انسان آ نده آن چه در این نوشته مورد بررسی قرار می دهیم، تبیین روندی است که منتهی به این مرحله از اقتصاد جهانی شده و نیز تأثیر آن بر کلیه شئون فرهنگی، اجتماعی، اخلاقی و سیاسی جوامع مختلف. تغییر مسیر نظام سرما ه داری: بشر از هزاران سال پیش مناسبات اقتصادی مختلفی را ک همه این دوران ها وجود تضاد طبقاتی بوده است. تجربه کرده است. دوران برده داری، دوران فئودالیسم و دوران سرما ه داری. وجه مشتر تضاد بین اکثر ت فاقد امکانات و اقلیت دارای امکانات وسیع در جوامع. استثمار برده دار از برده، فئودال از کشاورز و سرما ه دار از کارگر در دوران حاکمیت هر ک از نظام های برده داری، فئودالی و سرما ه داری امری رایج و جاری بوده است. کد خبر: 37536 | تاریخ خبر: 18/03/1395 طرح مساله عصری که هم اکنون در آن زندگی میکنیم، از ویژگیهایی برخوردار است، که اعصار گذشته فاقد آن ها بوده اند. تکنولوژی پیشرفته، کامپیوتر و انفورماتیک، سهولت ارتباطات گسترده و سریع، تراکم و تبادل اطلاعات )که حتی به همین علت عصر فعلی را عصر اطلاعات نامیده اند(، د ده های مهم و ویژه این عصر است. این ها همه موجب شده اند تا مناسبات سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در عرصه ملی و بین المللی تحت تأثیر قرار گرفته و فضای جد دی در این عرصه ها ا جاد شود. اما آن چه تأثیر اساسی تر و عمیقتر بر زندگی انسانها گذاشته و مسیر زندگی بشر را در جهت د گری سوق داده و آ نده جوامع را به شکل د گری رقم خواهد زد، مسیری است که اقتصاد سرما ه داری در پیش گرفته و تغییراتی است که در ساختار آن ا جاد شده است. این مسیر چنان پیش رفته است که می توان از اقتصاد زمان حاضر به اقتصاد "بعد از سرما ه داری" اد کرد. عنی اقتصادی که ویژگی نظام سرما هداری را از دست داده و به تدریج نیز خصوصیات منحصر به فرد خود را کسب میکند. آن چه در این نوشته مورد بررسی قرار میدهیم، تبیین روندی است که منتهی به این مرحله از اقتصاد جهانی شده و نیز تأثیر آن بر کلیه شؤن فرهنگی، اجتماعی، اخلاقی و سیاسی جوامع مختلف. تغییر مسیر نظام سرما ه داری: بشر از هزاران سال پیش مناسبات اقتصادی مختلفی را تجربه کرده است. دوران برده داری، دوران فئودالیسم و ک همه این دورانها وجود تضاد طبقاتی بوده است. تضاد بین اکثر ت فاقد امکانات و اقلیت دارای امکانات وسیع دوران سرما هداری. وجه مشتر در جوامع. استثمار بردهدار از برده، فئودال از کشاورز و سرما ه دار از کارگر در دوران حاکمیت هر ک از نظام های بردهداری، فئودالی و سرما ه داری امری رایج و جاری بوده است. گرچه هر ک از کشورها شرا ط ویژه خاص خود را داشتهاند، اما در اصل ِ موضوع تأثیر چندانی نداشته است. اوج شدت استثمار در نظام سرما ه داری را شا د بتوان در نیمه اول قرن نوزدهم در ارو ا بخصوص در انگلستان که پیش قراول در نظام سرما هداری بود، در نظر آورد. با انقلاب صنعتی سیل کارگران بیکار از روستاها به شهرهای صنعتی سرازیر شدند. صاحبان کارخانجات نیز برای انباشت سود بیشتر از فرصت رقابت کارگران با کد گر برای کار، سوء استفاده کرده، توانستند برای سود بیشتر مزدها را هرچه کمتر، ساعات کار را هرچه بیشتر و هز نه را هرچه کمتر در نظر بگیرند. لذا شرا ط کار هرچه سختر و در نتیجه فرسودگی کارگر هرچه سر عتر رقم خورد. در واقع برده داری به شکل جد دی رواج پیدا کرده بود. وضع اسفناک طبقه کارگر موجب شد تا بسیاری از متفکرین و مصلحین برای نجات آن تلاش کنند. حضور کارگران در سطح وسیع در زیر ک سقف، وسایل ارتباط جمعی مثل روزنامه و نشر ات د گر، کتاب ها و نیز روشنگری روشنفکران، همه و همه دست به دست هم داد تا اینکه طیقه کارگر آگاه و متشکل شده و برای تغییر وضع خود اقدام کند. این کار به تدریج با قیام کارگران و مبارزات آنها موجب شد تا حداکثر ساعات کار، حداقل دستمزد، بهبود شرا ط کار و غیره متعادل و به صورت قانون درآ د. از اواخر قرن نوزدهم، سرما هداری به این نتیجه رسید که هرچه بیشتر به کارگر توجه کند، سودش بیشتر تأمین میشود و ضمنا ً جلوی ک انقلاب احتمالی را میگیرد. "فورد" صاحب کارخانه خودروسازی فورد آمر کا در اوایل قرن 20 دستمزد کارگران را بالا برد و از این طریق توانست بهترین کارگران را جذب کند. رقبای فورد نیز با تأسی از وی حقوق کارگران خود را داوطلبانه افزا ش دادند. فورد علاوه بر افزا ش دستمزد کارگران، برای ا جاد انگیزه بیشتر در کارگران برای کار بهتر، به کارگرانی که دارای شرا ط کافی بوده و بیشتر از 6 ماه کار کرده بودند، قسمت هایی از سهام کت را واگذار کرد. شر فعالیت اتحاد ه های کارگری، نگرانی سرما ه داران از طغیان کارگران و ترس از کمونیسم، موجب شد تا در قوانین کار، امتیازات بیشتری برای کارگران در نظر گرفته شود: تعطیلات و مرخصیها، حفاظت فنی و بهداشت کار، آموزش، تشکل های کارگری، مذاکرات و پیمانهای دسته جمعی کار، بیمه بازنشستگی و بیکاری، خدمات رفاهی و ... بهتدریج جزو محورهای اصلی قوانین کار شد. با تشکیل سازمان بین المللی کار، اجرای حداقل های مربوط به روابط کار مصوّ به این سازمان تحت عنوان "مقاوله نامه های بین المللی" برای همه کشورهای عضو، الزام آور گرد د. رشد سرما هداری و تحصیل سود بیشتر بخصوص با دسترسی سرما ه داران به منابع مختلف کشورهای توسعه نیافته و حضور در بازارهای این کشورها، آنها را قادر کرد تا بازهم بیشتر به طبقه کارگر امتیازاتی بدهند. این ها همه موجب شد تا طبقه کارگر در کشورهای پیشرفته وضع مناسبی به خود بگیرد و به سطح طبقه متوسط ارتقاء پیدا کند. اقدامات دولت آمر کا به عنوان ک کشور صنعتی پیشرفته در مورد این طبقه تحت عنوان دولت رفاه در سال های 1950 تا 1970 رشد استاندارد های زندگی را برای کارگران به ارمغان آورد و کارگران دوران خوشی را میگذراندند. در این سال ها اقدامات رفاهی به خانواده آمر کایی این امکان را میداد که تنها "با ک نان آور امرار معاش کند و ضمنا ً ً از ک اتومبیل نو، ک اتومبیل کهنه، مسافرت سالانه و س انداز مکفی برخوردار گردد." امتیازاتی که طبقه کارگر بهتدریج کسب کرد به همین جا خاتمه پیدا نکرد. سیاست هایی نظیر سهیم کردن کارگران در سود کارخانجات، سهیم کت ها و کارخانجات، خر د سهام کارخانجات توسط کارگران در بورس و بخصوص خر د عمدهای از سهام کارخانجات و کردن کارگران در سرما ه شر کت های مختلف توسط اتحاد ههای کارگری و صندوق های بازنشستگی کارگران و کارمندان باعث شد که کارگران بازهم از قدرت و امکانات شر بیشتری برخودار گردند. کت های ملی و بین المللی محسوب می شوند. اتحاد ه های اکنون صندوق های بازنشستگی کارگران و کارمندان جزو مهمترین سهامداران شر کت جنرال موتورز آمر کا که بزرگترین کارگری نیز کی د گر از سهامدارن عمده محسوب میگردند. در سال 1388 بعد از اعلام ورشکستگی شر کت جد د و اتحاد ه کت، دولت آمر کا 60 درصد سهام شر سازنده خودردو در جهان و نماد صنعت آمر کا محسوب می شد، با تجد د ساختار آن شر کارگران صنایع خودروسازی آمر کا 17/5 درصد و دولت کانادا 12درصد آن را خر داری کردند. تا پیش از سال 2009، اتحاد ه کارگران خودرو67/69 کت خودرو سازی کرا سلر آمر کا را در اختیار داشت. شرا ط جد دی که برای کارگران آمر کا بهوجود آمد برای کارگران د گر درصد از سهام شر کشورهای صنعتی اعم از ارو ایی، ژا نی و غیره نیز فراهم شد. ارتقاء سطح زندگی کارگران به شکلی بود که به گفته فوکو اما اند شمند آمر کایی: "استاندارد زندگی کارگران صنعتی تا حدی بالا رفت که این بخش از جامعه توانست به طبقه متوسط به پیوندد". اکنون قدرت مادی اتحاد ه های کارگری در بسیاری از کشورهای صنعتی قابل ملاحظه است. در آمر کا اتحاد ه کارگری نه فقط جزو بنیان گذاران حزب دموکرات است بلکه کی از قوی ترین اسپانسرهای آنها به شمار می رود. وحدت کار و سرما ه: با این وصف نه فقط کارگر صنعتی از لحاظ امکانات و رفاه ارتقاء پیدا کرده است بلکه خود مستقیم )از راه واگذاری سهام کارخانه به وی و نیز خر د سهام از طریق بورس ( و غیر مستقیم )سرما هگذاری اتحاد ههای کارگری و صندوق های بازنشستگی کارگران در کتها و کارخانه ها شر ک و سهیم بوده و به عبارت د گر او هم صاحب ابزار تولیدی است که به وسیله آن کار میکند. با این حال کارخانه ها( در شر کارگر صنعتی وضعیتی را پیدا کرده است که بر خلاف سابق با کارفرما )صاحب ابزار تولید( طرف نیست )بخصوص که در عصر فعلی مدیران کت نیستند(، بلکه با خود طرف است. و این عنی "وحدت کارخانجات عمدتا ً از طبقه متوسط انتخاب می شوند و لزوما ً سهامدار عمده کارخانه و شر کار و سرما ه" که برای اولین بار درجهان سرما هداری اتفاق می افتد. این وضع از زمین تا آسمان با آن چه که در نیمه اول قرن نوزدهم بود متفاوت است. در آن زمان تضاد آشتی نا ذیری میان سرما ه دار و کارگر به نظر می رسید. مارکس تمام نظر ات خود را بر ا ه چنین تضادی استوار ساخت و انقلاب سوسیالیستی را محتوم و د کتاتوری پرولتار ائی را نو د میداد. شدت استثمار و وضع فلاکتبار کارگران و عدم انعطاف سرما ه داران به حدی بود که این فیلسوف هیچ امیدی به بهبود مسالمت آمیز وضع گ مارکس، انگلس چنین نوشت: کارخانهداران .... درک کردند و هرروز بیشتر درک میکردند، که بورژوازی نمید د، اما کمتر از ده سال س از مر بدون کمک طبقه کارگر هیچگاه به سلطه اجتماعی و سیاسی کامل بر ملت دست نخواهد افت. بدین سان رفتار دو طبقه نسبت به کد گر به تدریج تغییر افت. قوانین کارخانه، که زمانی جن خبیثه همه کارخانه داران بود، حال نه تنها با میل از جانب آنان پیروی می شد، بلکه کمابیش به تمام صنعت تعمیم داده شد. اتحاد ههای کارگری که تا چندی پیش ک د ده شیطانی بدنام بود، حال مورد تملق و ستا ش کارخانهداران قرار گرفته و به مثابه مؤسساتی به حق و وسیلهای مفید برای اشاعه آموزش های سالم اقتصادی در بین کارگران، از حما ت آنان برخوردار می شدند، حتی اعتصابات که قبل از 1848 مورد لعن و نفرین قرار میگرفتند، حال گاه بهگاه مفید تشخیص داده میشدند، بویژه آن گاه که آقا ان کارخانه دار در زمان مناسب خود موجب بروز آن ها شده بودند. از قوانینی که حق ِ برابر کارگر را در قبال کارفرما ش غصب کرده بودند، حداقل نفرت انگیزترین و شورنده تر نشان لغو شدند. ... و وضع طبقه کارگر در طی این دوره برای مدتی، حتی برای اکثر ت وضع بهتر شد )فردر ک انگلس، وضع طبقه کارگر-پیش گفتار چاپ دوم آلمانی 1892(. کت به سمت "وحدت کار و سرما ه" از همان نیمهدوم قرن نوزدهم آغاز شد. و شا د بتوان آن را چنین تعبیر کرد که سوسیالیسمی که بنابراین حر مارکس در پی آن بود بهتدریج و به شکل مسالمتآمیز خودبه خود ظرف صدسال اخیر در حال تکوین بوده است. این فرآ ند را توسعه بخش تعاون نیز تقو ت کرد. بیدلیل نیست که بعضی از متفکرین از سوسیالیزه شدن اقتصاد میگو ند. "وحدکار و سر.ما ه" دها سال است که در کشورهای صنعتی شروع شده و با گسترش مالکیت از طریق عرضه سهام در بازار بورس و خر د آن ها توسط کارگران، نهاد نه تر شده است. خر د سهام توسط کارمندان و توده مردم، نیز به ارتقاء سطح زندگی آنها کمک کرده است. این شیوه عمل تقر با ً به همه کشورهای جهان تسّ ری پیدا کرده است. کیب بهطوری که: "در بورس کشورهای مختلف 80 درصد سهام در دست سرما ه گذاران نهادی و 20 درصد در دست مردم است. بهطوری که تر کت ها و صندوقهای سرما هگذاری 28/3 درصد، صندوقهای بازنشستگی سهامداران بورس کشور آمر کا در سال 2003 نشان میدهد، شر کت های بیمه 7/9 درصد و بانک ها 2/5 درصد از ارزش بورس را در اختیار 21درصد، خانوارها 26/6 درصد، سرما هگذاران خارجی 13/7 درصد، شر کت سرما ه گذاری 25/2 درصد، صندوق های بازنشستگی و تأمین اجتماعی و همچنین صندوق های خاص مانند دارند. در ایران ... هم اکنون شر کت های وابسته به آنان 16/5 درصد، بانک های دولتی و خصوصی 4/9 درصد، تعاونیها 1/2 صندوق کارکنان فولاد جمعا ً 15/9 درصد، دولت و شر درصد، سهام عدالت و سرما ه گذاریهای استانی جمعا ً 16 درصد و اشخاص حقیقی 21 درصد از کل ارزش بازار سرما ه ایران را در اختیار دارند. " )علی صالح آبادی رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار – تبیان – 1388/7/21( علاوه بر این تقر با ً همه کشورها ظرف 60-70 سال گذشته، سیاست سهیم کردن کارگران در سود کارخانجات و نیز واگذاری سهام به آنها را اعمال کرده و از این طریق فوا دی را بهدست آورده اند. "در آمر کا سهام کارگران در چهارچوب ESOP ا Employee Stock Ownership Program به کارگران فروخته می شود. هدف ESOP این است که توزیع عادلانه ثروت بین مردم به وجود آورد، سهام را در دست بسیاری خش کنند و پیوند بین کارخانه و ا کارفرما را با کارگران بهتر نموده و علاقه کارگران را به تولید بیشتر جلب کنند". طبق تحقیقاتی که در این خصوص به کت "گروه دراک استودیو" در دوسلدورف آلمان عمل آمده است، چنین اهدافی بعد از واگذاری سهام، توانسته است محقق شود. یوسلات مدیر شر میگو د: ما متقاعد شده ا م که برنامه های ارائه سهام به کارکنان و به اشتراکگذاری سود تأثیر مثبتی بر بهرهوری، قدرت نوآوری و سودآوری کت کت موظف باشد کارمندان را به خوبی از وضعیت شر کت داشته است و میافزا د: "این برنامه ها همچنین باعث شده است که مدیر ت شر شر کت چاپ و انتشار آلمانی، )آمولر دراک( میگو د: "به طور کلی آگاه کرده و آن ها را در فرآ ند تصمیم گیری مشارکت دهد". استفان آمولر رئیس شر طرح سهام کارکنان دقیقا به همان اهدافی که درم 30 سال قبل )1981( آن ها را در ذهن داشت رسید، این طرح ما را متحدتر و اهدافمان را کت برای کارکنان را افزا ش داد و در نها ت نحوه تعامل ما با کد گر را تغییر داده و آن را عمیقتر و عادلانه تر کرد". کسان تر کرد، اهمیت شر کامیابی چا خانه -ماهنامه صنعت چاپ بهمن ماه 1392(. )جستجوی راه حل های جلب مشارکت کارکنان درمسیر تبعات و آثار وحدت کار و سرما ه با "وحدت کار و سرما ه" بشر دوران تضاد طبقاتی و به تبع آن جنگ طبقاتی را شت سر گذاشته و وارد دوران جد دی میشود که در آن به تدریج وحدت طبقاتی حاکم خواهد شد. البته با د توجه کرد که تا مدتها تضاد های غیر طبقاتی در جوامع و بین ملل بنا به دلایلی وجود خواهد داشت که در ادامه به آن اشاره خواهد شد. کدام ویژگی خاص خود را به لحاظ فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اما همان طور که نظامهای گذشته اعم از بردهداری، فئودالی و سرما ه داری هر اخلاقی داشته اند، دوران "وحدت کار و سرما ه" نیز ویژگیهای خاص خود را در عرصههای مذکور منعکس میکند. به عبارت د گر این نظام هم پی آمدهای خاص خود را دارد. اکنون به برخی از پی آمد های آن اشاره می کنیم: 1. با کاهش و حذف تضاد بین سرما ه و کار، انرژی بیشتری از سوی کارگران و کارفرما ان صرف کیفیت و کمیت محصولات می شود، و به دنبال آن نوآوری و ابداعات گسترش پیدا کرده و تنوع محصولات را به ارمغان می آورد. به عبارت د گر انرژی ای که قبلا ً صرف کنترل، توطئه، تقابل و برخورد می شد، حالا در فرآ ند تولید صرف میشود. 2. احزاب و گروههای سیاسی که ماهیتا ً بر اساس منافع طبقاتی شکل گرفته و فعالیت میکردهاند، در دوران جد د، رنگ باخته و فلسفه وجودی خود را از دست داده و د گر ضرورتی برای وجود آن ها باقی نمیماند. لذا صف بندی های سیاسی سابق مفهوم خود را از دست میدهند. در عوض آنچه که در عرصه اجتماعی به صورت تشکل ها نما ان میشود، نه براساس منافع طبقاتی بلکه بر اساس منافع عموم مردم مثل محیط ز ست، صلح، حقوق زنان )فمینیسم( و غیره شکل میگیرند. بی اعتباری احزاب دموکرات و جمهوریخواه در نزد مردم آمر کا و گسترش احزاب سبز )محیط ز ستی( در ارو ا و نیز توسعه جنبش فمینیسم دلیلی است بر این روند. بررسی بهعمل آمده، حکا ت از آن دارد که احزاب سیاسی در غرب قدرت جذب خود را از دست دادهاند. بنا به گفته آلوین تافلر محقق و آ ندهنگر آمر کایی: "در دوره 1960 تا 1972 عده منفرد نی که به هیچ حزبی درا الات متحده وابسته نبودند، 400 درصد افزا ش افت و برای اولین گرد د. گرا ش مشابهی در جاهای د گر نیز به چشم بار بعد از ک قرن در سال 1972 عده منفردین با عده افرادی که عضو کی از احزاب بودند، برابر میخورد. حزب کارگر که تا سال 1979 بر بر تانیا حکومت میکرد آنچنان ضعیف شده است که در ک مملکت 56 میلیونی به سختی صدهزار فعال کیب دارد" )آلوین تافلر- موج سوم -ترجمه شهیندخت خوارزمی - صفحه 546(. با این وصف در دوران جا افتادگی دوران "وحدت کار و سرما ه"، تر نما ندگان در مجالس قانون گذاری بیان گر قدرت احزاب وصفبندی آن ها نیست، بلکه انعکاس خواستهای فراحزبی اکثر ت جامعه است. 3. با حذف تضاد طبقاتی در دوره وحدت کار و سرما ه، جهت گیری نخبگان از مسیر چارهاند شی برای تعدیل مناسبات اقتصادی و سیاسی منحرف و به مسائل اجتماعی و علمی معطوف میگردد. زیرا د گر برای اقدام و رهبری سیاسی در جهت تغییر اساسی بنیان های نظام اجتماعی موضوعیت پیدا نمیکند. لذا از رهبری کاریزما د گر خبری نخواهد بود و دوران ظهور چنین رهبرانی سپری خواهد شد. 4. بهبود وضع طبقه کارگر و ارتقاء آن به سطح طبقه متوسط، به دنبال خود مصرف بیشتر کالا و خدمات را میطلبد. این همان چیزی است که نظام سرما هداری و سرما هداران در مراحل مختلف تکامل سرما هداری از آن سود برده اند. کارگران با امکاناتی که بهدست می آوردند، بخش عظیمی از محصولات تولیدی خود را مصرف کرده و میکنند. در عرصه خدمات نیاز آن ها موجب توسعه زیربخش های خدمات نظیر آموزش، بهداشت، حمل و نقل، آب، برق، خدمات مالی )بیمه و بانک(، املاک، عمده فروشی، خرده فروشی، هنر و غیره می شود. توسعه این عرصه ها خود موجب جذب نیروی انسانی بیشتری در این بخش میگردد. این اتفاق از همان دوران اوایل سرما ه داری افتاده و روز بهروز افزا ش پیدا کرده است. کیب نیروی انسانی در بخش های کشاورزی، صنعت و خدمات در شرا ط فعلی درست عکس شرا ط اوایل قرن 19 میباشد: تا جایی که درصد تر "آمارها نشان میدهد که در سال 1800 میلادی تنها 3 درصد از کل جمعیت کره زمین در شهرها زندگی میکردند و ما بقی به کشاورزی و دامپروری در روستاها مشغول بودند" )وب سا ت دانشگاه ییل آمر کا(. این در حالی است که در شرا ط فعلی نیروی کار کشاورزی در اکثر ت قر ب به اتفاق کشورهای توسعه افته کمتر از 3 درصد بوده و بقیه در بخش صنعت و عمدتا ً خدمات حضور دارند. ضرورت تأمین نیازهای خدماتی موجب شده است روز به روز این بخش نسبت به بخشهای د گر رشد بیشتری پیدا کند. در ابتدای سال 1900 از هر 10 نفر کارگر آمر کایی تنها سه نفر در بخش خدمات فعالیت میکرد و بقیه در بخش های کشاورزی و صنعت فعال بودند. در 1950 اشتغال در حوزه خدمات 50 درصد نیروی کار را تشکیل میداد. امروز از هر 10 کارگرآمر کائی هشت نفر در بخش خدماتی به کار گرفته شدهاند. به عبارت کیب نیروی انسانی در بخش های اقتصادی آمر کا در حال حاضر عبارت است از: " ک درصد در بخش کشاورزی، 19درصد در بخش دقیق تر تر صنعت و 80درصد در بخش خدمات".)