- 1 - T ranh giành , chi ế n tranh v à hòa bình K ính thư a quí v ị ! Không bi ế t khái ni ệ m “hòa bình” đã xu ấ t hi ệ n t ừ bao gi ờ và khái ni ệ m này đã chuy ể n bi ế n như th ế nào theo th ờ i gian ? Tuy nhiên, ngư ờ i ta hay nói khái ni ệ m t rái ngư ợ c nhi ề u nh ấ t v ớ i hòa bình đó là “chi ế n tranh” và hai khái ni ệ m này thư ờ ng xu ấ t hi ệ n song song v ớ i nhau , mà theo l ị ch s ử thì chi ế n tranh đã xu ấ t hi ệ n t ừ lâu l ắ m r ồ i (t ừ th ờ i k ỳ c ổ đ ạ i , hàng nghìn năm trư ớ c công nguyên ) , cho nên ý ni ệ m v ề “hòa bình” có th ể cũng đã xu ấ t hi ệ n t ừ th ờ i k ỳ đó. C ho đ ế n ngày nay, khái ni ệ m ph ổ bi ế n v ề hòa bình ngư ờ i ta hay nói , đó là : Hòa bình là s ự bình an vui v ẻ , không có s ự thù đ ị ch và b ạ o l ự c và r ằ ng t rong xã h ộ i thì hòa bình thư ờ ng đư ợ c s ử d ụ ng v ớ i nghĩa là không có chi ế n tranh và không có s ự s ợ hãi b ạ o l ự c gi ữ a các cá nhân ho ặ c nhóm ngư ờ i. Vâng, hòa bình là không có s ự s ợ hãi b ạ o l ự c , không có chi ế n tranh; là s ự bình an , vui v ẻ c ủ a loài ngư ờ i . Nhưng, tr ên th ự c t ế , t ừ xa xưa cho đ ế n gi ờ , l ị ch s ử ch ỉ ra r ằ ng: K hông ở k hu v ự c này thì ở khu v ự c n ọ , không ở nh ữ ng qu ố c gia này thì ở nh ữ ng qu ố c gia n ọ , không ở nh ữ ng b ộ ph ậ n này thì ở nh ữ ng b ộ ph ậ n kia, không ở nh ữ ng dân t ộ c này thì nh ữ ng dân t ộ c kia , ... trên trái đ ấ t này v ẫ n thư ờ ng xuyên có nh ữ ng cu ộ c chi ế n xung đ ộ t di ễ n ra và có nh ữ ng th ờ i đi ể m s ả y ra nh ữ ng cu ộ c chi ế n tranh tàn kh ố c (chi ế n tranh c ổ đ ạ i, chi ế n tranh vương tri ề u Goguryeo , Napoleon chinh ph ạ t Châu Âu, chi ế n tranh Trung Âu, n h ữ ng cu ộ c chinh ph ạ t c ủ a Tamerlan , Lo ạ n An S ử , chi ế n tranh Ng ụ y - Th ụ c - Ngô, chi ế n tranh xâm lư ợ c c ủ a đ ế ch ế Mông C ổ , chi ế n tranh th ế gi ớ i th ứ 1, chi ế n tranh Trung - Nh ậ t, chi ế n tranh th ế gi ớ i 2, ..) H i ệ n h ữ u ngày nay, trư ớ c nh ữ ng s ự tăng cư ờ ng v ề vũ khí và quân s ự c ủ a nhi ề u nư ớ c trên th ế gi ớ i, chúng ta c ả m th ấ y nguy cơ s ả y ra chi ế n tranh kh ủ ng khi ế p r ấ t cao N h ữ ng đi ề u này khi ế n cho th ế gi ớ i loài ngư ờ i không bình an , vui v ẻ ; n ỗ i s ợ hãi v ề các cu ộ c chi ế n xung đ ộ t, chi ế n tranh v ẫ n luôn thư ờ ng tr ự c trong xã h ộ i Chính vì v ậ y, có th ể hình dung t ừ c ổ đ ạ i đ ế n gi ờ , hòa bình là đi ề u r ấ t mong manh , cho nên ngư ờ i ta b ả o r ằ ng “hòa bình là khát v ọ ng c ủ a toàn nhân lo ạ i ” là như th ế Ôi, “hòa bình cho toàn nhân lo ạ i” nó th ự c s ự khó khăn đ ế n th ế hay sao? Dư ớ i m ộ t góc nhìn nh ỏ nhoi, kh ở i phát t ừ tâm can mong m ỏ i nh ữ ng đi ề u thi ệ n lành , tình yêu thương và hòa bình đ ế n v ớ i m ọ i ngư ờ i thay vì c ứ ph ả i xung đ ộ t b ạ o l ự c chi ế n đ ấ u v ớ i nhau th ậ t đau xót, tôi xin đư ợ c chia s ẻ cùng quí v ị m ộ t chút suy nghĩ ngây ngô c ủ a mình v ề cách hóa gi ả i xung đ ộ t b ạ o l ự c / chi ế n tranh và đem đ ế n m ộ t tương lai tương đ ố i hòa bình cho nhân lo ạ i (thông qua vi ệ c suy ng ẫ m v ề s ự tranh giành trong đ ộ ng v ậ t t ự nhiên ; v ề s ự tranh giành c ủ a tr ẻ em , c ủ a ngư ờ i l ớ n ; v ề cu ộ c chi ế n Nga - Ukraine ; v ề chi ế n tranh ; loài ngư ờ i nên làm gì đ ể có đư ợ c th ế gi ớ i hòa bình lâu dài tr o ng tương lai ) T ranh giành tr ong th ế gi ớ i đ ộ ng v ậ t Vâng, xin đư ợ c b ắ t đ ầ u b ằ ng chút suy nghĩ ngây ngô c ủ a mình v ề s ự tranh giành trong th ế gi ớ i đ ộ ng v ậ t. Trong th ế gi ớ i đ ộ ng v ậ t , chúng ta có th ể quan sát th ấ y r ằ ng : Ở m ộ t s ố loài đ ộ ng v ậ t, k ể c ả cùng là m ộ t loài nhưng gi ữ a chúng nhi ề u khi có s ả y ra nh ữ ng cu ộ c chi ế n đ ấ u tranh giành l ẫ n nhau, th ậ m chí có loài ăn th ị t luôn đ ồ ng lo ạ i c ủ a mình C h ẳ ng h ạ n như: G à ăn tr ứ ng sau khi đ ẻ , cá b ố m ẹ ăn luôn cá con, cá m ậ p con n ở ra trư ớ c ăn các phôi non hay tr ứ ng chưa n ở ; h ươu đ ự c đánh nhau đ ể giành hươu cái ; h ổ này đánh h ổ khác, th ậ m chí h ổ m ẹ đánh nhau v ớ i h ổ con, k h ỉ này đánh nh ữ ng kh ỉ k ia , linh c ẩ u k ế t h ợ p nhau đánh l ạ i linh c ẩ u đ ầ u đàn .. - Nguyên nhân c ủ a nh ữ ng s ự chi ế n đ ấ u tranh giành này là vì chú ng mu ố n chi ế m gi ữ nơi s ố ng, th ứ c ăn, nư ớ c u ố ng , b ạ n tình , duy trì nòi gi ố ng, s ự phân chia đ ẳ ng c ấ p, bá c h ủ b ầ y đàn , bá ch ủ vùng lãnh th ổ .. - K ế t c ụ c c ủ a s ự tranh giành này là có nh ữ ng cá th ế b ị tiêu di ệ t , b ị ăn th ị t ho ặ c ph ả i ch ị u s ự qui ph ụ c/lép v ế ho ặ c ph ả i tách r ờ i đi nơi khác. - Đi ề u gì là chân c hính, là t à ác , là t ai h ọ a; là t h ắ ng, là b ạ i, là h òa b ình trong nh ữ ng cu ộ c chi ế n tranh giành c ủ a đ ộ ng v ậ t tư nhiên này: Th ậ t khó nói v ề nh ữ ng đi ề u này trong đ ộ ng v ậ t tư n hiên, tuy nhiên theo cách nhìn c ủ a loài ngư ờ i thì có th ể t ạ m th ấ y: Đ ộ ng v ậ t đi chi ế n đ ấ u tranh giành (bên kh ở i chi ế n) đ ể chi ế m nơi s ố ng, th ứ c ăn, nư ớ c u ố ng, b ạ n tình, duy trì nòi gi ố ng, đ ể phân chia đ ẳ ng c ấ p, bá ch ủ b