प्रसनिलाई सुब्बा सुबिधा माग, मुल रिट.pdf - Ganesh Regmi

Please enable JavaScript to view the full PDF

श्री सवोच्च अदारतभा चढाइएको ननफेदन ऩत्र काठभाडौ जजल्रा, काठभाडौ भहानगयऩालरका, वडा नॊ. १४ करॊकी वस्ने डाॉसी नायामण ये ग्भीको नानत, अजग्नप्रसाद उऩाध्माम ये ग्भीको छोया वषष ५१ को डा. गणेश ये ग्भी........१ ननवेदन बफरुद्द नेऩार सयकाय प्रधानभन्त्त्री तथा भजन्त्त्रऩरयषद्को कामाषरम, लसहदयवाय........................ १ नेऩार सयकाय गह ृ भन्त्त्रारम, लसहदयवाय काठभाडौ....................................................१ बफऩऺी नेऩार सयकाय, गह ृ भन्त्त्रारम, प्रहयी प्रधान कामाषरम, नक्शार काठभाडौ.................... १ भुद्दा: ऩयभादे श/उत्प्प्रेषण सभेत । भ ननवेदक सवोच्च अदारत ननमभावरी, २०४९ फभोजजभ राग्ने दस्तुय नतये को ननस्सा मसै ननवेदन साथ याखी नेऩारको सॊववधान को धाया ४६ तथा धाया १३३ अनुसाय मो रयट ननवेदन लरइ उऩजस्थत बएको छु । नेऩार प्रहयीभा खल् ु रा प्रनतमोगगताद्वाया नमाॉ ननमुजक्त बएका प्रहयी सहामक ननयीऺकहरूराई अन्त्माम ऩाने गयी कामभ यहे का कानुनी प्रावधान फदय गयी सॊववधानको धाया १६ (१) (सम्भान ऩूवक ष फाच्न ऩाउने हक), धाया १८ (१) (सभानताको हक) य (२) (कुनै ऩनन आधायभा बेदबाव नगरयने हक), धाया २४ (ऩेशा य व्मवसामको आधायभा बेदबाव नगरयने हक), धाया २५ (सम्ऩवि आजषन गने हक), धाया २९ (१) य (२) (कुनै सॊस्काय य प्रचरनको आधायभा गरयने शोषण ववरुद्धको हक), धाया ३४ (१) (श्रभको हक) य (२) (उगचत ऩारयश्रलभक य सुववधाको हक) सभेतका नैसगगषक भौलरक हकभा असय ऩये को हुॉदा उजल्रखखत हक य अगधकाय प्रचरनको रागग धाया १३३ (२) य (३) अनुसाय जो चाहहने उऩमुक्त आदे श जायी गयी ऩाउॉ । १. ननवेदक ३० वषष प्रहयी सेवाभा कामषयत यही हारै सेवा ननवि ृ बएको ऩूवष प्रहयी वरयष्ठ उऩयीऺक हुॉ । भैरे नेऩार प्रहयी, काननू को शासन, कानूनको शासन ऩारना गयाउने सन्त्दबषभा प्रहयीका चन ु ौतीहरू जस्ता ववषमभा अध्ममन गये को छु य “प्रहयी य कानूनको शासन” ववषमभा ववद्मावारयगध गये को छु । करयव साढे ३ वषष सॊमुक्त याष्र सॊघ अन्त्तगषत मुयोऩ य अफ्रिका सभेतभा काभ गये को छु । मसै ववषमभा भेया ऩुस्तक तथा ववलबन्त्न रेख, यचना प्रकालशत छन ् । केही रेख सवोच्च वाय काउजन्त्सर जनषर य न्त्मामदत ू भा सभेत प्रकालशत छन ् । आपूरे अध्ममन गये य बोगे अनस ु ाय प्रहयीका केही कभषचायीराई “Systematic and Institutional Exploitation” बएको पेरा ऩये कोरे त्प्मसको सध ु ायको रागग अरू उऩाम नबएकोरे सम्भाननत सवोच्च अदारतको शयणभा आएको छु । 