ساختاراقتصادآمر کا-و کی د ا ( کیب عبارت است از: "1/5 درصد کشاورزی، 25 درصد صنعت و 5/73 درصد خدمات". ودر بلژ ک نیز: "0/8 درصد کشاورزی، 24/5 در ژاپن این تر کیب نیروی انسانی در بخش ها تقر با ً در همین حدود است. آن چه که می توان نتیجه درصد صنعت و74/4 خدمات." در د گر کشورهای پیشرفته تر گرفت این است که از آن جا که اکثر ت نیروهای موجود در بخش خدمات متعلق به طبقه متوسط میباشند و با درنظر گرفتن کارگران و کارمندان بخش صنعت که آن ها نیز عمدتا ً به طبقه متوسط ارتقاء پیدا کرده اند، مطابق آما رها می توان گفت که طبقه متوسط برای اولین بار در د نا اکثر ت را به دست آورده است و متقابلا ً طبقه کارگر که دارای اکثر ت بود )و در تحلیلهای انقلابی با این صفت از آن اد میشد(، حالا چنین موقعیتی را از دست داده است. به همین دلیل است که عده ای از ا ان طبقه کارگر سخن میگو ند. اکثر ت شدن طبقه متوسط به معنی ضرورت ا جاد شرا ط مناسب برای تأمین نیازهای این طبقه است که با نیازهای طبقه کارگر سابق تفاوت دارد. اگر نیازهای طبقه کارگر تأمین حداقل معیشت، کار و مسکن تعر ف میشد، نیازهای طبقه متوسط گسترده و از تنوع بسیاری برخوردار است. این طبقه را طیف گسترده ای از نیروهای جامعه در زیر بخش های مختلف بخش های کشاورزی، صنعت و خدمات تشکیل میدهند. شا د بتوان کدام از این نیازها در جامعه، آثار نیازهای این طبقه و به عبارت بهتر شاخص خواست های این طبقه را؛ "مصرف، رفاه و تفریح" نام برد. تأمین هر اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی خاص خود را بر جای میگذارد. طبقه متوسط به دلیل بالا بودن سطح درآمد، قدرت خر د قابل ملاحظه ای دارد. لذا آمادگی خر د کالاهای متنوع و بهرهبرداری از خدمات گوناگون را دارد. این امر سبب می شود که تولیدکنندگان و سرما هگذارن تشویق به تولید و سرما ه گذاری شده و عرضه کالاها و خدمات را گسترش و متنوع سازند. رقابت برای انباشت سود بیشتر توسط سرما ه گذاران و تولیدکنندکان به دنبال خود هم کیفیت کالاها و خدمات را افزا ش میدهد و هم حضور آن ها را در بازارها بیشتر امکان ذیر می سازد. این خود جهانی شدن اقتصاد را تقو ت میکند. الگوی مصرف طبقه متوسط به دلیل قدرت خر د بالا بی رو ه، متنوع، اصرافی و براساس ارضاء تما لات نفسانی است. درست بر خلاف مصرف طبقه کارگر که حداقلی، محدود و صرفه جو انه است. طبق بررسی که در جامعه ژاپن به عمل آمده است: "مصرف کنندگان ژا نی به سمت فرهنگ راحت تر و دلپذیرتر و فراغت گرا ش پیدا کرده اند" )آلوین تافلر-جابهجایی در قدرت،ج:2 -ترجمه شهیندخت خوارزمی -صفحه 734(. طبقه متوسط تلاش میکند وسائل رفاهی خود را تأمین کند. مسکن مناسب، وسائل زندگی بیش از حد نیاز، وسیله حمل و نقل راحت، سفرهای تفر حی گوناگون، بازد د از نقاط مختلف و ... طبقه متوسط ک طبقه مصرفی است و نگاه او به د ده ها نیز متفاوت از نگاه طبقه کارگر است. معمولا ً سرما هگذارها آماده سرما هگذاری در هر گرمی برای هر گرمی و خوشگذرانی است. لذا انواع و اقسام وسائل تفر حی و سر زمینه ای هستند که تقاضا وجود دارد. طبقه متوسط اهل تفریح، سر سن و سالی در جامعه مصرفی به وجود می آ د: ورزش ها، بازیها، فیلم، برنامه های مختلف تلویزیونی، بازی های را انه ای و ... از بین این ها پرمخاطبترین شان اثرات فرهنگی خاص خود را در جامعه به وجود می آورند. فیلم های سینمایی، سر ال های تلویزیونی، ورزشی و .... از این قبیلاند. لذا عوامل فراهم کننده آنها عنی کارگردانان، باز گران، ورزشکاران و دست اندرکاران ورزشی و غیره در ک جامعه مصرفی به خوبی خلاء عدم حضور ا حضور کمرنگ بالقوه نخبگان سیاسی را پر میکنند. آنها در ذهن جامعه بیشتر جا پیدا میکنند. بنابراین بهتدریج می توانند به جای عناصر سیاسی، به مراکز تصمیمگیری و قانونگذاری راه پیدا کنند. موفقیت باز گران سینما و ورزشکاران در انتخابات های مختلف ر استجمهوری، مجالس و شوراها در کشورهای مختلف جهان از جمله ایران گواه این مسیر تحول اجتماعی است. نتیجه این فرآ ند آن می شود که اگر قبلا الگوی رفتاری جوانان و حتی غیرجوانان، عناصر سیاسی با خصوصیت ویژه آن ها عنی ا دئولوژ ک، زبان گو ای طبقهای خاص، حامل فرهنگ و ارزشهای طبقه معین و روحیه برخورد طبقاتی بود، حالا الگوی آنها عناصری هستند که مثلا ً در مورد باز گران، هو ت شان در صحنه های متفاوت و متضادی که بازی میکنند، گم میشود؛ عناصری که ک زندگی واقعی را از خود به نما ش نمیگذارند. لذا مخاطب جذب رفتارهای متضاد آنها که در نقش های متضاد، از خود بروز میدهند، میشود. به عبارت د گر مخاطب جذب شخصیت کاذب باز گر می شود. بنابراین به تدریج الگوی جوانان و بخش وسیعی از جامعه کسانی می شوند که ا دئولوژ ک نیستند، نما نده طبقه خاصی به مفهوم سابق نیستند و حامل فرهنگ و ارزش های طبقه معینی نیز نبوده و فاقد روحیه برخورد طبقاتی میباشند. خصوصیت طبقه متوسط نیز ا جاب میکند که به راحتی چنین الگویی را بپذیرد. این امر دها سال است که در غرب مشاهده میشود. س از اکثر ت شدن طبقه متوسط در آمر کا رونالدر گان باز گر سینما، رئیس جمهور آن کشور شد. در دهههای اخیر در کشورهای ارو ایی تعداد قابل ملاحظه ای از باز گران و هنرمندان وارد مجالس شدهاند. به هر حال گشتگی در هو ت است. این د ده تأثیر عمیقی را بر جامعه برجا میگذارد که کی از آنها سر کت تغییر جهت نخبگان و رقابت های اقتصادی رخ میدهد موجب هرچه بیشتر مکانیزه شدن 5. توسعه نوآوری ها و ابداعات و اختراعات که به بر تولید میگردد. این امر سبب کاهش ساعات کار و افزا ش ساعات فراغت میگردد. آمار نشان میدهد که ساعات کار هفتگی از 84 ساعت در اوایل قرن نوزدهم به 37 ساعت در کشورهای صنعتی و در بعضی حتی به 35 ساعت در اواخر قرن بیستم کاهش پیدا کرده است. البته در بعضی موارد ساعات کارشناور شده است که شیوه جد دی از کار به وسیله را انه است. این کاهش ساعت کار به معنی افزا ش ساعات فراغت است.