ầ y đàn thì có th ể trong b ả n năng/ ti ề m t h ứ c c ủ a chúng đi ề u hi ể n nhiên v ớ i chúng đó là s ứ c m ạ nh (s ứ c m ạ nh là chân chính) Đ ộ ng v ậ t b ị đánh chi ế m (bên ph ả n kháng) thì có th ể coi vi ệ c đánh chi ế m l ạ i t ạ i th ờ i đi ể m đó là chân chính và nh ữ ng đ ộ ng v ậ t đi đánh chi ế m là tà ác. T ai h ọ a chính là k ế t c ụ c đ ể l ạ i sau cu ộ c chi ế n. - 2 - Bên th ắ ng là bên chi ế m/gi ữ đư ợ c nơi s ố ng, th ứ c ăn, nư ớ c u ố ng, b ạ n tình, duy trì nòi gi ố ng, giành đư ợ c đ ẳ ng c ấ p, bá ch ủ b ầ y đàn. Bên thua là bên ph ả i t ử tr ậ n , ch ị u khu ấ t ph ụ c ho ặ c ph ả i tách r ờ i đi nơi khác. Cũng có khi c ả hai bên đ ề u t ử tr ậ n, cũng có khi c ả hai bên d ừ ng chi ế n và k ế t thúc trong hòa bình. T ranh giành trong tr ẻ em Nói đ ế n tr ẻ em , thông thư ờ ng chúng ta hay nói đ ế n s ự đáng yêu, hi ề n lành, ngây thơ , trong sáng , h òa đ ồ ng c ủ a chúng . Vâng, đúng là v ậ y ! B ình thư ờ ng , nh ữ ng đ ứ a tr ẻ đáng yêu s ẽ là như th ế , chúng chơi vui v ẻ hòa thu ậ n , hòa ái v ớ i nhau , yên bình ; nhưng đôi khi gi ữ a chúng cũng s ả y ra nh ữ ng s ự cãi c ọ và ti ế n t ớ i tranh giành th ể hi ệ n b ằ ng s ứ c m ạ nh l ờ i nói (quát tháo, gào thét)/ cơ b ắ p/v ũ l ự c th ậ m chí là có c ả th ủ đo ạ n, mưu mô, mánh khóe đ ể chi ế m l ấ y, trinh ph ụ c b ắ t tr ẻ khác qui ph ụ c, th ể hi ệ n s ự chi ế m h ữ u/ki ể m soát/bá ch ủ , c ầ m đ ầ u lôi kéo b ạ n /nhóm b ạ n chi ế n đ ấ u tranh giành v ớ i b ạ n/ nhóm b ạ n khác. .. - Nguyên nhân c ủ a nh ữ ng chi ế n đ ấ u tranh g iành này là vì chúng mu ố n chi ế m gi ữ đ ồ chơi, th ứ c ăn, đ ồ u ố ng, ch ỗ ng ủ , l ố i đi, ... giành b ạ n chơi cùng , đ ứ a n ọ mu ố n áp đ ặ t l ố i suy nghĩ cho đ ứ a kia, th ể hi ệ n s ứ c m ạ nh/ tính sĩ di ệ n, th ể di ệ n/ tính bá ch ủ /tính hi ể u bi ế t /tính đ ẳ ng c ấ p cao hơn , can thi ệ p bênh v ự c b ạ n bè cùng phe phái .. - K ế t c ụ c: + N ế u có thêm s ự ch ứ ng ki ế n, can thi ệ p, c a n d ự c ủ a bên ngoài : N ế u có s ự ch ứ ng ki ế n, can thi ệ p c ủ a nh ữ ng ngư ờ i có hi ể u bi ế t, t ố t b ụ ng/thi ệ n lành (như: nh ữ ng b ậ c ngư ờ i l ớ n, b ậ c đư ợ c coi là đàn anh/đàn ch ị , b ạ n bè đ ồ ng tu ổ i/đ ồ ng l ứ a, đàn em có tâm thi ệ n lành, t ử t ế , t ố t b ụ ng can d ự ): Nh ữ ng ngư ờ i can thi ệ p thi ệ n lành, công bình , t ử t ế này thư ờ ng s ẽ can ngăn, khuyên b ả o, phân tích, phân gi ả i ho ặ c c ầ u xin d ừ ng l ạ i, kéo m ỗ i bên đi m ộ t phía, quát tháo/d ọ a nát, th ậ m chí đánh cho m ỗ i bên m ộ t tr ậ n (n ế u đ ủ s ứ c ) và cu ộ c chi ế n tranh giành s ẽ s ớ m k ế t thúc và thư ờ ng s ẽ k ế t thúc trong hò a bình, hòa gi ả i t ạ m th ờ i êm đ ẹ p. ( C h ẳ ng h ạ n như: Con ơi chúng con là anh em, anh nên như ờ ng nh ị n em, em nên tôn tr ọ ng anh ch ị ... ; cái này là c ủ a chung, con như ờ ng b ạ n chơi trư ớ c đi ; đ ồ đó là c ủ a b ạ n con không đư ợ c t ự ý l ấ y, b ạ n đ ồ ng ý cho chơi cùng thì co n m ớ i đư ợ c chơi bi ế t chư a ; con nên chia s ẻ chơi cùng v ớ i em, cùng v ớ i b ạ n th ế m ớ i vui ... ; chúng mày là b ạ n n ố i kh ố , đ ừ ng đánh nhau n ữ a;... các anh/ch ị đánh đ ấ m th ế đ ủ r ồ i, em xin các anh/ch ị d ừ ng l ạ i đi ạ ,... ) Đôi khi s ự can ngăn can thi ệ p này không đư ợ c và n ế u cu ộ c chi ế n tranh giành này không ả nh hư ở ng là m ấ y đ ế n h ọ , h ọ cũng đành m ặ c k ệ (chúng tao khuyên mãi không đư ợ c, thôi k ệ m ẹ chúng mày t ự x ử đi). K ế t c ụ c có ph ầ n gi ố ng như khi không có s ự can thi ệ p nào. N ế u có s ự ch ứ ng ki ế n, can d ự c ủ a nh ữ ng ngư ờ i kém hi ể u bi ế t, hung d ữ /ng ổ ngáo, thi ế u thi ệ n lành (như: nh ữ ng ngư ờ i l ớ n, đàn anh/đàn ch ị , b ạ n bè đ ồ ng tu ổ i/đ ồ ng l ứ a, đàn em thi ế u tâm thi ệ n lành, đ ể u cáng, x ấ u tính , tr ự c giành cơ h ộ i tr ụ c l ợ i ) : S ự can d ự c ủ a h ọ có th ể làm cho chi ề u hư ớ ng cu ộ c tranh giành tr ở nên t ồ i t ệ hơn: H ọ có th ể kích đ ộ ng thêm đ ể cho cu ộ c chi ế n c ủ a lũ tr ẻ di ễ n ra b ạ o l ự c và b ạ o l ự c m ạ nh hơn Khi đó, s ẽ có thương vong, th ậ m trí m ấ t m ạ ng và ch ứ a ch ấ t h ậ n thù, kh ở i lên s ự đ ố k ỵ , ghen gh ét,... th ằ ng m ạ nh có th ể giành gi ậ t đư ợ c=th ắ ng, th ằ ng thua có th ể b ị nhút nhát đi/ch ị u ph ụ c tùng và có th ể nuôi h ậ n thù tìm cơ h ộ i tr ả đũa. ( ch ẳ ng h ạ n : Mày to xác v ậ y mà đ ể nó b ắ t n ạ t à, đánh ch ế t c ụ nó đi; gia đình/gia t ộ c/dòng h ọ này ... làm sao ch ị u nh ụ c đư ợ c, tao cho mày th ứ này làm như th ế này này cho nó ch ừ a, cho nó ph ả i n ể s ợ , mày đúng r ồ i/mày là chính nghĩa , tao ủ ng h ộ mày, hãy đánh b ỏ m ẹ nó/chúng nó đi s ợ đ ế ch gì cha con th ằ ng nào ...). N ế u có s ự ch ứ ng ki ế n c ủ a nh ữ ng ngư ờ i có v ẻ nhút nhát ho ặ c t ự t h ấ y mình y ế u đu ố i hơn: Nh ữ ng ngư ờ i này h ọ s ẽ không can d ự , can thi ệ p sâu và thư ờ ng l ả ng đi nơi khác, tránh cho cu ộ c chi ế n b ị ả nh hư ở ng đ ế n h ọ . K ế t c ụ c cu ộ c chi ế n gi ố ng như không có s ự can d ự , can thi ệ p c ủ a bên ngoài. N ế u có s ự ch ứ ng ki ế n c ủ a nh ữ ng ngư ờ i vô tâm/ vô c ả m (m ặ c dù h ọ đư ợ c coi là m ạ nh hơn, s ứ c c ủ a h ọ có th ể căn ngăn cu ộ c chi ế n tranh giành gi ậ t , nhưng h ọ không mu ố n can ngăn): K ệ m ẹ chúng mày, th ằ ng nào thương tích/ suy y ế u/ ch ế t /t ổ n h ạ i tao cũng m ừ ng. N ế u có s ự can thi ệ p, c a n d ự c ủ a nhi ề u y ế u t ố (c ả ngư ờ i l ớ n và tr ẻ em, c ả ngư ờ i t ố t b ụ ng và ngư ờ i x ấ u tính,...) thì tùy theo m ứ c đ ộ hung d ữ /ng ỗ ngư ợ c ho ặ c thi ệ n lành c ủ a chính nh ữ ng đ ứ a tr ẻ tr ự c ti ế p tranh giành và m ứ c đ ộ can d ự , y ế u t ố can d ự t ừ bên ngoài mà cu ộ c chi ế n s ẽ có k ế t c ụ c theo nh ữ ng chi ề u hư ớ ng k ế t c ụ c c ủ a th ứ nào chi ế m ph ầ n ưu th ế + Khi không có s ự can thi ệ p , can d ự nào : N ế u c ả 2 bên đ ề u là hung d ữ /b ạ o tàn/ng ố ngư ợ c ( có th ể do b ả n tính /b ả n năng t ừ lúc sinh ho ặ c do môi trư ờ ng gia đình, môi trư ờ ng giáo d ụ c, môi trư ờ ng trư ở ng thành ,... ho ặ c k ế t h ợ p nhi ề u y ế u t ố ): Cu ộ c - 3 - chi ế n có th ể s ẽ bùng lên d ữ d ộ i và s ẽ có m ộ t bên giành đư ợ c chi ế n l ợ i ph ẩ m /giành quy ề n ki ể m soát , bên còn l ạ i ch ị u ph ụ c tùng/lép v ế và cũng có th ể nhen nhóm nuôi d ấ u s ự h ậ n thù /ph ụ c thù ở m ộ t th ờ i đi ể m khác N ế u 1 bên hung d ữ 1 bên hi ề n hòa: Bên hung d ữ s ẽ áp ch ế , t ự đ ắ c là th ắ ng cu ộ c , t ạ m giành chi ế n l ợ i ph ẩ m/giành ưu th ế ki ể m soát . Bên hi ề n hòa nh ẫ n nh ị n t ạ m th ờ i ch ị u lép v ế C u ộ c chi ế n có th ể k ế t thúc t ạ m th ờ i bình yên N ế u 2 bên b ả n ch ấ t đ ề u hi ề n hòa: Cu ộ c xung đ ộ t s ẽ s ớ m d ừ ng l ạ i trong hòa bình (có th ể do b ả n tính nh ữ ng đ ứ a tr ẻ đó có thi ệ n lành t ừ khi sinh ra ho ặ c đã đư ợ c ông bà b ố m ẹ ... chúng khuyên răn d ạ y b ả o v ề vi ệ c s ố ng thi ệ n lành trư ớ c đó ho ặ c chúng đã đư ợ c ch ứ ng ki ế n s ự ứ ng x ử /hành x ử thi ệ n lành trư ớ c đó c ủ a ngư ờ i l ớ n/c ủ a b ạ n bè khác ... ) - Nh ữ ng h ạ n ch ế , ràng bu ộ c/kìm hãm , xoa d ị u : Cu ộ c chi ế n tranh giành c ủ a tr ẻ em thư ờ ng kh ở i đ ầ u do b ộ t phát và s ẽ bùng phát m ạ nh lên ho ặ c gi ả m cư ờ ng đ ộ đi nh ờ s ự kìm hãm , xoa d ị u t ừ nh ữ ng l ờ i căn d ặ n c ủ a ngư ờ i l ớ n (ông bà, b ố m ẹ ,...) , s ự giáo d ụ c t ừ nhà trư ờ ng, ... ho ặ c s ự can thi ệ p can d ự t ừ bên ngoài ho ặ c k ế t h ợ p nhi ề u y ế u t ố - Đi ề u gì là chân c hính, là t à ác , là t ai h ọ a; là t h ắ ng, là b ạ i, là h òa b ình trong nh ữ ng cu ộ c chi ế n tranh giành c ủ a tr ẻ em này: Đ ố i v ớ i đ ứ a đi tranh giành, mong chi ế m h ữ u/ ki ế m soát/ bá ch ủ thì có v ẻ trong nh ậ n th ứ c b ộ t phát theo chúng s ứ c m ạ nh là chân chính, chi ế m gi ữ đư ợ c/bá ch ủ đư ợ c là chân chính , là chi ế n th ắ ng . Th ằ ng b ị chi ế m đo ạ t /b ị ki ể m soát là th ằ ng thua cu ộ c , ph ả i ch ị u ph ụ c tùng. Đ ố i v ớ i đ ứ a tr ẻ b ị tranh giành, b ị ki ể m soát thì coi k ẻ tranh giành/ki ể m soát kia là tà ác Hòa bình là khi chúng đ ề u là nh ữ ng đ ứ a tr ẻ thi ệ n lành, đư ợ c giáo d ụ c thi ệ n lành, môi trư ờ ng s ố ng thi ệ n lành ; đư ợ c xoa d ị u/ hòa gi ả i thi ệ n lành , cu ộ c chi ế n ch ỉ là ph ả n ứ ng t ứ c th ờ i và tan đi nhanh chóng. Tai h ọ a: Thông thư ờ ng thì lũ tr ẻ r ấ t mau quên đi/ xóa đi s ự chi ế n đ ấ u tranh giành đã di ễ n ra và sau đó chúng có th ể nhanh chóng chơi vui v ẻ hòa đ ồ ng tr ở l ạ i v ớ i nhau. Nh ư ng đôi khi, nh ữ ng cu ộ c chi ế n tranh giành quá đà thư ờ ng đ ể l ạ i x ây xát, thương t ậ t/th ậ m chí b ị tiêu di ệ t, nuôi oán h ậ n, thù ghét, kh ở i tâm vơ vét/chi ế m h ữ u/bá ch ủ ... và có th ể ng ấ m ng ầ m tr ở thành m ầ m m ố ng phát sinh các cu ộ c chi ế n xung đ ộ t b ạ o l ự c l ớ n khi chúng d ầ n trư ở ng thành, tr ở thành ngư ờ i l ớ n ; có th ể đ ặ c bi ệ t nghiêm tr ọ ng khi chúng n ắ m gi ữ nh ữ ng v ị trí có t ầ m ả nh hư ở ng/c ầ m đ ầ u v ề sau T ranh giành trong ngư ờ i l ớ n Đ ố i v ớ i ngư ờ i l ớ n s ự tranh giành, chi ế n đ ấ u đ ể giành gi ậ t nó di ễ n ra ác li ệ t hơn , tinh vi, x ả o quy ệ t hơn r ấ t nhi ề u so v ớ i lũ tr ẻ Có th ể nh ữ ng suy nghĩ v ề s ự tranh giành đ ể chi ế m h ữ u, đ ể ki ể m soát, mu ố n xưng hùng, xưng vương, xưng bá này ... có trong ti ề m th ứ c t ừ nh ỏ và cũng có th ể nó kh ở i phát t ừ trong môi trư ờ ng s ố ng th ự c t ế hàng ngày , h ọ đã và đang tr ự c ti ế p/gián ti ế p ti ế p c ậ n (môi trư ờ ng s ố ng đ ậ p vào tai vào m ắ t h ọ , d ầ n ăn sâu vào trí óc h ọ , thôi thúc h ọ , ràng bu ộ c h ọ , ám ả nh h ọ , mách b ả o h ọ c ầ n chi ế n đ ấ u tranh giành đ ể sinh t ồ n, đ ể th ỏ a nh ụ c d ụ c; nó có th ể di ễ n ra tr ự c ti ế p b ằ ng l ờ i nói, b ằ ng b ạ o l ự c ho ặ c gián ti ế p b ằ ng các th ủ đo ạ n, mánh khóe, ... ở nh ữ ng m ứ c đ ộ ít/nhi ề u và th ờ i đi ể m ng ắ n/dài khác nhau ). Ch ẳ ng h ạ n n hư : Trong th ự c t ế , quí v ị th ử suy ng ẫ m và quan sát nh ữ ng gì s ả y ra xung quanh quí v ị mà xem. Tôi tin là quí v ị s ẽ nhìn nh ậ n ra nhi ề u s ự tranh giành đúng là như th ế (t ừ anh em trong gia đình /đ ạ i gia