Ekagi-Dutch-English-Indonesian Dictionary -

Please enable JavaScript to view the full PDF

EKAGI-DUTCH-ENGLISH-INDONESIAN DICTIONARY VERHANDELINGEN VAN HET KONINKLIJK INSTITUUT VOOR TAAL-, LAND- EN VOLKENKUNDE 56 EKAGI- DUTCH-ENGLISH-INDONESIAN DICTIONARY J. STELTEN POOL THE HAGUE - MARTINUS NIJHOFF 1969 FOREWORD The Ekagi language is spoken by a population of some 60.000 in the area around the Wissel Lakes in the central highlands of Western New Guinea. The designation 'Ekagi' has, as is now more usual, been adopted, in prefer- ence to the term 'Kapauku', to denote both the language and the inhabitants of this region. An outline of the grammar,t by the compiler of this dictionary and Father P. A. M. van der Stap O. F. M., was published in 1959. The first description of the language,2 in the admirable manual by Father P. Drabbe M. S. C., had been published in 1952. A concise wordlist was also compiled by Father Drabbe for local missionary purposes. The more extensive wordlist by Marion Doble 3 was published in 1960. Both of these wordlists were known to the compiler of this dictionary, which is of considerably wider scope and is intended as a means of facilitating the task of all concerned in one way or another with the advancement of the Ekagi community. This dictionary comprises some 4.000 roots and verb derivatives formed with suffixes and prefixes. The rules of spelling, pronunciation, and grammatical structure are dealt with in the Leerboek van het Kapauku. There are, however, certain diver- genees as regards the indication of stress in some suffixes. The suffixes -jawii (par. 126), -ja (par. 111-114), -toja (par. 113), and -na (par. 119-120) are written with a single a. The interpolatory particle ga 'perhaps' (par. 181) is similarly written with a single a. The word previously spelt jaajo (par. 153) is now written jaijo. The form gOD is not now written as a separate word, but is combined as an additional suffix, and spelt either -gou or -go (see -gou), with the time suffixes -ijo and -itijo, as in the sentence owaa migeijogo jagii teegi 'while he was building the house he feIl'. Other incidental divergences will be noticed, as in the case of anu and aku (par. 52 NB), and with the inclusion of the form -awe as a variant of the suffix -uwe. A language is the reflection of the way of life of a whole people, and so it is with Ekagi. There are in Ekagi numerous dialectal distinctions as weIl as lexical disparities in the speech of different groups. It should, of course, be remembered that, prior to the pacification of the area, the population lived in isolated settlements. The unifying factor of written language was and is still not operative. In this dictionary the Tigi dialect has been taken as the standard form of the language, and dialectal variants are indicated as P(anijai), K(amu), and M(apija). In the Mapija dialect the j is pronounced s or h. The vowel 1 J. Steltenpool ofm en P. A. M. van der Stap ofm, Leerboek van het Kapauku, Hollandia 1959. 2 P. Drabbe M.S.C., Spraakkunst van het Ekagi, 's-Gravenhage, Martinus Nijhoff, 1952. 3 Marion Doble, Kapauku-Malayan-Dutch-English Dictionary, The Hague, Mar- tinus Nijhoff, 1960. sounds may vary from locality to locality as in the forms do ba and duba (P), emo and imo (P), kanapune and kenepune, edi and idi (K). There are also local variations in the pronunciation of consonants, as in the forms tapuja and papuja (K), ugume and ugupe (and sometimes also wugupe). These variations, are, for the most part, not indicated. One of the most characteristic features of the Ekagi language is that all syllables end in a vowel. In Ekagi, as in tone languages such as Chinese, words differ in meaning or acquire a different meaning with a change of tone level. Only in those cases where tone level becomes semantically relevant is the higher tone indicated with the sign " as, for example, in the pairs didi (sick) and didi (mouse), and ii (yes) and ti (sand). In other instances, as, for example, with the word jobe (where the higher tone level occurs in the element -be) the difference is not indicated. The strong and weak categories of the -ai-verbs are differentiated by listing the strong verbs as -ai-i and the weak verbs as -ai-a so as to indicate the appropriate suffix form, as for example, ugai-a (to write), ugaatega (I wrote); puumai-i (to sew, mend) , puumeetega (I mended [the hole]). (See also par. 61-68). Standard abbreviations (par. 214) for family relationship terms have been used where necessary, as, for example, fa mo chi denoting father's mother's children; fa mo br denoting father's mother's brother. The sign <;' is used to denote that a woman is speaking and the sign ~ to denote that a man is speaking. The terms used for brother, sister, nephew, niece, etc. are also used for half-brother, half-sister, etc. I should like to express my heartfelt gratitude to those who assisted in the completion of this dictionary, in particular to Father P. van de Laar O.F.M. for systematising and retyping the material cOllected, to Mr. A. C. van Zeijl, Father P. van Thiel S.J., Mrs. Soeriadi and Father J. H. M. Stevens O.F.M. for the Indonesian translation of the entries, especially to Theresia Patmase- poetra for editing and typing the definitive Indonesian renderings, and to Father C. N. M. de Goede O.F.M. and Mr. A. Brotherton for the translation of the Dutch renderings into English. In conclusion, I should like to thank sincerely the KOninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde for making possible the publication of this dictionary. J. STELTENPOOL O.FM. KATA PENGANTAR Bahasa Ekagi dipakai oleh lebih dari 60.000 orang sekitar Danau 2 Panijai, di Pegunungan Tengah Irian Barat. Sebagai ganti istilah "Kapauku" sekarang lebih sering dipakai istilah "Ekagi", istilah jang baik ditudjukan kepada bahasa maupun penduduk daerah itu. Dalam tahun 1959, dengan bantuan ahli linguistik P. A. M. van der Stap O.F.M. telah terbit buku tatabahasa Kapauku.1 P. Drabbe M.S.C. djuga sudah lebih dulu menerbitkan sebuah buku tentang bahasa ini.2 Tentu sadja karya 2 itu merupakan pelopor untuk karya 2 lebih landjut. P. Drabbe djuga telah membuat daftar·kata 2 untuk keperluan chusus. Dalam tahun 1960 djuga telah terbit daftar-kata 2 disusun oleh Marion Doble. 3 Kedua daftar-kata 2 itu djuga kami kenal. Kamus jang sekarang ini adalah lebih luas dan kami persembahkan kepada setiap orang jang bekerdja untuk perkembangan daerah Ekagi. Kamus ini terdiri dari k.l. 4.000 katadasar dengan awalan dan achiran katakerdja. Tentang tjara edjaan, ut japan, ilmu·suara-kata, ilmu-saraf dan ilmu-kali- matnja, tjukuplah kiranja kalau kami menundjuk pada buku Leerboek van het Kapauku. Beberapa penjimpangan tatabahasa ialah mengenai penetapan tekanan kwantitet pada beberapa achiran. Demikianlah achiran 2 -jawii (§ 126), -ja (§ 111-114), -toja (§ 113) dan -na (§ 119-120) ditulis hanja dengan satu a. Djuga kata penghubung ga 'barangkali' (§ 181) hanja ditulis dengan satu a. Kata penghubung jaajo (§ 153) sekarang dituliskan jaijo. Achiran 2 menundjukkan waktu: -ijo/-itijo (§ 122, 154, 168) tidak lagi diikuti oleh kata gOD tetapi diberi achiran -go atau -gou (lih. -gou), umpamanja dalam kalimat owaa migeijogo jagii teegi, "ketika sedang membangun rumah ia djatuh". Seseorang jang memperhatikan tatabahasa, pasti akan menemukan perbedaan lainnja, seperti pada anu dan aku (§ 52 NB). Disamping achiran -uwe se- karang djuga terdapat -awe, dsb. Bahasa selalu meliputi seluruh rakjat. Demikian pula disini. Perbedaan logat banjak sekali terdapat. Perbendaharaan kata 2 tidak sama diseluruh daerah. Kita harus ingat bahwa daerah ini dulu sangat terasing dan terisolir. Hubungan dengan suatu bahasa tertulis, sedjak dulu sampai sekarang belum ada. Dalam kamus ini logat Tigi dipakai sebagai dasar. Perbedaan logat dinja· takan dengan P(anijai), K(amu), dan M(apija). Huruf j didaerah Mapija diutjapkan sebagai s atau h. Dipelbagai daerah seringkali djuga terdengar pertukaran huruf-hidup, umpamanja doba dan duba (P), emo dan imo (P), 1 J. Steltenpool ofm en P. A. M. van der Stap ofm, Leerboek van het Kapauku, Hollandia 1959. la P. Drabbe M.S.C., Spraakkunst van het Ekagi, 's-Gravenhage, Martinus Nijhoff, 1952. :\ Marion Doble, Kapauku-Malayan-Dutch-English Dictionary, The Hague, Mar- tinus Nijhoff, 1960. kanapune dan kenepune, edi dan idi (K). Djuga huruf-mati kadang 2 berubah misalnja tapuja dan papuja (K), ugume dan ugupe (bahkan wugupe) dsb. Perbedaan itu pada umumnja tidak diperhatikan dalam kamus ini. Bahasa Ekagi adalah bahasa-huruf-hidup, artinja semua kata berachir dengan huruf hidup. Seperti dalam bahasa Tionghoa, tekanan nada memegang peranan penting dalam bahasa Ekagi. Seringkali kata 2 mendapat arti lain karena perbedaan tekanan nada. Dalam hal ini, djadi pada kata 2 jang berbeda artinja oleh karena tekanan nada tinggi, maka tekanan nada diberi tanda '. Umpamanja didi (sakit) dan didt (tikus); ii (ja) dan ti (pasir). Dalam hal 2 lain, kalau suatu huruf hidup atau huruf kembar mempunjai nada tinggi, maka tidak dibubuhi tanda " umpamanja jobe (-be mempunjai nada tinggi). Karena diantara katakerdja-ai ada jang kuat dan ada jang lemah, maka katakerdja-ai jang kuat dinjatakan sebagai ai-i; jang lemah sebagai ai-a. Hal ini perlu untuk mengetahui bagaimana menghubungkannja dengan achiran. Ump. ugai-a (menulis), ugaatega (saja menulis); puumai-i (menambal), puumeetega (saja telah menambal [lubang itu]). (Lihat djuga § 61-68). Kalau kami menundjuk suatu §, jang kami maksud ialah pasal jang ber- sangkutan dalam buku Leerboek van het Kapauku. Untuk istilah 2 kerabat kadang 2 dipakai singkatan jang lazim dipakai dalam anthropologi budaja (§ 211) ump. va mo ki = anak 2 ibu ajah; va mo br = kakak laki 2 ibu ajah dsb. Tanda ~ dipakai kalau si pembitjara adalah perempuan dan ~ kalau si pembitjara adalah laki 2. Istilah 2 jang dipakai untuk kakak laki 2, kakak perempuan, saudara sepupu dsb. djuga dipakai untuk kakak tiri laki 2, kakak tiri perempuan, saudara-tiri-sepupu dsb. Kami terutama berterimakasih kepada P. van de Laar O.F.M., jang telah banjak bekerdja dalam menjusun dan mengetik naskah 2 ini. Terdjemahan kedalam bahasa Indonesia telah dibantu oleh A. C. van Zeijl, P. van Thiel S.J., Nj. Soeriadi dan J. H. M. Stevens O.F.M. Theresia Patmasepoetra telah bersedia melakukan pemeriksaan-redaksionil jang terachir serta mengetik terdjemahan dalam bahasa Indonesia. Terdjemahan kedalam bahasa Inggris diselenggarakan oleh C. N. M. de Goede O.F.M. dan A. Brotherton. Kepada mereka semua kami mengutjapkan banjak terimakasih. Selandjutnja penerbitan ini dimungkinkan oleh Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde. Kepadanja kami mengutjapkan banjak terima- kasih. J. STELTENPOOL O.F.M. EKAGI - DUTCH - ENGLISH - INDONESIAN 1 2. in nietsdoen neerzitten, niets doen - A to sit down doing nothing, to idle - rebah, berbaring-baring aaga: grote vogelsoort - big kind of bird a: 1. agenssuffix lste pers. enkelv. en 3de - sedjenis burung besar pers. enkv. vrl. - pronominal subject aakataa tai: boeren, oprispen - to belch, suffix lst pers. sing. and 3rd pers. sing. to repeat (of food) - atob, serdawa femin. - achiran pokok kalimat untuk aamai·i: kataganti orang ke-l dan orang ke-3 ebe aamai = ebe aa tai: de mond wijd peremp. openen, een grote mond hebben - ani uweeteg-a: ik ging - I went - saja open mouth wide, to bluster - membuka berangkat (waktu lampau) mulut setjara luas, berbesar-mulut okai uweeteg-a: zij ging - she went - aato (P) = waikaato: ginds, aan de ia (peremp.) berangkat (waktu lampau) wa i k o-zijde - over there, on the 2. tweevoudsprefix - dual prefix - awa- w a i k o-side - disana, disebelah w a i k 0 lan rangkap (tegenover/opposite ofllawannja: am u- inai a.uwaipage: wij tweeën zullen gaan kaato = jamaato = wakaato). - both of us will go - kita (kami) Zie/see/lihat: a a (P) berdua akan berangkat aba = abaija (M) = bobou (M): tante aa: 1. agenssuffix 2de pers. mrv. - pro- (va zu), neef, nicht (br ki) - aunt (fa nominal subject suffix 2nd pers. plur. - si), nephew, niece (br ch) - bibi, kepo- achiran pokok kalimat untuk kataganti nakan laki2 , keponakan perempuan. Ver· orang ke-2 djamak der noemt een meisje zo alle 0 n a a n e ikii uweeteg·aa: jullie gingen - you went en alle i i jok a a n e - a young girl - kamu berangkat refers to all 0 n a a n e and all i i j 0- 2. vleugel van vogel - bird's wing - k a a ne as such - selandjutnja seorang sajap burung gadis menjapa demikian semua 0 n a a n e 3. ebe aa tai = ebe aamai·i: mond openen, dan semua i i jok a a n e een grote mond hebben - open mouth naabai: mijn tante etc. - my aunt etc. wide, to bluster - membuka mulut, be- - bibiku dsb. sar mulut akaabai: jouw tante etc. - your aunt aa (P) = waiko: daarginds, de richting etc. - bibimu dsb. waar de zon opkomt (oosten) en/of wat okaabai: zijn, haar tante etc. - his, her tevens hoger gelegen is (tegenover w a- aunt etc. - bibinja dsb. k 0) - over there, the direction of sun- iniija aba: onze tante etc. - our aunt rise (east) and/or whatever is located etc. - bibi kita (kami) dsb. higher (opposite of wak 0) - disana, inaija aba: = inaaba: ons beider tante dipakai untuk suatu tempat atau barang etc. - the aunt of both of us etc. - jang terletak ditimur atau djika tem- bibi kita berdua dsb. pat atau barang itu letaknja lebih tinggi ikiija aba: jullie tante etc. - your aunt daripada tempat sipembitjara (lawan- etc. - bibi kamu dsb. nja: wako) ikaija aba = ikaaba: jullie beider tante aada: een stopwoordje: en toen, en dan - the aunt of both of you etc. - bibi nog - an interjection: and then, and kamu berdua dsb. next - dan sesudah itu ... okeija aba: hun tante etc. - their aunt aadaba tai: 1. niet luisteren, negeren, oost- etc. - bibi meréka dsb. indisch doof zijn, verwaarlozen - not okeijaija aba: hun beider tante etc. - listen, disregard, ignore, feign deafness, the aunt of both of them etc. - bibi neglect - tidak mendengarkan, pura2 meréka berdua dsb. tidak dengar, mengabaikan abagu = odabagu (M): etterende wond - anija kiteiga mana aadaba tidaa to festering wound - luka jang bemanah teigaa: wat ik jullie ook steeds zeg, jullie abai: varensoort (pteridium aquilinum luisteren toch niet - no matter what Kuhn) - kind of fem - sedjenis turn- I say, you don't listen - apapun jang buhan paku saja katakan, kamu tak mau menurut abaija (M) = bobou (M) = aba: tante, perkataan saja vaders zuster, neef, nicht (br ki) - aunt, 2 EKAGI - DUTCH - ENGLISH - INDONESIAN father's sister, nephew, niece (br ch) - for you - rugi bagimu. Zie/see/lihat: bibi, saudara perempuan ajah, kepona- a k a a b u, a nee b u, 0 k a a b u etc. kan laki2 , keponakan perempuan abuabu tai = kapekape tai: vliegen (van abata: ochtend, 's morgens vroeg - mom- vogels) - to fly (of birds) - terbang ing, early in the moming - pagi hari, (tentang burung) pagi-pagi sekali abuja: van iedereen, voor iedereen (katho- abataato: tegen de morgen, in de morgen liek, algemeen) - of everyone, for every· - towards morning, in the morning - one (catholic) - milik semua orang, hampir pagi hari, waktu pagi hari untuk masing-masing (katolik, umum) abata agouda: heel vroeg in de morgen abuja = ipoja (M) = inti idikima ipuwe: - early dawn - pagi-pagi sekali is er voor iedereen (b.v. pastoor, KPS) abata digi: bij het krieken van de dag - is at the service of everyone, (e.g. - at daybreak - waktu dinihari parish priest, official in charge of re- abataato: zie/see/lihat: a bat a gional administration) - untuk setiap abe: goede vrouwelijke geest - benevo- orang (ump. KPS, pastoor, wadjib men- lent female spirit - roh perempuan jang djaga/mengawasi kepentingan tiap 2 baik. Zie/see/lihat: a p e orang) abenota: bataatsoort (die de ab e geeft) abuja maki(jo) = ipoja maki (M): nie- - kind of yam (provided by the ab e) mandsland, land van iedereen - unoc- - sedjenis ubi (jang diberikan oléh cupied land which may be used by all abel members of the community - daérah abeege: watten - wadding, cotton wool tak-bertuan, daérah jang dapat dipan- - kapas dang sebagai milik tiap-tiap orang abenota: zie/see/lihat: ab e abujaabuja = amuka (P) = utoopa: allen abeutija = abe: vrouwelijke geest - fe- tegelijk, samen - all together, together male spirit - roh perempuan - sekalian, serentak, bersama-sama abiabi tai: rijgen aan, doorsteken (b.v. abujaabuja neetijawei (P) = abuja abu- met pijl) - to skewer, to