رفاه طبقه متوسط وافزا ش فراغت شرا ط مناسبی برای رفتارهای بیهوده وبی بندوباری فراهم می کند.همان چیزی که ازنیمه دوم قرن بیستم دامنگیرجامعه غرب شده است.به اذعان تافلرآ نده نگرآمر کائی:"پول ز اد طبقات متوسط وبویژه فرزندان آن هارا بسیار بی بندوبارکرده است".)آلوین تافلر- موج سوم صفحه 520- ترجمه شهیندخت خوارزمی(. نتیجه این بی بند و باری، بیپروایی در مورد رفتارهای ضداخلاق سنتی، بی اعتقادی به مذهب، ساختارشکنی، بی عفتی، گسیختگی خانواده، گرا ش به زندگی انفرادی، همجنس گرایی و... میگردد. فرانسیس فوکو اما اند شمند آمر کایی ٌ ً می نو سد: "در بسیاری از جوامع غربی و در صدر آن ها ا الات متحده شاهد رشد فزا نده و سریع انحرافات اجتماعی هستیم به شکلی که مسلما تأثیر منفی بر عملکرد ملی جامعه باقی میگذارد... تغییر هنجارها در جهان صنعتی در طول سه دهه تقر با ً از 1965 تا 1995 بسیار پرشتاب و چشمگیر بوده است. میزان افزا ش در بسیاری از شاخصهای اجتماعی آن چنان ز اد بوده است که با د سراسر این دوره را با عنوان )فرو اشی بزرگ( در الگوهای اولیه زندگی اجتماعی مشخص کرد. نخستین تغییری که رخ داده است، عبارت است از زوال خانواده هستهای... ")فرانسیس فوکو اما- ا ان نظم صفحه 21-20 ترجمه غلامعباس توسلی(. به گفته فرانسیس فوکو اما طبق آمار موجود "در ا الات متحده بین سال های 1940 تا 1993 کودکانی که از زنان غیر متأهل به دنیا آمده اند، از کمتر از 5 درصد به 31 درصد افزا ش افته است")فرانسیس فوکو اما - ا ان نظم صفحه 27- ترجمه غلامعباس توسلی(. وی در ادامه می نو سد:"در حالی که کشورهایی مثل فرانسه، انگلستان افزا ش میزان فرزند نامشروع را کمی دیرتر از آمر کا داشته اند، افزا ش این میزان ها در موقع بروز شد دتر بوده است.")همان منبع - صفحه 29(. وی درباره زشتکاری با کودکان مینو سد: "در سالهای اخیر شواهدی در دست است که میزان زشتکاری با کودکان طی این مدت به شدت رو به افزا ش بوده است .... موارد زشت کاری با کودکان در آمر کا که به طور رسمی گزارش شده است عبارتند از شکنجه جسمی و سوء استفاده جنسی، مسامحه عاطفی و جسمی که براساس گزارش اداره سرشماری )آمر کا( در دهه 1990 به سرعت افزا ش افته است" )فوکو اما- ا ان نظم صفحه 34- 33 ترجمه توسلی( 6. گسترش بخش خدمات و نیز توسعه فن آوری پیشرفته و جد د باعث ا جاد مشاغل مناسب برای کار زنان میگردد. باوجود چنین شرا طی حضور زنان در عرصه اقتصادی و اجتماعی افزا ش پیدا کرده و به تدریج موجب بینیازی آن ها به درآمد شوهر میگردد. لذا این امر که تا به حال کی از دلایل مهم استحکام خانواده نیاز مالی زن به همسر بوده است، به طور جدی تضعیف شده و سست شدن کانون خانواده را در پی دارد. افزا ش روزافزون طلاق در نیمه دوم قرن بیستم نتیجه این روند است. به طوری که آمارها نشان میدهد در آمر کا "میزان طلاق از 1967 به بعد، به شدت افزا ش می ابد... این میزان در سطح کشور در عرض سی سال به چهار برابر افزا ش افته است")فوکو اما- ا ان نظم-صفحه 22- ترجمه توسلی(. علاوه بر آمر کا در کشورهای ارو ایی نیز آمارها: "حاکی است که بین انتقال زن به نیروی کار و تغییر در میزان طلاق همبستگی وسیعی وجود دارد" )فوکو اما- ا ان نظم-صفحه 56-ترجمه توسلی(. افزا ش طلاق در این کشورها همواره توام با کاهش نسبی ازدواج بوده است. و این ها همه زمینه را برای افزا ش روزافزون زندگی مجردی فراهم کرده است. که این خود آثار ز انبار د گری را بر جامعه تحمیل کرده است. 7. در جامعه بعد از سرما هداری )وحدت کار و سرما ه(، ا دئولوژی های مختلفی که همواره در تلاش برای تعدیل مناسبات اقتصادی و اجتماعی بوده اند، رنگ میبازند و توده مردم علتی برای گرا ش به سمت آن ها نمی بیند. گسترش تأمین اجتماعی و افزا ش حما ت های مختلف بر این بی انگیزگی می افزا د. تضعیف بیشتر اد ان در کشورهای پیشرفته ) س از ضربه هایی که از مدرنیسم خورده اند( و نیز افول انواع "ا سم" ها مثل سوسیالیسم، کمونیسم، مارکسیسم و غیره در این راستا می تواند ارز ابی گردد. خلاء اعتقادی در کشورهای پیشرفته صنعتی، هم اکنون معضلی بزرگ به شمار میرود. همین امر کی از علل مهم افسردگی و خودکشی است که طبق آمارها روز به روز افزا ش پیدا میکند. 8. وقتی زندگی رفاهی رو به گسترش پیدا میکند و استفاده از امکانات برای خوشگذرانی افزا ش می ابد، برای تأمین این منظور، همز ستی مسالمتآمیز لازم می آ د. لذا تحمل کد گر از لحاظ د دگاه اعتقادی، ا دئولوژی، دین و مذهب بیشتر میشود. صاحبان مذاهب و اند شه در کنار هم وحدت جامعه را حفظ میکنند. لذا بین سنت و مدرن، بین د ندار و بیدین ، بین اقوام مختلف، و... همز ستی مسالمت آمیز تقو ت می شود)البته به استثناء ک دوران گذار(. علاوه براین به تدریج تعصب های د نی، قومی وملی تضعیف و معیارهای د گری در مناسبات اجتماعی حاکم میگردد. کت های چندملیتی و فروش سهام آن ها در کشورهای مختلف، موجب نزد کی بیشتر مردم کشورها به کد گر میگردد. سیستم 9. گسترش شر ارتباطی از راه دورضمن امکان کار از راه دور)tele work( زمینه های تقو ت و گسترش قوانین و مقررات فراملی را فراهم و شهروندان کشورهای مختلف به تدریج تحت قوانین و مقررات واحد قرار میگیرند. همان شکلی که در حد محدود در اتحاد ه ارو ا در حال گسترش است. با این شرا ط کم کم عِ رق ملی تضعیف و احساس جهان وطنی تقو ت میگردد. کتها در بین اقشار بیشتری از جامعه توزیع 10. با گسترش مالکیت بهتدریج، انباشت سود در دست عده معدود کاهش افته، و سود شر میگردد. این کار ضمن تقو ت و گسترش طبقه متوسط، تحلیل تدر جی طبقه ثروتمند را به دنبال میآورد. این همان روندی است که در بعضی از کت را داشتند و با مقاومت سهامداران روبرو شده بودند، تمام کت ها اتفاق افتاده است: "در سال 1919 فورد و سرش ادسل، که قصد توسعه شر شر کت فورد، مالک اصلی آن محسوب کت را خر دند")فورد-و کی د ا(. اما در سال 2012 خانواده فورد با در اختیار داشتن 2درصد از سهام شر سهام شر می شوند)فورد-و کی د ا(. 