đình , dòng h ọ , b ạ n bè, làng xóm, ... đ ế n qu ố c gia, dân t ộ c,... trong đó đôi khi x ả y ra nh ữ ng s ự tranh giành kh ố c li ệ t , hãm h ạ i, h ọ a h ạ i l ẫ n nhau,... ) - Nguyên nhân: Ngư ờ i ta c ó th ể đưa ra nhi ề u lý do đ ể bi ệ n minh cho s ự chi ế n đ ấ u giành gi ậ t tranh giành c ủ a mình , tuy nhiên có th ể tóm l ạ i chúng đ ề u kh ở i phát t ừ ý nghĩ mu ố n chi ế m h ữ u/s ở h ữ u/vơ vét th ậ t nhi ề u, mu ố n ki ể m soát, mu ố n bá ch ủ ,... đ ể th ỏ a nh ụ c d ụ c v ề th ứ c ăn, nư ớ c u ố ng, nơi ăn, ch ố n ở , phương ti ệ n di chuy ể n, tình ái, ki ế n th ứ c, ti ề n tài, danh v ọ ng, quy ề n l ự c... và không bi ế t th ế nào cho đ ủ , khi nào thì nên d ừ n g C on ngư ờ i ta cho r ằ ng nh ữ ng đi ề u này là r ấ t t ự nhiên (quy lu ậ t đ ấ u tranh sinh t ồ n) , m ạ nh đư ợ c y ế u thua, có gì ph ả i bàn cãi đâu - H ạ n ch ế , ràng bu ộ c/kìm hãm: Nh ữ ng cu ộ c chi ế n đ ấ u tranh giành s ẽ b ị h ạ n ch ế , kìm hãm b ở i lu ậ t pháp, b ở i các th ỏ a thu ậ n, b ở i s ự can thi ệ p t ừ bên ngoài.... - K ế t c ụ c: Ngư ờ i /bên đánh chi ế m có th ể giành gi ậ t đư ợ c thì đ ắ c th ắ ng, cho là mình hơn ngư ờ i , mình là bên th ắ ng cu ộ c, mình là bên m ạ nh , bên oai v ệ , oách s ờ to ở đ ờ i ; ngư ờ i /bên b ị đánh chi ế m thì th ấ y t ủ i nh ụ c, ng ậ m ngùi đau kh ổ , nuôi oán h ậ n thù ghét , tìm cách ph ụ c thù, .. - 4 - - Đi ề u gì là chân c hính, là t à ác , là t ai h ọ a; là t h ắ ng, là b ạ i, là h òa b ình trong nh ữ ng cu ộ c chi ế n tranh giành c ủ a ngư ờ i l ớ n này: Quí v ị có nhìn nh ậ n ra không? Nó có gì g ầ n gi ố ng v ớ i s ự tranh giành c ủ a tr ẻ em, tranh giành chi ế n đ ấ u c ủ a loài v ậ t không quí v ị ? Tôi nghĩ, quí v ị s ẽ nhìn nh ậ n th ấ y. Cu ộ c chi ế n N ga - Ukraine (N - U) Hi ệ n nay, cu ộ c chi ế n xung đ ộ t vũ trang N - U đã và đang di ễ n ra, tai h ọ a này nhi ề u ngư ờ i trên toàn th ế gi ớ i có th ể nghe nhìn th ấ y hàng ngày hàng gi ờ hàng phút thông qua các phương ti ệ n truy ề n thông đ ạ i chúng toàn c ầ u. - Nguyên nhân c ủ a cu ộ c chi ế n: Theo lý l ẽ c ủ a các bên /ch ủ th ể tr ự c ti ế p trong cu ộ c chi ế n thì: Bên N (đ ạ i di ệ n cho nh ữ ng ngư ờ i đ ứ ng đ ầ u là t ổ ng th ố ng N) đưa ra lý l ẽ r ằ ng: C ác hành đ ộ ng c ủ a NATO là "trái ngư ợ c v ớ i đ ạ o đ ứ c" và N không th ể phát tri ể n, c ả m th ấ y an toàn ho ặ c t ồ n t ạ i v ớ i m ố i đe d ọ a thư ờ ng tr ự c t ừ phía U và r ằ ng “ Hoàn c ả nh bu ộ c chúng tôi th ự c hi ệ n các hành đ ộ ng quy ế t đoán ngay l ậ p t ứ c. Nhân dân các nư ớ c c ộ ng hòa ở Donbass yêu c ầ u N tr ợ giúp. V ề m ặ t này, theo Đi ề u 51, Ph ầ n 7 c ủ a Hi ế n chương Liên H ợ p Qu ố c, v ớ i s ự cho phép c ủ a H ộ i đ ồ ng Liên bang và chi ể u theo các hi ệ p ư ớ c h ữ u ngh ị và tương tr ợ v ớ i C ộ ng hòa Nhân dân Donetsk và C ộ ng hòa Nhân dân Lugansk, đư ợ c H ộ i đ ồ ng Liên bang phê chu ẩ n, tôi (Putin) đã quy ế t đ ị nh th ự c hi ệ n m ộ t chi ế n d ị ch quân s ự đ ặ c bi ệ t ....”. Bên U (đ ạ i di ệ n nh ữ ng ngư ờ i đ ứ ng đ ầ u là t ổ ng th ổ ng U) thì lý l ẽ r ằ ng: N h ọ đánh chi ế m đ ấ t nư ớ c U chúng tôi, chúng tôi ph ả i chi ế n đ ấ u đ ể b ả o v ệ quê hươ ng đ ấ t nư ớ c, b ả o v ệ ngư ờ i dân, b ả o v ệ s ự toàn v ẹ n ch ủ quy ề n, lãnh th ổ c ủ a mình; chúng tôi c ầ n s ự ủ ng h ộ /h ỗ tr ợ c ủ a NATO, c ủ a M ỹ , c ủ a các qu ố c gia trên th ế gi ớ i đ ể chúng tôi đánh b ạ i N. Còn quí v ị , quí v ị nhìn nh ậ n th ấ y nguyên nhân th ự c s ự c ủ a cu ộ c chi ế n nà y là gì? Chúng có gi ố ng nguyên nhân c ủ a nh ữ ng cu ộ c tranh giành trong th ế gi ớ i đ ộ ng v ậ t? Chúng có gi ố ng nguyên nhân c ủ a m ộ t s ố cu ộ c chi ế n tranh giành c ủ a tr ẻ em? Tôi tin là quí v ị s ẽ nhìn nh ậ n ra. - Ràng bu ộ c, h ạ n ch ế / kìm hãm , xoa d ị u : + Bên trong: Tính thi ệ n lành/hi ể m đ ộ c (ti ề m th ứ c và ý th ứ c) , tình yêu thương , lòng ch ắ c ẩ n /s ự vô c ả m và s ự hi ể u bi ế t c ủ a các bên. + Bên ngoài: Lu ậ t pháp qu ố c t ế ; s ự can thi ệ p , can d ự tr ự c ti ế p/gián ti ế p t ừ /c ủ a các qu ố c gia/kh ố i ; đ ị a lý t ự nhiên ( đ ị a hình, th ờ i ti ế t,...) , năng lư ợ ng nhi ễ u x ạ , ... - K ế t c ụ c: N ế u theo quan đi ể m: C u ộ c chi ế n N - U có s ự tương đ ồ ng v ớ i cu ộ c chi ế n tranh giành c ủ a đ ộ ng v ậ t t ự nhiên, c ủ a lũ tr ẻ em , trong đó hai bên tr ự c ti ế p chi ế n đ ấ u có v ẻ hung hăng/mang s ắ c thái ch ủ nghĩa anh hùng th ờ i cũ (đ ạ i di ệ n là nh ữ ng ngư ờ i đ ứ ng đ ầ u/ngư ờ i c ầ m quy ề n), đ ồ ng th ờ i có s ự góp m ặ t ch ứ ng ki ế n, can thi ệ p, can d ự c ủ a nhi ề u thành ph ầ n tr ự c ti ế p/gián ti ế p, ít/nhi ề u khác nhau c ủ a nh ữ ng cá nhân/nhóm/t ậ p th ể /qu ố c gia/kh ố i liên minh /... trên th ế gi ớ i thì chúng ta có th ể th ấ y r ằ ng: Cu ộ c chi ế n có th ể s ẽ có m ộ t k ế t c ụ c t ồ i t ệ , bi th ả m gi ố ng như cu ộ c chi ế n c ủ a lũ tr ẻ hung d ữ b ị đ ẩ y lên cao trào (n ế u nh ữ ng ngư ờ i c ầ m quy ề n v ẫ n b ả o th ủ lý do và n ắ m vai trò như hi ệ n h ữ u, s ự ràng bu ộ c/ kìm hãm/xoa d ị u c ủ a