1 २. प्रहयी कभषचायीको छनौट य नमाॉ ननमुजक्त सम्फन्त्धभा सॊसायभा ४ फ्रकलसभका व्मवस्थाहरू ऩाइन्त्छन ् । ऩहहरो Military Model, दोस्रो “West Minister Model, तेश्रो Commonwealth Model य चौथो Mixed and Native Model । मसभध्मे नेऩाररे अवरम्फन गये को प्रकृमा “Westminster Police Model हो । मसराई Colonial Model ऩनन बननन्त्छ । मो Model नेऩार, बायत, ऩाफ्रकस्तान, वॊगरादे श, श्रीरङ्का रगामत दक्षऺण एलसमा, थाइरैण्ड, भरेलसमा, लसॊगाऩुय रगामत ऩूववष एलसमा, दक्षऺण अफ्रिका, नालभववमा, नाइजेरयमा, जजम्फावे, भरावी टान्त्जाननमा, नाइजेरयमा, घाना, मुगाण्डा रगामत अफ्रिकाका धेयै दे शभा छ । ३. Colonial Model भा ३ तहभा प्रहयी कभषचायीको नमाॉ छनौट य ननमुजक्त गरयन्त्छ, प्रहयी जवान, जुननमय प्रहयी अगधकृत य लसननमय प्रहयी अगधकृतभा । मसभध्मे जुननमय प्रहयी अगधकृतभा गरयने नमाॉ ननमुजक्त नामफ ननयीऺक (Sub Inspector, सहजताको रागग मस ऩश्चात ् सई सॊफोधन हुने) तहभा गरयन्त्छ । ‘सई’ राई ननजाभती सेवातपष ‘याजऩत्र अनॊफ्रकत प्रथभ’ वा ‘नामफ सुब्फा’ सयह भाननएको छ । सेनाभा मसको सभान तहराई सुवेदाय (Warrant Officer 1st) बननन्त्छ । ४. Colonial Model भा ‘सई’ दजाषभा लरने जुननमय प्रहयी अगधकृत तहको नमाॉ ननमुजक्त नेऩारभा बने प्रहयी सहामक ननयीऺक (Assistant Sub Inspector, सहजताको रागग मस ऩश्चात असई सॊफोधन हुन)े भा गरयन्त्छ । असई ननजाभती तपषको ‘याजऩत्र अनॊफ्रकत द्ववतीम’ वा ‘खरयदाय’ य सेनातपष जभादाय (Warrant Officer 2nd) सयहको ऩद हो । ५. नेऩारभा असई ऩदको रागग कजम्तभा ऩनन फाह्र कऺा वा Plus Two वा A Level वा Certificate Level ऩास गये को शैक्षऺक उऩागध अननवामष छ । त्प्मो शैक्षऺक स्तयफाट सेनाभा “सहामक सेनानी” (Second Lieutenant) हुन सफ्रकन्त्छ । सेकेण्ड रेजटटनेन्त्ट सेनाभा “लसननमय अगधकृत” वा “Third Class Gazetted Officer” हो । मो ननजाभती सेवाभा “शाखा अगधकायी” वा प्रहयीभा “प्रहयी ननयीऺक” सयह हो । सेनाभा सेकेण्ड रेजटटनेन्त्ट य ननजाभतीको नामफ सब्ु फाराई आवश्मक ऩने शैक्षऺक मोग्मता प्रहयीभा बने असईको रागग याखखएको छ । प्रहयीको असई य सेनाको सेकेण्ड रेजटटनेन्त्ट हुनको रागग सभान शैक्षऺक मोग्मता य करयफ एक वषषको कडा तालरभ सभानरुऩभा गनुऩ ष छष । सब्ु वाको रागग केवर अलबभखु खकयण (ओरयन्त्टे शन कोषष) भात्र लरए ऩुग्छ । ६. मो प्रचरन कसयी सुरू बमो बन्त्ने तपष हे दाष प्रहयी ऐन २०१२ फाट नेऩारभा प्रहयीको वैधाननक सुरुवात बमो । प्रहयी ऐनभा प्रहयी कभषचायीको नमाॉ ननमुजक्त कुन कुन तह, ऩदभा कसयी गरयने बन्त्ने व्मवस्था छै न । प्रहयी ननमभावरी, २०१५ नेऩारको ऩहहरो प्रहयी ननमभावरी हो । प्रहयी ननमभावरी, २०१५ को ऩरयच्छे द ३, ननमभ (१) (ख) (१) अनुसाय जुननमय प्रहयी अगधकृत तहको नमाॉ ननमुजक्त सई तहभा लरइने व्मवस्था गथमो । प्रहयी ननमभावरी २०१५ को ऩरयच्छे द ३, ननमभ (१३) (ख) अनुसाय जुननमय प्रहयी अगधकृतको नमाॉ ननमुजक्त सई हुनका रागग कजम्तभा एसएरसी