Makro Baxış - Yanvar 2021.pdf - Farhad Panahov

Please enable JavaScript to view the full PDF

MAKRO BAXIŞ İqtisadiyyatın Şaxta babaya məktubu: Mənə vaksin gətir! Yanvar 2021 Bütün dünya 2021-ci ili vaksin ili kimi qarşıladı. Artıq yeni ilə addım atdığımızda bir neçə vaksinin COVİD-ə qarşı effek- tivliyi tunelin sonundakı işıq kimi görünməyə başladı. COVİD-19-un bütün dünyanı öz təsiri altına almasına baxmayaraq, vaksin yalnız bu prosesi tez və effektiv həyata keçirəcək ölkələri qismən də olsa iqtisadi və sosial baxımdan stabil vəziy- yətə gətirə biləcək. Bir çox ölkələrdə vaksinasiya başlamadığı halda bəziləri artıq bu prosesin öhdəsindən uğurla gəlməkdədirlər. Ümumilikdə bir ay ərzində Orta Şərqin kiçik lakin varlı ölkələri COVİD-i bu il yola salmaq üzrədirlər aparılan vaksinasiya prosesi 7 milyardlıq dünya Ən azı 1 vaksin dozası almışların payı 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% əhalisinin yalnız 55 milyonunu əhatə edib. İsrail 3.1 milyon Ötən il əsas problem kifayət qədər xəstəxana BƏM 3.2 milyon Birləşmiş Krallıq 9.3 mln yataqlarının olmaması idisə, bu ilin başlıca Bəhreyn 1.7 mln United States 25.2 mln problemi vaksin ehtiyyatları və onların əhaliyə Danimarka 0.2 mln çatdırılma sürətidir. Ölkələr arasında vaksinasi- Almaniya 1.9 mln İsveç .2 mln ya sürətində böyük fərq, geridə qalan region- İtaliya 1.3 mln larda yeni virus növlərinin yenidən Fransa .5 mln Kanada 0.5 mln yaranmasını yeni reallığa çevirmək təhlükəsini Dünya 55.3 mln yaradır. Bu ilin dünya iqtisadiyatının inkişaf Mənbə: Finkorp, Our World in Data mexanizmi ötən il olduğu kimi virusun dina- mikasından asılıdır. Azərbaycan: Rəqəmlər mənasını itirəndə Mərkəzi Statistika Komitəsinin son nəşrinə əsasən Azərbaycan iqtisadiyyatı 2020-ci ili 72.4 milyard manat ÜDM göstəri- cisi ilə yekunlaşdırdı. Ən maraqlı məqam isə odur ki, Statistika Komitəsinə görə bu rəqəm 2019-cu ilə nisbətən 4.3% azalmışdır. Bu, 2019 ÜDM-ın 81.7 milyard manatdan 75.7 milyard manata qədər azalması anlamına gəlir. ÜDM Statistika Komitəsinin son nəşrinə görə 2019-cu ildə nominal ÜDM ilkin göstəricidən 6 milyard manat azaldıldı Nominal ÜDM, milyard manat 85 80 75 70 65 60 55 50 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Nominal ÜDM 2019 ÜDM-nin reviziyada itirilən hissəsi Mənbə: Finkorp hesablamaları, Mərkəzi Statistika Komitəsi Fərhad Pənahov göstəricilərinin reviziyası normal olsa da, bu dəyişiklik Pandemiyanın ilk aylarında monetar daralma ilk öncə 2019-da nominal göstəricinin azalması, 2020-ci müşahidə olunub Özəl sektora verilən kreditlər, milyard manat ildə isə deflatora görə uyğunlaşmış ÜDM-ın 4% artması 14 ilə nəticələnir. Pandemiyanın başlanğıcı Pandemiyanın ilkin günlərindən bizim yaxından 12 izlədiyimiz göstəricilərdən biri əhaliyə verilən kreditlər olub. İnkişaf etmiş ölkələr qrupunda iqtisadiyyata bir 10 neçə trilyon dəyərində pul daxil olduğu halda, Azərbaycanda pul kütləsi bir neçə ay ərzində trenddən 8 Jan-18 May-18 Sep-18 Jan-19 May-19 Sep-19 Jan-20 May-20 Sep-20 aşağı səviyyələrə salınmışdır. Aprel və May aylarındakı Mənbə: Finkorp, Azərbaycan Mərkəzi Bankı özəl sektor kreditlərindəki eniş lisenziyaları ləğv olun- muş banklarla ələqədar olduğu qeyd olunur. Bizim hesablamalarımıza görə, Azərbaycan bank sis- Azərbaycan