,% ' ■ . -V - - / - ,. :'^l i„, l î î i .« • # '; t ś i ’» . ^ . . '^ l - r  i ÿ ł \ ' j ’^ L ii} : - ^ i - •« / "? i ÿ e ¿ ^ V ,i ; ł ’ - i:fi - , ! ü ,: V i ' "Î - Í: Är, j f I - ^ ; i " ’ ....... ‘'..-'iiii- : . í p « K ^ 4 http://rcin.org.pl F J " ł£ -..:-* .._ .'...• .¡^ • - * w .' i^ - .h [tf^ i ą 1 1 1 ií¿ f l P H t I I f ,‘ w ë m ¡ •lii m I t p 9 P 'J x S s i Ł < ^ .tV'^ ^ ^ ^ ^ y :m ^ -:‘-*a^ P ^ T P ^ j il' m ®‘ 1 S S ^ I 1 ^ í í i í í T j 3 łA lS ' http://rcin.org.pl ■ . . ■ / P : - ■ D. 10. CAROL. CONR. OELRICHS f « COMIT. PALAT. CAESAREI. IVR. N A T. CIVIL. ET HIST. IVR. L IT T . PROF. ORD. IN. R E G ib à ACAD. G YMNASIO. PALAEO-STIZTIN. REGllS. BONAR- ART. SOCIETATIBVS. REGiOMONTI. F R A N C ^ AD. VIADRVM GRYPHISVVALD- ET. G O TTIN G . NEC. NON. ELECTORALI. M OGVNT. ACAD SCIENTIAR. VTIL. SDCiETATIBVSQVE. DVCALI- HELMSTAD. ITEMQVE. BREMENSI TEVTONICIS. ET. LATINAE. lENENSI. ADSCRIPTI L IB R t. V E T V S T IS S IM I. R A R IS S IM IQ V E CONSTITVTIONVM. ET. STATVTORVM : REGNI. POLONIAE s BIBLIOTHECA. SVA. EXSTANTIS ' ' PRESSA. RECENSIO (^VA C E L E B E R R I M O GYMNASIO. T H O R V N E N S I A , cbloLxviii. IN S T A V K A T O . A« v e r o , c b b x c iv , AM PLFFICATO MEMORIAM. PKIMAE. INSTAVRATIONIS. BIS. SAECVLAREM GRATVLATVR E I Q \'E .P E R E N N E M .F L O R E M .E T .B L A N D A .P R A E S E N T I .R E R V M .F A C I E ÄNTIQVISS1MARVM. IPSIVS. P O S S E S S I O N V M R E S T I T V T I O N E M R E ST IT V T A R V M Q V E . A E T E R N IT A T E M EX. ANIMO. l’ RECATVR TOTI. VERO. POLONIAE ID . M O X . E V E N IR E . Ä R D E N T E R . C V P I T (^VOD. DE. SVA. AETATE. OLIM- CECINIT. H O R A T I V S lam fides, et pax, et honot\ pudorque Prifcus , et ncgleBa redire virtus Audet^ apparetque beata pleno Copia cornu. PALAEO - STETINI APVD. GEORG. MATTH. DREVENSTAEDT. c b lo C C L X V III http://rcin.org.pl „ariifimum parirer atque p retiofifîîm um ty p o g ra p h ia e, v t videtur, Cracouianae certe e il m onum enturn ü b e r, in ipfa P olonia co r u o albo rai'ior,-^) in icriptioiiis lo c o , im agin em in folii primi prim a parte habens,rudi m a n u ,lig n o exfculptam , in eaque regem coronarum ied en tem , fcep tru m q ue m anu ten en tem , adftantibus d uob u s aliis v i r i s , apertum ipfi librum ofFerentibus, in inferiori denique im aginis á n g u lo , ad latus iiniftru m , P olon iae in fig n e repraefentans: in altera v e r o ciusdem fo lii parte h anc prae ie ferens infcrip tion em : Onfiitiitiönes et fiatiita vel Sintagmata pro- vincialia incliti regni polonie per fereniffimim principem et dominum Domininn Kazimirum primitm polonie regem: viagmm ducem litjpanie: riiljie: priipe que dorHinum et heredein 2C Edita et promiilgata ciiiiis proferto:multiplex et varia atque recóndita et altijjhna eru ditio in maximisquepads et belli negocijs exerciiatio Tmn veropro conditione et (iatu hominum vicia corripiełiti Q¿ii que terras tumultuantes et res nouas molientes: ad fi- dem et obfequium regiumfua opera rcdegit: atque paca tas et quietas tandem reddidit S ecu n d u m i ) H a n c f o u e t íc n te n tia iT i v . c . l o , d a n h o f f m a n n v s de tjpographiis earumcjue inieüs et increment, in regno Pol. et magno ducatu Lithuan. Dant, 1 7 ./0 . p. 3. v b i fim w l s t a n i s l a i s a r n i c h , i n v e r - f i o n c P o l o n i c a p r i i l l l c g i i de lihertate fcbolaßicorum^ a b v i a d i s l a