अध्ममन गये को हुनुऩने व्मवस्था गथमो । २०१९ सारभा मसभा सॊशोधन गरयमो । ऩरयच्छे द ३, ननमभ (१) भा सॊशोधन गयी नमाॉ ननमजु क्तभा जुननमय अगधकृत नै नलरने व्मवस्था गरयमो । तय मसको सॉगसॉगै सोही दपाभा प्रनतवन्त्धात्प्भक व्मवस्था थऩेय “असई य सई ऩदभा नमाॉ बनाा गनऩ ना ने आवश्मकता दे खेभा श्री ५ को सयकायरे गना सक्ने छ” बन्त्ने व्मवस्था गरयमो । मसैभा टे केय सयकायफाट सई को सट्टा असई लरने गरयमो । प्रहयी ननमभावरी २०३३ 2 को ऩरयच्छे द ३, ननमभ (३) (ख) भा ऩुन: जुननमय प्रहयी अगधकृत तहभा नमाॉ ननमुजक्त गरयने य त्प्मो असई ऩदभा गरयने व्मवस्था थवऩमो । प्रहयी ननमभावरी २०३३ को ऩरयच्छे द ३ ननमभ (७) (ख) फभोजजभ असई ऩदको रागग शैक्षऺक मोग्मता बने “आइए” वा सो सयह हुनुऩने व्मवस्था गरयमो । सेनाको सेकेण्ड रेजटटनेन्त्ट य ननजाभतीको सुब्फाको रागग आवश्मक यहे को सभान शैक्षऺक मोग्मता सो सभमदे खख हारसम्भ ननयन्त्तयरुऩभा छ । हारको प्रहयी ननमभावरी, २०७१ को ननमभ (१२) य (४०) रे तोके फभोजजभ अनुसूगच ३ (२) (ख) अनुसाय जुननमय अगधकृतभा असई ननमक् ु त गरयन्त्छ य असई हुनेको रागग “भान्मताप्राप्त ववश्वववद्मारमफाट प्रभाणऩत्र वा सो सयह उततणा गये को” शैक्षऺक मोग्मता अननवामष छ । सॊवेदनशीर सुयऺा ननकामको कुन कुन तहभा नमाॉ ननमुजक्त लरने बन्त्ने व्मवस्था ननमभावरीको अनुसूचीभा भात्र उल्रेख हुनु य अनुसूगचको व्मवस्था ननमभ २११ अनुसाय “भन्त्रारमरे नेऩार याजऩत्रभा सूचना प्रकाशित गयी अननसनचीभा रेखेको कनयाहरूराई सभम सभमभा थऩ घट तथा हे यपेय गना सक्नेछ् ।” बन्त्ने व्मवस्था गरयनुरे मो Substantive Issue राई ननकै हरुका ढॊ गवाट लरएको प्रष्ट दे खखन्त्छ । ७. असई दजाषको रागग चाहहने शैक्षऺक मोग्मताफाट नै नेऩार सयकायका सफै ऺेत्रका सुब्फा सयहका कभषचायीहरू ननमुक्त हुन्त्छन ् । उदाहयणको रागग याष्र फैंक रगामत सयकायी फैंकहरू, सयकायी सॊस्थान, स्वास््म, लशऺा, बफद्धतु प्रागधकयण रगामतभा ५औ तह, जुन सुब्फा सयह हो, को रागग सोही शैक्षऺक मोग्मता अननवामष हुन्त्छ । कानूनभा प्रभाणऩत्र ऩढाई हुने वेरासम्भ न्त्माम ऺेत्रका नामफ सुब्फाराई ऩनन मही मोग्मतारे भागगन्त््मो । केन्त्रीम तथा स्थानीम तहको सफै सेवाभा मही असई हुन चाहहने सयहको शैक्षऺक मोग्मता नै नामव सब्ु फा सयहको नोकयीको रागग तोफ्रकएको छ। ८. मो बफबेद फ्रकन य कसयी बमो बन्त्ने वाये भा अध्ममन गदाष तत्प्कालरन याज्म सॊमन्त्त्रभा प्रहयी प्रनत ऩव ू ाषग्रह दे खखन्त्छ । २००७ सारभा याज्म सिा ववरुद्ध रडेका ‘भजु क्त सेना’ नाभको बफरोही सभह ू प्रहयीभा आएका गथए । भजु क्त सेनारे प्रमोग गने “जम नेऩार” अलबवादन स्वत: प्रहयीभा आमो । महह अलबवादन प्रहयीरे हारसम्भ प्रमोग गदै आइयहे को छ । ऩयम्ऩयागत याज्म सॊमन्त्त्ररे प्रहयीराई आॉपु ववरुद्धको शजक्त