Bank Sisteminin Əsas Göstəriciləri temi dekabr aynın göstəricilərinə əsasən nisbətən Səviyyə Nəzəri qayda sağlam durumdadır. Son göstəricilərə görə vaxtı Kapital Adekvatlığı keçmiş kreditlərin payı eniş trendinə davam edərək Kapital/Risk Əmsalı ilə ölcülmüş aktiv 46.6% > 12% noyabr ayında 6.3% səviyyəsinə enmişdir. Hesablama- Aktivlərin Keyfiyyəti Vaxtı keçmiş kredit/Toplam 6.3% < 5 - 9% larımıza və apardığımız həssaslıq testlərinə əsasən Xalis vaxtı keçmiş kreditlər/Kapital -5.2% < 100% bank sistemi vaxtı keçmiş kreditlərin 2 dəfə artmasına Gəlirlik aktivlərində ciddi dəyişiklik etmədən tab gətirə bilər. Aktivlərin gəlirliyi 1.8% > 0.5% Likvidlik vəziyyəti də kifayət qədər öztəminatlı Kapitalın gəlirliyi 12.1% 10 - 20% olduğunu göstərir. Ümumi bank sistemi 50%-lik depos- Kapitalın itirilmə riski it çıxarışını kredit aktivlərinə dəymədən icra etmək z-əmsalı 4.16 qabiliyyətindədir. Lakin ən ciddi problem bizim Likvidlik məzənnə riskinə həssaslıq testində üzə çıxdı. Sadəcə Likvid aktivlər/Toplam 14.4% 10 - 30% Likvid aktivlər/Qısa müddətli öhdəliklər 29.5% 10%-lik devalivasiya cəmi bank sistemini requlyarot- Məzənnə riskinə həssaslıq ların tələblərini qarşılamaq üçün aktivlərinə dəyişilik Xalis açıq mövqe/Kapital 114.7% < 20 - 25% etmək məcburiyyətində qoya bilər. 50%-lik devalvasiya isə bank sisteminin kapitalını 0-a endirmək təhlükəsini Mənbə: Finkorp hesablamaları, Azərbaycan Mərkəzi Bankı yaradır. Ümumilikdə isə Azərbaycanda bir çox iqtisadi statistik göstəricilərinin azlığı və fəaliyyətin böyük qisminin (2015-də 44%) kölgə iqtisadiyyatının payına düşməsi makro vəziyyəti anlamaqda ciddi maneələr yaradır. ABŞ: Pauel və Yellen birliyi Öncəki hesabatdan sadəcə bir ay keçsə də, baş verən hadisələrin sayı sanki xaotik Tramp erasının kuliminasiyası oldu. Yanvarın ilk günləri seçki nəticələri ilə razılaşmaq istəməyən kütlənin parlament binasına hücumu ilə başlasa da, pre- zident Baydenin iki həftə sonrakı andiçmə mərasiminə ciddi təsir etmədi. Halbuki, NBC kanalının keçirdiyi sorğuya əsasən səsverənlərin 35%-i Baydenin legitimliklə səsvermədə qalib gəldiyini düşünmür (respublikaçılar: 74%, demo- kratlar: 3%, digər:30%). Ondan sonra sabiq FES-in sədri Canet Yellenin ABŞ Xəzinədarlığına təyinatının formallaşdırıl- ması, FES və Xəzinədarlıq arasında daha da sıx həmkarlığın təməlini gücləndirdi. Xanım Yellenin akademik işlərinə və karyerasına nəzər saldıqda stimullaşdırıcı siyasətin lehinə olmağı çox da qeyri-adi hal deyil. Yeil Universitenin məzunu Keynes düşüncə məktəbinin fəal tərəfdarıdır. Belə ki, senat qarşısında çıxışında dövlət borcu haqda naratlığı anladığını qeyd etsə də, növbəti fiskal paketin vacibliyini ABŞ 2020-ci ili $3.3 trilyon büdcə kəsri ilə bitirdi. $2.4 trilyon vurğuladı. Və nəhayət yanvar ayının fiasko sonluğu maliyyələşdirmə FES tərəfindən edilib Trilyon $; Büdcə - 12 aylıq cəm; FES - əvvəlki ilə nisbətən dəyişiklik; son tarix - Dekabr 2020 hələ də davam edən Reddit investorlarının hedc- 3.0 fondlarla GameStop səhmi ətrafında tarixi qarşıdur- 2.0 2.4 ması oldu. 1.0 0.0 Baydenin prezidentliyi Senat və Nümayəndə Pal- -1.0 atasının da demokratların çoxluğu ilə seçildiyinə görə -2.0 -3.3 -3.0 “Blue wave” adlandırıldı. Bu isə öz növbəsində -4.0 Baydenin təqdim etdiyi Amerika Xilasetmə