1 ननवेदन बफऩऺी श्र ी सवोच्च अदारतभा चढाइएको ननफेदन ऩत्र काठभाडौ जजल्रा, काठभाडौ भहानगयऩालरका, वडा नॊ. १४ करॊकी वस्ने डाॉसी नायामण येग्भीको नानत, अजग्नप्रसाद उऩाध्माम येग्भीको छोया वषष ५१ को डा. गणेश येग्भी...... ..१ बफरुद्द नेऩार सयकाय प्र धानभन्त्त्री तथा भजन्त्त्रऩरयषद्को कामाषरम, लसहदयवाय........................ १ नेऩार सयकाय गृह भन्त् त्र ारम, लसहदयवाय काठभाडौ....................................................१ नेऩार सयकाय, गृह भन्त् त्र ारम, प्र हयी प्र धान कामाषरम, नक् शार काठभाडौ.................... १ भुद् दा: ऩयभादेश / उत्प्प्रेषण सभेत । भ ननवेदक सवोच्च अदारत ननमभावरी, २०४९ फभोजजभ राग् ने दस् तुय नतयेको ननस्सा मसै ननवेदन साथ याखी नेऩारको सॊववधान को धाया ४६ तथा धाया १३३ अनुसाय मो रयट ननवेदन लरइ उऩजस् थत बएको छ ु । नेऩार प्र हयीभा खुल् रा प्र नतमोगगताद् वाया नमाॉ ननमुजक् त बएका प्र हयी सहामक ननयीऺ कहरू राई अन्त् माम ऩाने गयी कामभ यहेका कानुनी प्र ावधान फदय गयी सॊववधानको धाया १६ (१) (सम् भान ऩूवषक फाच्न ऩाउने हक), धाया १८ (१) (सभानताको हक) य (२) (क ु नै ऩनन आधायभा बेदबाव नगरयने हक), धाया २४ (ऩेशा य व् मवसामको आधायभा बेदबाव नगरयने हक), धाया २५ (सम् ऩवि आजषन गने हक), धाया २९ (१) य (२) (क ु नै सॊस्काय य प्र चरनको आधायभा गरयने शोषण ववरुद्धको हक), धाया ३४ (१) (श्रभको हक) य (२) (उगचत ऩारयश्रलभक य सुववधाको हक) सभेतका नैसगगषक भौलरक हकभा असय ऩयेको हुॉदा उजल्रखखत हक य अगधकाय प्र चरनको रागग धाया १३३ (२) य (३) अनुसाय जो चाहहने उऩमुक् त आदेश जायी गयी ऩाउॉ । १. ननवेदक ३० वषष प्र हयी सेवाभा कामषयत यही हारै सेवा ननवृि बएको ऩूवष प्र हयी वरयष् ठ उऩयीऺ क हुॉ । भैरे नेऩार प्र हयी, कानूनको शासन, कानूनको शासन ऩारना गयाउने सन्त्दबषभा प्र हयीका चुनौतीहरू जस्ता ववषमभा अध् ममन गयेको छ ु य “प्र हयी य कानूनको शासन” ववषमभा ववद् मावारयगध गयेको छ ु । करयव साढे ३ वषष सॊमुक् त याष् र सॊघ अन्त्तगष त मुयोऩ य अफ्र िका सभेतभा काभ गयेको छ ु । मसै ववषमभा भेया ऩुस् तक तथा ववलबन्त्न रेख, यचना प्र कालशत छन ् । क े ही रेख सवोच्च वाय काउजन्त्सर जनषर य न्त् मामदूतभा सभेत प्र का लशत छन ् । आप ू रे अध्ममन गये य बोगे अनुसाय प्र हयीका क े ही कभषचायीराई “Systematic and Institutional Exploitation” बएको प े रा ऩयेकोरे त्प् मसको सुधायको रागग अरू उऩाम नबएकोरे सम् भाननत सवोच् च अदारतको शयणभा आएको छ ु । 