1 TIHOMIR STOJANOVSKI DENONOSII 3 (drami) Skopje, Makedonija 2016 2 CIP - Каталогизација во публикација Национална и универзитетска библиотека "Св. Климент Охридски", Скопје 821.163.3-2 СТОЈАНОВСКИ, Тихомир Деноносии 3 : (драми) / Тихомир Стојановски. - Скопје : Скрб и утеха, 2016. - 192 стр. ; 21 см. - (Едиција Лицеум) Биографија на авторот: стр. 187-188 ISBN 978-9989-198-10-6 COBISS.MK-ID 101574922 3 Tri drami - tri darovi Gospodovi vo Duh i Vistina Koga zboruvame za teatar, treba da znaeme deka zborot korenito zna~i „ mesto za gledawe “ . Tea i atar izveden zbor od koine, makedonskiot carski jazik od antikata. Sekako i [ekspir }e zapi{e deka „ celiot svet e teatar “ , imaj}i predvid deka s é se gleda: „ deka nema ni{to skrieno, {to nema da izleze na videlo i ni{to tajno {to ne }e stane javno “ , Matej 10:26-27 Toa bea drami koi slegoa so Duhot na Vistinata, koi svedo~ea za na{eto makedonsko vreme, site tri igrani ili sega se igraat vo vozobnoveniot teatar „ Skrb i uteha “ Me|u prvite dve i tretata pominaa sedum godini post, nedobivawe premiera, teatarsko isku{enie od „ na{ite “ institucii vo R.M. Jasno e deka im pre~e{e vistinata za samite nas, sodr`ana vo ovie drami, koi patem ne gi napi{av jas, tuku slegoa od Boga, Gospoda. Edno mo`am da pora~am deka teatarot e: „ potraga po Boga “ , kako {to zaklu~il Piter Bruk i deka: 4 „ akterot e svetec koj se `rtvuva za da ja prosvetli publikata “ , za da doznae preku nego za Boga, kako {to veli Jer`i Grotovski. I velmi eden na{ makedonski anti~ki teatarski posvetenik, Evripid }e go vovede so Bo`jo dopu{tenie principot: „ Deus i mahina “ , Ili Gospod presekuva, ili: „ Ostavam s é vo tvoi race Gospodi “ , ili „ da bide voljata tvoja “ , na krajot na pretstavata i dramuvawata, za istite da nemaat posledici vrz nas i siot zemen `ivot na taa scena. Umetnosta e potrebata na ~ovekot povtorno da bide roden od Boga, potreba za soedinuvawe so vistinskiot Sozdatel, a toga{ taa ima duhovna sila. Drugata kategorija e du{even minliv- zemen- teatar ili imitativnost na sozdavaweto, koga samite pomisluvame deka sme Sozdateli, go zaboravame Boga i redime sliki, sostojbi, sceni, sudbini, koi se 5 odrazuvaat ponatamu vo nas, niz na{ite zemni isku{enija... Ete, slava mu na Hristosa izleguvaat na belo videlo, vo ovoploten zbor, vo kniga trite drami naredeni so darbite na Duhot Sveti. Da ne zaboravime deka „ na po~etokot be{e slovoto i slovoto be{e vo Boga “ kako {to e pi{ano vo evangelieto po Jovan. Tokmu toa e razlikata na koj na~in nie ovoplotuvame vo zborovite, so Nego ili samite, bez Nego. Kako na scenata, taka i vo `ivotecot na{... Slava ti Tatko nebesen i Hristose, i Sveti Du{e {to me daruvate so darbite za slovoslovuvawe i {to me preobrazuvate od slava vo slava. I se razbira slava e negova na troediniot Bog, Otecot Nebesen i negoviot sin Isus Hristos vo Duh i Vistina...Mir vam... Tihomir Stojanovski 6 SODR@INA: VOVED „ TRI DRAMI - TRI DAROVI GOSPODOVI VO DUH I VISTINA “ 003 ^ERNODRINSKI EKSPRES 00 7 BUDEWE NA ANGELITE 05 7 DAFINA OD SEREZ – NEKRSTENI DENOVI 1 17 BIOGRAFIJA NA AVTOROT 187 7 ^ERNODRINSKI EKSPRES ili MAKEDONSKA KORAVA SVADBA -~udesija od drama za zaboraveniot i raspnat narodec- (spored Bo`jata kniga na `ivotot i pisanijata Bo`ji) 8 LICA: MARIJA ^ERNODRINSKA ^ERNODRINSKI KONDUKTEROT GLASNOGOVORNIKOT MAJKATA MOMATA CAR SAMOIL POLITI^AROT FILIP VTORI PATNIKOT (AVTOROT) 9 (Pred da zapo~ne pretstavata na praznata scena) KONDUKTEROT : Ne mo`am da prifatam takva odgovornost?! AVTOROT : Postojat obvrski koi se nu`ni...`rtvuvaj se za scenata! KONDUKTEROT : Ne! Ne sum stapnal v crkva od mal!? Ne veruvam vo Boga! AVTOROT : Bog e vo sekogo od nas?! KONDUKTEROT : Jas go igram kondukterot! AVTOROT : Sli~no e i ova, samo navle~i kostum, mantija! I naplatuvaj gi uslugite! KONDUKTEROT : Ne mo`am... AVTOROT : Nekoj mora da go igra sve{tenikot?! Koj }e n é ven~a na svadbata?... KONDUKTEROT : Ne sum za taa rabota, ne sum...