pierce (e.g. ja nlitijawei: laten we het allen samen with arrow) - mendjeludjur pada, tusuk doen - let us do it all together - mari (ump. dengan anak panah) kita kerdjakan bersama-sama abu = daimita: meer, daar nog over heen, abumai·i = apumai·i: bedekken - to wat over is - more, besides that, what cover - menu tupi is left - lebih dari pada, disamping itu, abuu = kaba: planken voor een j uw 0- jang berlebih huis - planks for the construction of a abu ko tou beu: er is niets over j u w 0 (ceremonial dance) house - nothing is left - tak ada sisa papan untuk sebuah rumah j uw 0 abu ma ko beu: niet meer (dan dit) (rumah menari) no more (than this) - tak lebih (dari abuubo = takija (M): grote groene eet- pada mi) bare rups - large green edible cater- mutoona ma abu ka wija ma gaati: pillar - ulat besar dan hidjau jang dapat twee en zeventig - seventy two - tudjuh dimakan puluh dua Abuwo: andere naam voor / altemative abu ma motü = kogo ma motü (M): name for / nama lain untuk: E ge p a- pak nog wat, nog wat meer er bij - kigiida something more, to take some more - ada: land (in tegenstelling tot water) - sedikit lagi, ambil sedikit lagi land (opposite of water) - darat (lawan abu jati = buta (M): framboesia - air) framboesia - frambosia ada watija: oever - bank (of river) - abu pai·a = mude pai·a = tomaabu pai. tepi (tentang sungai) a: zich wreken - to revenge oneself - adaawe: over land - overland, across membalas dendam country - melalui daratan abu (M): boomsoort, blad om groente in adaiga: over land - overland, across te wikkelen - kind of tree, leaf to wrap country - melalui daratan up vegetables - sedjenis pohon, daunnja Adaa: mnl. kwade geest - malevolent dipakai untuk membungkus sajuran male spirit - roh djahat laki2 abu: in akaabu: verlies voor jou - loss aada jakijake ki: hij is gek, hij is bezeten EKAGI - DUTCH - ENGLISH - INDONESIAN 3 he is mad, he is possessed - ia gila, ia 2. Zie/see/lihat: a d i i I, 4 kemasukan sétan adeenita okogo: plaats waar geen water adaawe: zie/see/lihat: a d a vloeit (b.V. heuvel) - place where no adaawii = adaawe tai = adiwaawii (M): water flows (e.g. hiIl) - tempat dimana 1. komen van uit water in de prauw tak ada air mengalir (ump. bukit) 2. doen in - 1. to climb out of the water adeinai-i: spannen - to stretch - mema- aboard of a prau 2. to put in - 1. masuk sang, membentangkan dari air keperahu 2. memasukkan boke adeinai-i = boke mainai-i: een val jota nota agijaida adaawe tai: gepofte zetten - set a trap - memasang perang- bataten in het net doen - to put roasted kap yam into the net - memasukkan ubi ukaa adeinai-i: boog spannen - to bend jang telah dibakar kedalam a gij a. Ziel a bow - membentangkan busur see/lihat: ek a a wet a i adii: 1. oversteken, overzetten (van ri- adabadogo: rupssoort - kind of cater- vier); - to cross, to ferry (river) - pillar - sedjenis ulat menjeberangi adadi = diitü = enauto = ee enaa (M): 2. van het vuur halen (b.v. pan) - to mooi - beautiful, nice - bagus, indah take (pan, etc.) from fire - mengangkat dou adadi = dou diitü: mooi om te zien dari api (ump. kuali) nice to look at - bagus untuk dilihat 3. uit het vuur/prauw halen (b.v. bataten) adadi = mugu: gat - hole - lubang - to take out, to remove (object from adaiga: zie/see/lihat: a d a prau, yam from fire) - mangambil adaku tai: (iets) vergeten zijn - to have dari api / perahu (ump. ubi) forgotten, not remember (something) - 4. aan wal gaan (vanuit prauw) - to go lupa, tidak ingat ashore (from prau) - mendarat (dari adakuudaiga: uit onnadenkendheid - perahu); from thoughtlessness - karena kurang kapogeije adii beu: er is geen post bin- dipikirkan nen gekomen - no mail has come in - adama: oud in jaren - old, advanced in tak ada surat2 jang datang years - tua, landjut usia 5. apoo adikumii: splinter uittrekken - adama pija: oude boom (staat al jaren) to pull out a splinter - mentjabut suban - old tree (has been there for years) kaju - pohon tua (sudah bertahun-tahun 6. boven komen, aan de oppervlakte umurnja) komen (b.v. drenkeling) - to come to jagamo adama: oude vrouw - old the surface (e.g. drowning person) - woman - perempuan tua timbul pada permukaan air (ump. seo- jame adama: oude man - old man - rang jang tenggelam) orang laki2 tua 7. openen, openbreken (b.v. wond, om adanoo: houtspaander, houtkrullen - chip de splinter eruit te halen) - to open of wood, shavings - suban, bilah kaju (e.g. a wound, to extract a splinter) - ade tai: verlangen naar - to long for - membuka (ump. luka untuk mengambil rindu akan suban) ani ade kateemega: ik heb erg naar je okei adidaa beu topai: ze (de drenkelin- verlangd - I have longed for you very gen) zijn nog niet boven gekomen - much - saja sangat merindukan engkau they (the drowning persons) have not adeba: giftige zwarte rups - poisonous yet come to the surface - meréka black caterpillar - ulat hitam jang ber- (orang2 jang tenggelam) belum timbul bisa adeenita okogo = adidaa tita okogoudo adeba winii tijake nanopa: ik ben door = uwo jakü beu maki: land waar geen de a d eba gestoken - I was stung by water is - land without water - tanah the ad eba - saja disengat a d eba dimana tak ada air adebadogo: zwerend, ontstoken - fes- adijawii: redden uit een gevaar of slechte tering, inflamed - bernanah, radang toestand - to save from danger or help adeeoü = adii + eoü: 1. uit het water out of difficulties - meluputkan orang (prauw) aan land komen - to go on land dart bahaja atau keadaan jang kurang from out the water (prau) - keluar baik dari air (perahu) dan naik kedarat adimakai-i: aan wal brengen vanuit een 4 EKAGI - DUTCH - ENGLISH - INDONESIAN prauw, overzetten - to bring ashore kamu titoogi beu kijo ka aga etidou (M): from prau, to ferry over - naik kedarat de tovenaar is er niet, ga eens vragen dari perahu, menjeberangkan wat hij zal zeggen - the magician is not adiwaawü (M): zie/see/lihat: a d a a w ii present, go and ask him what he will amaadü = amo adü: oversteken in de say - tukang sihir tidak ada, pergilah richting a m 0 - to cross in the direc- dan tanjakan apa jang hendak dikata- tion am 0 - menjebarang kearah am 0 kannja jamaadü = jamo adii: oversteken in de epi aga etai: een nauwkeurig onderzoek richting van jam 0 - to cross in the naar iemand instellen - to make a thor- direction jam 0 - menjeberang kearah ough inquiry about a person - meng- jamo adakan pemeriksaan jang teliti tentang adijawü: zie/see/lihat: a d i i seseorang needijawita kü ko: die heeft ons gered agà: bananenkam - bunch of bananas - - he has saved us - ia telah menjela- sisir pisang matkan kami agààna: één kam bananen - one bunch OOimakai-i: ziejsee/lihat: a d i i of bananas - sesisir pisang pija komageida adimakai: hout uit de agaagi tai = edadai·i = doutou (M): prauw halen - to take wood from the helpen - to help, to assist - menolong, prau - mengangkat kaju dari perahu membantu kaadimakaipiga: ik zal je overzetten - agaana = jokaaga: jonge man, vrijgezel I will ferry you over - saja akan menje- - yOWlg man, bachelor - seorang laki 2 berangkan engkau muda, pemuda, budjang, djedjaka adiwaawe (M) = adaawe tai: zie/see/ agaana pija = otaga pija (M): jonge lihat: a d a a w i i boom - young tree - pohon muda 000: handdoek - towel - anduk, tuala agaapuugee: vuil(nis), stof - dirt, rub- aga: 1. = agauwo: boomsoort - kind of bish, dust - barang kotor, kotoran, debu tree - sedjenis pohon agago: boomsoort (Rubiacae: Mussenda) 2. = kabu: generatie - generation - - kind of tree - sedjenis pohon keturunan agagu tai: barsten (b.v. mok) - to crack, aga küdani ko aga: even oud als die - burst apart (of mug, cup) - retak as old as that other one - setua, sama agai (M): dikke paling in de Mapija- en tua dengan Pogirivier - fat eel in the Mapija- and aijaane aga: generatie van grootouders Pogi-rivers - ikan malung besar disungai generation of grandparents - generasi Mapija dan sWlgai Pogi nénék agai·a: overlangs doorsnijden, opereren, euga ibo aga: wat oudere kinderen - - to cut lengthwise, to operate upon - somewhat older children - anak2 jang memotong memandjang, membedah agak besar agakau (M) = akagau: galerij vóór het joka aga: kleine kinderen - generation huis - verandah before the house - of younger children - anak-anak ketjil serambi depan me aga wudita: de mensen zijn verdeeld agape = agapeido: zie/see/lihat: a gap i in (leeftijds-)groepen - people are di- agapeena: zie/see/lihat: a gap i vided into (age-) groups - orang-orang agapi: dag, later op de dag - day, later dibagi atas golongan menurut umur in the day - hari, pada siang hari meréka agape = agapeido: dagen - days - hari- muumaane aga: grootouders-generatie - hari the generation of the grandparents - agape magoo?: hoeveel dagen? - how generasa nénék many days? - berapa han? aga etidou = aga etai = egOOou = dimi agapeena: een dag, op een dag, op zekere eduwadou: naar iemands mening vragen dag, per dag - one day, on a certain - to ask someone's opinion - minta day, daily - pada suatu hari, pada suatu pendapat seseorang hari tertentu, tiap2 hari kaweno etüpagi, aga etidou = ga eens agapeena peijo kodo ko: heel de god- vragen wat hij zal zeggen - just ask ganselijke dag - the whole day through him what he will say - tanjakanlah apa - sehari-harian jang hendak dikatakannja agapi woja = ito agapiuto: heel de dag EKAGI - DUTCH - ENGLISH - INDONESIAN 5 - the whole day - sehari-harian loténg, dasar agapuge (K): stof, vuil - dust, dirt agé kai: wegens ziekte of ouderdom debu, kotoran steeds in huis zitten - always at home agauge = akako (M): kroos, wier - duck- on account of illness or old age - selalu weed, seaweed - lumut tinggal didalam rumah karena umur atau agauwo = aga: boomsoort met eetbare karena sakit vruchten (Myrtaceae: Eugenia) - kind agé kita me = akaakoga tita me: een of tree bearing edible fruit - sedjenis lamme of iemand, die wegens ziekte of pohon; buahnja dapat dimakan ouderdom aan huis gebonden zit - per- agauwouta: vrucht van a g a u woboom son affected with paralysis or unable to - fruit of a g a u w 0 tree - buah pohon move from house by reason of old age agauwo or infirmity - seorang lumpuh. age: 1. keladisoort - edible root - sedje- Zie ook/see also/lihat djuga: ek 0 g a i - a, nis keladi gobai-a 2. ruilprijs, prijs, betaling, loon - barter agéida: op de vloer - on the floor - value, price, payment, wages - nilai dilantai tukar-menukar, harga, pembajaran, ga- awee agé: bodem van een pan (beker dji etc.) - bottom of pan (drinking cup etc.) bodija age: prijs van bod i ja-schelp - - dasar kuali price of bod i j a-shell - harga bod i j a komaagé: binnenkant van prauw - in· maagijo age?: wat is de prijs? (kralen side of prau - kedalaman perahu of geld) - what is the price? (beads or agéida: 1. op de vloer - on the floor - money) - berapa harganja? (manik2 dilantai atau uang) 2. M. = touda: plaats - place - tempat magoo age? = maagijo agateena (M)?: -ageiga: gecombineerd achtervoegsel van hoeveel kost dat? - how much does it -a g e + -i ga - suffix combined of cost? - berapa harganja? -a g e + -i g a - achiran jang terdjadi nota kaniipiga ka eto age kou naimai: karena gabungan achiran - ag e dan -i g a geef me in ruil voor bataten suikerriet tamaugeiga: in de schoudertas - in the - give me sugarcane in exchange for shoulder bag - ditas bahu yams - berilah tebu kepada saja sebagai ageja: 1. verschuldigde betalingsprijs, wat gantinja kuberikan ubi kepadamu men nog moet aflossen - price to be 3. portie, deel - portion, part - bagian paid, what is still to be paid - hutang aki age: jouw portie, jouw deel - your jang belum dibajar portion, your share - bagianmu 2. namens, Lp.v. - on behalf of, instead kigeena age na topa: er is nog voor één of - atas nama keer, er is nog één portie - there is iniija dosa ageja Jesuja emo nijatuumi- enough for one more portion, there is kumeemegi: voor onze zonden heeft Jezus one portion left - masih tjukup untuk Zijn Bloed vergoten - for our sins Jesus satu kali, masih tinggal satu porsi shed his blood - karena dosa kita Tuhan kigeena age naimai: geef me nog wat, Jésus menumpahkan darahNja geef me nog eens een keer - give me naitai ageja meega: ik kom namens mijn same more - berilah sedikit lagi kepa- vader - I come on behalf of my father da saja, berilah sekali lagi kepada saja - saja datang atas nama bapakku -age: plaatsaanduidend achtervoegsel: 3. evenbeeld, gelijkend op, zijn als - naar, in, op, te etc. - suffix indicating image. resembling, be like - ta ra, me- place: to(wards), in, on, at etc. - achi- njerupai, seperti ran menundjukkan tempat: ump. ke-, di- jokaane wido na ukame ageja: drie kin- owaage: thuis, in huis - at home, in the deren lijken op moeder - (the) three house - dirumah, didalam rumah children resembIe, look like, their moth- ageida (M) = touda: plaats - place - er - tiga anak rupanja seperti ibunja tempat agija: draagnet - net bag- ruksak akija ageida uwi: ga naar je plaats - go agija idii - twee helften van een draag- to your place - pergilah ketempatmu net aan elkaar stikken - to stitch the agé: vloer, zoldervloer, bodem - floor, two halves of a net bag together - floor of 10ft, bot tom - lantai, lantai mcnjudji dua bahagian sebuah a gij a 6 EKAGI - DUTCH - ENGLISH - INDONESIAN kuja agija: draagnet gemaakt van k u j a bunita agoo dagu: tegen de morgen, als - carrying net bag made of k u j a fibres de maan bijna weg is - towards mor- - sebuah a gij a terbuat dari k u j a ning, when the moon is disappearing - oba agija: draagnet gemaakt van 0 b a harnpir pagi hari, kalau bulan hampir - carrying net bag made of 0 b a fibres terbenarn - sebuah a gij a terbuat dari 0 b a agoo te dagu: als de maan een klein agijo: ding, zaak - thing, matter - benda, beetje zichtbaar wordt - when the moon barang is slightly visible - kalau bulan seba- agijo jago me: een rijk iemand - a rich hagian ketjil mulai kelihatan person - seorang kaja te dagu ka wija, wido, wii: tweede, derde, agijo pagijo = e-agijo te-agijo: allerlei vierde nachtwake (nachtuur) - second, dingen - a variety of things - pelbagai third, fourth part of the night - saat barang-barang péndék jang ke-dua/tigajempat sesudah jame ka agijo: mnl. schaamdelen - gen- bulan terbit itals, sexual organs (of the male) - agoo doutou: wacht tot de maan schijnt kemaluan laki2 (dan gaan we kuskus vangen) - wait -ago: achtervoegsel - suffix - achiran till the moon is shining (then we are 1. bij persoonlijk bezit: voorzien van - going to catch kuskug.rats) - tunggulah with personal property: provided with - sampai bulan bersinar (sesudah itu kita berarti: mempunjai pergi menangkap kuskus) wakaago: gehuwd - married - berig. agoo kemo wido: drie maanden lang - teri, bersuami for three months - tiga bulan lamanja 2. bij rangtelwoorden - with ordinals - agoo ibounu = akabobe (M): volle maan dipergunakan pada urutan bilangan - fuIl moon - bulan pumama agoo paapaa teete = agoo ataati teete idiaago: de vijfde - the fifth - jang (M): de maan SChijnt - the moon is kelima shining - bulan bersinar ena maago = ena ma gaati jago: de elfde agoo pai-a: opkomen van de maan - - the eleventh - jang kesebelas rising of the moon - bulan sedang terbit agoo = eda (M): 1. maan, maand - moon, agoo pijamogo = mogobugu (M): derde month - bulan kwartier - third phase - bulan perbani abata agouda: 's morgens heel vroeg - tiga very early in the morning - amat pagi- agoo pooge = amotidee (M) = kidipigo pagi, dinihari (M): nieuwe maan, eerste kwartier - agoo bunita: geen maan, no moon - new moon, first phase - bulan baru, bulan mati bulan muda, bulan perbani awal agouda: in de maneschijn - in the moon- agoo tani dani: heldere maan - bright light - diterang bulan moon - bulan terang joka pai agouda kai: de maand waarin agoo tapa: in het maanlicht - in the het kind geboren gaat worden - the moonlight - ditjahaja bulan month in which the child will be bom agoo tojaadegee: volle maan - full moon - bulan dimana anak akan dilahirkan - bulan pumarna uwaataa agouda: 's avonds bij mane- agoo wado-wado tigooga = bekebeke schijn - in the evening when the moon tigooga = bekeeneenega (M): de maan is shining - malam hart waktu bulan is opgekomen - the moon has risen - bersinar bulan telah terbit agoobaa: donkere wolken rond de maan 2. groot - big, large - besar - dark clouds round the moon - awan agoo dani: geweldig, groot - huge, im- gelap sekeliling bulan mense - amat besar agoo ebeebe = bekeeneenega (M): halve aki agoo peka: je hebt ogen als de maan maan - half moon - setengah bulan (hebberig, schrokkerig) - you have eyes agoo dagoona = agoo dagu puki: het like the moon (greedy, covetous) - eerste tijdje (nachtwake) na het op- matarnu sebesar bulan (selalu ingin komen van de maan - the first hours akan) after the moon has risen - saat péndék me agoo kidi wagipai: een grote vent sesudah bulan terbit hebben ze gedood - they killed a big EKAGI - DUTCH - ENGLlSH - INDONESIAN 7 fellow - meréka membunuh seorang ketjil, baji besar (pemuka) aijo: bepaalde richting tegenover de as agou: kuskussoort - kind of kuskus-rat w a i k 0 - wak 0 - orientation opposite - sedjenis kuskus of w a i k 0 - wak 0 alignment - djuru- agu = mugo: Araucaria, naaldboom, spar san berlawanan poros w a i k 0 dan araucaria pinetree, spruce-fir wako pohon tjemara; Podocarpus Dacridium aijo kagaba: onderkleding - under- novoguinese Gibs (dit is het timmerhout clothing - pakaian dalam aan de Wisselmeren - trees, growing in aijo kai: binnengaan, het huis in- of uit- the Wissel Lakes region, used for carpen- gaan in de richting van a i j 0 - to enter, try, building etc. - kaju ini di Wilajah to enter (a house) coming from, or to Djajawidjaja dipakai oleh tukang"l kaju leave going towards the a i j 0 direction águ = watijaida: aan de voet van (een - masuk kedalam rumah, masuk atau berg), aan de kant van - at the foot of keluar rumah kearah aij 0 (a mountain), at the side of - dikaki eda aijo: de pagger aan de a i jo-zijde - (gunung), ditepi the fence on the a i j 0 - side - pagar aguu = jagaa: steil (afgrond), ravijn - disebelah a i j 0 steep (precipice), ravine - tjuram aiju = ajuja (M): kakkerlak - cockroach (tubir), djurang -lipas aguu doba: diep, in de diepte - doop, aika: oudere broer (neef- half neef d.i. va deep down - dalam, dilubuk zu ki), of zuster (nicht- half nicht d.i. aguu mijo: beneden in de diepte, omlaag va zu ki) gezegd door de jongere broer - far down below, downward - diba- - elder brother (cousin, half cousin i.e. wah, kebawah fa si ch), or sister (cousin, half cousin aki moge aguu mijo uweete no, wado Le. fa si ch) form of address used by goo tai: je rokje zakt helemaal af, haal a younger brother - saudara tua laki- het op - your m 0 g e is slipping down, laki (anak saudara ialah anak saudara pull it up - m 0 g emu menosot, ta- perempuan bapak), atau saudara perem- riklah keatas puan (saudara sepupu, ialah anak sau- dudi aguuda: diepte van een greppel - dara perempuan bapak) disebut oleh depth of a trench, a ditch - dalamnja adik laki-laki sebuah parit Ook zusters (nichten, va zu ki) noemen aida (P) = dimlida: op de top van heuvel onder elkaar de oudere: a i k a - Sisters of berg - on the top of hilI or mountain (cousins, fa si ch), amongst themselves - dipuntjak bukit atau gunung also address older sisters as a i k a - aigaawe: kaalhoofdig - bald - gundul, Djuga saudara-saudara perempuan (anak botak saudara ialah anak saudara perempuan dagi aigaawe: kaalhoofdig - bald bapak) menjebut jang lebih tua: a i k a gundul, botak okai aika: zijn oudere broer, haar oudere aija: achterkleinkind, overgrootvader zus - his elder brother, her elder sister great-grandchild, great-grandfather - kakaknja Oaki-laki), kakaknja (pe- tjutju, mojang rempuan) aijaane: overgrootouders - great-grand- Not e: meisjes noemen hun oudere parents - mojang broers geen a i k a, maar pan e k a - a aijaane muumaane: voorouders - an- girl refers to an elder brother not as cestors, forefathers - nénék-mojang aika but as paneka - anak perem- aijai: struik met witte eetbare vruchtjes; puan tak menjebut saudara laki-laki Myrt. Eugenia - shrub bearing edible meréka jang lebih tua a i ka melainkan: white berries - sedjenis semak-semak paneka dengan buah-buah putih dan ketjil jang aikame: zijn oudere broer of zus - his dapat dimakan elder brother or sister - kakaknja aijai dau: witte kraaltjes - white beads ani aikaibo: mijn oudste broer - my - sedjenis manik-manik jang berwarna eldest brother - kakakku jang paling putih tua aije = aije joka = aje jOka (P ): klein ani aikaipouga: mijn op een na oudste kind, zuigeling - baby, suckling - anak broer - my eldest brother but one - 8 EKAGI - DUTCH - ENGLISH - INDONESIAN kakakku jang kedua tsb. itu djuga disapa oléh saudara laki- ani aika ibo rnabü: mijn 3e broer of zus laki ibunja dengan: a i w i (M), j a a j a i - my third brother or sister - kakakku atau naama jang ketiga aja: schaduwbeeld, spiegelbeeld, afbeel- ani aikaurnau: mijn oudste zus - my ding, geest van afgestorvene, ziel - shad- eldest sister - kakak-perempuanku jang ow, reflection, image, ghost of dead paling tua person, soul - bajang-bajang, bajangan ani aika rnaga: mijn op een na oudste tjermin, lukisan (gambaran), djiwa seo- zus - my eldest sister but one - kakak- rang jang telah meninggal dunia (ar- perempuanku jang kedua wah), djiwa sukma aikaato: aan de a i kokant - on the ajaaja: doorschijnend, doorzichtig (b.V. a i k o-side - disebelah a i k 0 van kleren) - translucent, transparant Aikai: dal in Enagotadi - valley in Ena- (e.g. of elothes) - tjerah, bening, tembus gotadi - lembah di Enagotadi tjahaja (ump. tentang pakaian) aiko: ginds, ter zijde van de as wa i k 0 - ajaa-: persoonssuffix, twv. - personal- wak 0 - overthere, in the w a i k o- suffix dual - achiran pelaku jang ter- wak 0 alignment - disitu, dipinggir, diri dari dua orang poros wa i k 0 - wak 0 kou kapogeije kou inai ke gum ajaame- aikaato: aan de a i k 0 kant - on the naine: wij tweeën zullen die brief naar a i k o-side - disebelah a i k 0 de guru brengen - we two will take aita: 1. (eigenlijk Monisch) = ete (Noord- that letter to the teacher - kami berdua M) = tai (Zuid-M): vader, gezegd door akan membawa surat itu kebapak guru het kind - (really Moni) = ete (North- ajaabu: geest (t ene) van een door pijlen M) = tai (South-M): father, said by vermoorde vrouw of van een vrouw, die the child - (sebenarnja bahasa Moni): zelfmoord heeft gepleegd ghost bapak, dikatakan oleh anaknja (t ene) of woman killed by arrows or naitai (P) = wauwa: mijn vader - my of a woman who has committed suicide father - bapakku - roh seorang perempuan jang dibunuh akaitai: jouw vader - your father - oléh anak panah, atau jang bunuh diri bapakmu ajaago tai: overblijven (van eten, schel- okai(ja) nakarne: zijn vader - bis fa- pen etc.) na verdeling - be left over ther - bapaknja (of food, shells) after being shared out iniitai: onze vader - our father - bapak - sisa sesudah pembagian (ump. pem- kita/kami bagian makanan, kulit kerang) ikiitai: jullie vader - your father - ajaago kai: nog aanwezig zijn na (b.v. bapak kamu sekalian het bataten rooien) - be left over, still okei(ja) nakarne: hun vader - their fa- remain (e.g. yams, after digging) - ther - bapak meréka masih ada sesudah (ump. sesudah mem- 2. kind, gezegd door vader of vaders bongkar ubi) broer - child, said by father or father's ita ajaago = ita wagi jago teete: het is brother - anak, disebut oleh bapak atau nog ver weg - it is still far away - saudara laki-Iaki bapak masih djauh aita daba: mijn lieve kind - my dear ajaaja: zie/see/lihat: a j a child - anakku jang manis ajaaju: soort kruipplant, die op 0 d e e aito: aan de gindse zijde - over there - groeit (Pterops: Hymenophylulum) - disebelah situ kind of creeper, growing on stretches of aitaato jokoutaato: hier en ginds (over- sandy ground - sedjenis tanaman me- al), voor en achter - here and there rambat jang tumbuh di-o de e (everywhere), before and bebind - disini ajai: suikerrietsoort - kind of sugar-cane dan disitu (dimana-mana), dimuka dan - sedjenis tebu dibelakang ajaijo tai = ginai-i (M): kietelen - to aiwi (M) = jaajai = naarna: nicht (~ zu tickIe - menggelitik kil, oom (mo br) - niece (~ si eh), ajawoda: buideldiersoort, welke alleen uncle (mo br) - seorang anak menjapa mannen mogen eten - marsupial, wbich saudara laki-Iaki ibunja dengan: a i w i may only be eaten by men - sedjenis (M), j a a j a i, n a a m a; sebaliknja anak binatang berpundi-pundi jang hanja bo- EKAGI - DUTCH - ENGLISH - INDONESIAN 9 léh dimakan oléh orang laki-Iaki akatiga tai: om het vlugst doen (b_v_ bij aje joka (P) = aije: klein kind - baby - hardlopen) - to race (e.g. at running) kanak2 - siapa jang paling tjepat (ump_ waktu ajii tai = gei tai: in leven blijven - to perlombaan lari) live on, to keep alive - hidup terus 2. = akaato: links - left side - kiri aki ki ajii taitage?: dacht je dat je maar akabado: snoer van oude of nieuwe schel- bleef leven? - did you think you would pen, waartussen nog enkele minder goede go on living for ever? - kau sangka kunnen zitten (tegenover: et i k eba d 0) kau akan hidup terus-menerus? - string of old and new shells, among ajii tai imokidi = ajii tai imo woja = which there may still be some of inferior adjii tai imo togo (M): eeuwig leven - quality (as opposed to: et i k eba d 0) eternal life - hidup kekal - untaian kulit kerang tua dan baru Not e: ajii pijaije (zie/see/lihat: p i- dengan diantaranja masih terdapat kulit j aij e): zou gebruikt kunnen worden kerang jang kurang baik Oawannja: voor de Eucharistie: onderpand van het etike bado) eeuwig leven - may be used for the 3. jouw - your - engkau_ Zie/see/lihat: Eucharist: pledge of life everlasting - aki dapat dipakai untuk Ekaristi: ialah dja- akaaba: jouw tante (van vaders kant) minan hidup kekal - your aunt (on father's side) - bibimu ajoo = ide (M) = jikoo: gewillig, gehoor- (dari fihak bapak) zaam, gezeggelijk - willing, obedient - 4. = kaga: niet in staat zijn tot - not réla, penurut, dengan suka hati, suka be able to - tidak sanggup patuh kou agijo kou ekowai ko, aka: dat kan ajoo joka kii: dat is een gewillig joch ik niet! - that I cannot do! - itu saja (tegenover: ge p u u) - that is an obe- tidak dapat! dient boy (opposite to: ge p u u) - itu- akaabija tai = akaaki tai: van elkaar lah seorang anak laki2 jang berhati scheiden - to part, to separate - bertje- patuh Oawannja: ge p u u) rai ajoo kai-i: gewillig zijn - to be willing, akaabija ewei, akawage eipigaa: ga uit agreeable - dengan réla elkaar vóór jullie beiden gaan vechten - ajuja (M): kakkerlak - crockroach - separate, before you come to blows - lipas bertjerailah sebelum kamu berdua ber- aka: L wederkerigheidsprefix - reflexive kelahi prefix - awalan timbal-balik akaabikaane = ikii akaabika bage: ziel akadokaija: beide echtgenoten van de- see/lihat: ebi k a zelfde man - the two wives of the same akaabu = akeebu = akeena: verlies voor man - kedua isteri (dari suami jang jou - loss for you - engkau kalah sama) 5 akaabu = aki kogo 5: jij verliest met okei akadoka bage: de echtgenoten (vrL) 5 (bij spel) - you lose 5 (at play) - - the wives - kaum isteri engkau kalah 5. Zie/see/lihat: a k i okeijai akadokaija: zij zijn de beide echt- ani 5 akaabu aweega: ik heb je er 5 genoten (van hem) - they are his two bezorgd (b.v. bij kaarten), ik heb 5 wives - meréka kedua-duanja adalah goals bij jou gezet - you lose by 5 isterinja (e.g. cards), you have lost by 5 goals - akadokii: paren (van dieren) - to copu- saja mengalahkan kau 5 (ump. waktu late, to mate (of animals) - antjuk main kartu) , atau, saja mengalahkan (tentang binatang) kau 5 goal akadou = akadoo tai = akataku tai: akaada tai (a k a + e d a i): ruilkoop doen elkaar ontmoeten - to meet - saling - to barter - tukar-menukar bertemu akaada té taida: markt - market - akanaku tai = akawagii: met elkaar pasar vechten - to fight each other - saling akaadamo: zij-uitgang van een ju w 0- berkelahi huis, ook gebruikt voor raam, venster - akamagii: geslachtelijke omgang hebben side exit of j u wo-house, also used as - to have sexual intercourse - berse- window - tempat keluar disamping tubuh, antjuk rumah-j uw 0, djuga dipakai untuk 10 EKAGI - DUTCH - ENGLISH - INDONESIAN djendéla uncle (nephew or niece, fa si eh) - akaagó: zijkant van onder- en bovenkaak, pamanmu (anak saudara). Zie/see/lihat: kies - side of upper and lower jaw, amakame molar - bagian pinggir rahang-atas dan akaapa tai: blij zijn - to be glad - rahang-bawah, geraham bergirang hati akaajage tai: 1. voor de dag halen - to akaapa agijo: iets verblijdends - same- take out, to produce - ambil thing that causes gladness - barang 2. tegen elkaar staan of liggen, tegen sesuatu jang menjenangkan hati elkaar zetten - to stand or lie together, akaapu tai = eepu akaapu tai: verstop- to put together - menjandarkan pertje spelen - to play hide and seek doodoo akaajage tai: achter elkaar in de - bermain menjembunjikan diri rij staan - to stand in a row, to queue akaate: met (tot) elkaar - with (to) up - berbaris each other - bersama-sama, seorang me joonijake akaajage tijake topai: de lawan seorang mensen staan tegen elkaar aan - people akaate joko wega-wega tai: onder elkaar are standing pressed close against each praten over - to discuss - bertjakap- other - orang2 itu berdiri bahu mem- tjakap tentang bahu pekadigi akaate tai (M): elkaar met de pija akaajage timakai: stukken hout te- ogen iets te kennen geven - to insinuate gen elkaar zetten - to place pieces of something with the eyes - saling beri wood together - menjandarkan kaju tanda dengan mata akaajai: jouw oom - your uncle - akaatigee: niet hetzelfde, iets anders (dan pamanmu. Zie/see/lihat: n a a j a i men verwacht) - not the same, same- akaakedi: pink, kleine teen - little finger, thing else not what was expected) - little toe - kelingking, djari kaki ketjil tak sama, suatu barang jang lain, dari akaakedi dani: erg klein - very small, pada jang diharap/dimaksud tiny - amat ketjil akaatigee tai: iets anders doen (b.v. pot- akaakedi kipo: pink, kleine teen - little lood Lp.v. boek halen), verwisselen, ver- finger, little toe - kelingking, djari kaki warren - to do something else (e.g. to ketjil feteh a pencil instead of a baak), to akaaki tai: 1. = akija akija tai = mege change, to mix up - berbuat sesuatu jabadii: schelpen teruggeven als men er jang berlainan (ump. tak mengambil bij de betaling van de bruidschat geen buku melainkan sebuah pinsil) , tukar, genoegen mee neemt, scheiden - to re- mengusutkan turn shells offered as dowry when the akaatigee tipe: je hebt het verkeerde payment is considered insufficient, to meegebracht (gedaan) - you have part - pengembalian kulit kerang karena brought (done) the wrong thing - eng- tak setudju dengan emas kawin tsb. itu, kau bawa (buku) jang salah mentjeraikan, bertjerai ebepeka akaatigee tai: zijn geziCht ver- 2. kigipapa tai: uiteen gaan, zich ver· trekken - to distart, to twist one's face spreiden, van elkaar scheiden - to dis- - gerising perse, to spread, to part, to separate - itaija akaatigee tai: een andere (verkeer- mengusai, berhamburan, bertjerai de) weg nemen - to go another (wrong) akaakilkigipapa etijawii: uiteen jagen, way - menempuh djalan lain (djalan verstrooien, verspreiden - to disperse, jang salah) to scatter, to spread - mengusir, meng- akaato = aka: links, aan de linkerkant - hamburkan left, on the left side - kiri, disebelah akaako tai: in het rond afsnijden/door- kiri snijden, rand afsnijden (van varken of akaawe = tumijaida (M): splitsing, twee- greppel) - to cut away round, to cut, sprong (van rivier of weg) - bifureation, to cut off edge (of park or trench) - cross-roads (of river or road) - perpi- memo tong pinggirnja (babi atau parit) sahan, persimpangan djalan (sungai) akaakoga tai: verlamd zijn, vergroeid zijn ita akaaweida = timouda: op de weg- - to be paralysed, to be deformed - kruising - at the cross-roads - diper- lumpuh, keretot simpangan djalan akaama: jouw oom (neef/nicht) - your akabade tai: het geven van geschenken EKAGI - DUTCH - ENGLISH - INDONESIAN 11 aan elkaar om de goede gezindheid te akagaa tai: gast zijn - to be a guest - tonen (b.v. groente, schelpen, een varken bertamu dat men dan slacht) - giving presents akagaa uiitoune meegi: hij is bij ons op to show goodwill (e.g. vegetables, shells, bezoek (als gast gekomen) - he is a pig to be killed) - saling memberi staying with us (as our guest) - ia pemberian sebagai tanda hati baik (ump. bertamu pada kita sajur, kulit kerang, seékor babi jang akagaa umii: op bezoek komen bij, lo- sesudah itu dipotong) geren - to be on a visit with, to stay akabadü: zie/see/lihat: a kab ad eta i with - bertamu di-, menumpang akabobe (M) = agoo ibounu: volle maan akagadime tijawii: aan elkaar vastbinden - full moon - bulan pumama - to tie to - mengikat jang satu pada akabukii = akabuke tai: jang lain 1. elkaar afhalen - to call