11. اعتراضات مردمی، اعتصابات و قیام ها در دنیای بعد از سرما ه داری تا مرحله تکامل، برخلاف نیاز دنیای سابق برای تغییر نظام نیست، چراکه نظام بدیلی ندارد و مبتنی بر آزادی و دموکراسی است. بلکه برای تغییر مدیر ت و مقابله با سوء مدیر ت، فساد و سوء استفاده است. طبیعتا ً در مرحله گذار چنین قیام هایی گسترده خواهد بود. 12. موضع گیریهای ا دئولوژ کی، سیاسی و اقتصادی در دنیای سرما هداری جای خود را به رقابتهای سازنده در دنیای "وحدت کار و سرما ه" میدهند. لذا عرصه های گوناگون علمی، فنی، هنری، ورزشی و غیره میدان رقابت افراد و گروه ها را تشکیل میدهند. و از آنجا که در عرصه های اجتماعی تضاد دندانگیری برای پروبال دادن و ارائه وجود ندارد، تخیلات بهترین عرصه برای رقابت هنری است. لذا ادبیات، شعر، موسیقی، فیلم، بازی های را انه ای همه و همه در این عرصه جولان خواهند داد. توسعه طبقه متوسط و پیچیده شدن مسائل اجتماعی با توجه به آنچه آمد، هماکنون در غرب شاهد آن هستیم که دوره "بعد از سرما ه داری" ا "وحدت کار و سرما ه" شروع شده و در حال تکامل سریع است. عنی دورهای که با توسعه مالکیت و ارتقاء بخش اعظم طبقه کارگر و گسترش بخش خدمات، طبقه متوسط اکثر ت جامعه را به دست آورده است. به طوری که توصیه میشود از این به بعد محور سیاستگزاری، این طبقه باشد: "سازمان همکاری و توسعه در ارز ابی خود از چشم انداز کز توسعه جهانی، استناد به جهانی برای سال 2012، از نیاز به )تحکیم طبقه متوسط در حال ظهور( سخن میگو د، همزمان، نانسی بردسال از مر )ضرورت طبقه متوسط( نموده و خواستار انتقال از سیاستگذاری "رشد به نفع فقرا" به سوی "رشد به نفع طبقه متوسط" گرد د.")یورا ن تربون-طبقه متوسط در قرن بیست و کم-نشر ه لفت رویوشماره 78-ترجمه رضاجاسکی(. در سند راهبرد امنیت ملی آمر کا برای سال جد د میلادی )2015( که در 18/11/1393 انتشار افت، آمده است: "ما همچنان به ترویج نیم کره غربی که شکوفا، امن و دموکراتیک باشد و همچنین در صحنه جهانی نقش بزرگتری ا فا کند، ادامه خواهیم داد. برای اولین بار در تاریخ، شمار افرادی که در سراسر این منطقه، در طبقه متوسط جامعه زندگی میکنند از شمار اشخاصی که در فقر به سر میبرند تجاوز کرده است... بازارهای ک را در رشد ک طبقه متوسط جهانی حفظ کند." آمر کا و فرصت های آموزشی آمر کا به نسل بعدی از کارآفر نان جهانی کمک خواهد کرد تحر با توسعه طبقه متوسط که نماد آن را میتوان "مصرف، رفاه و تفریح" نامید، تضاد طبقاتی برای همیشه از دنیا رخت بر میبندد. لذا اگر تاریخ را به معنای روند تضاد طبقاتی در جوامع بدانیم، با تسلط طبقه متوسط و ظهور "وحدت کار و سرما ه" به ا ان تاریخ می رسیم. به موازات توسعه طبقه متوسط، بخش خدمات نیز گسترش پیدا کرده و باعث شده است تا برای اولین بار در تاریخ این بخش از بخش های اقتصادی د گر بزرگتر گردد. این بخش طیف وسیعی از کارهای آموزشی، بهداشتی، درمانی، مهندسی، حمل و نقل، ارتباطات، تفر حی، امور عمومی و غیره را در بر میگیرد. رشد فن آوری جد د )کامپیوتر و انفورماتیک( باعث شد که جهشی در امر تولید، توزیع و خدمات صورت گرفته و رشد طبقه متوسط را سرعت بخشد. سیاست های اقتصادی نئولیبرالیسم و جهانی شدن و تسهیل ارتباطات و بخصوص ارتباطات از راه دور نیز توسعه طبقه متوسط و به تبع آن بخش خدمات را در عرصه جهانی سرعت بخشیده است. به گفته مارتین راوالیون مدیر گروه تحقیق و توسعه بانک جهانی: "توزیع درآمد در کشورهای در حال توسعه بین سال های 1990 و 2005 تغییر کرد: طی سال های 1990 تا 2005 سهم طبقه متوسط از جمعیت چین از 15 درصد به 62 درصد افزا ش افت. این شرا ط اکنون در هند مشاهده می شود. شورای ملی تحقیق اقتصادی در سال 2005 اعلام کرد که سهم طبقه متوسط از جمعیت هند فقط 5درصد بود اما این سهم در سال 2015 پیش بینی میشود که 20درصد و حتی تا سال 2025 به بیش از 40درصد خواهد رسید... اکثر برآورد ها حاکی از آن است که طبقه متوسط از سال جاری )2015( تا 2030 به بیش از دوبرابر در سطح جهان افزا ش می ابد که اثرات اجتماعی ژرفی به همراه خواهد داشت")مارتین راوالیون :صعودطبقه متوسط )اماآسیب ذیر(کشورهای درحال توسعه (. توسعه جهانی طبقه متوسط به دنبال خود توسعه جهانی فرهنگ طبقه متوسط را خواهد داشت.اما با د توجه کرد که توسعه طبقه متوسط هنوز به معنی سلطه کامل فرهنگی و اقتصادی این طبقه نیست. هنوز در اقصی نقاط جهان کارگر و سرما ه دار وجود دارد. فرهنگ سرما ه داری و فرهنگ کارگری هنوز وجود دارد. فرهنگ طبقاتی، ادبیات، هنر، شعر، موسیقی، معماری و ... طبقاتی هنوز وجود دارد. هنوز نخبگان وابسته به هر طبقه حضور فعال دارند. و علیرغم هجمه های فراوان چندصد ساله مدرنیسم علیه مذهب، همچنان اد ان، قدرتمندانه در عرصه های اجتماعی حضور فعال دارند. این شرا ط متضاد و ناهمگون را غربیها به عنوان دوران ست مدرن نامیده اند. همین شرا ط پیچیده و درهم و برهم باعث شده است تا نخبگان و اند شمندان در تحلیل پیش آمدها، د دهها، جر ان ها و اتفاقات غیر منتظره اجتماعی به لحاظ سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و فلسفی دچار مشکل گردند. بی دلیل نیست بعضی از این اند شمندان به فاصله زمانی نه چندان طولانی مدت، حرف های خود را ا س میگیرند ا کاملا ً تغییر میدهند و