2 २. प्र हयी कभषचायीको छनौट य नमाॉ ननमुजक् त सम्फन्त्ध भा सॊसायभा ४ फ्र कलसभका व् मवस् थाहरू ऩाइन्त् छन ् । ऩहहरो Military Model, दोस्रो “ West Minister Model, तेश्रो Commonwealth Model य चौथो Mixed and Native Model । मसभध्मे नेऩाररे अवरम्फन गयेको प्र कृमा “ Westminster Police Model हो । मसराई Colonial Model ऩनन बननन्त्छ । मो Model नेऩार, बायत, ऩाफ्रकस्तान, वॊगरादेश, श्र ीरङ्का रगामत दक्षऺण एलसमा, थाइरैण् ड, भरेलसमा, लसॊगाऩुय रगामत ऩूववष एलसमा, दक्षऺण अफ्रिका, नालभववमा, नाइजेरयमा, जजम्फावे , भरावी टान्त्जाननमा, नाइजेरयमा, घाना, मुगाण् डा रगामत अफ्रिका का धेयै देशभा छ । ३. Colonial Model भा ३ तहभा प्र हयी कभषचायीको नमाॉ छनौट य ननमुजक् त गरयन्त् छ, प्र हयी जवान, जुननमय प्र हयी अगधकृत य लसननमय प्र हयी अगधकृतभा । मसभध् मे जुननमय प्र हयी अगधकृतभा गरयने नमाॉ ननमुजक् त नामफ ननयीऺक ( Sub Inspector , सहजताको रागग मस ऩश् चात ् सई सॊफोधन हुने) तहभा गरयन्त्छ । ‘सई’ राई ननजाभती सेवातप ष ‘याजऩत्र अनॊफ्रकत प्र थभ ’ वा ‘नामफ सुब् फा’ सयह भाननएको छ । सेनाभा मसको सभान तहराई सुवेदाय (Warrant Officer 1 st ) बननन्त्छ । ४. Colonial Model भा ‘सई’ दजाषभा लरने जुननमय प्र हयी अगधकृत तहको नमाॉ ननमुजक् त नेऩारभा बने प्र हयी सहामक ननयीऺक ( Assistant Sub Inspector , सहजताको रागग मस ऩश्चात असई सॊफोधन हुने ) भा गरयन्त्छ । असई ननजाभती तप ष को ‘याजऩत्र अनॊफ्रकत द् ववतीम ’ वा ‘खरयदाय’ य सेनातप ष जभादाय (Warrant Officer 2 nd ) सयहको ऩद हो । ५. नेऩारभा असई ऩदको रागग कजम्तभा ऩनन फाह्र कऺा वा Plus Two वा A Level वा Certificate Level ऩास गयेको शैक्षऺक उऩागध अननवामष छ । त्प् मो शैक्षऺक स् तय फाट सेनाभा “ सहामक सेनानी ” ( Second Lieutenant) हुन सफ्र कन्त् छ । सेक े ण् ड रेजटटनेन्त्ट सेनाभा “लसननमय अगधकृत” वा “ Third Class Gazetted Officer ” हो । मो ननजाभती सेवाभा “शाखा अगधकायी” वा प्र हयीभा “प्रहयी ननयीऺक ” सयह हो । सेनाभा सेक े ण् ड रेजटटनेन्त्ट य ननजाभतीको नामफ सुब् फाराई आवश् मक ऩने शैक्षऺक मोग्मता प्र हयीभा बने असईको रागग याखखएको छ । प्र हयीको असई य सेनाको सेक े ण् ड रेजटटनेन्त् ट हुनको रागग सभान शैक्षऺक मोग्मता य करयफ एक वषषको कडा तालरभ सभानरुऩभा गनुषऩछष । सुब् वाको रागग क े वर अलबभुखखकयण (ओरयन्त्टेशन कोषष) भात्र लरए ऩुग् छ । ६. मो प्र चरन कसयी सुरू बमो बन्त् ने तप ष हेदाष प्र हयी ऐन २०१२ फाट नेऩारभा प्र हयीको वैधाननक सुरु वात बमो । प्र हयी ऐनभा प्र हयी कभषचायीको नमाॉ ननमुजक् त क ु न क ु न तह, ऩदभा कसयी गरयने बन्त्ने व् मवस्था छैन । प्र हयी ननमभावरी, २०१५ नेऩारको ऩहहरो प्र हयी ननमभावरी हो । प्र हयी ननमभावरी, २०१५ को ऩरयच्छेद ३, ननमभ (१) (ख) (१) अनुसाय जुननमय प्र हयी अगधकृत तहको नमाॉ ननमुजक् त सई तहभा लरइने व् मवस्था गथमो । प्र हयी ननमभावरी २०१५ को ऩरयच्छेद ३, ननमभ (१३) (ख) अनुसाय जुननमय प्र हयी अगधकृतको नमाॉ ननमुजक् त सई हुनका रागग कजम्तभा एसएरसी अध् ममन गयेको हुनुऩने व् मवस् था गथमो । २०१९ सारभा मसभा सॊशोधन गरयमो । ऩरयच्छेद ३, ननमभ (१) भा सॊशोधन गयी नमाॉ ननमुजक् तभा जुननमय अगधकृत नै नलरने व् मवस् था गरयमो । तय मसको सॉगसॉगै सोही दपाभा प्र नतवन्त्धात्प्भक व् मवस्था थऩेय “असई य सई ऩदभा नमाॉ बनाा गननाऩने आवश् मकता देखेभा श्र ी ५ को सयकायरे गना सक्ने छ ” बन्त्ने व् मवस्था गरयमो । मसैभा टेक े य सयकायफाट सई को सट्टा असई लरने ग रयमो । प्र हयी ननमभावरी २०३३ 3 को ऩरयच्छेद ३, ननमभ (३) (ख) भा ऩुन: जुननमय प्र हयी अगधकृत तहभा नमाॉ ननमुजक् त गरयने य त्प् मो असई ऩदभा गरयने व् मवस्था थवऩमो । प्र हयी ननमभावरी २०३३ को ऩरयच्छेद ३ ननमभ (७) (ख) फभोजजभ असई ऩदको रागग शैक्षऺक मोग्मता बने “आइए” वा सो सयह हुनुऩने व् मवस् था गरयमो । सेनाको सेक े ण् ड रेजटटनेन्त् ट य ननजाभतीको सुब् फाको रागग आवश्मक यहेको सभान शैक्षऺ क मोग्मता सो सभमदेखख हारसम्भ ननयन्त्तयरुऩभा छ । हारको प्र हयी ननमभावरी, २०७१ को ननमभ (१२) य (४०) रे तोक े फभोजजभ अनुसूगच ३ (२) (ख) अनुसाय जुननमय अगधकृतभा असई ननमुक् त गरयन्त् छ य असई हुनेको रागग “भान्मताप्राप्त ववश्वववद्मारमफाट प्र भाणऩत्र वा सो सयह उततणा गयेको ” शैक्षऺक मोग्मता अननवामष छ । सॊवेदनशीर सुयऺ ा ननकामको क ु न क ु न तहभा नमाॉ ननमुजक् त लरने बन्त् ने व् मवस् था ननमभावरीको अनुसूचीभा भात्र उल् रेख हुनु य अनुसूगचको व् मवस् था ननमभ २११ अनुसाय “भन्त्रारमरे नेऩार याजऩत्रभा सूचना प्र काशित गयी अननसनचीभा रेखेको क न याहरू राई सभम सभमभा थऩ घट तथा हेयप े य गना सक् नेछ् ।” बन्त् ने व् मवस् था गरयनुरे मो Substantive Issue राई ननक ै हरुका ढॊगवाट लरएको प्र ष् ट देखखन्त् छ । ७. असई दजाषको रागग चाहहने शैक्षऺक मोग्मताफाट नै नेऩार सयकायका सफै ऺ े त्र का सुब् फा सयहका कभषचायीहरू ननमुक् त हुन्त् छन ् । उदाहयणको रागग याष्र फैंक रगामत सयकायी फैंकहरू , सयकायी सॊस्थान, स् वास््म , लशऺा, बफद् धुत प्र ागधकयण रगामतभा ५औ तह, जुन सुब् फा सयह हो, को रागग सोही शैक्षऺक मोग् मता अननवामष हुन्त् छ । कानूनभा प्र भाणऩत्र ऩढाई हुने वेरासम् भ न्त् माम ऺ े त्र का नामफ सुब् फाराई ऩनन मही मोग्मतारे भागगन्त््मो । क े न्त् रीम तथा स् थानीम तह को सफै सेवाभा मही असई हुन चाहहने सयहको शैक्षऺक मोग्मता नै नामव सुब् फा सयहको नोकयीको रागग तोफ्रकएको छ। ८. मो बफबेद फ्र कन य कसयी बमो बन्त्ने वायेभा अध्ममन गदाष तत्प्कालरन याज्म सॊमन्त्त्र भा प्र हयी प्र नत ऩूवाषग्र ह देखखन्त्छ । २००७ सारभा याज्म सिा ववरुद्ध रडेका ‘भुजक् त सेना’ नाभको बफरोही सभूह प्र हयीभा आएका गथए । भुजक् त सेनारे प्र मोग गने “जम नेऩार” अलबवादन स् वत: प्र हयी भा आमो । महह अलबवादन प्र हयीरे हारसम्भ प्र मोग गदै आइयहेको छ । ऩयम्ऩयागत याज्म सॊमन्त्त्ररे प्र हयीराई आॉप ु ववरु द् धको शजक्त भान्त्ने गथो । उक्त सॊमन्त्त्ररे याजा भहेन्त्रराई उक्साई २०१५ सारको आभ ननवाषचनभा दुई नतहाई जनभत प्र ाप्त रोकताजन्त्त्रक शजक्तराई तत्प्कार सयकाय हस्तान्त्तयण नगयी राभो सभम योकी सैननक ऐन २०१६ मुद् धस् तयभा ननभाषण य जायी गयेऩनछ भात्र स यकाय हस्तान्त्तयण हुने व् मवस् था गमो । मसै जनननवाषगचत सयकायरे प्र हयीको ननमभावरी वनामो । प्र हयीराई व् मवसामीक फनाउन ननभाषण गरयएको उक्त प्र हयी ननमभावरीभा ऩनन सोही ऩयम्ऩयागत याज्म सॊमन्त्त्र को गम् बीय असन्त् तुजष् ट गथमो । अन्त्तत: २०१७ सारभा “क ु ” बए ऩश्चात प्र हयीराई खुम् च् माउने भनोववऻान सभेतरे सेनाका भेजय जनयर ऺ े त्र ववक्रभ याणा राई गृहसगचव ननमुक् त गरयमो । मी भेजय जनयर ऺ े त्र ववक्रभ याणारे गृह भन्त् त्र ारमभा २०१७ भाघ देखख २०२० चैतसम्भ य २०२३ बार देखख २०२४ जेठसम् भ दुई ऩटक गृह सगचव बएय काभ गये । तत्प्कार “ऩब्लरक सशबास कशभसन कायवाही फन्देज तनमभ २०१७” जायी गयी रोक सेवा आमोगराई ननरम्वन गरयमो । “याजाको क ु ” ऩश्चात फनेको महह सयकायरे प्र हयीभा सई लरने ठाॉउभा असई लरने गयी सॊशोधन गर् मो । जनभत प्र ाप्त सयकायरे वनाएको ननमभावरीको अन्त्तभा सहह गने गृह भन्त् त्र ारमका का. भू. 4 सगचव जीननाथ रोहनी छन ् बने उक्त ऩूवाषग्र ही सॊशोधनभा सही गने तत्प्कालरन शाही सेनाका भेजय जनयर ऺ े त्र ववक्रभ याणा छन ् । ९. तत्प्कार प्र हयीराई अनुगचत ननमन्त्त्रण गनष ववलबन्त्न प्र मोग गरयए । २०१९ सारको अन्त्तनतय नेऩारभा नमाॉ य अक ै प्र हयी सॊगठन ऩनन गठन गरयमो “होभ गाडष” को नाभभा । तत्प्कालरन शाही सेनाको भातहतभा यहने गयी फनाइएको त्प् मो प्र हयी अन्त्तययाजष्रम प्र चरन सभेत ववरुद्ध गथमो । मसैरे मो प्र हयीराई क े ही ऩनछ खायेज गयीमो । त्प् मसका प्र हयी कभषचायीराई तीन फटालरएनभा ववबाजन गयी ऩशुऩनतप्र साद, फदषवहादुय य लसॊहनाथ गण फनाई सेनाभा सभावेश गरयमो । प्र हयी उऩय ननमन्त्त्रण याख्ने अरू धेयै तरयका अवरम्वन गरयमो । जस्तै प्र हयी प्र भुख य भागथल्रा हाकीभको सेवा अफधी सयकायरे चाहे थऩ हुने, प्र हयीराई अञ्चरागधशरे चराउने , लसननमय प्र हयी अगधकृतको छनौट रोकसेवा आमोगरे गने व् मवस् थाको सट्टाभा सयकायवाट फनाएको अक ै सलभनतरे गने (प्रहयी ननमभावरी २०१५ को ऩरयच्छेद ३ (३) राई २०१९ सारभा सॊशोधन गयी) । अको एउटा तरयका गथमो - सई भा लरने गरयएको जुननमय प्र हयी अगधकृतको नमाॉ ननमुजक् त असईभा लरने । असईराई सभान शैक्षऺक मोग्मता य तालरभ हुने सेनाको ऩद “सेक े ण् ड रेजटटनेन्त्ट ” बन्त्दा तीन तह तर य ननजाभतीको नामफ सुब् फा बन्त् दा एक तह तर हुने व् मवस् था गरयमो । मसै कायणरे गदाष असई हारसम्भ खरयदाय सह य नै छ । त्प् मसभा थऩ असई राई खयदाय बन्त्दा ऩनन अझ ऩछाडीको भमाषदक्रभभा याखखएको छ । १०. Service Jurisprudence को एउटा भूर लसद् धान्त् त “सयकायरे ज् मारादायी वा न् मूनतभ भजदनयी तनब् श् चत गनना ऩछा अन् मथा तल् रा स् तयका