भान्त्ने गथो । उक्त सॊमन्त्त्ररे याजा भहे न्त्रराई उक्साई २०१५ सारको आभ ननवाषचनभा दईु नतहाई जनभत प्राप्त रोकताजन्त्त्रक शजक्तराई तत्प्कार सयकाय हस्तान्त्तयण नगयी राभो सभम योकी सैननक ऐन २०१६ मुद्धस्तयभा ननभाषण य जायी गये ऩनछ भात्र सयकाय हस्तान्त्तयण हुने व्मवस्था गमो । मसै जनननवाषगचत सयकायरे प्रहयीको ननमभावरी वनामो । प्रहयीराई व्मवसामीक फनाउन ननभाषण गरयएको उक्त प्रहयी ननमभावरीभा ऩनन सोही ऩयम्ऩयागत याज्म सॊमन्त्त्रको गम्बीय असन्त्तुजष्ट गथमो । अन्त्तत: २०१७ सारभा “कु” बए ऩश्चात प्रहयीराई खम् ु च्माउने भनोववऻान सभेतरे सेनाका भेजय जनयर ऺेत्र ववक्रभ याणा राई गह ृ सगचव ननमुक्त गरयमो । मी भेजय जनयर ऺेत्र ववक्रभ याणारे गह ृ भन्त्त्रारमभा २०१७ भाघ दे खख २०२० चैतसम्भ य २०२३ बार दे खख २०२४ जेठसम्भ दईु ऩटक गह ृ सगचव बएय काभ गये । तत्प्कार “ऩब्लरक सशबास कशभसन कायवाही फन्दे ज तनमभ २०१७” जायी गयी रोक सेवा आमोगराई ननरम्वन गरयमो । “याजाको कु” ऩश्चात फनेको महह सयकायरे प्रहयीभा सई लरने ठाॉउभा असई लरने गयी सॊशोधन गर्मो । जनभत प्राप्त सयकायरे वनाएको ननमभावरीको अन्त्तभा सहह गने गह ृ भन्त्त्रारमका का. भू. 3 सगचव जीननाथ रोहनी छन ् बने उक्त ऩूवाषग्रही सॊशोधनभा सही गने तत्प्कालरन शाही सेनाका भेजय जनयर ऺेत्र ववक्रभ याणा छन ् । ९. तत्प्कार प्रहयीराई अनुगचत ननमन्त्त्रण गनष ववलबन्त्न प्रमोग गरयए । २०१९ सारको अन्त्तनतय नेऩारभा नमाॉ य अकै प्रहयी सॊगठन ऩनन गठन गरयमो “होभ गाडष” को नाभभा । तत्प्कालरन शाही सेनाको भातहतभा यहने गयी फनाइएको त्प्मो प्रहयी अन्त्तययाजष्रम प्रचरन सभेत ववरुद्ध गथमो । मसैरे मो प्रहयीराई केही ऩनछ खाये ज गयीमो । त्प्मसका प्रहयी कभषचायीराई तीन फटालरएनभा ववबाजन गयी ऩशुऩनतप्रसाद, फदष वहादयु य लसॊहनाथ गण फनाई सेनाभा सभावेश गरयमो । प्रहयी उऩय ननमन्त्त्रण याख्ने अरू धेयै तरयका अवरम्वन गरयमो । जस्तै प्रहयी प्रभुख य भागथल्रा हाकीभको सेवा अफधी सयकायरे चाहे थऩ हुने, प्रहयीराई अञ्चरागधशरे चराउने, लसननमय प्रहयी अगधकृतको छनौट रोकसेवा आमोगरे गने व्मवस्थाको सट्टाभा सयकायवाट फनाएको अकै सलभनतरे गने (प्रहयी ननमभावरी २०१५ को ऩरयच्छे द ३ (३) राई २०१९ सारभा सॊशोधन गयी) । अको एउटा तरयका गथमो- सई भा लरने गरयएको जुननमय प्रहयी अगधकृतको नमाॉ ननमुजक्त असईभा लरने । असईराई सभान शैक्षऺक मोग्मता य तालरभ हुने सेनाको ऩद “सेकेण्ड रेजटटनेन्त्ट” बन्त्दा तीन तह तर य ननजाभतीको नामफ सुब्फा बन्त्दा एक तह तर हुने व्मवस्था गरयमो । मसै कायणरे गदाष असई हारसम्भ खरयदाय सहय नै छ । त्प्मसभा थऩ असईराई खयदाय बन्त्दा ऩनन अझ ऩछाडीको भमाषदक्रभभा याखखएको छ । १०. Service Jurisprudence को एउटा भर ू लसद्धान्त्त “सयकायरे ज्मारादायी वा न्मन ू