qu ố c t ế không đ ủ s ứ c thuy ế t ph ụ c c ả hai bên thì N s ẽ không rút n ế u m ụ c tiêu đư ợ c coi là bênh v ự c phe ly khai chưa thành , U s ẽ không ch ị u như ợ ng b ộ và th ậ m chí có th ể th ọ c sang bên lãnh th ổ N n ế u s ự can thi ệ p, can d ự t ừ phía t ỏ v ẻ bênh v ự c còn ti ế p di ễ n và ngày càng xo ắ n sâu / ủ y nhi ệ m ; nh ữ ng tác đ ộ ng can thi ệ p, can d ự s ẽ gây ra s ự gi ằ ng co chi ế n s ự , th ậ m chí có th ể d ẫ n đ ế n s ự đ ổ v ỡ tan tành, đi ề u t ồ i t ệ l ớ n có th ể lan r ộ ng ra ngoài , đau xót ch ồ ng ch ấ t cho c ả hai và cho c ả nh ữ ng bên can d ự ) - Tai h ọ a: Dù có k ế t c ụ c th ế nào đi n ữ a thì tai h ọ a cũng đã và đang s ả y đ ế n cho c ả hai bên, đó là: Thi ệ t m ạ ng, thương t ậ t /tàn ph ế ; tàn phá vùng đ ấ t, môi trư ờ ng s ố ng, nơi ăn ch ố n ở , ... kh ở i lên lòng thù h ậ n oán ghét ; gây chia ly, tan nát ,.. . Tác đ ộ ng x ấ u đ ế n chính tr ị , kinh t ế , văn hóa, xã h ộ i ... toàn nhân lo ạ i ít/nhi ề u khác nhau ở m ỗ i khu v ự c/qu ố c gia/dân t ộ c... khác nhau. Chi ế n tranh K h á i ni ệ m ph ổ bi ế n v ề chi ế n tranh, đó là: “ C hi ế n tranh l à cu ộ c đ ấ u tranh v ũ trang c ó t ổ ch ứ c gi ữ a c á c đơn v ị ch í nh tr ị đ ố i kh á ng v à gây ra h ậ u qu ả đ á ng k ể ”. Nguyên nhân s ả y ra chi ế n tranh là gì? Thông qua vi ệ c xem xét, phân tích các cu ộ c chi ế n tranh trong l ị ch s ử , nhi ề u nhà nghiên c ứ u đã phân lo ạ i các nguyên nhân gây ra chi ế n tranh có th ể b ắ t ngu ồ n t ừ các nguyên nhâ n sau: - Mang tính c á nhân: Xu ấ t ph á t t ừ quan đi ể m tâm l ý h ọ c, Sigmund Freud (1856 – 1939), m ộ t b á c s ĩ th ầ n kinh v à tâm l ý ngư ờ i Á o, quy nguyên nhân chi ế n tranh l à h à nh vi hi ế u chi ế n c ủ a con ngư ờ i thu ộ c v ề b ả n năng ph á ho ạ i hay c ò n đư ợ c g ọ i l à b ả n năng c h ế t (death - instinct). B ả n năng n à y hư ớ ng h à nh vi ph á ho ạ i c ủ a con ngư ờ i ra bên - 5 - ngo à i. C ũ ng trên g ó c đ ộ n à y, Franco Fornari (1921 – 1985) cho r ằ ng chi ế n tranh c ò n xu ấ t ph á t t ừ n ỗ i s ợ hoang tư ở ng bên trong con ngư ờ i v ề k ẻ th ù tư ở n g tư ợ ng. Con ngư ờ i gây chi ế n đ ể tr ấ n á p n ỗ i s ợ hoang tư ở ng đ ó D ự a trên b ả n năng chi ế m h ữ u c ủ a con ngư ờ i, Betrand Russell (1872 – 1970) cho r ằ ng đ ó l à nguyên nhân ch ủ y ế u d ẫ n đ ế n chi ế n tranh. B ả n năng chi ế m h ữ u khi ế n con ngư ờ i tranh gi à nh đ ấ t đai, c ủ a c ả i v à c á c quy ề n l ợ i kh á c. Trong s ự tranh gi à nh t ấ t y ế u như v ậ y, con ngư ờ i s ẵ n s à ng d ù ng b ạ o l ự c đ ể chi ế m h ữ u ho ặ c b ả o v ệ s ự chi ế m h ữ u. Tuy nhiên, Betrand Russell c ũ ng cho r ằ ng “b ả n năng” n à y cũng n hư m ố i liên h ệ c ủ a nó v ớ i chi ế n tranh l à c ó th ể ki ể m soát đư ợ c. D ự a trên b ả n năng s ố ng v à ho ạ t đ ộ ng ch ứ c năng, Konrald Lorenz (1903 – 1989) l à m ộ t nh à đ ộ ng v ậ t h ọ c, đi ể u c ầ m h ọ c v à phong t ụ c h ọ c, cho r ằ ng s ự hi ế u chi ế n b ả n năng c ủ a c á c lo à i đ ộ ng v ậ t nh ằ m th ự c hi ệ n c á c ho ạ t đ ộ ng duy tr ì s ự t ồ n t ạ i c ủ a đ ộ ng v ậ t như tranh gi à nh th ứ c ăn, b ạ n t ì nh v à nơi cư tr ú . T ừ đ ó , ông suy lu ậ n r ằ ng, t ồ n t ạ i trong ho à n c ả nh v à đi ề u ki ệ n s ố ng tương t ự , con ngư ờ i c ũ ng ph ả i hi ế u chi ế n đ ể th ự c hi ệ n ho ạ t đ ộ ng ch ứ c năng v à duy tr ì s ự t ồ n t ạ i c ủ a m ì nh. D ự a trên cơ s ở di truy ề n, Edward O. Wilson (1929) cho r ằ ng kh ả năng phân bi ệ t b ạ n th ù trong đ ầ u ó c con ngư ờ i c ó t í nh di truy ề n. V ì th ế , con ngư ờ i d ễ c ó xu hư ớ ng ti ế p nh ậ n b ạ o l ự c như phương c á ch gi ả i quy ế t xung đ ộ t. B ở i c ó t í nh di truy ề n, s ự phân bi ệ t b ạ n th ù quy đ ị nh s ự t ồ n t ạ i thư ờ ng xuyên th ờ i gian c ủ a xung đ ộ t, chi ế n tranh v à b ạ o l ự c. Tuy nhiên, Edward O. Wilson c ũ ng cho r ằ ng kh ả năng h ợ p t á c v ẫ n l à c ó th ể M ộ t c á ch ti ế p c ậ n kh á c c ũ ng tương đ ố i ph ổ bi ế n l à d ự a trên c á t í nh. C á ch ti ế p c ậ n n à y d ự a v à o nh ữ ng c á t í nh c ó liên quan đ ế n b ạ o l ự c c ủ a m ộ t nh ó m ngư ờ i r ấ t nh ỏ l à c á c nh à l ã nh đ ạ o – nh ữ ng ngư ờ i t ạ o ra quy ế t đ ị nh chi ế n tranh. John Stoessinger cho r ằ ng quy ế t đ ị nh tham gia chi ế n tranh c ủ a c á c nh à l ã nh đ ạ o nhi ề u khi không ho à n to à n l à s ả n ph ẩ m c ủ a l ý tr í m à ch ị u nhi ề u chi ph ố i v ề t ì nh c ả m v à t í nh c á ch c á nhân. D ự a trên c á ch ti ế p c ậ n v ề l ý tr í , c ó hai lu ồ ng ý ki ế n. Lu ồ ng ý ki ế n th ứ nh ấ t cho r ằ ng quy ế t đ ị nh đi đ ế n chi ế n tranh l à k ế t qu ả c ủ a s ự phân t í ch v à l ự a ch ọ n l ý tr í c ủ a c á c nh à l ã nh đ ạ o. H ọ quy ế t đ ị nh chi ế n tranh b ở i v ì chi ế n tranh c ó th ể đem l ạ i quy ề n l ự c v à nhi ề u l ợ i í ch hơn. Lu ồ ng ý ki ế n ngư ợ c l ạ i như c ủ a Baruch Spinoza (1633 – 1677) hay Stephen Van Evera (1948) th ì cho r ằ ng quy ế t đ ị nh chi ế n tranh c ũ ng xu ấ t ph á t t ừ s ự ả o tư ở ng v à nh ữ ng sai l ầ m trong nh ậ n th ứ c. - Mang tính qu ố