o i a g k l l o n e a . c I d c c c c i d . i t i , t y p o - g r a p h o r u m (Cracouiae') i a m m e n t i o n e m f a c l e n t i s g r a u i s i b l o c c i f m u s l i t t e r a r i u s m é r i t o n o t a t u r . a ) I d i n d e f a c i l e p a t e t , q i i o d i n a m p l i f l l m a ( c r i p t o r u m P o l o n i a e r a r i o r n m r e c e n f i o n c , q u a m ^ I c n d i - d u m o p u s c e l l í í l i n i i M u i à n i m P o l o n i c a r u m f t a t o r i s , i o s e p h i a l e X - w d r i i a b l o n o w s k v , S . R , /. principis^ palatini Nouogrodenfts ^ i n i c r i p t u m : Mufaeum Polonum. Leopol.tj^z. 4 . a t q u e ’n u ć ł i u s e d i- t u m Ellfingae 1766. 4. t o m u m i c i l i c e t I I . iP S ivS Dijf. hiß. criticae de origine^ cultura^ per- feüiont denique Litteraturae S U u o -Foloniae ^ q u a e i b i d , e o d . i n 4 , p r o d i i t , f a c i e n s , e x h i b e t , n c m e n t i o q u i d e i n n o f t r a e c d i t i o n i s i n i e c l a , n e q u e c a , v t v i d e t u r , ib l le r t iiT im o a lia s r a r i o r u m P o l o n i a e liî ^ r o r u m i n d a g a t o r i , c e l . 1 0 . d a n . i a n o t z k i o i a t is c o g n i t a . C o n f , e iv s d k m Nachricht ion denen in dir Hoch ^Graeflicken ZKLVS»]Jehtn Bibiiotbfk fttb bindenden raren Fohlnijcben BiitberOf part. III, p, 109 , http://rcin.org.pl S ecu n du m folium cum tertio et quarto exbibet contenta ptimi Statutormn fic con cep ta , atque typ is expreíTa, p rovt hic lineae Ce inuicem excip iu n t: Series et numerns Titulornm [cu rubrica rum ordine operis fe fequentium fequitur D e c o n f t i t i i t l o n i b u s c t f t a t n t i s - I D e I i m i t i b u s tc i- m in is c t G x e n i t i c b u s t a in f l u u l o r u m q u a i n h e r e d i t a t u m - - II D e e o q i i o d q u i l i b e t n o b i l i s in c x p c d i t i o n c b e l l i c a í u b a l i q u o v e x i l l o í é lo c a r e t e n e t u r - I H D e i ll is q u i c o i i u i n c u n t u r i n i u d i t i o e t t c m e r a r i e d iíc e d u n t a b s q i i c a í l o r i s v o l ú n t a t e v e lfid e iu ír o i- ia c a u t i o n e l l l l D e r a p i n i s c t p i g n o r i b u s - - V D e e o q u o d p a t r c v i u e n t e f il iu s p r o p r i o í i g i l l o n o n v t a t u r - , - - V I D e í c u l t c t i s t a in íi ) i r i t u a l i u m q u a m í é c u l a r i u m p e r í b - n a r i i m e t i p í b r u m b e l l i c a e x p e d i t i o n e - ' V i l D e c l e r i c o f iu e í á c e r d o t e q u i p o f í i d c t b o n a p a t e r n a h e r e d i t a r i a - - V í l l D e d o m i n a b u s e t v i r g i n i b u s q u e c i t a n t a l i q u e m a u t c i t a n t u r a b a l i q u o - • I X D e p r o c u r a t o r i b u s í i u e i n t e r l o c u t o r i b u s c a u í a r u i n in i u d i t i o - - X D e i u d i t i b u s (ju d ic ib u s ') c u i u s ü b e t t e r r e X I D e p a ll a t in is ^ a i i d o m i r i e n f í c t c r a c o u i e n í i « X I I D e c e l e b r a t i o n e i u d i i i o r u i n - X l l l D e i u d i c i j s p e r t r a f t a n d i s ( d e e f l i n t e x t u ) X I I I ! Q u i s m o d u s e t o r d o f i t f e r u a i i d u s in p e r í b n i s v o c a n d i s a d i u d i c i i i m - • X V Q u i b u s i n l o c i s d e b e n t i u d i t i a c c l e b r a r i X V I Q u i b i i s t n o d i s m i n i f t e r i a l e s c i t a