for each akagai-i = gaamai-i = gapumai-i: splijten other - saling mendjemput (van hout) (overg.) - to split (of wood) akabuke uiitija tei: laten we elkaar af- (trans.) - membelah (kaju) halen - let us call for each other akagijou: splijten en opstoken, b.v. ba- marilah kita saling mendjemput taten in het lang doorsnijden en poffen 2. huwen - to marry - nikah - to split and bum, e.g. to cut yams akadaame tai = akatabome tai = daa- lengthwise and roast - potong dan boga: hangen van veel vruchten aan een masak ump. memo tong ubi memandjang boom - fruit hanging in thick clusters dan sesudah itu membakamja from a tree - adanja banjak buah pada bedee akagai: grens afbakenen - to sebatang pohon mark out a boundary - menetapkan maua akadaimai: elkaar in de rede vallen, batas, membatasi vitten, stotteren - to interrupt one an- jage akage idibi: 5 gespleten planken - other, to find fault with, to stammer - - 5 split boards - lima papan jang saling menjela, mengetjamkan, meng- telah dibelah gagap akagau = agakau (M): galerij voor het akadoo tai (akadou) = akataku tai: huis, de vertrekjes, gescheiden door het elkaar ontmoeten, naar elkaar uitzien, gangetje dat naar het eigenlijke man- elkaar weerzien - to meet, to look out nenhuis leidt - verandah at the front for, to meet again - saling bertemu, of a house, the smal! compartments di- saling menantikan, saling bertemu lagi vided by the passage leading to the men's pekaija akadoo wegena tai = pekadigi house proper - serambi muka, lorong akaate tai (M): veelzeggend met de ogen jang menudju kerumah kaum lelaki dan spreken, daarmee te kennen gevend, b.v. jang terletak antam bilik2 ketjil dat men weg wil gaan of dat een bepaal- akage: 1. = kakade = akee (M) = kide de ongewenste persoon binnenkomt etc. (M): hulptelwoord (b.v. voor planken, - intimating a wish to leave or indi- sneden brood, graafstokken) - classifier cating disapproval of a new arrival - (e.g. for boards, slices of bread, digging beri tanda dengan mata untuk menga- sticks) - kata bantu bilangan (untuk takan ump. bahwa kita akan berangkat papan2 , potongan roti, kaju untuk meng- atau seorang tertentu jang tak disukai, gali) datang goti akage wii: 4 sneden brood - 4 slices akadokaija: beide echtgenoten (alleen of bread - 4 potong roti voor vrouwen) - both wives - kedua 2. onwillig, koppig - stubbom, obstinate isteri. Zie/see/lihat: a k a - degil, keras kepala akadoke tai: paren van dieren - to mate akage ba kita joka, aki mei: koppig kind, (of animals) - antjuk (tentang bina- kom nou hier - (you) obstinate child, tang) just come here - anak degil, mari ke- akadou: zie/see/lihat: a k a d oot a i mari akaekagume tita tai (ekagumai): haasje- 3. regenkap (M) - raincape (M) - over-springen - to play at leapfrog - sedjenis tikar jang dipakai waktu hu- bermain melompat-Iompati djan (M) akaga tai: aan elkaar denken - to think akagikija tai: elkaar afklauwen - to of each other - saling mengingat trounce one another - berpukul-puku- 12 EKAGI - DUTCH - ENGLISH - INDONESIAN lan. Zie/see/lihat: g i k i i berdjabatan tangan (sebenarnja berdja- akago: boomsoort - kind of tree - batan djari tangan) sedjenis pohon akanaku tai = akawage tai: met elkaar akaije tai = nenewawa tai = akakaije vechten - to fight - berkelahi tai (M): twisten, het niet eens zijn over akapaka tai: ruilen - to barter, to ex- bepaalde rechten, bekvechten - to quar- change - tukar rel, to disagree about some rights, to akapakoboga tai: plotseling verschijnen argue - bertengkar, tak menjetudjui (b.v. varkens in de tuin) - to bop up hak-hak atau hal-hal jang tertentu suddenly (e.g. pigs in the garden) - mana akaije tai: redetwisten, kiften - munt jul dengan tiba-tiba (ump. babi to dispute, to wrangle - berbantah- dikebun) bantah, setori akapakume tai: flink te pakken hebben akaÏje nakaije timakai: als om strijd - to be seriously ill - sakit keras doen - to vie with each other - be- didi ka uno akapakume tai: vanwege rusaha sekuat-kuatnja ziekte flink slapen - to sleep profoundly akaitai: jouw vader - your father - owing to illness - tidur dengan njenjak bapakmu. Zie/see/lihat: a i t a karena sakit akajakimake tai: omstrengelen, elkaar akape tai (pei): achter elkaar lopen - omhelzen, in elkaar gestrengeld liggen to walk in a row - djalan bertutut·turut - to entwine, to embrace, to lie en- akapitake tai: elkaar iets betwisten - to twined - saling memeluk dispute something - saling berbantah akajipugai-i = akajupugai-i = akajipuge akapukama tai = akajupuge tai = akaji- tai (P): omstrengelen, elkaar omhelzen, puge tai (P): elkaar omhelzen - to in elkaar gestrengeld liggen - to en- embrace - saling memeluk twine, to embrace, to lie entwined akata tai = wijee tai: oprispen, boeren saling memeluk - to belch - berserdawa akakade = ikakade (M): peulvrucht - akatabome tai: hangen van veel vruchten pulse(s) - katjang·katjangan aan een boom - fruit hanging in thick akakaije tai (M) = akaije tai: kiften, clusters from a tree - adanja banjak twisten - to wrangIe, to quarrel - ber- buah pada sebatang pohon. Zie/see/lihat: tengkar mulut tabomai-i akakigipapa tai = wudepapa tai: uiteen- migo akatabome teegai: zij lieten het spatten (p a p a geeft het geluid aan), hoofd zakken - they hung their heads b.v. vruchten die van de boom vallen, - mereka menendukkan kepala of vogels die na schieten overal heen akatagi tai: slaan op - to strike - pukul vliegen - to burst apart (p a pa indi- mogo akatagi tai: met een steen slaan cates the sound), to scatter e.g. fruit op (bij een bezwering, of om zijn woor- falling from the trees, or birds flying den kracht bij te zetten) - to strike in all directions after being shot at - with a stone (during the recital of an mementjar (p a pa menjatakan bunji- incantation, or as means of giving em- nja), ump. buah-buah jang djatuh dari phasis to a statement) - pukul dengan pohon, atau burung2 jang terbang kema- batu pada (waktu diadakan penjumpahan na-mana sesudah ditembak atau untuk menguatkan apa jang baru akako (M) = agauge: kroos, wier - duck- dikatakan) weed, seaweed - lumut, ganggang mogo akatagi! = emo! = nota kou!: akama: scheut, nieuwe uitloper, tak - echt waar! of: absoluut leugen!, bloed!, sprig, young branch - taruk, tunas baru, nota! - really!, or a downright lie!, tjabang blood!, yam! - memang benar!, atau: akamage tai: sexueel samen leven - to tentu dusta!, darah!, ubi! have sexual intercourse - bersetubuh akataka tai = tipi kai: vol zijn - to be akamomogo tai: rondom iets doen, om- full - penuh wikkelen - to envelop, to wrap in - me akataka tai: veel mensen (in huis) membungkus many people (in the house) - banjak akamote tai: orang (didalam rumah) kipo akamote tai: elkaar de knokkelgroet owaa akataka tipi: het huis is vol men- geven - to greet with the fingers - sen - the house is fuIl of people - EKAGI - DUTCH - ENGLISH - INDONESIAN 13 mmah itu penuh orang lihat: ai k a akatake tijawü - afmaken (b.v. pagger) akauwauwa tai: elkaar in de steek laten - to finish (e.g. constructing a fence) - door niets te doen - to leave each other menjelesaikan (ump. sebuah pagar) in the lurch by doing nothing - saling akataku tai = akadoo tai = akatuku tai membiarkan dalam kesukaran dengan (M): elkaar ontmoeten - to meet - tak berbuat apa-apa saling bertemu akawagii: met elkaar vechten - to fight peka akatuku tai (M): elkaars ogen ont- - saling berkelahi moeten, elkaar in de ogen kijken - catch akawagimakai·i: elkaar doden - to kill each other's eye, to look into the eyes - saling membunuh - saling memandang akawaina tai: driftdans tegen elkaar hou- akatamimakai-i (M) = pugi akawage tai: den - to perform "dance of anger" fac- in elkaar strengelen - to intertwine - ing each other - satu tjara "menari" saling memeluk sebab marah kipoudo akatamimakai·i: de vingers in akawidoge tai: elkaar uitschelden - to elkaar strengelen - to twine the fingers call each other names - saling memaki - memintal djari-djari tangan akawude tai: uit elkaar gaan, van elkaar akatapagi tai topuu tai: tegen elkaar scheiden - to separate, to part - bertje- opbotsen - to collide - saling menu- rai bruk akee (M) = 1. akage = kide (M). Ziel akatope tai: elkaar onderrichten - to see/lihat: a k a g e teach one another - saling mengadjari. 2. jouw - your - enkau punja, ·mu. Zie/see/lihat: top i i Zie/see/lihat: a k i akatuku tai (M): zie/see/lihat: a kat a k u akeebika(me): jouw aangetrouwde tai schoonzus (ma br vr) - your sister- akatuwai·a: in-Iaw (hu br wi) - ipar perempuanmu. muta akatuwai: vriendelijk/dankbaar Zie/see/lihat: ebi k a zijn tegen elkaar - to be kind/grateful akeebu = akaabu = akeena: punten ma- to each other - saling berbuat manis, ken bij het spel (verlies voor jou) - ramah, saling berterima kasih to win points in game (loss for you) - akauba tai: elkaar zoeken - to look for beruntung waktu bermain (rugi bagi each other - saling mentjari enkau) akaubauba tai = akauba mauba tai (M): ani idibi akeebu aweega: ik heb er 5 bij met elkaar raadseltjes doen, verstopper- jou gezet - you have lost 5 points to tje spelen - to play at riddles, at hide- me - saja mengalahkan kau dengan and-seek - saling berteka-teki, bermain lima bersembunji-sembunjian aki: pers. vnmw. 2e pers. enkv.: jij - akaudo: vriendschaps- of familierelatie pers. pron. 2nd pers. sing.: you - engkau welke het verbod inhoudt om elkaars aka: bezitt. vnw. mnl. en vrl. van a k i: naam uit te spreken. Men spreekt dan jouw - poss. pron. masc. and fem. of van: no 0 n e, no 0 g e, a m á á d i of aki: your - kataganti kepunjaan dari alleen de achternaam - relationship, a k i baik untuk laki-Iaki maupun untuk either of friendship or of kinship, in- perempuan: kau punja, -mu volving a prohibition on the pronoun- aka wauwa: jouw vader - your father cing by those concerned of each other's - bapakmu name. Instead one says: no 0 n e, no 0 - akija = aki kidaa (mnl.) = aki kodaa g e, a m á á d i or only the family name (vrl.) = dorninatieve nmvl.: van/door jou - hubungan persahabatan-keluarga jang - dorninative case: oflby you - engkau mengandung larangan menjebut nama (-mu), oléh engkau antara satu sama lain. Dalam hal tsb. akija na ko?: is dat soms van jou? - can orang menjebut sadja: no 0 n e, no 0 ge, this be yours? - apakah barang itu amáádi atau nama faam barangmu? akauwai: jouw oudere broer - your elder akee: bezitt. vnmw. vrl. van a k i in de brother - kakamu laki-Iaki uitdrukking: poss. pron. fem. of nauwai: mijn oudere broer - my elder a k i in the expression: - kataganti ke- brother - kakak saja laki-laki. Zie/see/ punjaan jang berasal dari a k i dan jang 14 EKAGI - DUTCH - ENGLISH - INDONESIAN dipakai untuk orang perempuan dalam: ticular kind of shells (w 0 ti) and only akee doka: jouw vrouw - your wife - wom by women - perhiasan leher, ter- isterimu buat dari sematjam kulit kerang (w 0 t i), aku: bezitt. vnmw. mnl. van a k i in de dan hanja dipakai oleh orang-orang uitdrukking: - poss. pron. masc. of a k i perempuan in the expression: - kataganti kepunjaan ako (P) = poja = jegee = jaba (M): untuk seorang laki-laki dan jang berasal wit (van varken) - white (of pig) dari a k idalam: putih (tentang babi) aku waka: jouw man - your husband akoogei: jouw vriend - your friend - - suamimu sahabatmu akeebu = akaabu = akeeoa: verlies voor akookaija: beide ook a - both ook a jou (bij spel) - loss for you (in game) - kedua ooka - engkau kalah (waktu main) okeijai akookaija: zij zijn neef/nicht/ akeebu awii: zetten van punten (bij spel) tante/grootmoeder van elkaar - they - to lose points (at play) - rugi bagi are nephews/nieces/aunt/grandmother - engkau (waktu main) meréka bersaudara sepupu/bibilnénék akeegi: jouw eigen, jouw manier van akoooe: jouw neef/nicht (va zu ki of mo doen - your way of doing, your manner br kil - your nephew/niece (fa si ch - tjaramu sendiri, tingkah lakumu or mo br ch) - saudaramu sepupu (anak akeepa: 1. bij jou, naar jou toe (lokatieve saudara perempuan bapak, atau, saudara nmvl.) - with you, to you (locative laki-laki ibu). Zie/see/lihat: 0 n e case) - pada engkau, kepada engkau akouda: hoge plaats met mooi uitzicht, 2. familie van jou, van jouw stam, d.i. waar men graag zit te praten - high kind van jouw vader's broer - relative place with a fine view where it is agree- of yours, of your tribe i.e. child of your able to sit and talk - suatu tempat jang father's brother - keluargamu, dari letaknja tinggi dengan pemandangan sukumu, anak saudara laki-laki bapakku bagus dimana orang suka duduk ber- aki ida weda: bang voor jou - afraid of tjakap-tjakap you - takut padamu akouta pakouta = ateita pakouta: eten aki tai: jouw zaak, je zult het zelf wel voor ratten in het bos - food for rats merken - your affair, you will find out in the jungle - makanan tikus dihutan yourself - urusanmu, rasakan sendiri aku: bezittelijk vnmw. 2e pers. enkv. mnl.: akija-akija tai = akaaki tai = mege jouw - poss. pron. 2nd pers. sing. masc.: jabadii: (schelpen) teruggeven, terug- your - kataganti kepunjaan, orang kedua werpen - to give, throw back (shells) tunggal, laki-laki: -mu. Zie/see/lihat: a k i - kasih kembali, lémpar kembali (kulit aku: geleding, xnoop of rand van i de e - kerang) joint, edge of i d e e - ruas, buku atau mege akaaki (akija-akija) niitikumei: pinggirnja i d e e laten we de schelpen maar teruggeven akuukai: jouw moeder - your mother - (niet goed genoeg voor de betaling van ibumu. Zie/see/lihat: u kam e de bruidsschat) - let us give the shells ama: borst, buste - breast, bust - susu back (as the quantity is insufficient for ama duu tai: aan de borst zuigen - to a dowry) - mari kita kembalikan kulit suck the breast - menéték; als uitroep: kerang itu (kurang baik sebagai emas enorm!, geweldig! - as exclamation: kawin) marvellous!, wonderful! - sebagai seru- akijaa: sap uit een bataat of vrucht - an: bukan main! juice of yam or fruit - air perahan ubi ama duwaida: het jongste kind - the atau buah youngest child - anak bungsu akimoki tai: dodelijk verstijfd zijn, in- ama edijawita joka: kind dat van de treden van verstijving na de dood - borst af is - a child already weaned - stiffening of body af ter death - pajah seorang anak jang tjukup besar sehingga kaku, mulai mendjadi kaku sedudah ia tak perlu menéték lagi meninggal dunia ama menii: borst geven - to give the ako: halssieraad, gemaakt van een schel- breast - memberi téték pensoort (w 0 t i) en alleen gedragen ama oai-o: aan de borst drinken (ge- door vrouwen - necklace made of par- bruikt als krachtterm) - to suck the EKAGI - DUTCH - ENGLISH - INDONESIAN 15 breast (exclamation of surprise etc.) - ven, op de geluidsband (manaano) menéték (dipakai seruan) opnemen - to insert something in a ama tigimai.i: borst uitknijpen, melken book, a newspaper, to enter a name, - to squeeze the breast, to milk - to make a tape-recording of - tulis di- memerah air susu buku atau surat kab ar, mendaftarkan ama uwo: melk - milk - (air) susu diri, membuat rekaman pada suatu band- amaadi: melk - milk - susu recorder amaadi (ama + odi): melk - milk - duwago amaawii = duwa amo tai: op susu de geluidsband (m a n a a n 0) uitspreken amaadijo (ama + odijo): borstvoeding - to speak on a tape-recording - bi- - breast feeding - susu ibu djara pada tape-recorder amaapa: aan de borst - at the breast amai: 1. ... dagen geleden - ... days ago - menéték - ... hari-hari lalu amaibo: veel borstvoeding (grote borst) amaija: 2 dagen geleden, eergisteren - - with much milk (large breast) - two days ago, the day before yesterday banjak (air) susu ibu - dua hari jang lalu, kemarin dulu amaida: baby die nog borstvoeding amaido: 3 dagen geleden - three days krijgt, zuigeling - suckling, baby (at ago - tiga hari jang lalu the breast) - baji jang masih dapat amai wii: 4 dagen geleden - four days susu ibu, baji ago - empat hari jang lalu amaikika: borstontsteking - inflamma- amai pituwo: 7 dagen geleden, een week tion of the breast - radang susu geleden - seven days, a week ago - amáádi: jongste dochter, enig meisje, af- tudjuh hari jang lalu gekort: am á á - youngest daughter, Not e: uno wij a, wido, wü umeta (M): only daughter, abbrev.: am á á - anak twee, drie, vier dagen (nachten) geleden perempuan jang termuda, anak perem- - two, three, four days (nights) ago - puan tunggal, disingkat: am á á dua, tiga, empat hari (malam) jang lalu Ook de jongste (laatste) zoon wordt in 2. = noukai, ukame, mama: moeder - Mapija am á á d i genoemd - also the mother - ibu youngest (last) son