c gia (hay x ã h ộ i): Quan đi ể m v ề m ố i liên quan gi ữ a chi ế n tranh v à ch ế đ ộ ch í nh tr ị hay ki ể u d ạ ng Nh à nư ớ c. Ví d ụ , theo quan đi ể m c ủ a hòa bình nh ờ dân ch ủ , c á c nư ớ c theo ch ế đ ộ dân ch ủ ki ể u phương Tây thư ờ ng c ó xu hư ớ ng h ò a b ì nh hơn c á c lo ạ i h ì nh ch ế đ ộ ch í nh tr ị kh á c. L ậ p lu ậ n căn b ả n c ủ a quan đi ể m n à y l à trong c á c n ề n dân ch ủ , ch í nh ph ủ do nhân dân b ầ u ra v à ch ị u s ự ki ể m so á t th ự c t ế c ủ a nhân dân nên quy ế t đ ị nh c ủ a ch í nh ph ủ d ễ ph ả n á nh hơn ý nguy ệ n h ò a b ì nh c ủ a nhân dân. M ộ t quan đi ể m khác g ắ n nguyên nhân chi ế n tranh v ớ i l ợ i í ch kinh t ế c ủ a giai c ấ p, c ủ a b ộ ph ậ n x ã h ộ i n à o đ ó hay c ủ a qu ố c gia . Ví d ụ , V.I. Lenin đ ã ch ỉ ra s ự liên quan gi ữ a đ ộ ng l ự c kinh t ế c ủ a giai c ấ p tư s ả n c ầ m quy ề n v ớ i b ả n ch ấ t đ ế qu ố c c ủ a nh à nư ớ c, t ừ đ ó sinh ra chi ế n tranh đ ế qu ố c. Hay J.A. Hobson (1858 – 1940) đ ã quy k ế t đ ộ ng cơ l ợ i nhu ậ n v à t ì nh tr ạ ng thi ế u th ị trư ờ ng trong nư ớ c đ ã d ẫ n đ ế n ch ủ ngh ĩ a đ ế qu ố c v à t ừ đ ó d ẫ n đ ế n chi ế n tranh. Ngo à i ra, c ò n c ó nh ữ ng quan đi ể m kh á c như kh á i qu á t b ả n ch ấ t chi ế m h ữ u c ủ a con ngư ờ i th à nh l ợ i í ch c ộ ng đ ồ ng v à đư ợ c th ể hi ệ n th à nh l ợ i í ch qu ố c gia ho ặ c chi ế n tranh x ả y ra t ừ s ự thi ế u h ụ t t à i nguyên cho s ự ph á t tri ể n qu ố c gia... Trong khi đó, nh ữ ng ngư ờ i theo ch ủ ngh ĩ a Darwin x ã h ộ i hay thuy ế t Đ ị nh m ệ nh qu ố c gia coi qu ố c gia c ó đ ặ c t í nh sin h h ọ c. Qu ố c gia c ũ ng c ó s ự c ạ nh tranh v ớ i nhau đ ể ti ế n h ó a gi ố ng như trong gi ớ i t ự nhiên. V ì th ế , chi ế n tranh tr ở th à nh c á ch th ứ c đ ấ u tranh ph ổ bi ế n gi ữ a c á c qu ố c gia v ì m ụ c đ í ch sinh t ồ n. Thông qua chi ế n tranh, nh ữ ng qu ố c gia “t ố t” v à m ạ nh s ẽ t ồ n t ạ i, c ò n qu ố c gia “x ấ u” v à y ế u s ẽ b ị tiêu vong. Quan đi ể m x ã h ộ i h ọ c cho r ằ ng chi ế n tranh liên quan đ ế n v ấ n đ ề gi ớ i t í nh. Quan đi ể m n à y xu ấ t ph á t t ừ ch ỉ ngh ĩ a v ị n ữ . Theo m ộ t s ố h ọ c gi ả c ủ a ch ủ ngh ĩ a v ị n ữ , đ à n ông thư ờ ng hi ế u chi ế n hơn v à c ũ ng s ẵ n s à ng s ử d ụ ng b ạ o l ự c hơn ph ụ n ữ . X ã h ộ i l ị ch s ử c ủ a nhân lo ạ i ch ủ y ế u l à ph ụ h ệ . Th ế gi ớ i ch ú ng ta đang s ố ng do đ à n ông th ố ng tr ị . V ì th ế , xung đ ộ t v à chi ế n tran h đ ã x ả y ra nhi ề u hơn. Theo h ọ , th ế gi ớ i n à y s ẽ í t b ạ o l ự c hơn, í t chi ế n tranh hơn n ế u ph ụ n ữ đư ợ c b ì nh đ ẳ ng v ớ i nam gi ớ i, nh ấ t l à trong qu á tr ì nh quy ế t đ ị nh ch í nh tr ị v à chi ế n tranh. Theo quan đi ể m chi ế n tranh c ủ a ch ủ ngh ĩ a dân t ộ c s ắ c t ộ c, b ả n s ắ c v à l ợ i í ch kh á c nhau c ủ a các dân t ộ c/ s ắ c t ộ c d ễ d ẫ n t ớ i xung đ ộ t v à chi ế n tranh. Dư ờ ng như c ó th ể t ì m th ấ y m à u s ắ c dân t ộ c trong r ấ t nhi ề u cu ộ c chi ế n tranh, c ả chi ế n tranh qu ố c t ế l ẫ n n ộ i chi ế n. C á c đ ộ ng cơ dân t ộ c c ủ a chi ế n tranh kh á đa - 6 - d ạ ng. B ở i ch ủ ngh ĩ a dân t ộ c s ắ c t ộ c t ồ n t ạ i khá v ữ ng ch ắ c nên kh ả năng d ẫ n đ ế n chi ế n tranh c ủ a n ó c ũ ng đư ợ c duy trì lâu dài. Cu ố i cùng, m ộ t dòng quan đi ể m khác quy nguyên nhân chi ế n tranh v ớ i s ự tương t á c quy ề n l ự c gi ữ a c á c qu ố c gia. Đây l à c á ch ti ế p c ậ n ph ổ bi ế n nh ấ t v à l à quan đi ể m cơ b ả n c ủ a ch ủ ngh ĩ a hi ệ n th ự c. Theo quan đi ể m Clausewitz, “chi ế n tranh l à s ự ti ế p t ụ c ch í nh tr ị b ằ ng phương ti ệ n kh á c”. V ề đ ạ i th ể , đ ể duy tr ì an ninh v à s ự t ồ n t ạ i, qu ố c gia đ ề u mưu t ì m quy ề n l ự c. Tuy nhiên, s ự thăng ti ế n quy ề n l ự c c ủ a qu ố c gia n à y d ẫ n đ ế n s ự lo s ợ c ủ a qu ố c gia kh á c. Theo thuy ế t T ậ p trung quy ề n l ự c c ủ a Mansfield th ì m ứ c chênh v ừ a ph ả i v ề m ặ t quy ề n l ự c d ễ d ẫ n đ ế n chi ế n tranh hơn l à l ệ ch l ớ n ho ặ c ngang b ằ ng. V ì coi s ự l ớ n m ạ nh đ ó l à m ố i đe d ọ a nên c á c qu ố c gia c ó xu hư ớ ng ph á t đ ộ ng chi ế n tranh trư ớ c đ ể ngăn ch ặ n. Qu ố c gia c ầ n s ử d ụ ng m ọ i phương t i ệ n v à c á ch th ứ c, k ể c ả s ử d ụ ng b ạ o l ự c đ ể đ ả m b ả o s ự t ồ n t ạ i. - Mang tính h ệ th ố ng qu ố c t ế : Có ba quan đi ể m ch ủ đ ạ o v ề tính ch ấ t c ủ a h ệ th ố ng qu ố c t ế và ngu ồ n g ố c chi ế n tranh. Quan đi ể m th ứ nh ấ t cho r ằ ng h ệ th ố ng đơn c ự c c ó kh ả năng d ẫ n đ ế n chi ế n tranh đ ể tranh gi à nh quy ề n l ự c b á ch ủ . Nh ữ ng ngư ờ i theo quan đi ể m n à y cho r ằ ng chi ế n tranh c ó th ể x ả y ra khi m ộ t qu ố c gia n à o đ ó gia tăng quy ề n l ự c v à th á ch th ứ c đ ị a v ị c ủ a qu ố c gia b á quy ề n. S ự c ạ nh t ranh gi ữ a ch ú ng s ẽ t ạ o nên t ì nh tr ạ ng căng th ẳ ng v à l à m tăng nguy cơ chi ế n tranh. Qu ố c gia m ớ i n ổ i lên c ó th ể gây chi ế n trư ớ c đ ể thay đ ổ i h ệ th ố ng m ộ t c ự c. Ngư ợ c l ạ i, qu ố c gia b á quy ề n c ũ ng c