तभ भजदयन ी तनब्श्चत गनना ऩछा अन्मथा तल्रा स्तयका भातनस थोयै ज्माराभा श्रभ गना फाध्म बई िोषणभा ऩदा छन ्” बन्त्ने हो । Principle of Social Justice को मसै लसद्धान्त्त अनस ु ाय सयकायरे दै ननक ज्मारादायी दय तोकेको हुन्त्छ । मस प्रमोजनरे हये क जजल्राभा लसडडओको अध्मऺताभा सलभनत हुन्त्छ । तय प्रहयीभा असईको श्रभ ननयन्त्तय शोषण बई यहेकोछ । तत्प्कार जनु नमय प्रहयी अगधकृतभा स्वइच््मारे नोकयी खाएको दे खखने कनतऩमरे ववववध वाध्मतारे नोकयी नखाई नहुने बएको हुन्त्छ । असईहरू जानेय वा नजानेय थोयै तरव य सबु फधा लरन फाध्म छन ् । मो ऩव ू ााग्रहीही य अदयन दिॉ नीततको कायण सब्ृ जत असभानता हो । ११. जुननमय अगधकृतराई प्रहयीभा सॊगठनको भेरुदण्डको रुऩभा लरन सफ्रकन्त्छ । मस दजाषरे सॊगठनका हात खट् ु टा बन्त्न लभल्ने “हवल्दाय जवान” राई टाउको बन्त्न लभल्ने “लसननमय अगधकृत” सॉग जोड्छ । मो दजाष नै अऩयाध अनुसन्त्धानको रागग स्थरगतरूऩभा खट्छ । कनतऩम भुद्धाभा अनुसन्त्धान अगधकायी ऩनन हुन्त्छ । प्रहयी टुकडी खहटदा ऩहहरो कभाण्डय हुन्त्छ । प्रहयी ननमभावरी २०७१ को दपा ३४ अनुसाय “साधायण रेख ऩढ गना जान्ने मोग्मताका” य अनुसूगच ३ (३) (ख) अनुसाय “आठ कऺा वा सो सयह” शैक्षऺक मोग्मताका हवल्दाय/जवानको ऩहहरो कभाण्डय वा अलबबावकको रुऩभा काभ गदष छ । मीनै जुननमय प्रहयी अगधकृतहरू तथाकगथत दलरतको जस्तो जन्त्भ य दोश्रो दजाषभा यहन ऩुगेका छन ् । सेनाभा अगधकृत य ननजाभती सेवाभा सुब्फा सयह हुनुऩने कभषचायी खयदायको स्तयभा दरयएका छन । तथाकगथत दलरतहरूको सभानताका रागग सभमानुकुर कानन ू ी प्रकृमा अवरम्फन बए जस्तै असईको हकभा ऩनन नमाॉ व्मवस्था हुन आवश्मक छ । असईराई Positive Discrimination चाहहदै न । Equality बए ऩुग्छ तय Formal होइन Substantive हुनु जरुयी छ । 4 १२. अगधकाॊशत ् भुरुकका लबलबआइऩी/लबआइऩीहरूको “वऩअसओ” खहटनै मीनै हुन । सम्भाननत अदारत य न्त्मामभूनतषको व्मजक्तगत सुयऺाको रागग खहटने ऩनन मीनै हुन । फवि भुनन अॉध्मायो जस्तो बएको छ छै न ववचायणीम छ । सम्भाननत अदारतफाट भनन ् हुनुऩछष । १३. मो अन्त्मामभा फोरी हदने ब्मजक्त हुॉदैनन ् । फाहहयका राई जानकायी य भतरफ हुॉदैन । प्रहयी लबत्र मो फगषको ऩहुॉच ऩुग्दै न । सम्फजन्त्धत व्मजक्तरे मो असभानता हटाउन प्रमास गये साॊगठननक कोऩबाजन हुने डय यहन्त्छ । तत्प्कार आपूरे बोगेको मो वऩडाको सम्फोधन गनषको रागग ननफेदक सेवाननफि ृ बएऩनछ भात्र सम्भाननत अदारतको शयणभा आएको कायण ऩनन महह हो । भागथल्रा ऩदका रागग कनतऩम अवस्थाभा नमाॉ ऩद सजृ ना हुने य थवऩने बएको दे खखन्त्छ तय २०१९ सारदे खख हारसम्भ ननयन्त्तय शोषण बोगगयहे को मो तहको सॊफोधन बएको छै न । सम्भाननत अदारतरे हस्तऺेऩ नगये अव ऩनन हुॉदैन । १४. लभत्र याष्र बायतका १७ वटा केन्त्रीम