r e d e b e a n t , X V I I D e h ij s q u i i n o p i n a t e e t e x i n i p r o u i í u c i t a n t u r i n c u r i a r e g i s v e l a d i u d i t i u m e u o c a n t u r - X V l l l D e i n i a í T a v i l l a n o r u m p e r m i n i f t e r i a le s v e x a t l o n e X I X D e f u r e v t r n n i d e b e a t u r in í c q u i p « r v i c i n o s v i lla n o s De illo qui accuíatur de violenti» XXX De illo qui accuíatur de furto - ' XXXI De ciuibus vel mercatoribus aliqua ad prtfíam ven dentibus - - XXXII De hijs qui de nobilitate inculpantur XXXIII De eo qui vulnerat aliquem vitain íiiain defcndendo XXXIHI De illo qui accuíatur de furto apium et melliiiciorum xxxV De illo qui inuadit doniuni alterius manu violenta X X X V l De hijs qui in difcordia quadam leíós íe eíTe proponunt Et per partein adueríam fecus affirmatur XXXVII An teílibus in cauíis pro Juftis obici (obiict) poílit ex- coinmunicatio - XXXVIII De noininatione teftiuin - XXXIX De preícriptione - XXXX De illo qui tenet aliquam heredítatein in obligatione XLI De mullere maritata que habet hereditatem ratione dotis - - XLII De vidua habente hereditatem ratione dotis XLIII De illo qui in alterius hereditatem ponit íepes XLIIII De tutore orphanorum • XÍ.V De venditahereditate et media íbluta XLVI De mutuatione tritici vel alicuius rei XLVII De mcmorialis ííue patnjnthnt íblutionc XLVIII De fratribus in bonis paternis diuilis XLIX D e hijs qui cum flrepitu et Ímpetu ad iudicium veniunt - - XX De hijs qui conimittunt crimen aliquod autoritate et mandato íuorum fupcriorum - XXI N ullui díbet citari niíi per miniííerialem excepto vbi Ht pro crimine rccenti * - XXII De illo qui^extrahit ct procurât contra aliquem cita- tionem fine legitimo a£Íore - X X lll D e illis qui citantur ct funt in remotis partibus XXI! II De contumacibus per pignorationes punicndum XXV D e pignoratione ct modo pignorationis XXVI D e pena que Szyedmdtejyatb dicitur ' - XXVII D e contumatia aftoris - X XVI 1 1 D e hijs qui pro hereditate aut debitis citantur XXIX aut non - - L De membrorum mutilationc • LI De illo qui aOcrit íe iniuíle condemnatum LII De fratre ícniore preícripticnem negligente LUI De fratribus vnum molendinatorem habentibus LIIH De bonis dereli£lis poft mortem villanorum vel ci- uium - - L V De eqiii accommodatione - LVI De kemethone fiue ruílico alium occidente LVII De illis qui de homicidio accuíantur LVIII De illis qui cafu moriuntur - LIX De milite qui occidit militem • LX De illo qut occdit (occidit) matrem alicui LXÍ De fratricidio - - LXII )C 2 De 3) Abbreuiatin-as vero íeu compendia ícribcndi hic frequentiílima, qutim dudum typi hacc exprimentes ex officinis noftris typographicis exfulent, ante üculos hicponere haud potuimus. http://rcin.org.pl De híjs qni occidutu oliquem vel inutilant LXIII De vagantibus hinc inde et rapiñas committcntibus L X iiil Devocatione mininerialium ad confpitiendum aliquos occifos - - LXV’ De îûjs qui aliornnr ièmina eoruni depaicunt peco- ribus - - L X V l De illo qni agit contra aliquem iure tcutonico LXVII De inincmis damna inferentibus in frumentis LXVIII D e incendiarijs et exuiloribiis - LXiX De violenta virgin.et mii!. deflorat.(<^í<y?