ó th ể ti ế n h à nh chi ế n tranh trư ớ c nh ằ m duy tr ì đ ị a v ị b á ch ủ c ủ a m ì nh. Ngo à i ra, trong cơ c ấ u m ộ t c ự c, chi ế n tranh c ũ ng c ó th ể x ả y ra khi c ự c duy nh ấ t s ử d ụ ng b ạ o l ự c đ ể duy tr ì s ự ổ n đ ị nh c ủ a h ệ th ố ng hay s ự ph ả n kh á ng b ằ ng b ạ o l ự c chi ế n tranh c ủ a c á c nư ớ c b ị á p b ứ c. Quan đi ể m th ứ hai cho r ằ ng h ệ th ố ng lư ỡ ng c ự c d ễ d ẫ n đ ế n chi ế n tranh hơn. Nh ữ ng ngư ờ i theo quan đi ể m n à y cho r ằ ng cơ c ấ u n à y ch ứ a đ ự ng s ự phân li ệ t kh á sâu s ắ c trong quan h ệ qu ố c t ế v à s ự phân li ệ t n à y đem l ạ i s ự b ấ t ổ n cho to à n h ệ th ố ng. Ngo à i ra, s ự nguy hi ể m c ò n n ằ m ở m ứ c đ ộ mâu thu ẫ n sâu s ắ c hơn, s ự t ậ p trung s ứ c m ạ nh l ớ n hơn, tham v ọ ng to à n c ầ u v à mong mu ố n lo ạ i tr ừ đ ố i th ủ l ớ n hơn, s ự đ ấ u tranh gi ữ a ch ú ng c ũ ng thư ờ ng xuyên hơn... V ì th ế , chi ế n tranh không ph ả i l à không th ể . Chi ế n tranh c ó th ể đư ợ c ngăn ch ặ n ở trung tâm nhưng l ạ i di ễ n ra ở ngo ạ i vi dư ớ i h ì nh th ứ c “chi ế n tranh ủ y nhi ệ m”. Cu ố i cùng quan đi ể m th ứ ba cho r ằ ng h ệ th ố ng đa c ự c c ó kh ả năng d ẫ n đ ế n chi ế n tranh nhi ề u hơn. Nh ữ ng ngư ờ i theo quan đi ể m n à y đ ã đưa ra m ộ t lo ạ t l ý do. Th ứ nh ấ t, t ì nh tr ạ ng linh ho ạ t c ủ a c á n cân l ự c lư ợ ng v ớ i s ự thay đ ổ i liên minh liên t ụ c d ễ d ẫ n đ ế n t ì nh tr ạ ng b ấ t ổ n đ ị nh thư ờ ng xuyên c ủ a h ệ th ố ng v à ch í nh đi ề u đ ó k í ch th í ch chi ế n tranh x ả y ra. Th ứ hai, h ệ th ố ng đa c ự c v ố n k é m tr ậ t t ự hơn nên s ự thi ế u t í nh to á n c ủ a m ộ t c ự c n à o đ ó r ấ t d ễ lôi k é o c á c qu ố c gia đi v à o chi ế n tranh. Th ứ ba, b ở i q u ố c gia luôn c ó xu hư ớ ng mưu t ì m quy ề n l ự c l ớ n hơn cho m ì nh nên s ự tranh gi à nh đ ị a v ị gi ữ a c á c c ự c l à kh ó tr á nh kh ỏ i v à do đ ó chi ế n tranh c ũ ng d ễ x ả y ra. [ Ghi chú: N h ữ ng nguyên nhân sinh ra chi ế n tranh như trên đư ợ c t ổ ng h ợ p t ừ Int ernet] Như v ậ y , theo nh ữ ng nhà nghiên c ứ u v ề chi ế n tranh thì nguyên nhân d ẫ n đ ế n chi ế n tranh có th ể là nh ữ ng nguyên nhân như trên Còn v ề phía quí v ị , quí v ị nghĩ gì v ề chi ế n tranh ? Nguyên nhân s ả y ra chi ế n tranh là gì? Theo góc nhìn ngây ngô c ủ a mình, tôi nh ậ n th ấ y: Tùy theo t ừ ng th ờ i đi ể m c ụ th ể mà nguyên nhân c ủ a cu ộ c chi ế n có th ể s ẽ có s ự k ế t h ợ p tr ự c ti ế p/gián ti ế p t ừ không nh ữ ng m ộ t mà là nhi ề u nguyên nhân đ ồ ng th ờ i trong các nguyên nhân mà các nhà h ọ c gi ả nghiên c ứ u v ề chi ế n tranh đã ch ỉ ra như trên (có c ả y ế u t ố do b ả n năn g / b ả n tính/ ti ề m th ứ c, có c ả y ế u t ố tâm lý/ tình c ả m và lý trí; có c ả s ự chi ế m h ữ u và giành gi ậ t/c ạ nh tranh , bá quy ề n, bá ch ủ ,....) Vâng, có th ể quí v ị s ẽ còn tranh lu ậ n, bàn cãi nhi ề u v ề nguyên nhân , lý do , cái đúng, cái sai, cái chính nghĩa, cài tà ác, bên th ắ ng, bên thua , ni ề m t ự hào vinh quang/anh hùng, s ự t ủ i nh ụ c, ... trong nh ữ ng cu ộ c chi ế n tranh . Tuy nhiên, có m ộ t đi ề u đó là chi ế n tranh là cách th ứ c hành x ử b ạ o l ự c tàn ác c ủ a loài ngư ờ i đ ố i v ớ i nhau. T ai h ọ a do nh ữ ng cu ộ c chi ế n tranh đ ể l ạ i tương đ ố i gi ố ng nhau, thư ờ ng r ấ t đau xót v ớ i nhân lo ạ i (đó là: chia ly, m ồ côi, tang thương ch ế t chóc, tàn t ậ t, ả nh hư ở ng đ ế n tâm sinh lý ; sinh oán h ậ n, thù ghét; tàn phá nơi ăn ch ố n ở , tàn phá thiên nhiên, h ủ y ho ạ i văn hóa xã h ộ i, h ủ y ho ạ i môi trư ờ ng s ố ng... ) và chúng ta có th ể th ấ y là đ ạ i đa ph ầ n thông qua nh ữ ng gì quá kh ứ l ị ch s ử ghi chép đ ể l ạ i, nh ữ ng ngư ờ i đã tr ả i qua đau kh ổ do chi ế n tranh ho ặ c đư ợ c tr ự c ti ế p nghe / nhìn th ấ y nh ữ ng thông tin / hình ả nh v ề các cu ộ c c hi ế n đang di ễ n ra trên th ế gi ớ i đ ề u có chung m ộ t tâm ni ệ m mong c ầ u cho chi ế n tranh đ ừ ng s ả y ra, chi ế n tranh s ớ m k ế t thúc ; mong c ầ u cho hòa bình đ ế n v ớ i toàn nhân lo ạ i. - 7 - Hòa bình Kính t hưa quí v ị ! H òa bình là không có s ự s ợ hãi b ạ o l ự c, không có chi ế n tranh (hay nói cách khác là v ấ n đ ề xung đ ộ t b ạ o l ự c, chi ế n tranh c ầ n đư ợ c hóa gi ả i) ; là s ự bình an, vui v ẻ c ủ a loài ngư ờ i T ừ kho ả ng nh ữ ng năm 1990 đ ế n nay , ngư ờ i ta nghĩ r ằ ng “ toàn c ầ u hóa ”, hi ệ n đ ạ i hóa s ẽ giúp các qu ố c gia trên th ế gi ớ i hư ớ ng t ớ i “ hoà b ình, ổ n đ ị nh, phát tri ể n ” ; t ạ o ti ề n đ ề cho vi ệ c thành l ậ p các t ổ ch ứ c chính tr ị h ợ p pháp nh ằ m b ả o v ệ các quy ề n và l ợ i ích c ủ a con ngư ờ i ; cho phép t ự do hoá thương m ạ i phát tri ể n, cho phép các t ậ p đoàn kinh t ế l ớ n vươn t ầ m ả nh hư ở ng t ớ i m ọ i khu v ự c, vùng, l ãnh th ổ trên th ế gi ớ i đ ồ ng nghĩa v ớ i vi ệ c gi ả i quy ế t v ấ n đ ề vi ệ c làm, nhân công lao đ ộ ng t ạ i ch ỗ , giá thành s ả n ph ẩ m... thúc đ ẩ y quá trình c ả i cách, đ ổ i m ớ i nâng cao hi ệ u qu ả c ạ nh tranh trên th ị trư ờ ng ; cho phép m ở r