प्रहयी, २९ वटा प्रान्त्तीम प्रहयी य ६ वटा स्ऩेसर टे रयटोरयमर प्रहयीका आआटना ऐन हुनुका वावुजुद अॊग्रेजरे वनाइएको प्रहयी ऐन १८६१ भौजुदा नै गथमो । बफलबन्त्न सभमका बफलबन्त्न लसपारयस फाफजुद नमाॉ ऐन नफनाइएकोरे ऩूवष डडजी (आइजजऩी बन्त्दा भागथल्रो ऩद) प्रकाश लसॊहरे बायतको सुवप्रभ कोटष भा रयट दामय गये । अन्त्तत: सन २००६ भा बायतको सुवप्रभ कोटष रे केन्त्र य सफै प्रान्त्तीम सयकायराई ननजश्चत भाऩदण्डको नमाॉ ऐन फनाउने आदे श गमो । मसैको रागग Model Police Act ऩनन फन्त्मो । तथावऩ, केन्त्रीम सयकायरे हढरा गये कोरे अदारतरे आटनै न्त्मामागधशको अध्मऺताभा “Implementation Monitoring Committee” फनाई कामाषन्त्वमन गयामो । सन २०१८ सम्भ बायतका १८ प्रान्त्तरे सोही ऐन रागु गये , अन्त्म केहीरे Executive Order जायी गये का छन ् । Prakash Shingh Vs Union of India भद् ु धाभा बायतको सम्भाननत सवोच्च अदारतको बलू भका सॊसायकै प्रहयीको इनतहासभा एक भहत्प्वऩण ू ष “Judicial Activism” भाननन्त्छ । प्रस्तत ु रयट जायी हुन सके सॊसायभा नेऩारको न्त्मामऩालरका य सभग्र नेऩार रे नै “Police Jurisprudence” तपष अको सम्भान ऩाउने ननजश्चत छ । १५. कानन ु Just (न्त्मामऩण ु )ष , Fair (भनालसव) य Reasonable (तकष सॊगत) हुनऩ ु छष बन्त्ने लसद्धान्त्त Rule of law को आधायबत ू लसद्धान्त्त हो जन ु AD Dicey भापषत करयव डेढ सम वषष अगाडड नै आमो । करयव दईु सम वषष अगाडड नै सन १८०३ को अभेरयकाको Marbury vs Medician भुद्दाभा अफैधाननक कानुनराई न्त्मामारमरे अवैध घोषणा गनष सक्ने लसधान्त्त स्थावऩत बएको छ । अभेरयका कै सन १८०८ कै Yick Vs Hopkins भुद्दाभा आटना नागरयक भात्र नबई बफदे शीराई ऩनन व्मवसाम सञ्चारनभा असभान व्मवहाय गनष हुॉदैन बन्त्ने लसद्धान्त्त स्थावऩत छ । नेऩारको हकभा सम्बु प्रसाद सञ्जेर ववरुद्द नेऩार सयकाय सभेतको ननणषम नॊ.७८७६, ने.का.ऩ. २०६४, अङ्क ९ भुद्धाभा;  “कननै कानूनद्वाया त्मस्तै स्तय अवस्था य है शसमतका व्मब्क्तहरु फीच एउटाको तनरनाभा अकोराई कननै वविेष सनववधा वा सॊयऺण गनना य अकोराई त्मस्तो वविेष सनववधा वा सॊयऺणफाट वब्चचत गरयनन सभानता सम्फन्धी सॊवैधातनक हकको ववऩयीत बै उक्त कानून सॊववधानको सभानता सम्फन्धी व्मवस्थासॉग असॊगत बएको भान्ननऩने”,  “कननै खास आवश्मकताको ऩूतताको रागग वा कननै खास सभस्माको सभाधानका रागग कननै कानून फनाइन्छ य सो कानून त्मस्तै अवस्था, है शसमत य स्तयका व्मब्क्तहरूराई छनट्टै वगॉकयण 5 गयी कसैरे वढी सनववधा य सॊयऺण ऩाउने य ती भध्मे कसैरे कभ सनववधा वा सॊयऺण ऩाउने वा त्मस्तो सनववधा वा सॊयऺणफाट वब्चचत गने गरयन्छ बने त्मस्तो कानून स्वबावैरे सभानताको हक ववरुद्धको कानून भान्ननऩनै,  “कानून फनाउॉ दा कसैराई रागू हनने य कसैराई रागू नहनने गयी फनाउन