PARK SŁOWIAŃSKI w SZPROTAWIE: - xxx

Please enable JavaScript to view the full PDF

PARK SŁOWIAŃSKI w SZPROTAWIE Rys walorów kulturowych i przyrodniczych Maciej Boryna Towarzystwo Bory Dolnośląskie Szprotawa 2007 PARK SŁOWIAŃSKI w SZPROTAWIE: Rys walorów kulturowych „Jest w pobliżu miasta takie miejsce, które posiada coś z dobroczynności przyrody. Odnajdziemy je idąc kwadrans w dół Bobru. Nazywa się klasztornym buszem. Śpiewają tam zięby, kosy i słowiki. Jest tam tez wzniesienie porośnięte przez wysokie świerki, a pod nim aż po rzekę rozciąga się niski gąszcz. Połyskujący Bóbr płynie tu wartko w wąskiej rynnie i jest ostoją dla różnego ptactwa wodnego. Wygląda tu ładniej niż gdziekolwiek indziej.” Tak napisał o parku urodzony w Szprotawie poeta, pisarz i dramaturg Henryk Laube (1806- 1884) w opowiadaniu „Schatten Wilhelm”, którego akcja rozgrywa się w naszym mieście na początku XIX wieku.1 W tej romantycznej scenerii główny bohater, młody mistrz murarski Schatten, spotyka się po raz pierwszy z ukochaną Dorel Lamprecht.2 Park Słowiański na przedwojennym szkicu (Sprottauer Jahrbuch 1928) Busz klasztorny, o którym jest tu mowa, to obecny las komunalny za kładką przy Osiedlu Słonecznym, tzw. Park Słowiański. W stanie pierwotny przedstawiał starą dąbrowę rozlokowaną w żyznej pradolinie Bobru. W średniowieczu wchodził w skład głogowskiej domeny książęcej, w 1405 roku rozparcelowany pomiędzy szprotawian. W latach 1506 – 1721 należał do tutejszego klasztoru. W ręce magistratu powrócił w roku 1889.3 Trzy lata 1 Heinrich Laube „Der Schatten Wilhelm” 1883; Sprottauer Tageblatt 21./22.01.1939. 2 Heinrich Laube „Der Schatten Wilhelm” 1883. 3 Sprottauer Tageblatt 21./22.01.1939; Felix Matuszkiewicz „Geschichte der Stadt Sprottau” 1908. 1 później towarzystwo upiększania miasta buduje kładkę przez Bóbr, skracającą drogę do parku.4 Brak tego dodatkowego przejścia zarzucał w swoim opowiadaniu sam H.Laube. Szprotawianie spełnili niniejsze „żądanie”, jak też i te dotyczące utworzenia wygodnych promenad spacerowych. Do parku zalicza się również tzw. Grzęzawisko Chorwackie, bazujące na korycie starego Bobru, które nazwę swą wzięło od pobitych w tym miejscu zaciężnych Chorwatów w XVII wieku.5 Już opracowania niemieckie wspominają o obiektach archeologicznych na terenie parku, z których najpokaźniejszy jest „Gród Chrobry” (zwany też „górką miłości”).6 Przy nim to urządzono oczko wodne z tzw. wsypą zaręczynową. Na samej wyspie posadowiono małe zadaszenie w kształcie grzybka. Jedno z nabrzeży oczka podwyższono, tworząc miejsce widokowe. W bezpośrednim sąsiedztwie odsłonięto kamienny obelisk poświęcony Bismarckowi. W części wschodniej park rozświetla duża polana. Północny fragment Grodu Chrobrego (górka miłości) 4 Sprottauer Tageblatt 10.10.1929., artykuł „Die Nonnenbuschbrücke und ihre Geschichte”. 5 Felix Matuszkiewicz „Geschichte der Stadt Sprottau” 1908. 6 Sprottauer Tageblatt 21./22.01.1939; Konrektor Gloger „Beiträge zur Heimatkunde des Kreises Sprottau” 2. Heft, drukarnia H.Klinner Sprottau; mapa ścienna Kreis Sprottau z lat 30. XX w. 2 Przez park wiedzie stara droga z miasta do nieistniejącej już papierni w Iławie.7 W latach 30-tych XX wieku park figuruje już jako obszar chroniony (Naturschutzpark).8 Wtedy też planowano zbudowanie drugiej kładki na wysokości miejskiej rzeźni. Burmistrz Jurk przedstawił projekt wykorzystania parku na cele rekreacyjno-sportowe.9 Wracając jeszcze do postaci H.Laubego, w swoim czasie dyrektora teatru