is called am á á d i amaibo: 1. bananensoort - kind of ba- in te Mapija - di-Mapija anak laki-laki nana - sedjenis pisang bungsu djuga dinamakan: am á á d i 2. veel borstvoeding (grote borst) - amaadii = amo adii: oversteken in de with much milk (large breast) - banjak richting am 0 - to cross in the direc· (air) susu ibu tion am 0 - menjeberang kearah am 0 amaida: baby, die nog de borstvoeding amaadijo: zie/see/lihat: a m a krijgt, zuigeling - suckling, baby at the amaapa: breast - baji jang masih dapat susu amaapa kagamaapa agija: tas die over ibu, baji de schouder en onder de oksel hangt - amaido: drie dagen geleden - three days bag hung over the shoulder and under ago - tiga hari jang lalu the armpit - sebuah tas jang bergan- amaija: twee dagen geleden, eergisteren - tung dibahu dibawah ketiak two days ago, the day before yesterday amaatabi: hagedissoort - kind of lizard - dua hari lalu, kemarin dulu - sedjenis tjétjak amaikiki: borstontsteking - inflamma- amaato (van am 0): aan gindse zijde, op tion of the breast - radang susu zij van de as w a i k 0 - wak 0 - over amaimu: wang - cheek - pipi there, on that side (waiko-wako amaka: alignment) - disebelah situ, disebelah amakame: oom (mo br), neef/nicht (va poros waiko-wako zu ki) - uncle (mo br), nephew/niece amaawii (amo awii): doen in (van de (fa si ch) - paman (saudara laki-Iaki spreker af, richting am 0) - to move, ibu), saudara sepupu (anak saudara per- to push (away from the speaker, in the empuan bapak) direction am 0) - taruh di - (arah amakaibo: oom (oudste broer van moe- amo) der) - uncle (mother's eldest brother) kapogeida doba amaawii: iets in een - paman (saudara laki-laki sulung ibu) boek, krant etc. opnemen, naam inschrij- amakaipouga: oom (op één na oudste 16 EKAGI - DUTCH - ENGLISH - INDONESIAN broer van moeder) - uncle (mother's buku eldest brother but one) - paman (kakak amo tapa tijawü: opzij duwen - to push laki-Iaki jang kedua dari ibu) aside - mendorong kepinggir amakamabü = amakaamooje: zie/see/ amo tapa etijawü: iemand opzij duwen lihat: m ab ii, a m 0 0 j e - to push someone aside - mendorong amakame: zie/see/lihat: a mak a seorang kepinggir amakaane: (gezegd door derde) neef! amo uwü: ginds (amo) op gaan, in de nicht (va zu ki), oom (mo br) - (said zin van: ga even die kant op, ga even by third person) nephew/niece (fa si ch), ginds heen, ga even van hier weg - to uncle (mo br) - (dikatakan oléh jang go somewhere, in the sense of: just go ketiga) saudara sepupu (anak saudara to that side, just go there, just go away perempuan bapak), paman (saudara - pergi kesitu (arah amo): ialah per- laki-Iaki ibu) gilah sebentar kepinggir itu, pergilah amamu = amau: beide kanten van een sebentar kesitu, pergilah sebentar dari goot - the two sides of a (drainage) sini trench - kedua pinggir selokan amoona = begaana (M): een zijde, een amika = imaka (M) = imakauto (M): kant - one side - suatu fihak, satu tepi amika kepo: naald van varkensbeen - amoona = enaida: samen, bijeen - needle of pig's bone - djarum terbuat together - bersama-sama, berkumpul dari tulang babi ekina amoona: half varken (overlangs nomo amika: spruit/scheut van keladi - verdeeld) - half of a pig (cut length- sprig/shoot of edible root - tunas ke- wise) - separuh babi (jang dipotong ladi budjur) amo: L boomsoort - kind of tree - amoime: zie/see/lihat: am 0 0 j e sedjenis pohon amooje = amoime = amáádi (M): jong- 2. plaatsbepaling: daar, opzij van de as ste zoon - youngest son - anak laki2 w a i k 0 - wak 0 - adjunct of place: bungsu there, on the side of the w a i k 0 - wak 0 amooje kipo: pink - little finger - alignment - menentukan suatu tempat: kelingking disitu dipinggir poros w a i k 0 - wak 0 Pekaamooje: jongste in het gezin pekei amaato: aan gindse zijde - overthere - - the youngest of the family Pekei - disebelah situ anak bungsu keluarga Pekei amaawü = amo awü: doen in (richting) taitaamooje: jongste broer van vader - - put in (direction) - taruh di- (arah youngest brother of father - anak laki 2 amo) bungsu ajah amo dani: opzij, iets verder - aside, a amooje kipo: zie/see/lihat: am 00 j e little farther on - dipinggir, lebih amoona: samen, bijeen - together - djauh sedikit bersama-sama, berkumpul amo dou: opzij kijken - to look aside - amoona ma gakü, amoona ma ko ma- menéngok kesamping goo?: samen geteld maakt het ... hoeveel? amo epa joko epa enakidi: verre familie - counted together it comes to ... how - distant relatives - keluarga jang much? - didjumlahkan djadi ... berapa? tidak rapat amotidee (M) = kidipigoo (M) = agoo [uitspraak/pronounced/tjara sebutan: pooge: nieuwe maan, eerste kwartier - amoopa, j okoop al new moon, first phase - bulan baru, amo gou: wegduwen, wegtrekken - to bulan perbani awal push away, to draw away - menolak, amuga: reuk - smeU - bau menarik kopi enaa amuga: de koffie ruikt lekker amo jamo tai: links en rechts weggeven, - the coffee smeUs delicious - kopi itu verkwisten - to give, spend freely, to énak baunja squander - memboroskan kopi peu amuga: de koffie ruikt niet amo ka to tai = kü jato tai: passeren - lekker - the coffee doesn't smeU very to pass - melalui niee - kopi itu tak énak baunja amo ka kapo amo keba tai: omslaan van amuka (P) = abujaabuja = utoopa = een blad in een boek - to turn over ipoja (M) = ipuja: allen samen, van page of book - membalik halaman iedereen - all together, of every one - EKAGI - DUTCH - ENGLISH - INDONESIAN 17 sekalian bersama-sama, milik semua you two going to fetch yams for me? - orang pergilab kamu berdua Wltuk mengambil amuka (utoopa) nütijawei: laten we het ubi Wltukku? allen samen doen - let us do it all to- anani: 1. mameto (M): scherpe kanten getber - marilab kita sekalian menger- van plank of schop - the sharp sides djakan bersama-sama; (P): laten we het of board or spade - sisi jang tadjam er maar niet meer over hebben - let dari suatu papan atau pat jul us not mention it any more - djangan- 2. anani beu ka = weda beu: niet bang lab kita bitjarakan hal itu lagi zijn - not to be afraid - tidak takut kou ko anija agijo, amuka te natai: dit anani beu ka gabo nütou: niet bang zijn, is van mij, dat is g.een allemans goed laten we ons koest houden - do not be - tbis is mine, it is not everybody's - afraid, let us keep quiet - djanganlab ini milikku, ini bukan barang umum takut, marilab kita berdiam diri amuko (P) = wako: waar de zon onder- jati tuwai anani gaaga: ik ben bang dat gaat (tegenover: aa (P»: westen - ik wonden krijg (als ik langs doorns where the SWl sets (opposite of: a a loop) - I am afraid of being scratched (P»: tbe west - arab matabari terbe- (if I walk near thorny bushes) - saja nam (lawannja aa (P»: barat kuatir akan mendapat luka-luka (kalau amukaato (P) = jamaato: richting waar saja djalan melalui duri-duri) de zon ondergaat en wat tevens lager 3. anani tai beu: niets voelen, niets be- gelegen is - direction of the setting SWl merken - not feel, not notice - tidak and also downwards in that direction merasa apa-apa, tidak mendapatkan apa- - suatu tempat disebelah barnt dan apa jang letaknja lebih rendab daripada ane = apuu: eetbare wortel - edible root tempat orang jang berkata; (tegenover/ - akar jang dapat dimakan opposite of/lawannja: wo / w a a t 0) -ane: meervoudssuffix bij verwantschaps- amuu: wespensoort - kind of wasp - termen - plural-suffix in relations of sedjenis tabuhan kinship - achiran madjemuk Wltuk ana: touw waarmee een varken aan zijn kerabat poot wordt vastgebonden - string tied joka - jokaane: kroost, kinderen - off- to a pig's leg - tali pengikat kaki seé- spring, children - anak-anak, zuriat kor babi oge-ogaane: vrienden - friends - saba- anaida awii: (een varken) een touw om bat-sahabat de poot binden, vastbinden - (of pig) Zie/see/lihat: - a n e i j a to tie a rope to leg, to tie - mengikat anee: bezittelijk vnmw. Iste pers. enkv. tali pada kaki (seékor babi) vrl. in: - poss. pron. lst pers. sing. fem. ekina ana = ekina uti (M): varkens- in: - kataganti kepWljaan Wltuk orang touw - rope for tethering pig - tali pertama, tWlggal dan perempuan dalam Wltuk mengikat seékor babi kata: ana = anija: mijn (constructievorm) - anee doka: mijn vrouw - my wife - my - saja (pWlja); [uitspraak/pronoWl- isteriku ced/tjara sebutan: a n á á) noukai kagi, anee doka, jokai: zeg, mijn kil ko ana dokipa: dat heb ik gebracht lieve meid, geef me dat - my dear girl, - I have brought this - saja jang give me that - hai, anakku manis, beri- membawa itu lab itu kepadaku. Zie/see/lihat: a n i ana kagaba: mijn jurk (broek) - my aneebika(me): mijn schoonzus (ma br vr) dress (trousers) - badjuku (tjelanaku). - my sister-in-law (hu br wi) - ipar Zie/see/lihat: a n i perempuanku (isteri saudara laki-laki anaa: agensprefix twv. (met de eerste suaminja). Zie/see/lihat: ebi k a pers. als mede betrokkene) - pronom- aneebu = aneena: mijn verlies - my loss inal subject prefix dual. (witb relation - kerugianku. Zie/see/lihat: a n i also to the lst. pers.) - awalan pokok aneepa: 1. locatieve nmvl.: bij mij, naar kalimat rangkap (dengan orang pertama mij toe - locative case: near me, to me sebagai orang jang bersangkutan pula) - pada saja, kepada saja ikai anija nota anaajoupigaa?: gaan jullie aneepa ka me = ani watija ka me: mijn tweeën bataten voor me halen? - are buur - my neighbour - orang tetang- 18 EKAGI - DUTCH - ENGLISH - INDONESIAN ga saja for me - rugi untuk saja 2. van mijn stam/familie (va br kD, neef, aneegi: mijn manier van doen, wat ik nicht (maar gezegd tegen derde) - of gewoon ben te doen - my manner, my my tribe/family (fa br ch), nephew/ way of doing - tingkah laku saja, ke- niece (but said to a third person) - su- biasaan saja kubangsaku/keluargaku (anak saudara ani niinii: ik alleen - I alone - saja laki-laki bapak) anak saudaraku (tetapi sendiri dikatakan kepada seorang ketiga) ani tai: mijn zaak (die boontjes zal ik anei = patau (M): wig (om hout te splij- wel doppen) - this is my affair (I'll ten) - wedge (to split wood) - sentung fix that myself) - itu urusanku (akan (untuk membelah sebatang kaju) saja sendiri selesaikan) anei wagii: wig slaan - to drive a wedge aneepa: zie/see/lihat: a nee p a - membadji anijaida: op het mijne - on mine - -aneija: tweevoudssuffix - dual suffix - pada ... saja achiran rangkap anidokii: neerkomen, neerstrijken, gaan jokaaneija: beide kinderen/zonen - the wonen, zich vestigen - to come down, two children/sons - kedua anak/anak to go to live, to settle - hinggap, tu run, laki-laki. Zie/see/lihat: -a n e pergi diam di-. Zie/see/lihat: a n i i ani: neutrale en inerte vorm van pers. anigotou: zie/see/lihat: a n i g 0 u vnmw. Iste pers. enkv.: ik - neutral anigou: opstaan (uit slaap of liggende and inert form of pers. pron. Ist pers. houding) - to rise, to get up (from sing.: I - saja, aku sleep or reclining attitude) - bangkit anija = ani kidaa (mnl.) = ani kodaa anigotou: wakker blijven - to keep (vrl.): dominatieve nmvl.: van mij, mijn awake - tinggal bangun (djaga) - dominative case (masc. kid a a and anigotopi: hij is wakker - he is awake fem. k 0 d a a): mine - kid a a dipakai ia bangun untuk orang laki-laki, dan k 0 d a a untuk anigotougi: hij is om deze tijd altijd nog orang perempuan: saja punja wakker - about this time he is always ana: bezittelijk vnmw. van a n i in be- awake - biasanja ia masih bangun pada paalde uitdrukkingen - poss. form of waktu ini a n i in certain expressions - kataganti anii: 1. neerkomen (van pijl, vogel, vlieg- kepunjaan jang berasal dari a n idalam tuig, vuil op kleren etcJ - to come peribahasa tertentu down (of arrow, bird, plane, dust on ana jOka: mijn kind - my child - clothes) - djatuh (anak panah, kotoran anakku keatas pakaian) , hinggap (burung), anaapa ka motü = anaapa ka wagii (M): mendarat (kapal terbang) in mijn plaats/op mijn beurt nemen/ 2. aanwezig zijn bij, zich vestigen - to slaan - to take my turn, my place for be present at, to settle - menghadiri, striking - menggantikan saja memukul mengediami anee: bezittelijk vnmw. vrl. van a n i, ani sembajang aneega: ik ben bij het in de uitdrukking: - poss. pron. fem. of bidden geweest - I was at prayers - a n i, in the expression: - kataganti saja turut bersembahjang kepunjaan untuk perempuan jang bera- ani kamu aneega: ik ben bij de kam u sal dari a n i: t a i geweest - I was at kam u t a i anee doka: mijn vrouw - my wife - ceremony - saja mampir ke kamu tai isteri saja bestuur Timeepa aneegi: het bestuur anu: bezittelijk vnmw. mnl. van a n i in heeft zich te Timeepa gevestigd - the bepaalde uitdrukkingen als: - poss. govemmental offices are at Timeepa - pron. masc. of a n i in some expressions, pemerintah berkedudukan di Timeepa such as: - kataganti kepunjaan bagi jimu anii: het komen van vuil op kleren laki2 dan jang berasal dari a n i: - clothes getting dirty - pakaian men- anu waka: mijn man - my husband - djadi kotor suami saja anija kagaba maida jimu aneega: mijn anu wape: mijn aangetrouwde oom - kleren zijn vuil geworden - my clothes my uncle by marriage - menantu laki" have got dirty - pakaian saja mendjadi aneebu, aneena: verlies voor mij - loss kotor EKAGI - DUTCH - ENGLISH - INDONESIAN 19 tóó anü: komen van schimmel op (b.v. apaapo: rijp zijn (van zweer) - ripe kleren), beschimmelen - to get mOuldy (of ulcer, sore) - Ouka jang bernanah (e.g. of clothes) - berlapuk (ump. pa- itu) sudah masak kaian) apaboko: veel etter - much pus - ba- wuukoma anüda: vliegveld - airport - njak nanah lapangan terbang apa (P) = poo: onderkant, buik (b.V. van Not e: a n i i wordt ook gebruikt voor varken, rat) - underside, belly (e.g. of trouwen - a n i i is also used for to pig, rat) - bagian bawah, perut (dari marry - a n i i djuga berarti kawin tikus, babi) okai ko Dijai anita: zij is in Dijai ge- apa boko ma tai: voorover liggen, op de trouwd (terecht gekomen) - she was buik liggen (b.v. een varken) - to lie married at Dijai (has gone to live there) face downwards, on the belly (e.g. of a - ia kawin di Dijai (berpindah ke Dijai) pig) - tiarap (seékor babi) anüjou = ani üjoka: mijn neef/mijn nicht apa tai: voorover gebogen zitten, gebukt my nephew /niece - anak saudaraku. zitten, zich verschuilen door te bukken Zie/see/lihat: i i jok a - to sit bowed down, to hide by stooping animakai: bataatsoort - kind of yam menjungkur, tunduk, mengendap- - sedjenis ubi endap animakai (anü): gaan zitten, neerstrijken apa te tai: niet bukken - not stoop, not (van vogels), zich vestigen - to sit down, bow down - djangan tunduk to perch, to alight (of birds), to settle woda apa: onderkant van de buik van - duduk, hinggap, bersarang een rat - underside of a ra t's belly - animakitou: zitten, blijven zitten - to bagian bawah perut seékor tikus sit - duduk, duduk sadja apá (P) = jató: net gedragen door vrou- ikii animakijake tou: blijven jullie zitten wen - women's large snood net - jat 6 - you sit down - tinggal sadja (djangan dipakai oléh orang-orang perempuan berangkat dulu) nota apááne: een net vol bataten - a kegepa animakai-i: geduldig zijn - to net full of yams - sebuah a gij a penuh be patient - sabar ubi agijaiga animakai: in draagnet bewaren apaa: boomsoort (schors wordt gebruikt - to keep in net bag - simpan dalam voor be bi) (Urticaceae) - kind of tree agij a (bark is used for be bi) - sedjenis ano: hulptelwoord b.V. voor badzeep, lu- pohon (kulitnja untuk bikin be bi) cifers, scheermesjes etc., voor alle din- apaabe: gen die ingepakt zijn - classifier e.g. for joka apaabe jawii: hoofd en buik van bathsoap, matches, razorblades etc., for een kind bedekken en het in het draag- all things packed - kata bantu bilangan net leggen, toedekken - to cover child's a.1. bagi sabun mandi, korék api, pisau head and belly and to put it in the carry- tjukur, bagi segala barang jang terbung- ing net, to tuck in - menudungi kepala kus dan perut seorang anak lalu taruh anak anouga tonita tawa kou ko: dat is een itu didalam a gij a, menudungi pakje tabak - that is a packet of tobacco apaadama: ongetrouwde vrouw, oude - itu sebungkus tembaku vrijster - unmarried woman, spinster, gane ano tonijake: vuist - fist - tindju old maid - perempuan jang tak bersu- anooba: bal - ball - bola ami anooba wagii: voetballen - to play foot- apaapu tai: lastig vallen, hinderen - to ball - main sépak bola vex, to trouble - mengganggu anu: bezitt. vnmw. lste pers. enkv. mn1.: apagaato: aan de voet van - at the foot mijn - poss. pron. lst pers. sing. masc.: of - dikaki mine - kataganti