ا ناگزیر کی به نعل و کی به میخ می زنند. به عنوان نمونه یورگن ها بر ماس جامعه شناس آلمانی )متولد1929( نظر ه اولیهای که در مورد دین ارائه داد، از ضرورت طرد دین سخن گفت. بعدها در مورد دین ِ فردی و عدم دخالت دین در سیاست نوشت و بر جدایی "نهاد دین" از "نهاد دولت" سخن گفت. ولی بعد ها به این نتیجه رسید که "حضور دین در عرصه عمومی ضروری است." به دلیل تغییر شرا ط اجتماعی جامعه شناسانی نظیر لیوتار، میشل فوکو و ... تغییر عقیده داده و از مارکسیسم روی گرداندند و جزو پیشقراولان ست مدرنیسم شدند و بعضا ً مثل میشل فوکو به کرات به تغییر نظرات خود پرداخته و آن را خصیصه شرا ط دوران ست مدرن تلقی میکنند. به همین علت آن ها نه فقط متناقض نوشتهاند، بلکه در ارائه ک تعر ف واحد از ست مدرنیسم نیز خود را ناتوان نشان دادهاند. شا د این ها به دلیل نداشتن ک تحلیل اجتماعی دقیق به این تناقض گوئیها و تفاوت نظرها افتادهاند. به این معنی که تحت تأثیر بخشی از ارامترهای گوناگون اجتماعی قرار گرفته و نظر ه ای داده اند و بعد از مدتی، تحت تأثیر ارامترهای د گری که ممکن است متضاد، بی سابقه و متفاوت باشند قرار گرفته و نظر ه د گری داده اند. البته بعضا ً این تغییر د دگاه را به مراحل دوران مدرن و ست مدرن نسبت دادهاند. علت هرچه باشد بیان گر عدم ژرفنگری آن ها در رخداد های عمیق اجتماعی است، اما همه تحلیل گران چنین نیستند. هستند کسانی که تحلیلهای اجتماعی دقیق تری ارائه دادهاند. از بین چنین کسانی شا د بتوان آلوین تافلر آ نده نگر و پژوهش گر آمر کایی را بیش از د گران همهجانبهنگرتر، بنیادی نگرتر، اصولی نگر و گذار نام برد. وی از سالهای دهه 1970 میلادی ضمن تحقیق همه جانبه، بهتدریج ، به ارائه نقطه نظرات خود در کتاب ها و مصاحبه هایی تحت تأثیر عنوان "آن سوی بحران"، "موج سوم"، "جابهجایی قدرت"، "ورق های آ نده"، "بهسوی تمدن جد د-سیاست در موج سوم" و ... پرداخت. تافلر برای تبیین نقطه نظرهای خود، دوران تار خی مهم بشر را به سه دوره تقسیم میکند. او معتقد است اولین تغییر اساسی در زندگی انسان با ظهور موج اول اتفاق افتاد که کشاورزی به وجود آمد. در این دوره که حدود ده هزار سال دوام پیدا کرد، مناسباتی مبتنی بر شیوه تولید کشاورزی ا جاد شد. این شیوه تولید مناسبات فرهنگی، خانوادگی، اخلاقی و اجتماعی خاص خود را در جامعه حاکم کرد. به عقیده تافلر، موج دوم از حدود سیصد سال پیش شروع شد که به دنبال انقلاب صنعتی بهوجود آمد. این دوره مناسبات اقتصادی، فرهنگی، خانوادگی، اخلاقی و نیز سیاسی خاص خود را در جامعه به وجود آورد. وی شاخصه اقتصاد موج دومی را، همسانسازی، تخصصی کردن، کز میداند. او معتقد است خانواده که در عصر موج اول گسترده بود )زن، مرد، فرزندان، عمو، دایی، عمه، همزمان سازی، تراکم، بیشینه سازی، و تمر خاله و... که در امر بهره برداری از زمین فعالیت داشتند(، در موج دوم خانواده کوچک ا هسته ای شده است عنی متشکل از مرد، زن و تعدادی فرزند. به نظر تافلر، موج سوم با پیدا ش کامپیوتر و انفورماتیک ا جاد شده است. مشخصههای این موج عبارتست از: 1-انبوه زدایی 2- از تولید برای عرضه در موج دوم به تولید برای مصرف درموج سوم می رسیم 3- کار دی در موج دوم جای خود را به کار فکری در موج سوم میدهد 4- کار در خانه در موج سوم 5- خانواده هستهای در موج دوم جای خود را به انواع خانواده در موج سوم میدهد 6- ظهور طبقه "دانشور" در موج سوم 7- باداشتن تجهیزات الکترونیکی، گسترش مالکیت کارگر بر ابزار تولید در موج سوم تحقق پیدا میکند 8- احزاب سیاسی ساختاری موقت پیدا میکنند 9- ارزش ها و مناسبات جد دی جای ارزش ها و مناسبات گذشته را میگیرد. علیرغم شیوه نوآورانهای که تافلر در تحلیل اجتماعی ابداع کرده است و نیز این که در تحلیل اجتماعی خود سعی کرده است موضوعات را از هم استنتاج کرده و زوا ای مختلف زندگی را به بحث بکشاند، اما در مواردی موفق نشده و بخصوص در موارد محوری ِ تحلیل خود به اغراق دچار شده است. تافلر ازکسانیکه با کامپیوتر کار فکری میکنند، به عنوان طبقه "دانشور" نام می برد و معتقد است: "اگر موج دوم )پرولتار ا( را برای ما به بار آورد، میتوانیم بگوییم که موج سوم در حال د د آوردن طبقه )دانشوران( است. گروهی که ما ه قوام آن )دانش( و استفاده از قوای دماغی به جای نیروی عضلانی است." )آلوین تافلر-ورق های آ نده-ترجمه عبدالحسین نیک گهر-صفحه 181-180( او می نو سد: "به طور قطع بسیاری از افراد جبهه کت موج سوم دارای تحصیلات دانشگاهی و از افراد طبقه متوسط هستند، و مطمئنا ً بسیاری در تولید و خش اطلاعات ا در کارهای خدماتی شر دارند و اگر کمی با واژه ها بازی کنیم، می توان احتمالا ً آن ها را ک طبقه نامید")آلوین تافلر-موج سوم-ترجمه شهیندخت خوارزمی صفحه605(. تافلر معتقد است طبقه "دانشور" با در اختیار گرفتن ابزار تولید از موضعی قو تر برخوردار شده است. او می نو سد: "مارکس... ادعا میکرد که کارگران تا وقتی که )ابزار تولید( را از چنگ طبقه سرما هدار که این ابزار را در مالکیت خود دارند، خارج نسازند، همچنان بی قدرت خواهند ماند. امروزه ما جابجایی بعدی در قدرت را در محل کار تجربه میکنیم. این کی از طنزهای بزرگ تاریخ است که نوع تازه ای از کارمند خودمختار در حال نو پیدایی است که در واقع ابزار تولید را در مالکیت خود دارد. ابزار جد د تولید به هر حال در جعبه ابزار صنعتگر ا در ماشین آلات عظیم عصر دودکش ها افت نمی شود، بلکه این ابزار در درون کاسه سر کارمند و کارگر متراکم شده است")آلوین تافلر-جابهجایی در قدرت-ترجمه شهیندخت خوارزمی صفحه 371(. وی در ضمن می نو سد: "در سطحی عمیق تر اگر هر فردی بتواند ترمینال و تجهیزات الکترونیکی برای خود داشته باشد، مثلا ً بطور قسطی بخرد، بیشتر به صورت صاحب کار مستقلی در می آ د، تا کارگر و کارمند معمولی. واین به معنی گسترش مالکیت کارگران بر )ابزار تولید( است")موج سوم-صفحه 285(. او می نو سد: "امروز دنیا در حال تغییر است و اکثر ت قاطع آمر کاییان نه زارع هستند و نه کارگر کارخانه. در عوض به نوعی در کی از مشاغل مربوط به دانایی وظیفهای به عهده دارند")آلوین تافلروها دی تافلر-به سوی تمدن جد د-سیاست در موج سوم-ترجمه محمدرضاجعفری صفحه .