त्मस्तो कानून फनाउननको खास फोधगम्म कायण (Intelligible differentia) य सो कानूनद्वाया प्राप्त गना खोब्जएको उद्दे श्मसॉग त्मस्तो पयक गनना ऩनााको वववेकऩयक सम्फन्ध (Rational nexus or objectivity) हनननऩने” जस्ता लसद्धान्त्त प्रनतऩादन बएका छन । हाम्रो भुरुकरे हस्ताऺय गये का भानव अगधकायका ववलबन्त्न दस्तावेजहरू भापषत मो बफषम अझ भौराउदै गएको छ । मस्ता कानूनी लसद्धान्त्तहरू धेयै छन ्, जुन वहसका क्रभभा ऩेश गने छु । १६. मो रयट जायी गरयए प्रहयीका जुननमय अगधकृतभा आकषषण वढ्ने छ । मोग्म व्मजक्त प्रहयीभा आउने छन ् । याम्रा अनुसन्त्धानकभॉ य सुयऺाकभॉ ऩाइने छ । प्रहयीको भनोवर य प्रबाफकायीता फढ्ने छ । सभग्र दे श े न ् । सम्भाननत अदारतफाट प्रहयीका कनतऩम भुद्धाभा “व्महोया भनाशसवै छ, य जनता राबाजन्त्वत हुनछ ऐनभा सभावेि गनन”ा बन्त्ने भनसामका आदे श बएको दे खखन्त्छ । मस्ता आदे शभा ऐन फन्त्ने कहहरे? सभावेश हुने वा नहुने? कसयी हुने? जस्ता अननजश्चतता य अनन्त्तता हुन्त्छ । मसैरे दशक बन्त्दा अगाडडका मी आदे शको हारसम्भ ऩारना बएको छै न । १७. अत् हये क हदन जुननमय प्रहयी अगधकृतहरूको अफभल् ु मन बई यहे को, ठुरो सॊख्माका प्रहयीरे नोकयी छोडडयहे को, प्रहयीको आकषषण घहटयहे को, याम्रा ब्मजक्तहरू आउन हहजच्कचाएको, सभग्र जनु नमय अगधकृतको भनोफर गगये को य ननयासा छाइ यहे को अवश्थाराई भध्मेनजय गदै करयव आधा ववश्वरे अवरम्वन गयको Colonial Model भा अन्त्मत्र कुनै ऩनन दे शभा नबएको, २०१७ सारको ‘कु’ को जरयमाफाट जन्त्भेको, ननयॊ कुस याज्म सॊमन्त्त्ररे प्रहयीराई खम् ु च्माउने बफचायरे ल्माइएको, तत्प्कार रोक सेवा आमोग ननरम्फन गयी गह ृ सगचव फनेका आभॉका जनयररे लसपारयस गयी लबत्र्माइएको, तत्प्कारको याज्म सॊमन्त्त्ररे ऩव ू ाषग्रह दे खाएको, तत्प्रो दजाषको ऩहुॉच नननतगत तहभा नऩग्ु ने बएकोरे हारसम्भ छाॉमाभा ऩये को, २०१९ दे खख सॊस्थागत बई अऩहे लरत अवस्थाभा यहे का असईराई जानी वा नजानी य अदयू दशॉ नीनतरे हुन ऩुगेको Systematic and Institutional Exploitation हटाउनको रागग दे हामवभोजजभका आदे श गरयऩाउन सम्भाननत अदारत सभऺ सववनम ननवेदन गदष छु । (क) प्रहयी तनमभावरी, २०७१ को अननसूची (३) को खण्ड (२) भा यहे को “प्रहयी सहामक तनयीऺक ऩदको रागग” बन्ने व्मवस्था फदय गयी सो स्थानभा “प्रहयी नामफ तनयीऺक ऩदको रागग” बन्ने व्मवस्था प्रततस्थाऩन गनना य सोही अननसायको व्मवस्थाऩनको रागग नमाॉ तनमनब्क्त, ताशरभ, भूल्माॊकन रगामत सम्फब्न्धत सफै स्थानभा आवश्मक व्मवस्था शभराउनन। (ख) भान्मताप्राप्त ववश्वववद्मारमवाट प्रभाणऩत्र वा सो सयह उततणा गये को िैक्षऺक मोग्मतारे प्रहयीभा खल् न रा प्रततमोगगता द्वाया नमाॉ तनमनक्त बएका फहारवारा य हार छनौट हनॉदै गये का असईहरूराई नामफ सनलफा सयहको भमाादा य सनववधा ददनन य सोही अननसायको सभाननऩाततक य वववेकऩूणा व्मवस्थाऩन शभराउनन । 