(ZAMINUVA) AVTOROT : (Na gleda~ite) Ima li pop (sve{tenik) me|u vas? Za arno e, ne e za lo{o. Za svadbata?! Ima ili nema? Go razbirate li raniot homerov jazik? Krsteni li ste? [to mol~ite? Gospod da ~uva i da brani... i narodecov se spoulave sosem vo vakva zemja... od tazi demo(n)kratijata globalna. Da ne mo`i{ da najde{ sve{tenik ni pod drvo ni pod kamen... ne }e e na arno, ne }e e...ne, }e e... ili }e se opitvame sega, vnimanieto neka ne ni bega i izbega...prebega, nabega, 10 ega, ega...ga, ga...gra, gra, gra|anizam do bal~ak i potamu... (@elezni~ka stanica vo glavniot grad. Se slu{a glasot na najavuva~ot) GLASNOGOVORNIKOT : Ekspresniot voz od Govrlevo, od kade e iznedren, od na{ava sveta zemja, Adam - ma{ko torzo od pred 7000 Bo`ji godini sé u{te ne izlo`en na uvid na po{irokata javnost, vozot koj soobra}a preku tumba Maxari, od kade e iskopana Golemata neolitska majka, koj soobra}a do pelagoniskite naodi na makedonskiot neolit i praistorija, ekspresniot voz od makedonskiot neolit do republikava, do denes kasni 101-na Bo`ja godina. ...Me|unarodniot istoriski voz od Pind, preku Gavan, Evrop i Perdika, do gradinite na Mida, Karan, Herakle, Ahil, Arhelaj, Aminta, Filip Vtori, Aleksandar Treti Golemiot, preku Ege, Pela, Dion, Aleksandrija, Heroneja, Granik, Delfi, Vavilon, Susa, Hindiku{ i ponatamu... kasni, docni 102-ve Bo`ji godini... Bo`jiot voz od raspetieto na Bogo~ovekot - Yevsoviot sin Isus, preku makedonskata hristijanska imperija niz Konstantinopol, Tesalonika, Sveta Gora, manastirite vo Dupjanija, prekrstena vo dene{nite Meteori, so car Konstantin, Justinijan, Svetite Kiril i Metodija i u~enicite im, preku Bogomila i bogomilite, koj minuva preku car Samoil i Vasilie Vtori Makedonecot, do freskoslikarskite {koli i glagolski, kirilski i drugi semakedonski univerziteti, od Aristotel preku Svetiklimentoviot univerzitet i ponatamu niz makedonskata slavna, zabranuvana istorija i toj Bo`ji voz docni, i toj voz 11 docni ve}e 103 Bo`ji leta Gospodovi... Ilindenskiot voz od Kru{evo preku patrijar{iskite, egzarhiskite {ini, gr~kata, srpckata i b'lgarskata crkva, do linijata na bratoubistvata i bukure{kiot, sanstefanski kolosek se o~ekuva da pristigne, ima nade` da dojde preku ramkosanata livada, ramkovata kal i smrdliva gnasa - ohridskiot paraf i majskiot parastos, se o~ekuva i pokraj docneweto da dojde posle 99 leta Gospodovi... Po~ituvani patnici, gra|ani krotki i arni, ve molime da imate razbirawe za dolgoto vremetraewe na ~ekaweto. ]e bide eden den. Trpenie - spasenie. Se slu{aat glasini deka {inite is~eznuvaat od makedonskava zemja i vozovite ne mo`at da stignat na namerenieto im. Gospod neka patuva so vas na ovoj dolg isku{eni~ki pat so na{iov makedonski voz... ]e bideme vo dopirnost... &&& AVTOROT : Ima li nekoe sve{teno lice me|u vas? Pop? Vladika? \akon? Episkop? Epitrop? Papa? Ne Papa, ne sme katolici, majkata. Sme ili ne sme? Dervi{ ili Oxa, ne sme muslimani majkata? Sme ili ne sme? Guru, ne Guru? Ne sme budisti majkata?! Sme ili ne sme, se opitvame sega? Ili ednostavno vernik vo Boga, koj se razbira od ven~avawe? Pop Bogomil so tajfata?! Mo`ebi treba{e na vreme da ja smenime i verata. Pokraj imeto i znameto, pokraj ustavot i fustanot, mo`evme i vera da menime? Menuvame vera za grstovi evra? Dobar naslov za kampawa? Menuvame vera za grstovi evra?! Ubav! Vie krsteni li ste? Potreben ni e pop za svadbata, da ven~a dvamina 12 zaqubeni i mladi! Ni be{e veten eden, no zastanal vozot i ne mo`e da stigne?! A svadba bez sve{tenik v crkva ne biva? Ve molam {to da im ka`eme na gostite? Da po~ekaat u{te edno 100-tina Bo`ji godini?! A muzikata? A svatovite? A kumot sose umot? A starosvaticata? A dever~eto palavo? Leb i vino...da se pri~estime. Ne e ova teatarska pretstava da se odlaga, svadba e, ej more...svadba makedonska...najdete mi pop ili nema da ima svadba?!...