرىنى بهلگىلىــگهن. ئهنه شــۇ بىــر ئاتــالغۇ پهيــدا قىلىۋاتقــان كوللىكتىپ يوشۇرۇن ئاڭ نى كۆرۈپ تۇرۇۋاتىمىز، مانا شۇ ئـۆرنهككه ئوخشـاش، دائىمىـي تهكرارلانغـان »ئـاپتونومىيه« ـى، ـدىلىق«، »باشـقىلار تهرىپىـدىن باشـقۇرۇلۇش« پىسخىكىسـ شـۇئارىمۇ بىزنىـڭ كىشـىلىرىمىزدە »مهڭگـۈ بېقىنـ توغرىسى قۇلچىلىق پىسخىكىسى يېتىلدۈرۈش ئۈچۈن تهييارلانغـان خىتـاي روھىـي بۇزغۇنچۇلـۇق پىلانىنىـڭ بىـر قىسمى ! ئهمدىلىكته تېخىمـۇ ئهزۋەيلىـگهن ھالـدا چېكىنىشـنىڭ ئىككىنچـى قهدىمـى بولغـان » Indigenous People _ يهرلىك مىلـلهت« سهپسهتىسـى بازارغـا سـېلىنماقتا. بـۇ قهبىهلىكـته تېخىمـۇ ئىلگىـرىلهپ، »پىسـخولوگىيىلىك تاسما قىسىش«نى تېخىمۇ ۋايىغا يهتكۈزمهكچى بولغانلىقىدىن دۇر بهزىلهر ماڭا » ئۈمىتسىزلىكنى تهرغىپ قىلغۇچى « قـالپىقىنى كهيـدۈرمهكچى بولۇشـقانلىرىدا ئهسـتايىدىلراق ـدىن ئهمهس، بهلكــى ـتهقىللىقىمىزنىڭ مۈمكىنلىكىـ ـۇ مۇسـ ـىزلىكىم ھهرگىزمـ ـڭ ئۈمىتسـ ـۇ؟ مېنىـ ـويلاپ كۆردۈمـ ئـ قوللۇنۇۋاتقــان مېتــودىمىز، قىلىــپ يــۈرگهن مهنىســىز، پىلانســىز ئىشــلىرىمى ز، سىياســىي كىملىكىــگه دىقــقهت قىلىنماستىنلا، مېنى قوللىدى دەپ توپلىۋېلىنغان » داھى « لىرىمىزدۇر ماڭــا » ئۈمىتســىزلىكنى تهرغىــپ قىلىــش « گۇنــاھى ئارتىشــقا ئۇرۇنغــان شــۇ » ئۈمىتــۋارلار « يۇقــارقى ئىلمىــي دەلىللهردىن كېيىن » ئاپتونومىيه « تهرغىباتىنىڭ نېمىلىكىنـى ئويلۇنـۇپ كۆرسـه بولـ ۇدۇ. مانـا بۇنىسـى ھهقىقىـي ئۈمىتسىزلىك ئۇرۇقى چېچىش بولۇپ، بۇنىڭ ئاقىۋىتىنى تهسهۋۋۇر قىلغىلى بولمايدۇ ناھــايىتى ئهپسۇســكى، بــۇرۇن دەپ ئۆتكۈنۈمــدەك، ئۇيغۇرلارنىــڭ باھــالاش مىزانــى بهكمــۇ غهلىــته. يهنــى ھىــچ ئــادالهت تۇيغۇســى، ھهق - نــاھهق قارىشــى بــويىچه ئهمهس » تهرەپــدارلىق « نى ئــۆلچهم قىلىــپ باھــالاش ئېلىــپ بارىدىغان بولغاچقا، مهسىلىنى تهكشـۈرۈپ كۆرۈشـتىن بـۇرۇنلا ئۇلارنىـڭ باھاسـى ھازىرلانغـان ھالـدا بولـۇدۇ. يهنـى، ئاشــۇ تهرەپــدارلىق، بېرىلىــدىغان باھــانى ئاللىقاچــان بهلگىلىــۋەتكهن بولــۇدۇ. بــۇ ھالــدا بۇنــداق باھالارنىــڭ نــېمه قىممىتى بولسۇن؟ ئهگهر شــه رقىي تۈركىســتانلىقلار مىللىــي تهقــدىرىگه كۆڭــۈل بۆلۈدۇغــانلا بولســا، ئهڭ ئهۋەل » ئــاپتونومىيه « سهپسهتىسىگه دىققىتى مهركهزلهشكهن بولاتتى » ئاپتونومىيه« ئۆز - ئۆزىنى باشـقۇرۇش مهنىسـىنى بېرىـدۇ. بـۇ خېلـى ياخشـىدى، ئهمـدى بـۇ سـاتقىنلار تېخىمـۇ ئىلگىــرىلىگهن ھالــدا ئۇيغــۇرلارنى »ئــ ۆز - ئــۆزىنى ئىــدارە قىلىــش ئىقتىــدارى بولمىغــان، مهدەنىــيهت ئاساســى بولمىغــان، باشــقا مهدەنىيهتلىكلهرنىــڭ ھامىيلىقىــدا تۇرمىســا