(14 اغراق تافلر در آنجا است که وی اکثر نیروهای بخش خدمات و نیز رشد رزوافزون آن را متأثر از موج سوم )رواج کامپیوتر و انفورماتیک( و اکثر شاغلین را دربخش پردازش اطلاعات، میداند. به عبارت د گر همه تحولات را ناشی از اختراع کامپیوتر میداند. در صورتی که رشد بخش خدمات اولا ً به موازات توسعه صنعت وبه تبع آن توسعه طبقه متوسط در جهت تأمین نیازهای مربوط عنی: آموزش، بهداشت، درمان، حمل و نقل و غیره به طور مستمر جر ان داشته است. به طوری که سهم اشتغال در بخش خدمات در اقتصاد آمر کا، از 30 درصد در سال 1900 به 50 درصد در سال 1950 افزا ش پیدا کرده است. و ضمنا ً به قول خود تافلر: "در سال 1965 ... برای نخستین بار در ا الات متحده تعدا کارگران خدماتی قه سفید بر کارگران قه آبی فزونی گرفت")جابهجایی در قدرت-صفحه 88(. این در حالی است که صنایع کامپیوتر و انفورماتیک در دهه 1965-1955 مورد بهره برداری تجاری قرار گرفتند. ثانیا ً طبق برآوردی که موسسه مطالعات آمر کا به عمل آورده است، در آمر کا: "بخش بهداشت و درمان، خدمات اجتماعی و خردهفروشی جزء بخشهایی به شمار میروند که انتظار می رود شاهد بیشترین افزا ش در اشتغالزایی تا سال 2020 باشند." ضنما ً با د دانست که بخش بهداشت و خدمات اجتماعی با داشتن 16 میلیون نفر شاغل، بزرگترین بخش اشتغال آمر کا را تشکیل میدهد. علاوه بر این آمارها نشان میدهد که در بخش خدمات کشورهای غربی، از بین زیربخشهای بهداشت، آموزش، بیمه، بانک، حمل و نقل، ارتباطات و اطلاعات، عمدهفروشی و خرده فروشی، گردشگری، رستوران، مهدکودک، تلویزیون و سینما، شهربازی، خشکشویی، مدرسه و دانشگاه، وکالت، مشاوره، نگهداری و تعمیرات، پلیس و آتش نشانی وغیره؛ زیربخش پردازش اطلاعات کمترین میزان اشتغال زائی را به خود اختصاص میدهد. به گفته مانوئل کاستِلز آ نده نگر آمر کایی: "دادههای مربوط به ژاپن از همه جالب تر است. این داده ها تنها افزا ش اندکی در مشاغل اطلاعاتی در 50 سال گذشته را نشان میدهد. بنابراین جامعهای که بیش از سایر جوامع بر تکنولوژی اطلاعات تأکید میکند و تکنولوژی پیشرفته در آن نقش بسیار مهمی در بهرهوری و قدرت رقابت ا فا میکند، دارای کمترین سطح اشتغال در پردازش اطلاعات و نیز کمترین میزان افزا ش در چنین مشاغلی است. در واقع برای برخی از تفسیرهای فراصنعتی جالب در عین حال مشکل ساز است که ژاپن و آلمان، اقتصادهای رقابتی جهان در دهه های 1970 و 1980 دارای قدرتمند ترین مشاغل تولیدی، کمترین نسبت مشاغل خدماتی به مشاغل صنعتی، ایین ترین نسبت مشاغل در بخش پردازش اطلاعات به کالا، و در مورد ژاپن )که سریع ترین رشد بهره وری را تجربه کرده است( کمترین میزان افزا ش مشاغل اطلاعاتی در سرتاسر قرن بیستم بوده اند. بنابراین اگر اطلاعات را کی از عناصر اصلی در کارکرد اقتصاد و سازماندهی جامعه بدانیم، معنا ش این نخواهد بود که بیشتر شغل ها در بخش پردازش اطلاعات هستند ا این که در آ نده چنین خواهد شد. خدمات اجتماعی دومین گروه مشاغل را تشکیل میدهند که طبق پژوهش هایی که درباره دوران فرا-صنعتی انجام گرفته است، با د ویژگی جامعه نوین باشد. و در واقع نیز چنین است. بازهم به جز ژاپن، مشاغل خدمات اجتماعی بین ک نجم تا ک چهارم کل مشاغل کشورهای گروه هفت را تشکیل میدهند")خلاصه عصر اطلاعات: اقتصاد، جامعه و فرهنگ-ترجمه احمدعلیقلیان- افشین خاکباز-حسن چاوشیان تنظیم ازابالقاسم بیات--صفحه34(. بنابراین برخلاف نظر تافلر نهتنها کسانی را که در زیر بخش پردازش اطلاعات اشتغال دارند نمی توان به عنوان اکثر ت در نظر گرفت بلکه آن ها در زیر بخش های خدمات نیز از کمترین میزان اشتغال برخورداند. تافلر که در دهه 1980 شاهد ناهنجاری های اجتماعی است، گسترش طلاق و متلاشی شدن خانوادهها و نیز زندگی در قالب خانواده جد د را مشاهده میکند و آنها را ناشی از ظهور موج سوم عنی استفاده از کامپیوتر و انفورماتیک دانسته و می نو سد: "موج سوم با از هم گسستن خانواده ها مان، متزلزل ساختن اقتصادمان، فلج کردن سیستمهای سیاسیمان، و درهم شکستن ارزشها مان برهمه ما اثر خواهد گذاشت" )آلوین تافلر-موج سوم ترجمه خوارزمی -صفحه 17(. گشت کار به خانه، تحت عنوان او در حالی که این چنین به از هم گسیختن خانواده توسط موج سوم تأکید دار، جای د گر با طرح موضوع بر کلبه های الکترونیک که در آنجا کار با کامپیوتر انجام میشود؛ ضمن اشاره به انقلاب صنعتی که خانواده بزرگ را از بین برد و خانواده هسته ای را جا گزین کرد می نو سد: "اما موج سوم مجددا ً اختیار را به خانواده و خانه اعاده میکند و بسیاری از کارکرد های ازدست رفته که زمانی وجود خانواده را برای جامعه بسیار مهم ساخت، اختیار میکند")آلوین تافلروها دی تافلر-به سوی تمدن جد د-سیاست در موج سوم-ترجمه محمدرضاجعفری صفحه 16(. وی همچنین مینو سد: "بازگرداندن کار به خانه بدین معناست که بسیاری از زن و شوهرها که در شرا ط فعلی روزانه فقط چند ساعت کد گر را میبینند، با کد گر روابط صمیمانه تری برقرار خواهند کرد")موج سوم-صفحه300(. علاوه برآن چه آمد، تافلر برای اثبات نظر ه خود در مواردی نظیر احزاب، اوضاع فرهنگی، اجتماعی، دین و غیره بهجای تحلیل منسجم و مبتنی بر محورهای اصلی مورد نظر خود و استنتاج آن ها از روند تحول این محورها، صرفا ً به توضیح و انعکاس واقعیت موجود در جامعه آمر کا و برخی کشورهای صنعتی د گر پرداخته است. در صورتی که آن مسائل ناشی از رو داد های د گری است که همان روند تکامل "وحدت کار و سرما ه" و توسعه "طبقه متوسط" و ا جاد جامعه رفاه میباشد. البته تافلر خود به اشکالات کارش و تناقضات آن اذعان میکند، آنجاکه میگو د: "من ادعا نمیکنم که همه اسخ ها را در آستین دارم و نفی نمیکنم که تناقضاتی هم هست" )آلوین تافلر-ورقهای آ نده-ترجمه عبدالحسین نیک گهر- صفحه84(. کشو