ộ ng cơ h ộ i giao lưu, h ọ c t ậ p, ti ế p c ậ n và ti ế p thu nh ữ ng thành t ự u khoa h ọ c, k ỹ thu ậ t tiên ti ế n,... gi ữ a các vùng dân cư v ớ i nhau ; c ho phép ngư ờ i dân ở m ỗ i qu ố c gia ti ế p xúc v ớ i phong t ụ c, t ậ p quán, ngôn ng ữ , ngh ệ thu ậ t, nét đ ặ c trưng tác thành b ả n s ắ c dân t ộ c ; s ự ti ế p xúc, giao lưu văn hoá đó làm g i ả m d ầ n nh ữ ng khác bi ệ t, t ạ o nên s ự hi ể u bi ế t l ẫ n nhau ; l ố i s ố ng cũng nh ờ đó phong phú, đa d ạ ng và c ở i m ở hơn. .. , hi v ọ ng ni ề m an vui, hòa ái đư ợ c lan t ỏ a trên kh ắ p hành tinh. T uy nhiên, cu ộ c chi ế n N - U đã khi ế n xu hư ớ n g toàn c ầ u hóa b ị ch ậ m l ạ i, b ị xáo tr ộ n; c ạ nh tranh v ề kinh t ế hi ệ n nay đang có xu hư ớ ng h ợ p nh ấ t v ớ i c ạ nh tranh v ề chính tr ị , đ ạ o đ ứ c và m ộ t s ố y ế u t ố khác , chuy ể n hóa thành cu ộ c c ạ nh tranh toàn c ầ u nh ằ m m ụ c đích giành v ị trí th ố ng tr ị Và t rư ớ c s ự b ấ t ổ n c ủ a các cu ộ c c ạ nh tranh v ề kinh t ế , chính tr ị và đ ạ o đ ứ c , m ố i lo s ợ v ề nguy cơ xung đ ộ t b ạ o l ự c , chi ế n tranh có th ể n ả y sinh trên th ế gi ớ i đang gia tăng , nhi ề u qu ố c gia đã tăng cư ờ ng chi ế n lư ợ c phòng th ủ qu ố c gia, tăng ngu ồ n l ự c đ ầ u tư cho quân s ự , vũ khí. Đó là đi ề u c ự c k ỳ b ấ t an lành cho th ế gi ớ i - “ H òa bình , ổ n đ ị nh, phát tri ể n” đang là đi ề u r ấ t mong manh trên th ế gi ớ i này Ôi, nh ậ n lo ạ i! Chúng ta nên làm gì đây? Ph ả i có cách gì đó đ ể hóa gi ả i nh ữ ng b ấ t an này, đ ể nghĩ đ ế n m ộ t tương lai nhân lo ạ i đư ợ c hòa bình và ph ồ n th ị nh phát tri ể n Quí v ị nhìn nh ậ n th ấ y th ế nào v ề các v ấ n đ ề xung đ ộ t b ạ o l ự c , chi ế n tranh ? N ế u quí v ị nhìn xuyên vào các lý do, di ễ n bi ế n và k ế t c ụ c c ủ a nh ữ ng cu ộ c xung đ ộ t b ạ o l ự c , chi ế n tranh thì quí v ị có nh ậ n ra r ằ ng: B ả n ch ấ t th ự c s ự c ủ a xung đ ộ t b ạ o l ự c , chi ế n tranh là gì không? Vâng, chúng ta có th ể th ấ y b ả n ch ấ t th ự c c ủ a chúng đó là tranh giành / ủ y nhi ệ m tranh giành /lo s ợ tranh giành (tranh giành đ ể chi ế m h ữ u, đ ể bá ch ủ ... v ề c ả nh ữ ng th ứ h ữ u hình và vô hình). Xung đ ộ t chi ế n đ ấ u trong loài v ậ t đó là s ự tranh giành v ề th ứ c ăn, nư ớ c u ố ng, nơi ở , b ạ n tình, bá ch ủ b ầ y đàn,... Xung đ ộ t chi ế n đ ấ u b ạ o l ự c c ủ a tr ẻ em mang b ả n ch ấ t là s ự t ranh giành v ề đ ồ chơi, đ ồ ăn, đ ồ u ố ng, nơi ở , b ạ n chơi, ... Xung đ ộ t b ạ o l ự c c ủ a ngư ờ i l ớ n mang b ả n ch ấ t là s ự tranh giành v ề quy ề n, ti ề n, thanh danh, b ổ ng l ộ c, tình c ả m , d ụ c ái, ... dư ớ i danh nghĩa cá nhân, t ậ p th ể , ... Chi ế n tranh c ủ a loài ngư ờ i mang b ả n ch ấ t là s ự tranh giành ở m ứ c đ ộ tinh vi - dùng b ạ o l ự c vũ trang (quân s ự và vũ khí) tranh giành v ề lãnh th ổ , lãnh h ả i, lãnh không (lãnh đ ị a: trên đó, g ồ m: con ngư ờ i, đ ấ t đai, tài nguyên thiên nhiên, ... ) dư ớ i danh nghĩa qu ố c gia/dân t ộ c/tôn giáo... đ ể giành gi ậ t , phân chia quy ề n l ự c, quy ề n s ở h ữ u, quy ề n ki ể m soát/qu ả n lý /bá ch ủ , giành s ứ c ả nh hư ở ng, ủ y nhi ệ m quy ề n bá ch ủ ... Như v ậ y, mu ố n hóa gi ả i đư ợ c xung đ ộ t b ạ o l ự c, chi ế n tranh ; chúng ta c ầ n thi ế t ph ả i hóa gi ả i đư ợ c v ấ n đ ề tranh giành c ủ a loài ngư ờ i. T ừ xưa đ ế n nay, chúng ta v ẫ n có quan đi ể m: Bên chi ế m đư ợ c, giành đư ợ c đư ợ c coi là m ạ nh, ... là th ắ ng th ế ; bên b ị chi ế m, không chi ế m gi ữ l ạ i đư ợ c b ị coi là y ế u/nh ỏ bé thì ph ả i ch ị u nhún như ờ ng... và r ằ ng quy lu ậ t “ đ ấ u tranh sinh t ồ n ” .... là phù h ợ p v ớ i c ả loài ngư ờ i, cho nên khi mà các v ị /qu ố c gia.... đư ợ c coi là có s ứ c m ạ nh vũ trang s ẵ n sàng răn đe/hăm d ọ a, đi đánh chi ế m, vơ vét ngu ồ n l ự c c ủ a ngư ờ i/qu ố c gia khác,... đ ấ ng anh/ch ị xưng vương, xưng hùng, xưng bá... th ấ y th ế này th ế kia là có quy ề n đưa ra, chúng tôi c ầ m quy ề n ở khu v ự c này chúng tôi có quy ề n quy ế t đ ị nh t ấ t c ả , r ằ ng đ ộ c l ậ p dân t ộ c, toàn v ẹ n lãnh th ổ , lãnh h ả i, lãnh không là b ấ t kh ả xâm ph ạ m.... và chi ế n đ ấ u đ ể b ắ t k ẻ khác quy ph ụ c..., n ế u k ẻ khác lôi kéo, xúi gi ụ c, đe d ọ a ... thì chúng tôi s ẽ tìm cách tiêu di ệ t... Quan đi ể m này nghe có v ẻ “ h ợ p t ự nhiên ” . Tuy nhiên, chúng ch ỉ nên h ợ p t ự nhiên và ch ỉ nên s ả y ra t ừ quá kh ứ cho đ ế n hi ệ n nay, chúng ta ch ấ p nh ậ n đi ề u đó, c ả m thông cho t ấ t c ả các bên tham gia nh ữ ng cu ộ c xung đ ộ t v ũ trang, c ả m thông v ề nh ữ ng đi ề u t ồ i t ệ đã di ễ n ra đó. Nhưng, quí v ị có tin là đ ố i v ớ i loài ngư ờ i ti ế n b ộ , xã h ộ i ti ế n b ộ s ắ p t ớ i, loài ngư ờ i s ẽ có cách gi ả i quy ế t khác, t ố t đ ẹ p hơn không? Quí v ị nên tin là có Loài ngư ờ i nên th ử nhìn nh ậ n ra, đ ể mà vun đ ắ p đi ề u t ố t đ ẹ p cho hành tinh này. Chúng ta nên đ ồ ng ý v ớ i nhau r ằ ng: Ho ạ t đ ộ ng c ủ a loài ngư ờ i là ho ạ t đ ộ ng có ý th ứ c. Chúng ta không th ể như loài v ậ t đư ợ c. Ph ả i có cách nào đó