¿» textu )lX X De illis poil habcntes uis (Jus) teutiinicum cuni iitun- tur polonico - - LXXi (in textn haec inicriptio ita emendata legitur : Dt illis qui hébtntts ius teutoniturn S>tuntur polonico) De illü qui citatur contra faum priuileginm LXXll De villanis inuito domino alio iè fiibitientibus LXXIll De pueris annis diicretionis careiitibus LXXIlll De illo qui de furto aut alio crimine accuiàtur qui cum alias bone famé exiftit - LXXV De eo qui aliena recepit fine domini volúntate LX X V l De morfii canis ex alicuius incitatione LXXVl Í De extinñione cándele etvulneris incuffione LXX VllI De paftore ouiuni - LXXIX De ludo taxilioruni - LXXX De kiioribus taxillorum - LXXXI De terrigcnis ad bellum transeuntibus damna villa nis inferentibus - LXXXII De filijs qui moriente matrepetunt a pâtre portioncm niaternam aniequam iccundam vxoremducit LXXXI'I De profugis et furta committentibus LXXXIIII De vfuris iudeorum - LXXXV^ D eh ijsq u i in fikiis alicnis damna faciunt LXXXVI D e improperationibus LXXXVII De illis qui noéle alicuius frumenta iu campo recipi- imt - - LXXXVII! D e villani vulneratione • LXXXIX D e percuifionibus militum et nobilium XC De plantatione et inicrtionc pomerij XCI De aüqua re violenter re:cpta - XCH De cultura agri alicni XCIII D e receptione boum per violentiam XCIIII De feno violenter recepto - X CV D e frumcntorum receptione - XCVI D e golotii damna alicui facientibus X C V l! De hornine paupere diuitem per violentiam citante De-falcaftrationc vel graminum amputatione alicuius prati - C lI De vulneratione alicuius in ludo ' CIH De Hdciuflbria caurione - CIIH De vxore poil mariti mortem - C V De donatione virginum * C V I De violatore ñrate publice - C VII De alicuius rei inuentione • CVIIÍ De inculpatione xvlaJarJj per ipfîus dorainum CIX De icultetic emptione -, CX De diuifione fnàa corani amicis • CXI De furto et latricinio (latrocinio) CXII De pueris legitima etate carentibus CXIII De viduis et maritatis et earum preicriptione CXIUI Deillis quicalumnLoie de crim inehomicidiiaccuiàntuc cxv De ièntentia iniqua per iudicem lata (CXFI) CXI De eo quod iudex non dcbet redargui in prcicntia pallatini vel capitanci CXVII De pignoribns faciendis et pecoribus pellendis CXVIII D e illo qui ièntentiam iudicis redarguit CXIX De redarguçlone fubiudicis - " CXX D e moneta in regn o'túrrente - CXXI De eo quod milites et nobiles ad expeditionem belli- cam iùnt obligati ” CXXII De prefcriptione bereditatum CXXIII De tutoribus puerorum - CXXIIII De tutoribus orphanorum • CX X V De filia viuente pâtre dotata - CXXVI De vilationibus {^iolationibut') virginnm viduarum vcl maritatarum - CXXVII De illo qui tribus vicibus de furto fuerit conuidus CXXVIII De illo qui interfecit iumentum alicuius indomitum CXXIX De incidentlbüsfiluas vel^/4^/* vel alienas CXXX De iumentls indomitis paicendis fub cuitodia CXXXI De porcis fine fcropbis et eorum pafcuis liluefti ibus CXXXII D e illis qui porcos precio ad fîluam X C V ill D e illo qui ièntentiam caßclUni redarguit XCIX D e filio non emancipato - Ç D e villano miliii vel nobili plagam inferendo CI condncunt CXXXIII cxxxnii cxxxv cxxxvi cxxxvn CXXXVIII De citationibus fiendis per littcras et miniiterialem CXXXIX De dcbiro pecuniario - CXL De fidciuflbria cautions - CXLI De De treugis pacis profugo dandis De kemechone a fuo domino fugiente De mutuatione pecuniarnm per lúdeos De iàlariis officialium in iuditio exlftentium De cauiîs cnminalibus in abfèntia aftoris http://rcin.org.pl D c oblł}»ationibiis - C X L 1 I Dc occupflto in iuclitio qut ci'imeii mandato alccrius