6 (ग) सॊवेदनिीर सनयऺा तनकामको कनन कनन तहभा नमाॉ तनमनब्क्त शरने बन्ने व्मवस्था प्रहयी तनमभावरीको अननसूचीभा भात्र उल्रेख हननन य प्रहयी तनमभावरीको तनमभ २११ अननसाय ‘भन्त्रारमरे नेऩार याजऩत्रभा सूचना प्रकाशित गयी अननसनचीभा रेखेको कनयाहरूराई सभम सभमभा थऩ घट तथा हे यपेय गना सक्नेछ्’ बन्ने व्मवस्था यहे कोरे मो सायबूत ववषमराई तनकै हरक न ा ढॊ गवाट शरएको प्रष्ट दे खखन्छ । मसथा मो व्मवस्थाराई प्रहयी ऐनभा नै सभावेि गनना । (घ) ऐनभा सभावेि गनना बन्ने आदे िभा ‘ऐन कदहरे फन्ने य फनाउने’ जस्ता अनन्तता य अशसशभतता यहन सक्ने हनॉदा नमाॉ प्रहयी ऐन जायी नहनने वेरासम्भ नेऩार प्रहयीभा खल् न रा प्रततमोगगता द्वाया नमाॉ तनमनक्त बएका य हार छनौट हनॉदै गये का असईहरूराई आजैका शभतत दे खख ‘नामव सनलफा’ सयहको भमाादा य सनववधा ददई सोही अननसायको सभाननऩाततक य वववेकऩूणा व्मवस्थाऩन शभराउनन । १८. मो रयटराई अग्रागधकायभा याखख सुनुवाइ गयी ऩाॉउ । १९. २०१९ दे खख सॊस्थागत बई अऩहे लरत अवस्थाभा यहे का असईराई जानी वा नजानी य अदयू दशॉ नीनतरे हुन ऩुगेको Systematic and Institutional Exploitation रे तत्प्कार कुनै एक प्रहयी कभषचायीको हक अगधकायको प्रत्प्मऺ हनन ् गये को नदे खखएरा तय मसरे करयव ६ हजाय असईहरुराई प्रनतहदन, प्रनतऺण ननयन्त्तय अऩूयणीम ऺनत ऩुमाषइयहे को छ । मसथष मो भनद्दाको अब्न्तभ टनङ्गो नराग्ने फेरासम्भको रागग नेऩार प्रहयीभा खल् न रा प्रततमोगगता द्वाया नमाॉ तनमक् न त बएका य हार छनौट हनॉदै गये का असईहरूराई आजैका शभततवाट ‘नामव सलन फा’ सयहको भमाादा य सवन वधा ददनन बन्त्ने अन्त्तरयभ आदे श सभेत जायी गरय ऩाउॉ । २०. मो भुद्दाभा भ आपै सभेतरे फहस ऩैयवी गने छु । थऩ प्रभाणहरू फहसका क्रभभा ऩेस गने छु । तथावऩ, दे हामफभोजजभका कागजात हार नै सॊरग्न गये को छु । क. प्रहयी ननमभावरी २०१५ जसभा प्रहयीभा जुननमय अगधकृतको नमाॉ ननमुजक्त सई दजाषभा हुने उल्रेख बएको छ य सो ननमभावरी रोकताजन्त्त्रक ऩद्धनत फभोजजभ का.भ.ू गह ृ सगचव जीवनाथ रोहनीरे ऩेस गये को दे खखन्त्छ । ख. प्रहयी ननमभावरी २०१५ भा बएको २०१९ सारको ऩहहरो सॊशोधन, जो तत्प्कार गह ृ सगचव बै काभ गये का भेजय जनयर ऺेत्रववक्रभ याणारे रे ऩेस गये को दे खखन्त्छ य जसभा प्रहयीको जुननमय प्रहयी अगधकृत दजाषभा सयकायरे चाहे अनस ु ाय सई वा असई दफ ु ै ऩदभा लरन सफ्रकन्त्छ बन्त्ने उल्रेख छ । ग. प्रहयी ननमभावरी २०३३ जसभा प्रहयीभा जुननमय अगधकृतको नमाॉ ननमुजक्त असई दजाषभा हुने बन्त्ने दे खखन्त्छ य सो असई ऩदको रागग ‘आई ए’ वा सो सयह अननवामष शैक्षऺक मोग्मता चाहहने उल्रेख छ । रयट ननफेदक डा. गणेश ये ग्भी अगधवक्ता, प्रभाण ऩत्र नॊ. ४०६९ (२०५०) 7