kepunjaan bagi pelaku d.imi apagaato: aan de voet van de heuvel pertama tunggal laki 2 : saja. Zie/see/ - at the foot of the hiB - dikaki bukit lihat: an i apai: blij - glad - bergirang hati apa: etter, etterslijm - pus, matter - apai-a: 1. blij zijn, prettig vinden - to be nanah, lendir bertjampur nanah glad, to enjoy - bergirang hati, merasa apa tai: etteren - to suppurate, to fester senang - bernanah 2. zich aanstellen - to show off, to put 20 EKAGI - DUTCH - ENGLISH - INDONESIAN on airs - bertingkah atau daun), menebang (sebuah bonggol aki maagijo apaate?: a. waarom ben je pohon atau tiang) zo blij? - why are you so glad? - apa notaijo apii: bataat-stengels afplukken sebabnja engkau amat bergirang hati? om te planten - to pluck staiks of yams b. waarom stel je je zo aan? - why are for planting - memetik tangkai ubi you putting on airs Oike that)? - apa untuk ditanam sebabnja hati bertingkah? tawa oma apii: tabaksblaren stelen - to ani aki kaapaaga: ik ben blij voor je - steal leaves of tobacco - tjuri daun tem- I am glad for you - saja bergirang hati baku karena engkau apiibo = api umita: onvruchtbaar (van ani apai umina: ik ben erg blij - I am een varken) - barren (of pigs) - very glad - saja amat bergirang hati mandul (mengenai babi) apai agijo: verwonderlijk ding, prettig apiija: 1. kind uit eerste huwelijk van idee - marvellous, nice thing - suatu moeder - child of mother's first mar- barang jang anéh, jang menjenangkan riage - seorang anak dari perkawinan apaipu tai: voorover vallen, boven op iets ibunja jang pertama vallen - to fall forward, to fall on - apiija kenekaane: broers en zussen uit tiarap, djatuh diatas suatu barang het eerste huwelijk van moeder - broth- apamai·i: hangen boven - to hang over ers and sisters of mother's first mar- - ada diatas riage - saudara-saudara laki dan perem- nakagi apamai: hangen van rookwolken puan dari perkawinan ibu jang pertama (b.v. boven een huis) - clouds of smoke okai ani ma apiija: zij /hij is evenals ik hanging (e.g. over a house) - adanja uit het eerste huwelijk van moeder - asap (ump. diatas sebuah rumah) like me she/he is a child of mother's mijo apume tai = mijouwe mijouwe tai: first marriage - seperti saja ia anak wegzakken (b.v. van een huis) - to dari perkawinan ibu jang pertama collapse, topple (e.g. of house) - terpe· 2. apiija = apii wija: twee meisjes - two rosok (ump. sebuah rumah) girls - dua anak perempuan ape: grijs (van haren) - grey (of hair) - apiije: aanspreektitel voor 0 u m a u (oud- beruban ste dochter uit eerste/enigste huwelijk ape ijo jago enija (jagamo): goede geest van moeder) - term of address for die in de t eta a's vaak onder de ge- ou m a u (eldest daughter of mother's daante van een oude vrouw met grijs first/only marriage - panggilan untuk: haar optreedt - benevolent spirit, often ou m a u (anak perempuan sulung dari in tales assuming the form of an old perkawinan pertama ibu atau perkawi- woman with grey hair - roh baik dalam nan ibu satu2 -nja) dongéng, roh baik itu kerap kali berupa apiteu: zie/see/lihat: a p i seorang perempuan tua beruban. Ziel apo: klimplant, waarvan de bast gebruikt see/lihat: ab e wordt voor het touwschortje - climbing apeijo: grijs haar - grey hair - uban plant the bark of which is used for apé (P) = uwamugo: boomsoort - kind making m 0 ge (covering hung over the of tree - sedjenis pohon: Podocarpa· pudenda) - tanaman jang merambat, ceae: podocarpus papuanus Ridi kulitnja dipakai untuk bikin m 0 g e apeijo: zie/see/lihat: a p e apoo: splinter - suban api: meisje - girl- seorang anak perem· apoo adikumii = apoo adijawü = apoo puan mabikii tai: splinter uithalen - to pull api mege = epa mege: grote kauri-schelp- out a splinter - tjabut sebuah suban soort - big cowry-shell - djenis kulit apumai·i = dapumai.i (M) = dipumai·i: kerang besar bedekken, toedekken, aanaarden (van apiteu makii (M) = kadee makii: bruids- bataatplanten), schuiven voor (b.V. wol- schat betalen - to pay a dowry - ken voor een vliegtuig) - to cover up, membajar emas kawin to earth up (yams), to move before (e.g. apii: afplukken (van bloemen, blaren), clouds before an airplane) - menutupi (knoest van boom of paal) afhakken - (ump. tanaman ubi dengan tanah, awan- to gather (flowers, leaves), to hack (knot awan jang menutupi kapal terbang) from tree or pole) - memetik (bunga wanee kabu ka tani apumeega: de zon is EKAGI - DUTCH - ENGLISH - INDONESIAN 21 verduisterd - there is an eclipse - ger- (tentang tongkat/papan) hana matahari atane owaa = tone owaa: overnachtings- apuu = ane = momai: eetbaar knolgewas hutlbivak van rattenvangers - hut to dat tegen staken opgroeit - edible root pass the night/bivouac for ratcatchers - of climbing plant growing on stakes - pondok untuk bermalam, untuk penang- ubi jang merambat pada tiang-tiang dan kap tikus jang dapat dimakan atata (M) = epeepi: netjes, goed - neat, apuu atü = migü b.v. kado apuu atü: right - teratur baik boomschors op het huis leggen - to atata namakü: leg dat eens netjes voor lay bark of tree on the house - menu- me neer - lay that neatly before me - tupi sebuah rumah dengan kulit kaju taruhlah untuk saja dengan rapi barang ata = deno: eetbare wilde varen - edible itu wild fem - sedjenis paku jang dapat ate: boomsoort - kind of tree - sedjenis dimakan pohon ataati: mooi - fine, beautiful - bagus ateija: blad van de a t e-boom - leaf of dou ataati = dou adadi: mooi om te zien a t e-tree - daun pohon-a t e - nice to look at - bagus untuk dilihat pakouta-ateita: rattenvoer in het bos - ataati tai: licht geven, schijnsel afwerpen leaves etc. eaten by rats in the jungle - (b.v. van fakkel, lamp, zon bij opkomst makanan tikus dihutan en ondergang) - to give light, to cast a atiboga tai: een kind gezondheid toewen- radiance, a light (e.g. of torch, lamp, sun sen - to wish a child health - mengu- at sunrise and sunset) - bertjahaja, tjapkan selamat/séhat kepada seorang bersinar (ump. suatu obor, lampu, mata- anak hari waktu terbit dan terbenam) Not e: als een kind niest zegt men: agoo ataati teete: de maan schijnt - the - when a child sneezes, they say: - moon shines - bulan bertjahaja kalau seorang anak bersin maka orang peka ataati: glinsterende ogen - spar- berkata: "atiboga to jatija": proost!, lang kling eyes - mata bersinar zal hij leven! - long may it live! - pito ataati: brandende fakkel - buming selamat! torch - obor jang sedang menjala atü: hulpwerkwoord - auxiliary - kata- mawai ataati: glinsterend hakmes - kerdja bantu gleaming (blade of) long cutting knife - daa atü = daajawü: ophangen - to hang sebuah parang jang berkilau2 - menggantung atade: 1. rood gekleurd - red coloured - gapi atü: uit spel of kwaadheid iets (b.v. berwarna mérah aarde) tegen iemand opgooien - to atade pijaimo: roodgekleurde boombla- throw something (e.g. a clod of earth) ren - reddish tree leaves - daun jang at a person in fun or out of malice - berwama mérah melémpari seseorang (ump. dengan 2. portio vaginalis - vaginal orifice - tanah) setjara main atau karena marah liang peranakan iou atü (P): op de schouders dragen - 3. atade kai-i: het gemunt hebben op - to carry on the shoulders - memikul to have as purpose or aim - menjaha- jü atü = ü atü (P) = kotu atü = juku djakan atü: ophangen (van draagnet) - to hang okai atade kita ida to nakuu etaija: hij up (the carrying net) - menggantungkan maakt alleen van kant degene waar hij (sebuah a gij a) het op gemunt heeft - he only kills kigi atü = kigi-kigi tai: uit-, afschudden those he has a grudge against - ia hanja - to shake off - mengebas membunuh meréka jang disahadjakan- kotu atü: samenkomen, verzamelen - to nja gather, to assembie - berkumpul, meng- atagi: kleine houtsplinters die gebruikt umpulkan worden bij het vuurzagen - small splin- makigi atü: neergooien - to throw down ters of wood used for making fire - - lémpar kebawah suban-suban ketjil jang dipakai untuk mapugu atü: missen (bij schieten, voet- gosok-api ballen, gooien etc.) - to miss (at shoot- pija atagi: ruw zijn (van stok/plank) - ing, football, throwing) - tak kena to be rough (of stick or board) - kesat (waktu menémbak, lémpar), tak masuk 22 EKAGI - DUTCH - ENGLISH - INDONESIAN (waktu main bola) dibagian bawah oto atü: uitstrekken van armen!benen owaa etikaato: rechts van het huis - to - to stretch arms or legs - merentang- the right of the house - disebelah kanan kan tangan/kaki rumah paku atil: ineen zakken (b.v. bij sterven) ató: mos (groeit ook in het water) - moss - to collapse (e.g. at death) - roboh (also grows in water) - lumut (tumbuh pido atü (P) = mapido tai: uitstrekken, djuga diair) uitvouwen - to stretch out, to extend, atobitu: (Bryophyta) orchideeën soort to unfold - merentangkan met roodachtige bast - kind of orchid pil atil: wegwerpen - to throw away with reddish bark - sedjenis anggrék - membuang dengan kulit jang agak mérah pipiki papaki atil (M): (water) afschud- atonija = tamejai (P): kwade bosgeest - den (door hond of varken) - to shake malevolent jungle spirit - sétan hutan off (water, by dog or pig) - mengebas atoujo: (air, oléh andjing atau babi) atoujo wadoujo tai: binnenste-buiten tabil atü: vastbinden, verstellen (van doen - to turn inside out - membalik kleren) - to tie, to mend (of clothes) sehingga bagian dalam berada diluar - mengikat, menampak (pakaian) kagaba atoujo wadoujo tijake makipa = tadu atil: zich vastklampen aan, steeds kagaba aitaato ko jokoutaato awipa: ze zijn bij - to cling to, to cling to some- heeft haar jurk binnenste-buiten aan - one - berpaut, selalu berada di- she is wearing her dress inside out - dimi tadu atü: zijn gedachten steeds met ia memakai badjunja terbalik iets bezig houden - to be always think- au = uwa (M): gras op de pagger - grass ing of - selalu berpikir tentang barang on the fence - rumput diatas pagar sesuatu au pija: paggerhout waarop de a u ligt ekina kouja anija nota tadu atijake nogo- - fencing with grass on the top - kaju- nogo to teete: dat varken zit altijd maar kaju jang ada rumput diatasnja aan de bataten - that pig is always auga kai-i: zich omkeren, zich omdraaien eating yams - babi itu selalu berada - to turn around - berpaling dikebun ubi auto (M): rat - rat - tikus tagi atil: verpletteren, met de voet ver- auwe: overkant - opposite side - treden, met de hand kapot wrijven - to seberang crush, to trample underfoot, to crush auwe kai: naar ginds (overkant) gaan - with the hands by violent rubbing - to go to the opposite side - pergi ke- menghantjurkan, memidjak, menggosok seberang sehingga rusak tani auwe jato: ± 15.00 uur - about taki atil = takimai-i: afsluiten, belem- 3 p.m. - kira2 pukul 3 petang hari meren - to shut off, to hinder - menu- awaawe: licht, helder - bright, clear - tupi, merintangi terang taki atil: met de tanden splijten - to awaawe tai: uit het licht gaan, belem- split with the teeth - membelah dengan meringen voor het licht wegnemen - to gigi go out of the light, to remove whatever tekuu atil: spannen (b.v. om iets op te may be obscuring the light - menjing- vouwen) - to make taut (e.g. for fold- kir supaja terang, menjingkirkan barang- ing) - menegang barang menghalangi tjahaja tome atü: rechtop houden - to hold awamai = gadaa (M): geel, rijp - yellow, upright - menegakkan ripe - kuning, masak topii atil = topimai-i: (vast) plakken - awamai-i = wakimai-i = gadaa kai (M): to paste, to stick - menémpélkan kleuren, rijp worden (van vruchten) - -ato: achtervoegsel van plaats/tijd, plaats to take on colour, to get ripe (fruit) - waar iets is - suffix of pi ace/time - berwarna, mendjadi masak (tentang achiran waktu/tempat, tempat dimana buah) berada barang sesuatu awata: zweet - sweat, perspiration mijaato: vroeger, aan de onderkant, aan peluh de benedenkant - before, formerly, at awata tai: zweten, transpireren to the bottom, on the lower side - dahulu, sweat, to perspire - berpeluh EKAGI - DUTCH - ENGLISH - INDONESIAN 23 ·awe: richting-aanduidend achtervoegsel. kerang itu Heeft dezelfde betekenis als: - suffix koma mijo awü: onder de prauw leggen denoting direction, has the same meaning - to lay under the prau - meletakkan as: - achiran menundjukkan arah sama dibawah perahu artinja dengan: uwe awii: inbreng; de 15-20 schelpen die men epaawe, dudaawe, adaawe, a- bij het trouwen aan de moeder van de k a a w e, eba a w e, mug a a w e, d i- bruid geeft - dowry; the 15-20 shells due maawe to the bride's mother at marriage - 15· ani ii pekaawe kiga ki: ik krijg zand in 20 kulit kerang jang diberikan kepada mijn ogen - I am getting sand in my ibu pengantin perempuan waktu perka- eyes - matalm kena pasir winan awee: vat, beker (alles wat iets kan bevat- 2. aandoen, behandelen - to affect, to ten), pot, vaas - vessel, cup (any sort of treat - memakai, memperbuat container), pot, vase - wadah, piala beu awii: opraken, te niet doen (b.v. van (segala sesuatu jang dapat muat barang ziekte) - to run short, to cause to dis- sesuatu) appear (e.g. disease) - akan habis, mem- modo awee kidi: hij is gulzig - he is binasakan (ump. suatu penjakit) greedy - ia rakus enaa awii: goed behandelen - to treat uwaawee = uwo-nai-awee: beker - cup weIl - berbuat baik kepada - piala minum epi awii: iemand op de hoogte stellen, aweeta: morgen - to-morrow - bésok iemand inlichten - to inform a person aweetaato ki (ko): de dag daarop, over- - menjatakan kepada seseorang morgen - the day after, the day after gaanapo awii: egalizeren, gelijk maken to-morrow - keésokan harinja, lusa - to level, to make even - meratakan awega digi: boomsoort - kind of tree - jape awii: oorlog beginnen, oorlog voe- sedjenis pohon ren - to start war, to wage war - mulai awega ijapu: morgenster - mOrning star berperang, berperang - bintang timur mana woja woja awii: ver uitweiden over aweida: licht, helder - bright, clear - - to dweIl on, to speak at length on - terang membitjarakan pandjang lébar aweida kai: licht worden, helder worden modo awii: zwanger maken - to make - to become light or bright, to get clear pregnant - membuntingkan - mendjadi terang pen awii: slecht behandelen - to treat aweida (M): buiten - outside - diluar badly - berbuat kurang baik kepada awii: 1. doen in (van droge stoffen in net, puja awii: belasteren - to slander - kist, zak) - to put in (dry materiaIs in memfitnah net, box, pocket) - taruh di- (tentang puja kodo ani maida naawipa: zij be- barang kering didalam a gij a, peti, ticht mij van leugen - she accuses me karung) of lying - ia menuduh saja berdusta bij een groter dier (kip, varken): - with tapa awii: raken - to touch - mengenai a bigger animal (hen, pig): - tentang awii: scoren (bij voetballen), slagen ma- seékor binatang jang lebih besar (ajam, ken (bij kaarten) - to score (football), babi) e.g.: to make tricks (at cards) - memasuk- agijaiga awii (eewii) = agijaiga awima- kan bola kedalam goal, mengalahkan kai: in het draagnet doen - to put into (waktu main kartu) the carrying net - taruh didalam a gij a idibi anaabu naaweegi: hij heeft er 5 eka awii: naam invullen (in lijst) - to bij mij gezet - I have lost by 5 - ia fill in name (in list) - mendaftarkan mengalahkan saja dengan 5 gane uwo doba awii: de handen in het wang awii: collecteren - to collect - water steken - to put hands into water memungut uang - memasukkan tangan kedalam air 3. dag worden - to dawn - fadjar terbit mege awii beu kijo ka motigou: (ik) heb aweete no, damo nlikebawei: het wordt geen schelpen bij me, kom die maar al dag, laten we de deur open maken - halen - (I) have brought no shells, just it is already dawn, let us open the door come and fetch them - saja tak mem- - fadjar telah menjingsing, marilah kita bawa kulit kerang, datang ambillah kulit membuka pintu 24 EKAGI - DUTCH - ENGLISH - INDONESIAN awe digi: bij het aanlichten van de dag openhanded, hospitabie - murah-hati, - at daybreak - waktu fadjar terbit murah-tangan, suka menerima tamu awe kade tai: helder worden - to get ba peu = bUDU peu = kegepa ginima- bright - tjuatja mendjadi terang kita = kegepa ginita: gierig, vrekkerig awe tapa: in het licht, buiten - in the - stingy, miserly - kikir light, outside - diterang, diluar ba tai: ontlasting doen, faeceren - to aweida: in het licht, buiten - in the light, defecate, to evacuate bowels - bérak, outside - diterang, diluar buang-air-besar aweida kai-i: lichten van de dageraad - bodija ba: as - ashes - abu dawn - fadjar merekah joka ba ma ba ma teete kou: zij krijgt awii: weer, klimaat - weather, climate kinderen bij