fc feciíTc proponit D c donatłonibiis - Dc preicriptionc pccorum vcl pecndnm De leliila vxore poft mortem mariti De forto pifcinarum vcl lacuiun D e famulis iii eontentione dorainum C X L 1 II CXU IIl CX LV CXLVI CXLVI 1 iuuantibiis CXLVIIIi De co qui alinucm coram iuditio rei in iuditio Vtílnc* i-aucrit - - C X L 1 X Dc eo qui coram regla m ageihtc aliqucm valueraiie rii vel gladiiun cxtraxcrit - C L De violentijs tiendis in pnbiilorwm venditionc CLI De CO quod villanus non dcbei unpignorai i pro pena domini fui - - CLII Dc CO quod pater non tenctnr ferrc iniqnitatcm filii ct econuerib Num. CLlIf) P raeterea in infcriptione libri com m em orata atque iam recenfita, adie£tafunt plura alia, C a s im ir i en im co n ititu iio n es excipit Ke¿iftrum libri fecundi. De transpontione termiiTorum I In qnibus mulicr marito mortuo fucccdat II In quibus vidua fuccederc poffit III D c orphanis - - IIll De pucris matre orbatis habentibus patrem V De co qui filios babucrit fupcrduxciitquc iecundam ................. VI V ll V IIÍ IX X XI XII x m XlIIl XV vxorem ct fillas propagaucrit D e filiabus carcntibus fratribus germanis D e tiitoribus virginum D e prcicriptionc pofrcfllonum D c calu iiniis in hcreditatibus failis De iimitibus ct term inis fiendis D c venditorc hereditatis Dc reieruatione aftorum ieu libro terrcilri De tcrminis particularibus celebrandis Dc mcmoriali alias pamyathne De vna queftionc alias zatoba plures pcribnas attin gente XVI Dc caufis qua» foli capitanci iudicare pcíTunt XVII Dc notari’s terreílribns - XVIII Dc iudcis ct corum pecunie ac^omodatione XIX Dc vitnperatione vnius nobilis per alium XX Dc vitupcrationc nobili illata a kemtthont XXI De libértate alicui ptr dominum conceíi'a XXII De ícultcto vcl k tm e th o n t a doinino fugicnte XXIII Dc ícultcto inytlli aut rcbclli - XXIIII De filuis ct lignis - XXV V)^kemtthom(it4¡ habentibus mellifitia autapium exami na in ncmoribus aiterius domini - XXVI Dc arnopirio-ct incendio iiluarum XXVII Dc renationibus Icporom - X X V III De vcnationibus cc'fuorum ct onagrornm XXIX De íeruis aut ancillis liberis QUiberis') XXX Dc fraternitatibus ciuitntum et rebus per pallfttinom ct capitancum ítatueudis XXXI P o ft q u em indicem h aec leguntur-* Tndplf liber^ fecmdus Statutorum illujlrijjtmis (iüuflrijjtíiüj prin- cipis et doñitni noftri vuladiflai Regis polonie 2C. p^*' ipfum E t Barones totius regni edita Cracouie et in ivartha con prmata. Sul^ anuo domini Miüéjimo ^uadringentejimó \ mcejimo tertio F in is h uiu s libri, m o re a n tiq u o , fíe eft indicatus: Explicit liber Secimdus Jtatutorum tetrefirium )( 3 D ein cep s http://rcin.org.pl D ein cep s ftatim in d ex con ten toru m Ubri tertii Statutorum fu b ieq u itu r, nulla praemiiTa inicnptione* D e coníeruatione Jurium ipfis terrigenis largitorum I D e obligatione caftrorum per Rcgiam mageftatem II D e itipendio per regem terrigenis txoluendo III De capitaneis ordlnandis (ordinandis) IIII D e dignitatibus conferendis - V D e iuditione (indiäione) iuditlorum capitaneorum V? D e articiilis per capitancos iudicandis VII De bnrgrabijs capitaneorum - VIII D e miniftratione iuris in aduentu regís in qliquem locum - - iX Quod nemo bonis fuis priuetur nifi iure conuiftus X D e terminis generalibus - XI D e terminis particularibus XII D e dilationibus terminorum - XIII D e memoriali alias pamyathne X illl D e reieruatione