भातनस थोयै ज् मारा भा श्र भ गना फाध्म बई िोषणभा ऩदाछन ्” बन्त्ने हो । Principle of Social Justice को मसै लसद्धान्त्त अनुसाय सयकायरे दैननक ज् मारा दायी दय तोक े को हुन्त् छ । मस प्र मोजन रे हयेक जजल्राभा लसडडओको अध् मऺ ताभा सलभनत हुन्त् छ । तय प्र हयीभा असईको श्र भ ननयन्त्तय शोषण बई यहेकोछ । तत्प्कार जुननमय प्र हयी अगधकृतभा स् वइच््मारे नोकयी खाएको देखखने कनतऩमरे ववववध वाध्म तारे नोकयी नखाई नहुने बएको हुन्त् छ । असईहरू जानेय वा नजानेय थोयै तरव य सुबफधा लरन फाध्म छन ् । मो ऩूवााग्रहीही य अदनयदिॉ नीततको कायण सृब् जत असभानता हो । ११. जुननमय अगधकृतराई प्र हयीभा सॊगठनको भेरु दण् डको रु ऩभा लरन सफ्र कन्त् छ । मस दजाषरे सॊगठनका हात खुट् टा बन्त् न लभल् ने “हवल्दाय जवान ” राई टाउको बन्त्न लभल्ने “लसननमय अगधकृत” सॉग जोड् छ । मो दजाष नै अऩयाध अनुसन्त् धानको रागग स् थरगतरू ऩभा खट्छ । कनतऩम भुद् धाभा अनुसन्त् धान अगधकायी ऩनन हुन्त् छ । प्र हयी टुकडी खहटदा ऩहहरो कभाण् डय हुन्त् छ । प्र हयी ननमभावरी २०७१ को दपा ३४ अनुसाय “साधायण रेख ऩढ गना जान्ने मोग्मताका ” य अनुसूगच ३ (३) (ख) अनुसाय “आठ कऺा वा सो सयह ” शैक्षऺक मोग्मता का हवल्दाय / जवानको ऩहहरो कभाण्डय वा अलबबावकको रु ऩभा काभ गदषछ । मी नै जुननमय प्र हयी अगधकृतहरू तथाकगथत दलरतको जस्तो जन्त्भ य दोश्र ो दजाषभा यहन ऩुगेका छन ् । सेनाभा अगधकृत य ननजाभती सेवाभा सुब् फा सयह हुनुऩने कभषचायी खयदायको स् तयभा दरयएका छन । तथाकगथत दलरतहरू को सभानताका रागग सभमानुक ु र कानूनी प्र कृमा अवरम् फन बए जस्तै असईको हकभा ऩनन नमाॉ व् मवस् था हुन आवश्मक छ । असईराई Positive Discrimination चाहहदैन । Equality बए ऩुग् छ तय Formal होइन Substantive हुनु जरु यी छ । 5 १२. अगधकाॊशत ् भुरुकका लबलबआइऩी / लबआइऩीहरूको “वऩअसओ” खहटनै मीनै हुन । सम् भाननत अदारत य न्त् मामभूनतषको व् मजक् तगत सुयऺ ाको रागग खहटने ऩनन मीनै हुन । फवि भुनन अॉध् मायो जस्तो बएको छ छैन ववचायणीम छ । सम्भाननत अदारतफाट भनन ् हुनुऩछष । १३. मो अन्त्मामभा फोरी हदने ब् मजक् त हुॉदैनन ् । फाहहयका राई जानकायी य भतरफ हुॉदैन । प्र हयी लबत्र मो फगषको ऩहुॉच ऩुग् दैन । सम्फजन्त्धत व् मजक्तरे मो असभानता हटाउन प्र मास गये साॊगठननक कोऩबाजन हुने डय यहन्त्छ । तत्प् कार आप ू रे बोगेको मो वऩडाको सम् फोधन गनषको रागग ननफेदक सेवाननफृि बएऩनछ भात्र सम्भाननत अदारतको शयणभा आएको कायण ऩनन महह हो । भागथल्रा ऩदका रागग कनतऩम अवस्थाभा नमाॉ ऩद सृजना हुने य थवऩने बएको देखखन्त्छ तय २०१९ सारदेखख हारसम्भ ननयन्त्तय शोषण बोगगयहेको मो तहको सॊफोधन बएको छैन । सम्भा ननत अदारतरे हस्तऺेऩ नगये अव ऩनन हुॉदैन । १४. लभत्र याष्र बायतका १७ वटा क े न्त् रीम प्र हयी , २९ वटा प्र ान्त्ती म प्र हयी य ६ वटा स् ऩेसर टेरयटो रयमर प्र हयी का आआटना ऐन हुनुका वावुजुद अॊग्रेज रे वनाइएको प्र हयी ऐन १८६१ भौजुदा नै गथमो । बफलबन्त्न सभमका बफलबन्त्न लसपारयस फाफजुद नमाॉ ऐन नफनाइएकोरे ऩूवष डडजी (आइजजऩी बन्त्दा भागथल्रो ऩद ) प्र काश लसॊह रे बायतको सुवप्र भ कोटषभा रयट दामय गये । अन्त्तत: सन २००६ भा बायतको सुवप्र भ कोटषरे क े न्त् र य सफै प्र ान्त्तीम सयकायराई ननजश्चत भाऩदण्ड को नमाॉ ऐन फनाउने आदेश गमो । मसैको रागग Model Police Act ऩनन फन्त्मो । तथावऩ, क े न्त् रीम सयकायरे हढरा गयेकोरे अदारतरे आटनै न्त् मामागधशको अध्मऺताभा “ Implementation Monitoring Committee” फनाई कामाषन्त्वमन गयामो । सन २०१८ सम्भ बायतका १८ प्र ान्त्त रे सोही ऐन रागु गये, अन्त्म क े हीरे Executive Order जायी गयेका छन ् । Prakash Shingh Vs Union of India भुद् धाभा बायतको सम्भाननत सवोच्च अदारतको बूलभका सॊसायक ै प्र हयीको इनतहासभा एक भहत्प् वऩूणष “ Judicial Activism ” भाननन्त्छ । प्र स् तुत रयट जायी हुन सक े सॊसायभा नेऩारको न्त् मामऩालरका य सभग्र नेऩार रे नै “ Police Jurisprudence ” तप ष अको सम्भान ऩाउने ननजश्चत छ । १५. कानुन Just ( न्त् मामऩुणष) , Fair (भनालसव) य Reasonable (तक ष सॊगत) हुनुऩछष बन्त्ने लसद्धान्त्त Rule of law को आधायबूत लसद् धान्त् त हो जुन AD Dicey भाप ष त करयव डेढ सम वषष अगाडड नै आमो । करयव दुई सम वषष अगाडड नै सन १८०३ को अभेरयकाको Marbury vs Medician भुद् दाभा अफैधाननक कानुनराई न्त् मामारमरे अवैध घोषणा गनष सक्ने लसधान्त्त स् थावऩत बएको छ । अभेरयका क ै सन १८०८ क ै Yick Vs Hopkins भुद् दाभा आटना नागरयक भात्र नबई बफदेशीराई ऩनन व् मवसाम सञ्चारन भा असभान व् मवहाय गनष हुॉदैन बन्त् ने लसद् धान्त् त स् थावऩत छ । नेऩारको हकभा सम् बु प्र साद सञ् जेर ववरु द् द नेऩार सयकाय सभेतको ननणषम नॊ.७८७६, ने.का.ऩ. २०६४, अङ्क ९ भुद् धाभा ; “क न नै कानूनद्वाया त् मस्तै स् तय अवस्था य हैशसमतका व् मब्क्तहरु फीच एउटाको तनरनाभा अकोराई क न नै वविेष सनववधा वा सॊयऺ ण गनना य अकोराई त् मस् तो वविेष सनववधा वा सॊयऺ णफाट वब् चचत गरयनन सभानता सम् फन् धी सॊवैधातनक हकको ववऩयीत बै उक् त कानून सॊववधानको सभानता सम्फन्धी व् म वस् थासॉग असॊगत बएको भान् ननऩने”, “क न नै खास आवश् मकताको ऩूतताको रागग वा क न नै खास सभस् माको सभाधानका रागग क न नै कानून फनाइन् छ य सो कानून त् मस् तै अवस् था , हैशसमत य स् तयका व् मब् क् तहरू राई छ न ट् टै वगॉकयण 6 गयी कसैरे वढी सनववधा य सॊयऺ ण ऩाउने य ती भध् मे कसैरे कभ सनववधा वा सॊयऺ ण ऩाउने वा त् मस् तो सनववधा वा सॊयऺ णफाट वब् चचत गने गरयन् छ बने त् मस् तो कानून स् वबावैरे सभानताको हक ववरु द् धको कानून भान् ननऩनै, “कानून फनाउॉदा कसैराई रागू हनने य कसैराई रागू नहनने गयी फनाउन