بولمايــدىغان يــاۋايىلار« دېــگهن يېڭــى سهپســهته »يهرلىــك مىلــلهت« رەزگــى مېلىنــى بازارغــا ســالماقتا! »يهرلىــك مىلــلهت ســالاھىيىتى« تهلهپ قلىــش باشــقىلار تهرىپ ىـــدىن تېڭىلغـــانلىقىنى، بىزنىڭكىلهرنىـــڭ بۇنىـــڭ پايـــدا - زېيىنـــى ھهققىـــدە ئـــويلاپ كـــۆرمهيلا قوبـــۇل قىلغــانلىقىنى يوقۇرىــدىكى بايانلارغــا سېلىشــتۇرۇپ تهپهككــۈر قىلىــپ بېقىــڭ. تــۈرك پىســخولوگى دوغــان جۈجهلئوغلۇ شـۇنداق دەيـدۇ: »بىـز ئـۆز قـارارلىرىمىزنى چىقىرىشـتىن بـۇرۇن باشـقىلارنىڭ راي ىنـى بهلگىلىگـۈچى ئورۇنغا قويۇۋالۇدۇغان ئىشلار خېلى كۆپ. باشقىلار نـېمه دەپ قـالار؟ دېـگهن ئهندىشـه بىـلهن، باشـقىلارنىڭ كـۆزىگه پاتمايــدىغان شــهكىلدە قــارار بېرىمىــز. بــۇ قــارار بىزنىــڭ ئــۆز ئارزۇمىزنىــڭ مهھســۇلى ئهمهس، ئۇنــداقكهن ئــۆز قارارىمىزمۇ ئهمهس! باشقىلارنىڭ قارارى! ب ىزنـى بېقىنـدۇرۇۋالغان باشـقا بىـر كۈچنىـڭ قـارارى!« مانـا بـۇ شـهكىلدە قارار قىلىدىغانلار قانداقمۇ بۇ مىللهتنىـڭ ئارزۇسـىغا ۋەكىللىـك قىلالايـدۇ؟ مهڭگۈلـۈك پايـدا - مهنپهتنـى بۈگـۈنكى مائاش ۋە بېرىپ كېلىش راسخودى ئۈچۈن تېگىشىۋېتىدىغان يىراقنـى كۆرەلمهسـلهر قانـداقمۇ مىللىـي كۆر ەشـنىڭ ـلهت« ـۇ »يهرلىـك مىلـ ـان تىـبهتلىكلهر بـ ـامهن ئوخشـاش سـالاھىيهتته بولغـ ـز بىـلهن تامـ باشلامچىسـى بولالايـدۇ؟ بىـ سهپسهتىسى ھهققىدە نېمه دەيدۇ؟ The Tibetan people consider themselves an occupied nation rather than an indigenous people but share many characteristics with indigenous peoples. ② ② International Work Group for Indigenous Affairs (IWGIA) ) گهرچه تىــبهتلىكلهردە يهرلىــك خهلقــلهر بىــلهن نۇرغــۇن خــاراكتېر ئورتــاقلىقلىرى بولســىمۇ، ئهممــا ئــۇلار ئۆزلىرىنى يهرلىك خهلق ئهمهس، بېسىۋېلىنغان دۆلهت دەپ قارايدۇ ( يهنه بىـر نۇقتىغىمـۇ دىقـقهت قىلىشـىمىز كېرەككـى، indigenous people سـالاھىيتى بۈگـۈنگىچه پهقهت ۋە پهقهتلا ئامېرىكا ھىندىيالىرى ۋە ئاۋ س ترالىيه يهرلىكلىرىلا نائىل بولغان »شـهرەپ«تۇر. بىـز بـۇ ئىككـى قىتئهدىكـى يهرلىــك خهلقلهرنىــڭ ســۈپهتلىرىگه دىقــقهت قىلىــدىغان بولســاق، ھىچقا چــان مهدەنىــي جهمىــيهت بهرپــا قىلىــپ باقمىغان، يېزىق مهدەنىيىتى بولمىغان، ھىچقاچان مۇنتىزم دۆلهت قـۇرۇپ باقمىغـان، يېـرىم يـاۋايى كهچمىشـىنى كــۆز ئالــدىمىزغا كهلتــۈرەلهيمىز. بىزمــۇ ئاشــۇلاردەك يېــرىم يــاۋايىمىز دېمهكچــى بولامــدۇق؟ خــۇددى ئۇلارغــا ياۋروپالىقلار مهدەنىـيهت ئېلىـپ كهلگهنـدەك، بىـزگه خىتـايلار مهدەنىـيهت ئېلىـپ كهلـگهن، بولمىسـا مهڭگـۈ ئاشـۇ ياۋايىلىقىمىزدا قالاتتۇق، دېگهننىڭ ئېتىراپىمـۇ؟ بـۇلار ھهققىـدە جىـددىي ئويلۇنـۇپ باققـان »ۋەتهنپهرۋەر«لىرىمىـز بولۇپ باقتىمۇ؟ بۇلار بۇ ھهقته نېمه ئوي - پىكىرگه كهلدى؟ ئهگهر تـوغرا دەپ قارىغـان بولسـ ا، تـوغرىلىقىنى ئىسـپات قىلىپ باقسۇن! خاتا بولغان بولسا خاتالىققا قانداق ئىنكاس، قانداق قارشىلىق ئىپادىلىدى؟ خىتــاي بــۇنى بهرىبىــر ئېتىــراپ قىلمايــدىغان بولســىمۇ، بــۇنى بېســىۋېلىنمىغانلىقىمىزنىڭ، ئىختىيــارىمىز بىــلهن »مهدەنىــيهت ئېلىــپ كهلگــۈچى«لهرنى قارشــى ئالغانلىقىمىزن ىــڭ ئىقــرارى ســۈپىتىدە پايدىلىنىــدۇ. ئــۆز ئىختىيـــارىمىز بـــويىچه خىتايلارنىـــڭ »يېتهكچىلىـــك«ىنى قوبـــۇل قىلغانلىقىمىزنىـــڭ پـــاكىتى ســـۈپىتىدە پايدىلىنىــدۇ. نهتىجىســىگه ئــۆزى ئىشــهنمهيدىغان بــۇ بىــر تــوپ ئادەمنىــڭ خهلقنــى داۋاملىــق ئالدىشــى دەل بــۇ ـڭ نهتىجىســ مىللهتتىكــى ھىپنوزلــۇق ھالىتىنىــ ـۆزىنى ـان بولســىدى، ئــ ـڭ كــۆزى ئېچىلغــ ىدۇر. ئهگهر خهلقنىــ سېتىۋاتقانلارنىڭ قىلمىشلىرىغا »تۇر!« دېگهن بولاتتى ئۇيغــۇرلار ئۈچــۈن indigenous people ســالاھىيىتى ئىلتىمــاس قىلىۋاتقــان ئهقىللىقلهرنىــڭ كۆرســهتكهن رىجىسى »ئهمىسه minority ) ئـاز سـانلىق مىلـلهت( بولسـاق ياخشـىمىدى؟« د ېگهنـدىن ئىبـارەت! چهتـئهللىكلهر ئالدىدا »ئـاپتونومىيه ۋە شـىنجاڭ« دەپ ئىشـلىتىدىغان، ئۇيغـۇر خهلقىنـى بىـز مۇسـتهقىللىقتىن ۋاز كهچمىـدۇق دەپ ئالدايــدىغان بــۇ ھاماقهتلهرنىــڭ ســۆزلىرىدىكى چهلهڭگۈشــلۈكنى كــۆرۈڭ! ئهگهر ســهن ئــاپتونومىيهنى قوبــۇل قىلمىغان، خىتاينىڭ بىر پارچىسـى ئى كهنلىكىڭنـى قوبـۇل قىلمىغـان بولسـاڭ، قانـداقلارچه ئـاز سـانلىق بولـۇپ قالىسهن؟ سـهن ئـۆزەڭنى خىتـاي پۇخراسـى، جۇڭخـۇا مىللهتلىرىـدىن بىـرى: ۋەتىنىڭنـى خىتـاي تۇپرىقىنىـڭ بىـر پارچىسى دەپ ئېتىراپ قىلغانـدىلا، ئانـدىن بـۇ يوغـان داشـقايناقنىڭ ئىچىـدە ئـاز سـانلىق بولـۇپ قالىسـهن! ئهگهر ـۇپ كهلــگهن ۋە ـز بۇرۇنــدىن مۇســتهقىل دۆلهت بولـ ســهن خىتــاي دۆلىتىنــى دۆلىتىمىــز دەپ تونۇمىســاڭ، ۋەتىنىمىـ كهلگۈسىدە چوقۇم مۇستهقىل بولۇدۇ! دەپ ئىشهنسـهڭ، ئـۇ ھالـدا مۇسـتهقىل شـهرقىي تۈركىسـتاندا بىـز نېمىشـقا ئاز سانلىق بولۇپ قالغۇدەكمىز؟ بىز بۇ دۆلهتنىڭ ئاساسلىق ئاھالىسى ئ همهسمىدۇق؟ مهن بارلىق شهرقىي تۈركىستان خهلقىنى، مىللىتىمىزنىـڭ سىياسـىي تهقـدىرىگه كۆڭـۈل بۆلۈدۇغـان بـارلىق شهخســلهرنى، زىيــالىلارنى مانــا بــۇ نۇقتىغــا — ئــاپتونومىيه تهلقىنلىرىنىــڭ پىســخىك ئــاقىۋىتى، indigenous people سالاھىيىتىگه ئىلتىماس قىلىشنىڭ سىياسىي ئاپىتىگه دىق قهت قىلىشقا چاقىرىمهن 2018 - يلى 3 - ئاينىڭ 3 - كۈنى