de vleet - she's forever - iklim having babies - anaknja sangat banjak awii enaa tapa: het is goed weer - it tawa ba: as van de sigaret/pijp - ciga- is fine weather - tjuatja baik rette/pipe ash - abu rokok awii jato: het oosten, oost - the east, emo ba: bloedafgang - passing of blood east - sebelah timur, timur in excrement - bérak darah awii kai-i: opklaren van het weer, op- baa: uitroep van afkeuring, foei! - inter- houden met regenen - to clear up (of jection denoting disapproval, shame on weather), to cease raining - tjuatja you! - seruan-tjelaan, tjih! mendjadi baik, hudjan berhenti báá = gei: hoog gras, grasvlakte, onkruid awii pigee: bocht (in de rivier) naar het (mrv.: báádo) - high grass, grassy ex- oosten - bend to the east (of river) - panse, prairie, weeds - rumput, padang- bélokan (sungai) ketimur rumput, rumputan awii taida: vroeg in de morgen - early báá bugi: grasveld tot tuin gemaakt - in the morning - pagi hari waktu fadjar grass plott converted into garden - pad- terbit ang rumput jang didjadikan kebun awii taida kai-i: dag worden - to dawn báida (geida) ka bugi: grasvlakte tot - fadjar terbit tuin gemaakt - grassy expanse con- awii uwa: droge tijd - dry season, dry verted into garden - padang rumput period - musim kemarau jang didjadikan kebun awijawii: tot aan de morgen doorgaan báá owai-a: fijn maken van tuingrond - met - to go on till the morning - to pulverize garden soU - membikin meneruskan sehingga pagi halus tanah-kebun tuupe tijake awijaweegai: ze hebben ge- baakame: zwager, schoonouder - broth- zongen tot aan de morgen - they sang er-in-Iaw, parent-in-Iaw - ipar, mertua till the morning - meréka menjanji baba: in kindertaal: elk meisje - in sampai pagi hari children's language: every little girl - 4. ada watija awii: aanleggen (van prauw) dalam bahasa anak2 : tiap2 anak perem- - to berth (of prau) - singgah (tentang puan = am á á d i, a p i i je etc. perahu) Soms noemt men een tante ook zo - sometimes an aunt is referred to as b a b a - kadang2 b a b a dipakai untuk seorang bibi babeja: storm - gale - angin ribut edi-bou-babeja: regenstorm - rainstorm B - angin ribut hudjan babu: klein - little, small - ketjU nota babu = nota tagi: worteleind van ba: uitwerpsel, as - excrement, ashes - bataat, kleine bataten - root end of tam, abu yam, small yams - udjung akar ubi ba egaa = bUDU egaa: edelmoedig, gul, babuti: slak, slakkehuis, zeeschelpsoort gastvrij - generous, openhanded, hos- - snail, snail-shell, sea-snail - siput, pitabie - murah-hati, murah-tangan, rumah siput, sedjenis kulit kerang laut suka menerima tamu babuwai-a (P) = puko babuwai = puko ba enaa (P) = ba poko (P) = bUDU enaa: biwai·a: lip vooruitsteken, pruilen - to edelmoedig, gul, gastvrij - generous, pout - mentjibir EKAGI - DUTCH - ENGLISH - INDONESIAN 25 bada: handvat, steel - handle - hulu badikumü-: uitsturen, uitzenden, uittrek· jika bada: steel van bijl - handle ofaxe ken (b.V. tand) - to send out, to extract - hulu kapak (e.g. tooth) - menjuruh, tjabut (ump. mawai bada: handvat van parang - gigi) handle of long knife, machete - hulu ani jukuma meena ebadikumipa: ik heb parang net iemand gestuurd - I have just sent badaa = boko ibo (P) = emoge = kumi someone - baru·baru saja menjuruh (P): boos - angry - marah seseorang badaa tai: boos zijn - to be angry - ebadikumita = epekumita: weggestuurd marah sent away - diusir" dipetjat badaa te nati: wees niet boos op me - epa badikumü: met wortel en al uit- don't be angry with me - djangan marah roeien (wordt ook gezegd van mensen) pada saja - to destroy, eradicate, exterminate badaabou = jawei bou (P): wind uit zw- (also of persons ) - membinasakan hoek - wind from the south·west - sama sekali (djuga mengenai manusia) angin barat daja naitaija nabadikumijake mana katüoe badaatamu wagü: schoppen, trappen, op- meega: ik kom het je zeggen omdat doffer geven - to kick, to punch, thump vader me gestuurd heeft - I have come - sépak, indjak, memukul dengan keras to teIl you, because father has sent me badaawii: zie/see/lihat: bad i i - karena disuruh bapak, saja datang badaawod.i: een trap, een schop (met de untuk memberitahu kepadamu voet) - a kick - tendang, sépak bado: 1. voet, achterpoot, monding - foot, (dengan kaki) hindleg, estuary - kaki, kaki belakang, badii·: 1. uittrekken - to extract - tjabut muara badaawii: uittrekken en meenemen - to badaatamu wagü: schoppen - to kick pull out and take away - menarik dan - menjépak bawa bado-awii: schoen, kous - shoe, stocking badimotü: uittrekken (b.v. dolkmes uit - sepatu, kaus kaki de schede, pijl uit een bundel) - to pull bado-jekai: enkel - ankle - mata kaki out (e.g. knife from sheath, arrow from bado-kagoo: afgekapte achterpoot - quiver) - hunus (ump. keris, ambil anak - hindleg cut off - kaki belakang jang panah dari ikatan) dipotong egó badii = egó badikumü = egó bikii: bado ketepita: een krom been - crooked tand uittrekken - to extract teeth - leg - kaki béngkok tjabut gigi bado-kipo: teen - toe - djari kaki peka badii: zich schamen, niets doen, - bado neki: geluid van voetstappen - to be ashamed, to do nothing - malu, sound of footsteps - bunji langkah berléngah gane-bado: voorpoot - foreleg - kaki ani peka badita: ik schaam me, ik ben depan verlegen, ik verlies "mijn gezicht" - I onee bado: riviermonding - mouth of am ashamed, I am perplexed, I have lost river, estuary - muara face - saja malu, saja kehilangan mu- Wakei bado: monding van de Wakei - kaku mouth of the Wakei - muara Wakei 2. mege badii: teruggeven van schelpen 2. = muto: zestig (soms 40, 50) - sixty (b.V. bij scheiding of als ze geleend zijn) (sometimes 40,50) - enam puluh (ka- - to give shells back (e.g. in case of dang2 40,50) divorce), or to return borrowed shells akabado: snoer van oude of nieuwe schel· - mengembalikan kulit kerang (ump. pen, waartussen nog enkele minder goe- karena bertjerai atau karena orang pin· de kunnen zitten - string of old or new djam). Zie/see/lihat: ka d i i shells, of which some are imperfect - aki ebé nabadii: geef me terug wat je untaian kulit kerang tua atau baru pada me schuldig bent - give me back what diantaranja masih ada jang kurang baik you owe me - bajarlah hutangmu ke- bado tai: tellen met 60 tegelijk - to pada saja count 60 at a time - hitung dengan 60 3. badii (Debei) = edai·a: kopen - to serempak buy - beli mege badoona: een snoer van 60 (soms 26 EKAGI - DUTCH - ENGLISH - INDONESIAN 40 of 50) schelpen - a string of 60 (some- djahat, barang djahat times 40 or 50) shells - untaian kulit bagitago (P) = jedema: vrijgezel, huw- kerang jang terdjadi dari 60 (kadang2 40 bare jongeman - bachelor, youth of atau 50) bidji marriageable age - budjang, pemuda 3. hulptelwoord voor rotan etc. - clas- remadja sifier for lengths of ratan etc. - kata bago: 1. = ti bantu bilangan untuk rotan dsb. kagubago: kniegewricht - kneejoint - edi badoona: een regendruppel - a rain- sendi lutut drop - titik air hudjan 2. bergpiek, scherpe bergrand - moun- edu badoona: een sliert rotan - a length tain peak, ridge - punt jak gunung, ping- of ratan - rotan sebatang gir gunung jang tadjam Not e: taaga bado tataga bado pido ti bagouda: op de top van de berg - on (uit tetaa): kwade geest, doe me geen top of the mountain - dipuntjak gunung kwaad - (from t eta a): malevolent bago kai-i: voor de wind gaan, in het voor- spirit, do not harm me - sétan, djangan- deel zijn - to be successful, prosper - lah berbuat djahat padaku beruntung baga = awii baga: damp, nevel (door aki bago kaitage: je zult het ver schop- zonnewarmte), mist - vapour, (heat) pen, het zal je goed gaan - you will have haze, fog - uap, kabut (karena panas good luck - kemudian hari nasibmu mata hari) akan baik baga gapü tai: dampig/mistig zijn - to bago tai: be foggy /misty - beruap, berkabut jimu bago tai: in het vuil vallen - to bagabou: zuidenwind - south wind - fall into dirt - djatuh dalam barang angin selatan kotor bagai-a: wieden - to weed - merumput, emo bago tita mege: bloedgeld - blood- merimbas money - uang darah bagai makü: schietspel met pijl en boog bagou = beko = gite = tenei: rotan ge- - con test with arrowand bow - per- bruikt bij vuurzagen - ratan used for tandingan memanah kindling fire - rotan jang dipakai untuk boo bagai-a: onkruid wieden - to clear membuat api (menggosok api) ground of weeds - merimbas rumputan bagu: troebel, vuil (van water) - turbid, bagamai-i = bogomai-i: ontwortelen, met muddy (of water) - keruh wortel en al omvallen, in elkaar storten bagu tai = jimijake tai = baju tijawii: - to uproot, to fall over root and inhaleren (bij roken) - to inhale (when branch, to collapse - roboh smoking) - menghisap (waktu merc- bage: soort, iets, persoon, stam - kind, kok) something, person, tribe - djenis, se- bagume: droom - dream - mirnpi suatu, orang, suku bangsa bagume dou: dromen, een droom hebben dege bage: blanke - white man - orang - to have a dream - bermimpi putih bai: 1. = ba: drek - excrement, filth, düme-düme to bage: bedelaar - beggar dirt - tahi - pengemis bai doba: in de drek - filthy - ditahi imee bage: een kennis, bekende, bevriend 2. oudere zus - elder sister - kakak iemand - acquaintance, friend - kena- perempuan lan, seorang bersahabat 3. kipo baibai tai = kipo motü: de knok- Ekagi bage: van de stam der Ekagi - kelgroet geven - to greet by rubbing of the Ekagi tribe - suku bangsa Ekagi and pulling the fingers - berdjabatan kü ko maa bage?: wat is dat voor een tangan (sebenarnja berdjabat djari iemand? - what kind of person is he? tangan) - orang apa itu? bai-a: scheuten van keiadi afhalen om te kou ko maa bage?: wat is dat? - wh at koken - to pick shoots of edible root is that? - apa itu? for boiling - memetik tunas keiadi un- oma bage: dief - thief - seorang pen- tuk dimasak tjuri taka bai: tak afbreken - to break off peu bage: booswicht, iets slechts - vil- branch - mematahkan sebatang tjabang lain, wretch, something evil - seorang baita makü: bezweren - to swear (an EKAGI - DUTCH - ENGLISH -- INDONESIAN 27 oath) - bersumpah kail jang ketjil ani kateega mana maakidi ka, baita bakati ewaa naa(ko), ide kagatoja (kaga- kamakeete: ik bezweer je dat het waar is gatoja): als je een vishaakje had zou wat ik zeg - I swear that what I say ik je erg dankbaar zijn - 1 would be is true - saja sumpah bahwa apa jang grateful if you could give me a fish- saja katakan itu mémang benar hook - saja amat berterima kasih kaIau edi te we tita ka baita namaki: bezweer engkau memberikan kepada saja sebuah de regen voor me - exorcise the raio mata kail for me - serapahkan hudjan bagi saja bakowai-a: wegduwen, weren - to push baita-pija: bezweerhout - wood on away, to ward of! - do rong, mentjegah which oaths are swom - sebatang kaju bakowago: jang dipakai untuk menjerapah bakowago waiko awii bakowago Not e: 1. Bij de Mote-clan wordt 0 t i- waikaawii = pü atü: (iemand) van zich k a i-hout gebruikt, de Adii-clan gebruikt afslingeren, van zich afduwen - to fling, d a u ti-hout - the Mote-clan uses 0 t i- to hurl away, to push away - menga- k a i-wood, the Adii-clan d a u ti-wood - junkan, mendorong (seseorang) suku bangsa Mote memakai kaju 0 t i- bakowago jagü: van iets aftuimelen - k a i dan suku bangsa Adii memakai to tumble down - djatuh dari barang kaju dau ti sesuatu 2. De uitdrukkingen: m a a kid i nou ka, bakuga = ukugabakuga: klein vogelsoort pij a k 0 beu, m 0 gok 0 u (zie: m 0 g 0 (ijsvogeltje?) - littIe bird (kingfisher?) a kat a g i i t a i) worden gebruikt bij - sedjenis burung ketjil plechtige bezwering, bewering, eed of om bami: knoest, kam (van haan), uitsteeksel woorden kracht bij te zetten - '!'he ex- - knob, comb (of cock), projection - pressions: m a a k i di nou k a, pij a k 0 mata kaju, balung, tadjuk beu, m 0 gok 0 u (see: m 0 g 0 a kat a- mege bami = mege kagi (P) = mege g i i t a i) are used in solemn invocations, kago: bobbeltjes aan de zijkant van een assurances, oaths and also to emphasize schelp - small knobs at the side of shell a statement - Untuk menguatkan suatu gelembung-gelembung ketjil pada sumpah atau perkataan orang memper- pinggir sebuah kulit kerang gunakan kata2 jang berikut: m a a kid i pija bami: knoest van een boom, haak nou k a, pij a k 0 beu, m 0 gok 0 u (om iets aan op te hangen) - knob of (lihat: m 0 go a kat a g i i t a i) a tree, peg (to hang on) - mata kaju, baju tai (P) = jituu tai: aansteken (van pasak (untuk menggantungi) pijp of sigaret) - to light (pipe, ciga- bamo: wrat - wart - kutil rette) - membakar (rokok atau pipa) bapu tai = bapu tijawii: een wind laten baju tijawii = jiwijake tai: inhaleren (bij - to pass wind, to fart - berkentut roken) - to inhaIe (in smoking ciga- bau: 1. palmsoort waar men pijlen van rette, pipe) - menghisap (waktu mero- maakt - palmtree used for making kok) arrows - sedjenis pohon kelapa jang bakaa: 1. hoop kapot geknaagd spul waar dipakai untuk bikin anak panah de muizen (k ede i) of houtwormen 2. pijlen, oorlogsuitrusting - arrows, (b 0 b i) hun nest van maken - material weapons - anak-panah, alat-perang gnawed and for making nests by mice 3. uitroep om het stil te krijgen - ex- (kedei) and woodworms (bobi) - clamation to call for silence - berseru segala sesuatu jang diunggis rusak dan supaja diam jang dipergunakan oléh tikus2 atau ulat2 be: onwillig - unwilling - tidak mau untuk buat sarang ani be ka: ik vertik het, ik wil niet - I égo bakaa: vuil tussen de tanden - filth won't, I refuse - saja tidak mau between teeth - tai gigi ani ki be: ik wil niet - 1 won't - saja 2. = bakaga: roest - rust - karat tidak mau bakaa ma topiboka tita: door roest aan- ani okai be to: ik moet hem niet, ik haat gevreten - corroded by rust - berkarat hem - I don't like him, I hate him - bakaa tai = bakaga tai: roesten - to saja tidak suka padanja, saja merasa rust - berkarat bentji padanja bakati (M): vishaakje - fish-hook - mata be gai-a: niet willen - to be unwilling 28 EKAGI - DUTCH - ENGLISH - INDONESIAN - tidak mau plant yam - menanam ubi be akaga tai: elkaar haten, hekel hebben bede: aan elkaar - to hate, to dislike - saling agape bede = naago bede: om de andere membentji dag - every other day - setiap dua hari be-me: vijand, iemand die men niet mag agape wija bede: om de twee dagen - - enemy, a disliked person - musuh, every second day - setiap dua hari seorang jang tak disukai uno wija bede ani Kamu uwigo teiga: beidaiga: tegen de zin in, onwillig - un- ik ga steeds om de twee nachten naar willing - melawan kehendak, tak dengan de Kamu - I go to the Kamu every suka hati second night - setiap dua malam saja beba: armband voor mannen - bracelet selalu pergi ke-Kamu wom by men - gelang untuk orang bedee: grens, grenssCheiding - boundary, laki2 boundary-line - batas, peminggiran bebagi: een varensoort - kind of fem - Egepakigiidaiga bedee duwadoke, waato sedjenis tumbuhan paku Panijai mana, mijaato ko Tigi mana: bij bebe: Egepakigiida ligt de grensscheiding, gapa bebe to: plek achter de oren - aan de wa i k o-zijde spreekt men Pani- spot bebind the ears - bagian dibela- jai-taal, aan de wak o-zijde de Tigi-taal kang telinga - the boundary is at Egepakigiida, kona bebe to: plek onder de kin - spot on the wa i k o-side they speak the under the cbin - bagian dibawah dagu Panijai-Ianguage, on the wak o-side the bebe tai = ubana tai = kotu tai: verza- Tigi-Ianguage - batasnja terletak di-Ege- melen (b.v. schelpen, hout) - to gather, pakigiida, disebelah w a i k 0 orang ber- to collect (shells, wood) - kumpul bahasa Panijai, disebelah wak 0 ba- (ump. kulit kerang, kaju) hasa-Tigi bebega: grote soort puist - boil - se- bedee mijD duwai-a: afscheiding maken, djenis bisul besar iets beëindigen, een punt achter iets zet- bebega (P): vlinder - butterfly - kupu- ten - to make a division, to separate; kupu to finish, to put an end to - membatasi, bebi: geplette boomschors waar men touw mengachiri van maakt, boomvezel - pounded bark mijaato oma dimi to... ito ko bedee of tree used for string, fibre of tree - mijD niiduwajawei: vroeger maar stelen, kulit kaju jang dipukul halus untuk bikin laten we daar nu een punt achter zetten tali, sabut - there has been a lot of stealing, let bebi gonai-a: touw maken - to make us now put an end to it - dahulu men- string, rope - bikin tali tjuri sadja, marilah sekarang kita achiri bebi wai-a: b ebi maken - to make perbuatan itu be b i - bikin b ebi bedee tai = akagai-i: grens vaststellen, Not e: Boomsoorten waar men b ebi grens afbakenen - to fix the