aftuum fiue libri terreftris X V D e controuerfijs rixofis vulgaritcr '«fpory X V I D e calumniatoribus - X V il D e pignorationibus * X V ill D e iudeis - • XIX D e limitibus inter bona nobilium et regie mageftatis XX De tenutarijs bonorum regalium in obligatione XXI De infcriptionalibus alias napykne ( in textu Icgitiir napyfne) - - XXII Dceoquodciuitatesnonfaciantaliquas inhibitiones ad forum ducendum - XXIII D eprofugis - - XXIIII De expurgatione infamie XXV De expeditione bellica - XXVI De iuribus terreftribus - XXVII D e vulneribus alicui illatis - XXVIII De paćtionibus regalibus (»» textu; exMÜioHibus) XXIX De iitteris regalibus iiidicare prohibentibus XXX De theolonatoribus - XXXI De lale terrigenis vendendo XXXII De vulneratione nobilis per ciuem * XXX III De ortulano a domino recedente XXXIIII De innouatione ct confirmatione iurium antiqnorum XXXV Incipit liber tertius, flatiitorum terreßrium Njefchewi- ßum (Nyefchewienßiimj per regem polonie kazamirnm Secundum et ipßus ba rones conßrmatorum H o c lib r o , v eteru m form u la; Expliciiint flat Ufa NjyrfchewienJia fin ito, alia ie q u u n tu r, q u oru m h aec eft in fcrip tio ; '\Ncipiunt articuli in conuentione none ciuitatis \corczin fa cii et conßrmatiper ferenijjtmiim prin fipem kazimirum fecundum a barones eins V ltim u s d en iq u e torius5if^í/^oníwi libri articulus fic eft con cep tu s ß ciuitatenfes et oppidani aliquo decreto __ \et flatuto pallatini contrarios et inobedien tes fe exhibuerunt huiusmodi pallatiniis habebit fa- cultatem renitentem fuo flatuto et ordinacioni pnnien dnm mutilandum iuxta antiquam confuetudinem. N ih il http://rcin.org.pl N ih il enim am plins Îèquitur, qunmiiis vh im i folii prim um latus ad dim i- dium dum taxac licteras habeat et alterum totum vacet. F o rm a libri efî:, quam v u lg o dicim us, ofla u a . C o n ß a t plaguîis V II ex^ traordinaria« tarnen m agnitudinis : quorum quidem quaeuiSjin prim is quatuor foliis, p ro feruando ord in e , iignatura h od ie con fu etaj munira e it: neque v ero editoris, n ec typ ograp h iî n ec tem p oris, n ec loci, quo prodiir, vlla fa£la eft m entio. N e - q ue n o s annum ed ition is huius, extrem ae om n in o raritatis ,* accurate definiré vale- m us. O m n es tarnen habet antiquiílim orum librorum chara£łeres. Infcriptio nimi* rum libri,non in fronte, v t iam ^ p ra m on u im u s, e il p o fita ,ied in auerfa eius parte. L itterae funt incultae, G oth icis M SC tis eius te m p o r is , in q uod artis typograp h icae o rig o incidir, quam fim illim ae. Initiales lib ro ru m , tirulorum , íe¿lion u m , litterae h ic neque im p reiïa e, neque ndfcriptae, n eq u e adpi¿lae funt : quaium etiam typi in libris, ftatim p o ft typ ograp h iam inuentam , publicatis, rarilfime cernuntur. N e c y paginae 4 ) Commémorât qiiidem ceł. h o f f m a n n v s f . /. f/ fe exemplar huius libri vidiiTc, cui in fine addita fuerint verba: Finis StAtutorum ngni Poloniae emendMiffime irrtprefforum, Vcrum, quum in noftro defint exemplari, de noftra caque antiquiori omnino editione cum non loqui, iatis patct, 5) HOFFMANNVS c, formam huius libri eife, quartam adfèrit : quod vel de fuo valeblt Exemplari, vcl de noltra tantum valcret^editionc, fi extcrnam libri, quem diximus form am , iblum ipcftarc eamque, ob magnitudinem chartac, pro 4ta, ac plagulas odo folÜs conftantcs, tune pro geminis, quas typographi, quotles