Planının 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 həyata keçirilməsini reallığa yaxınlaşdırır. Lakin Senatın Federal büdcə balansı FES-in balansında dövlət istiqrazları 50/50-yə bölünməsi səbəbindən (vitse-prezident Ka- Mənbə: Finkorp, FES, ABŞ Xəzinədarlıq Departamenti mala Haris heç-heçə vəziyyətində qərarverici səs verəcək) mərkəzçi mövqe tutan demokrat senatorların əleyhinə sesvermə ehtimalı planın hayata keçməsini təhlükə altında saxlayır. Yeni plan, dekabr ayında təsdiq olunmuş və əhaliyə $600 məbləğində yardım edəcək (ümumi məbləğ: $900 milyard) fiskal paketdən savayı, əlavə $1400-lıq yardım nəzərdə tutur. Ümumilikdə $1.9 trilyona başa gəlməyi planlaşdırılan stimul paketində işsizlik müavinəti həftəlik $400-a (öncəki $300 məbləğindən) qədər artırılaraq senytabr ayına kimi uza- dılacaq. Öncəki ayın Makro Baxış-da qeyd etdiyimiz Peter Ganong, P.Noel və J.Vavranın araşdırmalarına əsasən bu məbləğ işsizlərin 60%-nin əməkhaqlarından artıq gəlir əldə etməkləri ilə nəticələnəcək. Bayden prezidentliyinin mərkəzində iqlim dəyişikliyinə yönəlmiş siyasət durur. Bu istiqamətdə qəbul etdiyi ilk qərar- lardan biri dövlət strukturlarında 645,000 nəqliyyatın elektrik təminatlı vəsitələrə keçirilməsi oldu. Artıq trilyon sözünün adiləşdiyi zəmanədə bu və digər xərclərin ödənilməsi gələcəkdə vergilərin artılması ilə mümkün olacaqdır. O vaxta kimi isə FES-in dövlət borc istiqrazları alması maliyyənin əsas rolunu oynayacaq. Son rübdə ÜDM yüksələn virus rəqəmlərinə baxmayar- aq artım göstərsə də (əvvəlki rübə nisbətən) ili 3.5%-lik ABŞ-da Ümum Daxili Məhsulun 2021-ci ilin ortasında iqtisadi daralma ilə bitirdi. Qeyd edək ki, BVF-nun ok- böhrandan öncəki səviyyəyə bərpa olunması gözlənilir 2019-cu ilin sonuna indeksləşdirilmiş real ÜDM, BVF-nun 2021 yanvar nəşrinin gözləntiləri tyabr ayındakı gözləntiləri –4.3% olmuşdur. Bundan 120 əlavə olaraq 2021-ci ilin gözləntiləri 3.1%-dən 5.1% 115 səviyyəsinədək artırıldı. Son reviziya rəqəmlərinə 110 əsasən növbəti iki il ərzində $0.5 trilyon daha çox 105 məhsul istehsalı gözlənilir (oktyabr ayındakı 100 gözləntilərə nisbətən). Bu, 2019 ÜDM-in 2.8%-i 95 qədərdir. BVF-nun yanvar nəşrindəki gözləntilər 1.9 Çin ABŞ Avropa Birliyi 90 trilyonluq stimul nəzərə alınmadığına görə, həyatə 2020 2021 2022 keçiriləcəyi təqdirdə artıq 2021-ci ilin ikinci rübündə Mənbə: Finkorp, BVF fiskal paketin nəticələrini müşahidə etməyə başlayacağımızı düşünürük. COVİD cəmiyyətin həyatına təhlükə olaraq qaldığı müddətcə iqtisadiyyatın dirçəlməsini təhlükə altında saxlayır. Son rəqəmlərə əsasən ABŞ-da 53 milyon vaksin olduğu halda yalnız 32 milyonu insanlara inyeksiya edilmişdir (6 milyonu 2 doza qəbul edib). Bu isə vaksinlərin təhcizatı ilə insanlara vurulması prosesində olan ləngimənin göstəricisi ola bilər. Digər fərziyyəyə görə bu vaksinlər ilkin dozasını almış insaların ikinci dozası üçün saxlanılıb. Məzmun yalnız məlumat məqsədlidir. Qanun, vergi, investisiya, maliyyə və ya digər maraqlar üzrə tövsiyələr kimi qəbul edilməməlidir. Qiymətli kağızlara investisiya zamanı hər zaman risk yaranır. Səhmlərə, istiqrazlara, kapital bazarları fondlarına və digər maliyyə alətlərinə investisiya risklidir. Kapital qoyuluşları fərqli dövr və situasiyalarda risklərin artmasına gətirib çıxara bilər.