boundary, van maakt: - Trees of which the bark to mark out the boundary - meneta- or fibres are used for making b ebi: pakan batas, membatasi - Djenis-djenis pohon jang dipakai un- bedo: vogel - bird - burung tuk bikin b ebi: a p a a, apo, bok u w a, bedo jimijo: vogel waar de kwade geest bot u, d a i, dam i j 0, g a i, j i m 0, (j i mij 0) in woont - bird in which kapij ai, kinou, kuj a, page, pipi, malevolent spirit dwells - burung jang p u m a, ti m u, ti weg 0 d 0, tok e i p 0, kemasukkan sétan tugo, widu, woge bedo nakaa: jong van vogel - young of bebijai: (Podocarpaceae: Podocarpus) bird - anak burung boomsoort - kind of tree - sedjenis bedo wagii: vogels schieten - to shoot pohon birds - témbak burung bedajimijo: vogelsoort - kind of bird - bedowagija = tuba: soort havik, kieken- sedjenis burung dief - kind of hawk, kite - sedjenis bedamai-i = nota ijoo wai: planten van burung elang bataten - to plant yams - menanam beebe: vriendelijke aanroep "vadertje" ubi (eigenlijk: oom) - affectionate term of bedamijawii: planten van bataten - to address "daddy" (literally: uncle) - EKAGI - DUTCH - ENGLISH - INDONESIAN 29 seruan manis "bapaku jang manis" réka sebagai perhiasan, propeller, titiran (sebenamja: paman) begane: hoogte, breedte - height, breadth beebu tai: aan iemands spullen komen, - tingginja, lébarnja iemands spullen kapot maken of stelen okai ki ani beganeida (= aneepa mijo - to touch a person's belongings, to dani): hij is kleiner dan ik - he is smal- smash or stea1 a person's belongings - ler than I - ia lebih péndék daripada merusakkan atau mentjuri barang-ba- saja rang seseorang bego: hagedissoort, varaan - kind of dijo beebu tai: overtreden van een ver- lizard - sedjenis tjitjak, sedjenis biawak bod - to violate, disregard a prohibition begobego tai = pigipigi tai = bogobogo melanggar pemali (larangan) tai: bewegen, schudden (b.V. aardbeving: ewaawaa beebu tai: scheppen - to create mak i p i g i), trillen, bibberen van kou - mentjipta of angst, sidderen - to move, to shake bega: 1. berghelling - mountain side - (e.g. earthquake), to trembie, to shiver léréng gunung from cold or fear - bergojang (gempa begaiga: langs de berghelling - along bumi) , gemetar karena dingin atau the mountain side - melalui léréng karena takut gunung gane bego begouda etü: gebarentaal spre- 2. = amoona: kant, zijde, helft - side, ken - to use sign-language - memper- half - tepi, pinggir, belah, fihak gunakan bahasa isjarat ekina begaana: een half varken (dat pugá begobego tai: kwispelstaarten - overlangs verdeeld is) - a half pig (di- to wag tail - mengibas vided lengthwise) - separuh babi (dipo- begoo tai: verschijnen, van verre zicht- tong menurut pandjangnja) baar worden, op komen dagen (alles ge- bugi begaana: helft van de tuin - half zegd van mensen) - to appear, to be of the garden - separuh dari kebun itu visible from a far, to come into view 3. = maida: op - on - pada (diatas) (of man only) - munt jul, kelihatan dari modo bega: op de buik - on the belly djauh, datang (dipergunakan bagi ma- - pada perut nusia sadja) aki bega: op jou - on you - padamu begoo niiedoutou: laten we wachten of kode bega: op de schouder - on the hij komt opdagen - let us wait to see shoulder - dibahu if he will turn up - marilah kita menanti uwo idima ani bega keegai: ik kreeg al ia datang het water over me heen - I got the begokai·i = begakapu tai: rollen (b.v. water all over me - saja tertimpa seka- boom van een helling), omwentelen, om- lian air itu draaien (b.v. varken op het vuur) - to wagii bega = wagii jati: vol wonden roll (e.g. tree from slope) , revolve, to (schurft) zitten - covered with sores turn over (e.g. pig on fire) - gulung (scabies) - sangat berkudis (penuh (ump. sebatang pohon dari léréng), mem- luka) balikkan (ump. babi diatas api) kigi bega me = kopu bega me = wagii bei: gevlekte kuskus - spotted kuskus - bega me: schurfteling (scheldwoord) - kuskus belang scabby one (term of abuse) - jang ber- beidaiga: tegen de zin in, onwillig (van: kudis (kata sindiran) b e) - unwilling, reluctant (from: b e) begakapu·begakapu tai = bikibiki tai: - enggan, tak dengan suka hati (dari: rondwentelen, rollen (b.v. steen van een b e) berg) - to revolve, to roll (e.g. stone bejai·a = betai·a = bejamakai·i: uitdoen from mountain) - menggulung-gulung, van kleren - to undress - membuka gulung (ump. sebuah batu dari gunung) pakaian begauwa = kidu: waaier die sommige beka: (Melastomataeae: indet) struik met mannen als versiering aan hun tam a u rose bloemtrossen - shrub with pink dragen, propeller, schroef van buiten- clusters of flowers - semak-semak boordmotor - fan, worn by some men dengan rangkaian bunga jang berwarna as decoration of their tam a u, propel- agak mérah ler of outboard motor - kipas jang bekautá: vrucht van bek a-struik - fruit dipakai orang2 laki pada tam a u me- of the beka-shrub - buah beka 30 EKAGI - DUTCH - ENGLISH - INDONESIAN bekauta duwai·a: neervallen, in elkaar - fallen (rotted) tree trunk - roboh zakken - to fall down, to collapse - karena buruknja (pohon) djatuh, roboh betokai·i: omkeren - to turn - memba- beke = beke bomouje = deke: kostbare likkan oude kaurischelp - old cowry-shell of dimi betokai: van gedachten veranderen, great value - kulit kerang lama jang zich beteren - to change one's mind, to berharga mend one's ways - berubah fikiran, bekemuka: kaurischelpsoort - kind of bertobat cowry-shell - sedjenis kulit kerang koto betokai: brug omkeren, brug ver- bekebaapa: bataatsoort - kind of yam leggen - to shift a bridge, landing stage - sedjenis ubi - memindahkan subuah djembatan bekebeke tai = goopodo tai: door iets betoké: wiebelend, schommelend (brug) heensteken (onovergankelijk, b.v. de pijl - wObbling, rocking (of bridge) steekt door de arm heen) - to be stick- bergojang·gojang (djembatan) ing through (e.g. the arrow pierces the koto betoké·betoké tai: wankel zijn arm) - menembus (ump. sebuah anak to be shaky - gojah panah jang menembus lengan) betoke: bataatsoort - kind of yam ijo bekebeke tipa: ik heb een stekelbaard sedjenis ubi - I have a prickly beard - djanggut betoké: zie/see/lihat: bet 0 k a i . i saja agak pandjang beu: 1. ontkenning: neen, niet - negation: bekeeneenaga (M) = agoo ebeebe: halve no, not, - penjangkalan: bukan, tidak maan - half moon - setengah bulan beu awii: opmaken, op zijn - to use up, beko = bagou = gite = tenei: rotan of to spend, to be finished - bikin habis, dunne bamboe gebruikt bij vuurzagen, sudah habis lucifer - length of ratan or thin bamboo didi beu awii: genezen van ziekte (te niet used for kindling fire, match - rotan doen van ziekte) - to cure (a disease) atau bambu tipis jang dipergunakan un- - menjembuhkan (membinasakan pen} tuk menggosok api, gorék api akit) bekobeko timakai·i = momogo tai: vlech- pija jukuma idima beu awitoogi: het ten om - to twine around - menga· hout is zo juist helemaal opgeraakt - njami, membelitkan the wood has just been used up - kaju bekó = bomouje: kaurischelp die vooral itu baru·baru sadja habis in Tigi gewild is - cowry-shell much beu·beu etü: ontkennen - to deny - in demand in Tigi - sedjenis kulit kerang menjangkal (terutama laku di-Tigi) beu dani: onvoldoende, bijna niets - in- bemaa: bataatsoort - kind of yam - sufficient, hardly anything - tak tjukup, sedjenis ubi hampir tak apa-apa bemu: paddestoel, zwam (Lichenes: indit) beu gaa: vóór (voegwoord) - before - mushroom, fungus - tjendawan (conjunction) - sebelum benai: arm - arm -lengan okai mei beu gaa: vóór hij was gekomen benai kaguma: elleboog - elbow - siku - before he came - sebelum ia datang benumi: zes - six - enam beu kai: er niet zijn, zoek zijn, verdwij- benumaago: zesde - sixth - jang ke- nen (b.v. van ziekte) - not be present, enam to be miSSing, to disappear (e.g. of dis- betai·a = bejai·a: uitdoen van kleren - ease) - tidak ada, hilang, dibinasakan to take off clothes - membuka pakaian (ump. penjakit) beto: 1. = kugabeto = megebeto: schild- didi beu keegi: hij is genezen - he is padachtig beest, dat men moet vangen well again - ia sembuh kembali om veel schelpen te verkrijgen - tor- beu kai peu: nodig hebben, beroerd dat toise-like animal looked for in order to het er niet is - to want, a pity that it catch many shells - binatang menje- is not there - memerlukan, sajang rupai kura-kura jang ha rus ditangkap barang itu tak ada untuk mendapat banjak kulit kerang joo kou ani beu kai peu: rot, dat ik nog 2. grote schelpensoort - kind of big een j 0 0 nodig heb - what a nuisance shen - sedjenis kulit kerang besar that I still want a jo 0 - sajang saja 3. pija beto: omgevallen (verrotte) boom masih perlu satu j 0 0 EKAGI - DUTCH - ENGLISH - INDONESIAN 31 ani be no, beu kai peu: (bij spel) ik - is it permitted or not? - boléh atau (kan) niet! Wel rot, dat ie (de kaart) tidak? niet komt - (at games) I can't/won't! bi: j a g e-soort met rode vruchten - kind How provoking that it (the card) does of j ag e with red fruit - sedjenis j a g e not turn up - (waktu main) saja tidak! dengan buah berwarna mérah sajang saja tak dapat (kartu itu); (Bij bibai-a (P) = bubai-a = wigou: scheuren huwelijksaanzoek) ik (wil) niet! Rot dat - to tear - mengojak het niet gaat - (at marriage proposal) bibinai-i = bibai-a = bubai-a: 1. roeren 1 (can/will) not! Sorry, but I cannot - (b.v. pap), draaien - to stir (porridge), (tentang lamaran) saja tidak! Sajang to turn - udak (wnp. bubur), memutar lamaran saja ditolak 2. = tooo: winden om (b.v. touwtje om beu no etü: ontkennen - to deny - de vinger) - to turn, to tie round (e.g. menjangkal string round finger) - menggeléndong beu puga tai: doen alsof niet - to pre- (wnp. tali keliling djari) tend not to - pura-pura tidak inai akabibina eige: wij zijn dikke vrien- oma motijake jamake beu puga teete ki den (lett. om elkaar gewonden) - we (teena ki, M): hij heeft gestolen, maar are close friends Oiterally wound round doet alsof hij het niet heeft gedaan - each other) - kita (kami) sobat karib he bas stolen it, but pretends that he kagaba bibinai: kleren wringen (bij de hasn't - ia mentjuri barang itu, tetapi was) - to squeeze, to wring out clothes ia pura-pura tak melakukannja (at laundering) - memulas pakaian beu topi: hijlhet is er niet - he/it is (waktu membasuh pakaian) not here - ia tak OOa bibobibo tai: schudden en hangen, rond dimi beu: stom, dom - stupid - bodoh (iemand) staan te hangen - to shake epoo beu: mager - lean, thin - kurus and hang, to loiter, to remain near some- jakega beu: licht (tegenover zwaar), gul one - bertualang - light (opposite of heavy), generous - ani taka beu keete ka, bibobibo te natai: ringan, tangan terbuka ik kan het nu niet hebben, zit toch niet gane jakejake beu ka kotoopa: er is geen steeds hier rond me te hangen - I can't leuning aan de brug - tbere is no railing be bothered with it just now, don't be on tbe bridge - djembatan itu tak hanging about me all the time - seka- bersusuran rang saja tak sempat, djadi djanganlah kudu mei beu agapeido ko: de dagen dat engkau bertualang sekitarku de guru niet kwam - the days the teach- bida: sterk, hard - strong, hard - kuat, er did not come - hari-hari selama keras mana bapak guru tak hadir bida kai: overwinnen - to conquer, to maa ko beu: beslist niet - by no means, vanquish - menang certainly not - tentu tidak bida peu etipa: ik heb het hem behoor- ani maa kou motü beu: ik heb het ab- lijk (flink) gezegd - I have told him to soluut niet weggenomen - I definitely his face - saja menghardiknja dengan did not take it away - sungguh saja keras tidak mengambil barang itu idaija kou putü bida: die i d a i j a blijft me beu: niemand - nobody - tak seo- lang goed (op het land) - that i d a i j a rangpun will keep (in tbe field) - i d a i ja itu mege beu me: iemand die geen schelpen tahan lama (dikebun) heeft - one who has no shells - seorang weda te gajake bida peu, etü: niet bang jang tak mempunjai kulit kerang zijn, wees flink en zeg het me - don't 2. in vraag of twijfelzin: of - to denote be afraid, be sensible and tell me - question or doubt: whether - dalam djangan takut, tjeriterakanlah sadja kalimat-bertanja atau dalam kalimat- kepada saja ragu-ragu: atau kegepa bida: hardvochtig - harsh, cal- kateegi beu katü beu: heeft hij het je lous - tebal hati gezegd of niet? - has he told you so or peka bida: wakker - awake - bangun not? - apakah ia sudah memberitahukan tedemai bida: hardleers - dull, slow- kepadamu atau belwn? witted - sukar diadjari (dididik) daa beu (= mee P) pijo: mag het of niet? bida udi: kreeftensoort (in Jawei) - kind 32 EKAGI - DUTCH - ENGLISH - INDONESIAN of lobster (in Jawei) - sedjenis kepiting vruchten zo groot als pruimen - tree (disungai Jawei) with sourish, yellow, edible fruit, the bidadugi: bataatsoort - kind of yam - size of prunes - sebatang pohon dengan sedjenis ubi buah-buah berwarna kuning jang dapat bido dou: loeren op, besluipen om te do- dimakan, rasanja pahit getir den - to lay in wait for, to stalk - bü: zie/see/lihat: big i mengintai, merajapi untuk membunuh bijo: spelonk, grot - cave, grotto - gua bido etai: iemand besluipen - to stalk, bijuwii: dag van ju w 0 vlug vaststellen stealthily follow someone - merajapi se- (niet langer uitstellen) of vervroegen - orang to fix the day of the j uw 0 (with no bigaa = kade: dun, buigzaam, niet sterk further postponement) in the near future - thin, flexible, not strong - tipis, lem- or earlier than intended - menetapkan but dengan segara hari j uw 0 atau menda- koto kil ko bigaa ka, tuwai ko gajake hulukannja ad.ii: de brug is dun (niet sterk), denk juwo egaa bijuweeOO = putu kou egaa er om, dat hij bij het overgaan wel eens umidoke tai: de j u w 0 zo gauw mogelijk kan breken - the bridge is rickety, bear houden (vaststellen) - to hold the pig in mind if you are crossing, that it may feast as soon as possible (to fix the break - djembatan itu tak kuat, dj a- day) - mengadakan j uw 0 selekas galah karena waktu menjeberanginja mungkin (menetapkan harinja) mungkin akan patah bikibiki tal = bikipogo tai = bikipogo okaija dodaawii ko bigaa kijo ka, uwo tikumii = begakapu·begakapu tai: rollen, 000 ko weda gaate kü: hij is bang om te draaien - to twist, to turn - guling, gaan zwemmen want zijn broek is dun putar - he is afraid to go swimming because bikii: uithalen, uittrekken - to extract, his drawers are thin - ia takut be- to draw out - mengeluarkan, tjabut renang karena tjelananja tipis egó bikii = egó badü: tand uittrekken, bigamai-i: plat neerleggen, plat duwen - tand uitvallen - to extract tooth, to to lay flat, to crush - memaparkan, fall out (tooth) - tjabut gigi, gigi jang menindih sehingga rata luruh eba bigamai: de regenkap plat neerleg- egó idima bikidaa tita: al de tanden zijn gen/plat duwen - to flatten, to press uitgevallen/getrOkken - all (his/her) down the rain-cap - memaparkan se- teeth have dropped out, have been ex- buah eba tracted - sekalian gigi telah luruh atau bigamimakai-i: plat neerleggen - to lie ditjabut flat - memaparkan bikimai·i: doen rollen, doen doorrollen, bigi = bü: klein vogeltje waarin de ziel doen ophoepelen (weggaan) - cause to van een afgestorvene verblijft - little roll on and on, cause to clear out (go bird in which the spirit of a dead person away) - menggulingkan, mengusir dwells - seékor burung ketjil tempat bikipogo tai: rollen - to roll - gulung tinggal djiwa seseorang jang sudah mati binei: kleine meervalsoort. Was de enige bigi kai = bü tai: de gedaante van een vissoort in de Wisselrneren - little sheat- vogel aannemen - to assume the ap- fish. Was the only fish in the Wissel-Iakes pearance of a bird - berubah mendjadi - sedjenis ikan ketjil. Belum lama ber- serupa burung selang ikan tsb, ikan satu-satunja jang aki bigi ma kanaipigai?: laat je je door terdapat di-Wisselmeren afgunst opvreten? - do you let yourself bineigi: boomsoort met rode, eetbare be consumed by jealousy? - engkau vruchten - tree with red, edible fruit makan hati karena iri? - sedjenis pohon dengan buah-buah bigi edokai·i: afgunstig zijn - to be jeal- berwarna mérah jang dapat dimakan ous - iri hati biti: deksel, stop - cover, lid - tutupan aki bigi nadokeegi (a) = aki bigi nadoogi biti muoü: met deksel afsluiten - to (a): ben je jaloers op mij? - are you put a cover, lid on, over - menutupi jealous of me? - apakah engkau iri bitü: zuurtje - acid drop - gula-gula hati padaku? bitii tai: op iets zuigen - to suck - bigome: boom met wrange, gele, eetbare menghisap