त् मस् तो कानून फनाउननको खास फोधगम्म कायण ( Intelligible differentia ) य सो कानूनद् वाया प्र ाप् त गना खोब् जएको उद् देश् मसॉग त् मस् तो पयक गनना ऩनााको वववेकऩयक सम् फन् ध ( Rational nexus or objectivity) हनननऩने” जस्ता लसद्धान्त्त प्र नतऩादन बएका छन । हाम्र ो भुरुकरे हस् ताऺ य गयेका भानव अगधकायका ववलबन्त्न दस्तावेजहरू भाप ष त मो बफषम अझ भौराउदै गएको छ । मस् ता कानूनी लसद् धान्त् तहरू धेयै छन ्, जुन वहसका क्र भभा ऩेश गने छ ु । १६. मो रयट जायी गरयए प्र हयीका जुननमय अगधकृतभा आकषषण वढ् ने छ । मोग् म व् मजक् त प्र हयीभा आउने छन ् । याम्र ा अनुसन्त् धानकभॉ य सुयऺ ाकभॉ ऩाइने छ । प्र हयीको भनोवर य प्र बाफकायीता फढ्ने छ । सभग्र देश य जनता राबाजन्त् वत हुनेछन ् । सम्भाननत अदार तफाट प्र हयीका कनतऩम भुद् धाभा “व्महोया भनाशसवै छ, ऐनभा सभावेि गनना” बन्त्ने भनसामका आदेश बएको देखखन्त्छ । मस्ता आदेशभा ऐन फन्त्ने कहहरे? सभावेश हुने वा नहुने? कसयी हुने? जस्ता अननजश्चतता य अनन्त्तता हुन्त् छ । मसैरे दशक बन्त्दा अगाडडका मी आदेशको हारसम्भ ऩारना बएको छैन । १७. अत् हयेक हदन जुननमय प्र हयी अगधकृतहरू को अफभुल् मन बई यहेको, ठुरो सॊख् माका प्र हयीरे नोकयी छोडडयहेको, प्र हयीको आकषषण घहटयहेको, याम्रा ब् मजक्तहरू आउन हहजच्कचा एको, सभग्र जुननमय अगधकृतको भनोफर गगयेको य ननयासा छाइ यहेको अवश्थाराई भध्मेनजय गदै करयव आधा ववश्वरे अवरम्वन गयको Colonial Model भा अन्त् मत्र क ु नै ऩनन देशभा नबएको, २०१७ सारको ‘क ु ’ को जरयमाफाट जन्त् भेको, ननयॊक ु स याज्म सॊमन्त्त्ररे प्र हयी राई खुम् च् माउने बफचायरे ल् माइएको, तत्प्कार रोक सेवा आमोग ननरम्फन गयी गृह सगचव फनेका आभॉका जनयररे लसपारयस गयी लबत्र् माइएको, तत्प्कारको याज्म सॊमन्त् त्र रे ऩूवाषग्र ह देखाएको, तत्प् रो दजाषको ऩहुॉच नननतगत तहभा नऩुग् ने बएकोरे हारसम् भ छाॉमाभा ऩयेको, २०१९ देखख सॊस्थागत बई अऩहेलरत अवस्थाभा यहेका असई राई जानी वा नजानी य अदूयदशॉ नीनतरे हुन ऩुगेको Systematic and Institutional Exploitation हटाउनको रागग देहामवभोजजभका आदेश गरयऩाउन सम् भाननत अदारत सभऺ सववनम ननवेदन गदषछ ु । (क) प्र हयी तनमभावरी, २०७१ को अननसूची (३) को खण्ड (२) भा यहेको “प्रहयी सहामक तनयीऺक ऩदको रागग” बन्ने व् मवस्था फदय गयी सो स् थानभा “प्रहयी नामफ तनयीऺक ऩदको रागग ” बन्ने व् मवस्था प्र ततस्थाऩन गनना य सोही अननसायको व् मवस्थाऩनको रागग नमाॉ तनमनब् क् त, ताशरभ, भूल् माॊकन रगामत सम्फब्न्धत सफै स् थानभा आवश् मक व् मवस् था शभराउनन। (ख) भान्मताप्राप्त ववश्वववद्मारमवाट प्र भाणऩत्र वा सो सयह उततणा गयेको िैक्षऺक मोग्मतारे प्र हयीभा खनल् रा प्र ततमोगगता द् वाया नमाॉ तनमनक् त बएका फहारवारा य हार छनौट हनॉदै गयेका असईहरूराई नामफ सनलफा सयहको भमाादा य सनववधा ददनन य सोही अननसायको सभाननऩाततक य वववेकऩूणा व् मवस्थाऩन शभराउनन । 