ex arte loquuntur, Duerncn dicunt, habere vellemus, 6) De omiflloiiis huius caufljs > prima typographiae aetate, conferendus eil s e b a s t i a c i v n g e n d r e s in Disquißt, in notas charaHeriflic, librar, a typographiae incunahulis ad a, MD imprefforunty p. f. 7) Huius rei cauíTa eft, quod, ante typographiae inuentionem, peculiarc genus hominum, in litteris initialibus , codicibus manu exaratis clegantiifime arddendis, poftcaqne iiv libris impreifis, fit; exornandis, cflei occupatum, diilumque inde: Illuminatores. v. c , 10 . d a v , k o e h l e r v s in der An- rceifung fur reifende Gelehrte^ p. \8, In quibus iitteris figuras iàepius vidimus repracièntatas, a 4 antiquitatum, veterumque rituum intclligcntiam, multum facientes. N on hominum modo, ièd plantarum etiam , aliarumquc rerum effigies dabantur pićłae, auroque condccoratae. Quoties vero codices eiuxmodi oculis vfurpare licuit, quod in itinere noilro litrerario baud raro accidiffc;, nobis gratulamur* toties earn veterum valde admirati fnmus arten), qua tenues auri lamellas membranis ita impoiuerunt, vt vixinde ieparari qucant: fuper quas deinceps variegatis coloribus pingere confueuerunt, qnod artificiutn ccl. b v k c . g © t t h . s t r v v i v s in ASis litt, e MSCtis erut. fafc. I. p.\o, hodie inter res dcperditas, vel ficubi reftitutae, hand tamen in vulgus notas, nume- randum, rede, noftro quidem iudicio, ceniet. Inde ingens MSCtorwm, iis temporibus, pretium ! A t monachi, moniales, icribac publici, notarii olim difli, piftores, punftatores cet, ad quadra- ginta millia hom inum , qui in imperio iôlum Romano, ex librorum dcicriptionibus atque exor- nationibus viuebant, inuenta arte typographic», in extremam paupertatenf proieć\i, vel fame periiflent, nifi reliftus ipfis fuiflet a typographis labor aliquis in libris exornandr« iisquc adpin- gendis lirteris initialibus, vnde alimenta fumèrent vitae, Haec m.ixiine probabilis, nobis quidem, moris huius omittendi has litteras videtur efte ratio : quo de fàtis luculenter loquitur v. c . v v i l h . ERNEST. T E N T Z E L iv s in denen monathl. Vnierredttng. a. MDCLXXXXlI.p, Die Kubricken der Bücher^ ait, ^nd Capittelfamt denengrojfen Buthßaben rm/infapge derfelben^ find mit der Feder hinzugefchritben: ■welches altes im Anfangt der Druckerey zu gefcbehfn pfifgte, Nondum enim eo nos adduci paffi ill mus. http://rcin.org.pl ■ p a g in a e.n n m en s difłin£lae, n ec cu fło d es, i^u reclam iinres adiunt, q uod irerum ab ar- lis initio n on m inus n egligebiítur. Charta ed ition is noiŁrae,folidłtate arque denfitate, chartae ci, quae iam faecu lo XVÍ libfis im p ïim en d is p leru m q ue ad hibebatur,m ultum ancecedir. T o tu s liber caret v ir g u lis, quae alias c o m m a ta , atque ci c er o n i vocan tu r, et praeter pun£la et cola, diftin£lionum nihil reperitur. Signa diuifionis n o n o m n in o quidem hic exfulanr, rariííim e tam en funt adie¿l:a. Litterarum com p en - diis fiue abbreuiaturis contra abundar, irem quc erratis, ac lacunis. O rth o g m p h ia den iq u e, qualis in vetuíH lIim is libris d ep reh en d itur, H a ec om nia n un c Taris produn'T, hunc librum lamT^í^í^.AT.excuíum efl!e. V e- rum paullo p ropius a d h u ced itio n is tem p us p o t e í t indicari :f i q u i d e m ílatuta haeccASt- MiRi Nyefchewkiijtą a, c I d c c c c li i i i íancita, a .c b c c c c L X X X X V i ab a l b e r