wiedeńskiego, zaprzyjaźnił się on z księciem Pücklerem z Łęknicy – założycielem słynnego Parku Mużakowskiego (obecnie na liście UNESCO). Sam książę gościł w Szprotawie, ściągając tłumy gapiów. Niewykluczone, że H.Laube pokazał mu swoje ulubione miejsce w rodzinnej okolicy, a nie miał ich wiele. Laube spędził w posiadłości Pücklera wiele czasu jako więzień polityczny (m.in. sympatyzował z polskimi powstańcami).10 Szprotawianie urządzając park, zastosowali się do sugestii Laubego jak też inspirowali się wtedy już bardzo znanym parkiem Pücklera. Stary słupek graniczny obwodu łowieckiego * Do opracowania tekstu wykorzystano materiały Muzeum Ziemi Szprotawskiej. 7 Heinrich Laube „Der Schatten Wilhelm” 1883; Felix Matuszkiewicz „Friedrich Gielczewski aus Eulau und seine Teorie des lenkbaren Luftschiffs”, artykuł w Heimatkalender für den Kreis Sprottau 1937; patrz także: Maciej Boryna „Klaus Hänsch. Pomiędzy Szprotawą a Europą” Szprotawa 2005 8 Sprottauer Tageblatt 21./22.01.1939; plan miasta Pharus Plan i inne mapy z tego okresu. 9 Sprottauer Tageblatt 21./22.01.1939 10 Sprottauer Tageblatt 20.10.1935, artykuł „Der 150. Geburtstag des grossen Parkschöpfers”; Schlesien, Heft 4/1993, artykuł Eugeniusza Klina „Heinrich Laube und seine Werke heute”, wydawca: prof. dr Eberhard G.Schulz. 3 PARK SŁOWIAŃSKI w SZPROTAWIE: Rys walorów przyrodniczych Obszar całego parku położony jest w pradolinie Bobru, która w tym miejscu ma szerokość dochodzącą nawet do 2 km. podłoże terenu stanowią zasadniczo piaski i żwiry, z niszami zawierającymi osady żyźniejsze. W przeszłości przedmiotowy obszar był niemal corocznie podtapiany poprzez wylewy Bobru oraz dzięki wyższemu poziomowi wód gruntowych i nieuregulowaniu koryta. Stan taki trwał do początku XX wieku, kiedy zbudowano zbiornik retencyjny w Pilchowicach oraz uregulowano bieg Bobru. Pozostałościami po dawnych rozlewiskach są liczne bajora, wypłukania, bagna, mokradła oraz koryto Starego Bobru (Grzęzawisko Chorwackie). W hydrografię parku wpisuje się także siec rowów ze źródliskiem przy szosie do Polkowiczek oraz sztuczny staw przy „Grodzie Chrobrego”. Grzęzawisko Chorwackie (koryto starego Bobru) Najstarszymi siedliskami leśnymi na terenie parku są dąbrowy, które uznaje się za drzewostan pierwotny naturalny. Na obszarach podmokłych naturalnie występują olsy bagienne. Ze sztucznych nasadzeń pochodzą zgrupowania świerków, sosen, lip oraz buków (Gród Chrobrego). Poza tym w parku rosną klony, brzozy, akacje, wierzby, topole, graby, kasztanowce. Poza kilkusetletnimi dębami, za prawnie chronione pomniki przyrody uznano 4 sosny i graby. Do drzew wyjątkowych należą ponadto dąb błotny, choina kanadyjska, sosna wejmutka i sosna czarna. Wyspa zaręczynowa (niegdyś z altaną) Park jest miejscem występowania rzadkich i chronionych roślin, do których należą m.in. wawrzynek wilczełyko, kopytnik pospolity, konwalia majowa, sasanka zwyczajna, pióropusznik strusi, bluszcz zwyczajny. Wczesną wiosną niemal cały park pokrywa się dywanem z kwitnących zawilców i ziarnopłonów wiosennych. Świat ptaków reprezentowany jest przez ponad 70 gatunków. Godnym uwagi jest to, że w jednym miejscu i na tak małym obszarze występuje aż 7 gatunków dzięciołów. W parku gnieździ się także myszołów zwyczajny. Akweny, w tym Bóbr oraz tereny podmokłe są ostoją dla licznego i różnego ptactwa wodnego. W nocy można usłyszeć sowę uszatą i puszczyki. Powszechnie spotyka się sarny, dziki i zające. Park jest reprezentowany także przez środowisko płazów i gadów (żółw błotny) oraz owadów. * W opracowaniu wykorzystano materiały z obserwacji przyrodniczych Jana Ryszawego (PAN) 5 I. Środowisko kulturowe obiektu: (nazwa) Park miejski (las komunalny) „Park Słowiański” w Szprotawie II. Lokalizacja obiektu: Województwo: Lubuskie Powiat: Żagański; Gmina: Szprotawa Miejscowość: Szprotawa; Dzielnica: Zarzecze Nr działki: xxx; Powierzchnia: xxx Lokalizacja opisowa: Park zlokalizowany jest w południowo-zachodniej części miasta, w pradolinie rz. Bóbr, w strefie lewobrzeżnej. Wschodnia granica parku: od kładki przez rz. Bóbr przy Os. Słonecznym oraz zachodniego krańca ul. Parkowej. Granicę północną wyznacza linia brzegowa Bobru (choć naturalną kontynuacją obiektu jest park położony w strefie prawobrzeżnej Bobru), południową zaś obrzeża ogrodów działkowych i pól przy wsi Polkowiczki. Natomiast od zachodu park kończy się na łąkach i polach dzielnicy Iława. III. Walory kulturowe: Rys historyczny Przedmiotowy obszar do 1486r. należał do zm. bezpotomnie szprotawianina Daniela Josta (wcześniej teren należał do rodziny kasztelańskiej von Pannewitz). Następnie przeszedł we władanie książęce. W roku 1488, z nadania księcia Jana, należał do kap. Kacpra von Brauna. W latach 1508- 1721 był własnością szprot. zakonu Sióstr Magdalenek (to dlatego nosił do 1945r. nazwę „Nonnenbusch”, co oznacza w dosłownym tłumaczeniu Las Zakonnic). W 1721r. klasztor sprzedał go miejskiemu notariuszowi Frömichen. Miasto nabywa go od państwa dopiero w roku 1889 za kwotę 20 tys. marek, przystępując od razu do wytyczenia promenad. W roku 1892 nowo powstałe Towarzystwo Upiększania Miasta (Stadtverschönerungsverein) buduje kładkę przez Bóbr łączącą park z resztą miasta, podejmując ponadto szereg przedsięwzięć związanych z urządzaniem i wzbogacaniem listy walorów parku, na wzór innych parków romantycznych. W latach 30-tych XX wieku park zostaje uznany za rezerwat (Naturschutzpark). Tekst pod planem miasta (Pharus Plan) z 1938r. informuje nas, że stanowił on największy klejnot miasta. Rezerwatem przestał być w 1945r. Po II wojnie światowej park był i jest obecnie nadal popularnym miejscem spacerów, edukacji regionalnej, rekreacji i odpoczynku. Obiekty kulturowe 1. Ziemny relikt archeologiczny, tzw. Gród Chrobry, wpisany do Gminnej Ewidencji Zabytków pod poz. nr 49/2475 (działki nr 170 i 169/1), o pow. ok. 4 ha i wys. 6 metrów; zwany do 1945r. Nonnenbuschberg (Góra w Lesie Zakonnic), po 1945r. potocznie także jako „górka miłości”. 2. Ziemny obiekt archeologiczny na południowej rubieży parku, zwany „Kuźnią”, pow. ok. 100 mkw i wys. 6 metrów. 3. Pozostałość po obelisku poświęconym Bismarckowi (Bismarckstein), ?XIXw. 4. Kładka przez rz. Bóbr zbudowana w 1892r., kilkakrotnie przebudowana. 5. Wyspa Zaręczynowa (Verlobungsinsel) w kształcie serca 6. Park sąsiaduje w pasie południowym z uroczyskiem Starego Bobru, zwanym także Grzęzawiskiem Chorwackim (Croatenlache). Wg źródeł, dnia 5.12.1643r. został tu pobity oddział Chorwatów. 7. Dawny pensjonat „Pod leśnym spokojem” (Waldfrieden), ul. Parkowa, obecnie bud. mieszkalny. 8. Las pierwotny - zabytkowy drzewostan dębowy. 9. Kamienne słupki granicy obwodu łowieckiego z wyrytym porożem jelenia. 10. Park jako całość. (Użyte dokumenty źródłowe: Felix Matuszkiewicz „Geschichte der Stadt Sprottau” 1908r., dawne kartki pocztowe) IV. Opracował: Maciej Boryna, Społeczny Opiekun Zabytków (1/2003 Pow. Żag.); Szprotawa, 7.02.2007r. © 6 Mapa z pocz. XX wieku z wycinkiem terenu parku 7 Kamień Bismarcka 8