7 (ग) सॊवेदनिीर सनयऺ ा तनकामको क न न क न न तहभा नमाॉ तनमनब् क् त शरने बन् ने व् मवस् था प्र हयी तनमभावरीको अननसूचीभा भात्र उल् रेख हननन य प्र हयी तनमभावरीको तनमभ २११ अननसाय ‘भन्त्रारमरे नेऩार याजऩत्र भा सूचना प्र काशित गयी अननसनचीभा रेखेको क न याहरू राई सभम सभमभा थऩ घट तथा हेयप े य गना सक्नेछ् ’ बन् ने व् मवस् था यहेकोरे मो सायबूत ववषमराई तनक ै हरनका ढॊगवाट शरएको प्र ष् ट देखखन्छ । मसथा मो व् मवस्थाराई प्र हयी ऐनभा नै सभावेि गनना । (घ) ऐनभा सभावेि गनना बन् ने आदेिभा ‘ऐन कदहरे फन्ने य फनाउने ’ जस्ता अनन्त ता य अशसशभतता यहन सक् ने हनॉदा नमाॉ प्र हयी ऐन जायी नहनने वेरासम् भ नेऩार प्र हयीभा खनल् रा प्र ततमोगगता द् वाया नमाॉ तनमनक् त बएका य हार छनौट हनॉदै गयेका असईहरू राई आजैका शभतत देखख ‘नामव सनलफा’ सयहको भमाादा य सनववधा ददई सोही अननसायको सभाननऩाततक य वववेकऩूणा व् मवस् थाऩन शभराउनन । १८. मो रयटराई अग्र ागधकायभा याखख सुनुवाइ गयी ऩाॉउ । १९. २०१९ देखख सॊस्थागत बई अऩहेलरत अवस्थाभा यहेका अ सईराई जानी वा नजानी य अदूयदशॉ नीनतरे हुन ऩुगेको Systematic and Institutional Exploitation रे तत्प् कार क ु नै एक प्र हयी कभषचायीको हक अगधकायको प्र त्प् मऺ हनन ् गयेको नदेखखएरा तय मसरे करयव ६ हजाय असईहरु राई प्र नतहदन, प्र नतऺ ण ननयन्त् तय अऩूयणीम ऺ नत ऩुमाषइयहेको छ । मसथष मो भनद् दाको अब् न् तभ टनङ् गो नराग् ने फेरासम्भ को रागग नेऩार प्र हयीभा खनल् रा प्र ततमोगगता द् वाया नमाॉ तनमनक् त बएका य हार छनौट हनॉदै गयेका असईहरू राई आजैका शभततवाट ‘नामव सनलफा’ सयहको भमाादा य सनववधा ददनन बन्त्ने अन्त्तरयभ आदेश सभेत जायी गरय ऩाउॉ । २०. मो भुद् दाभा भ आप ै सभेतरे फहस ऩैयवी गने छ ु । थऩ प्र भाणहरू फहसका क्र भभा ऩेस गने छ ु । तथावऩ, देहामफभोजजभका कागजात हार नै सॊरग्न गयेको छ ु । क. प्र हयी ननमभावरी २०१५ जसभा प्र हयीभा जुननमय अगधकृतको नमाॉ ननमुजक् त सई दजाषभा हुने उल्रेख बएको छ य सो ननमभावरी रोकताजन्त्त्रक ऩद्धनत फभोजजभ का.भू. गृह सगचव जीवनाथ रोहनीरे ऩेस गयेको देखखन्त्छ । ख. प्र हयी ननमभावरी २०१५ भा बएको २०१९ सारको ऩहहरो सॊशोधन, जो तत्प् कार गृह सगचव बै काभ गयेका भेजय जनयर ऺ े त्र ववक्रभ याणारे रे ऩेस गयेको देखखन्त्छ य जसभा प्र हयीको जुननमय प्र हयी अगधकृत दजाषभा सयकायरे चाहे अनुसाय सई वा असई दुफै ऩदभा लरन सफ्र कन्त् छ बन्त् ने उल्रेख छ । ग. प्र हयी ननमभावरी २०३३ जसभा प्र हयीभा जुननमय अगधकृतको नमाॉ ननमुजक् त असई दजाषभा हुने बन्त्ने देखखन्त्छ य सो असई ऩदको रागग ‘आई ए’ वा सो सयह अननवामष शैक्षऺक मोग्मता चाहहने उल्रेख छ । रयट ननफेदक डा. गणेश येग्भी अगधवक्ता , प्र भाण ऩत्र नॊ. ४०६९ (२०५०)