t o , regej. oloniae^ eíTe c o n fir m a r a , iisque alias l e g e s ac r e g i s a l b e r t i p r a e fa t i o n e m acceílíííb, teíHs efl: ipfe fu p r a excitatus h o f f m a n n v s : quae q u i d e m in noítra defu nc e d itio n e : q u od luculen- ter declarar, eam an te a. c b c c c c L X X X x v i in v u lg u s exiiíí'e, atque fic ioannem d e l a s k o , regni Polcmcellarium,\im(\ dici pofi"e p r i m u m ftatutorum r e g n i P olon iae editorem ,^® ) q u o d et d o m e íH c i, et exteri fcr ip r o r e s , vi>o ¿iuafi ore, adhuc c o n t e n d e r u n c , ^ q uos v er o o m n es erroris iam ílii c o n u id o s eflTe, fp e m in gred im u r certiííim am » íliiTuis, vt in eoium iremus ícnrentiam, qui fibi perfuaíúm habent, typos ¡nidales, fíne capitula res, vt dicunt, longe poA typographiae natales, aunó d e m u m c I d c c c c l x x x x eíFe inuentos; provt V . c, FRID . CHRIST, LESSERÜ in d e r H iß . d e r B u c h d r u c k e r ey ^ p . u S . aliisque vifum fuitr qunm alia- oinnia doceat v. c. lo. d a n . s c h o k v f l i n v s in V in d ic , ty p o g ra p h , p , p . t J a U e r i o , a s c h k f f e r o , M o - g u n tia e ^ a. cbccccLvii ctiin capitalibus littens pulcheiTÎinc iculptis et coloribus varicgatis, im- pçellb, itcmquc g v i l . d v j u í í d i R a t io n a li d i u in o r . ojftcior, qilod a. cbccçcLix ex officina f a v s t i ibidem prodiir, et nd^nnulLis etiam litteras capitales, partim ru b ro , partim coeruleo colore imprcilas habet. A tque, vel toti fallimur, vel aeque facili, qu id ? quod faciliori negotio typi maiores, (q u i qiioque, licct rudes, in hoc C o n ß itu tio n u m e t S ia tu to r u m r e g n i P o lo n ia e libro oßen- duntur) quam minores potúerunt fîngi: nifi in illis tantum ornatum, quantum litterae initiales in MSCtis habcbant codicibus, primis quidem, poft inuentam typographiam, typorum artificibus oiniiino haud facilem defideraiTent, aut eas, quas paullo ante diximus cauílas, in vel plane ad aliquod tempus omittendis, vel rarilïïmefaltem adhibeiidis litteris initialibus maioribus, quidam, primos inter, rcí¡>ex¡flent typographi. Alios contra, bac aetate, loco litterae maioris initialis, minorem interim in (patio a d pingendam exornandaniqiie illam iàtis am plo, vt ita facilior reddei’etur Icćtio, poiiiiife, non minus conftat, 8) Falluntur omnino fibi perfuadentes, a primis cxoitae typographiae annis, libros exicriptos fuiiTe accuratiilime : quum ex corum inipectinne patear contrarium, Atque fic vere icripfit pktr. v iC T O K iv s leü, lih. X X r i . cap. i i . Non facile dici poffe^ quam mendofe negligent erque hbri ohm excuß fuer int, ~ s ) c. l. / > 4 10) Edidit is ¡uíTit Ai.ïïXANDRr, regis Pol, ct cum approbationc ordinum ; Commune inclyti Poloniae regni priuilegium conßiiutionum et induituum publicitus àecretorum approh/7(orumque cet. Cracouiae eX officina 10. iiALLERi i^o6: fo l, Conf. çtiam hic v. c. 10. dan. ianotzky c. l, n) i)AV. bravnivs de fcriptorib. Pal. et Pruffiae p , i. lh'ENIVS ct strvVîvs in bibliothecis inris. ' PAŁA EO - S T E T IN I. L IT T E K I 5 LEICH IAN IS http://rcin.org.pl http://rcin.org.pl ;^ V í:^ff'llll^t'll lilflfftt^;"í í4 « i^ ftÉ Í Í K |!% 4 Í ^‘| Í | ' ’'í | ^ V ' ’ ' " ■ A ^ p l í, f ; ■ ., ■ : ^ ■ U | f jí ' ‘ i > ^ J ;:^ ft S' '■ ? \ ‘ . f " s t í f í ’ ; i ; ; 4 ! , : ;.:1' l i ' ' & l | ' ' \ ^ ' ^ '"; V:,. : '■ '- http://rcin.org.pl