[to narod }e be{e, aterot da ti go potkr{at?! Da se nema sve{tenik za ven~avawe v crkva...Ima ne{to veselo vo na{evo sretselo? Nato, zlato nato, nati go dajmi go i evropeejstvo...ej more, od nemukaet da se posvati{ na nevideno i ne~ueno, za grst evrenici...Menuvam vera za...grstovi evra...ili se bara Popot da se fati za stropot...ili snopot... p~enica...ej `ivotence, lepotence...Kralstvo za pop davam?... &&& (Vleguva me|u patnicite, publikata) KONDUKTEROT : Ajde bileti na pregled. Poka`ete gi biletite?! [to me gledate taka. Ste me opulile kako da ste ~u`denci? Razbirate li vie od raniot homerov jazik? Raniot homerov jazik koj go glagolat Makedoncite od lerinsko. Vrti-su~i, ako saka{ da spodeli{ makedonski zbor ete ti politika. A vo ovaa demokratska zemja, vo na{ava slavna republika, vo `eleznicava, vo ovoj voz ne se dozvoluva takva rabota. Ami kako? Poka`ete gi biletite? Bog da ~uva i da brani? Ili vo prepev: Kuku none?! Karti na pregled! Bawam si ga crv~e u kumanovsku baru. Ova ne e teatar, 13 pa da mo`e bez pari? Ova e voz, ej `eleznica i mora da se plati karta, bilet, tiket, odete vo teatar i vozete se za xabe? Jas moram da zarabotam i da odnesam doma na `enata i decata par~e, komat leb... da ranam familija i da ne re~am krk, ami kako, bileti na pregled vi se molime...moqam vi se...na koja strana da go nakrivam jazikov, nebare kapa na nekoj {op, na severnata kude beliogradu, ili k'm maj~ica, ma}ea B'lgarija...a i ima edna jamka, da si re~eme me|u sebe, ramka se pristegnala, me stegnala okolu vratov, né stegnala site nas, velmi saket da me ni~kosa, ama ne mu se davame... ej, `eleznica e ova ne e teatar......republika na {ini, republika vo vagon?...`imi a{imov, vakov voz nema nikade, ova e brz voz, molwa, struja, grom...ej prugo moja nedovozena...(pee pesna za vozot koj patuva i ne stignuva...) Ej patuvalo, more patuvalo, na voz se ka~ilo, se ka~ilo koga zabravilo...pa ne mo`e od voz da se slegne, mu se uarnilo...ej...lepota brej...za pesni né biva od pamtiveka... Za tova sme nie, nema {to da se krie...ajde narode moj karti i bileti na uvid, vednaga...so seta snaga...vozot poa|a napred...naprej, naprej...na koja strana da go nakrivam jazikot, nebare jaz'k kampawa ili {apka na nekoj {op...op ili trop, paflagot i mu{kot...mandragot...rima e ne e zima...krkaj zbroj v du{a dur ima... &&& 14 (razgovara na telefonot) AVTOROT : Molam? Kade da se ob`alam? Koj pretsedatel? Toj?... Se majtapi{? Ne, samo toj ne... zo{to. Pa, toj e eden obi~en... Koj drugiot? Pa, toa e nadvor od site veri? ^uknat so mokra ~orapa? Ej demo(n)kratija? Me mesti{? Si igra{ majtap so makata mi. Seloto gori babata se ~e{la?! Ne e dostapen! Na proslavata e?! Kade? Kaj sekretarkata Natica? Taa misli samo za ona? Na onaa rabota, samo na nea, na diplomatijata de, na toa?! Ne, nikako ne doa|a predvid da ja odlagame svadbata?... ]e gi raspu{tam likovite od svojata drama od nemukaet. ]e gi pu{tam vo zemniot `ivot, neka pravat {to im du{a saka... ]e vidite vie koj sum jas?...]e gi raspu{tam likovite od mojata drama...i }e vi se pome{aat so `ivotot... Pa, toga{ da vidam {to }e pravite? Da vidam kogo }e obvinuvate za nacionalizam i makedonizam? (na gleda~ite) Vakva zemja nema nikade? Nikade?... Pristigna li popot? Popot dali pristigna? ]e gi raspu{tam likovite od svojata drama }e proglasam ste~ajna postapka na dramava i toga{ }e vidite vie koj sum jas? Jas sum avtorot! Seto ova e moe delo? I na Bog se razbira, umetnik koj ne veruva vo Boga ne go biva. Teatarot e opasna rabota. Da se sozdava, pravi teatar, a da ne se veruva vo Boga e opasna rabota? Ami kako? Du{ava rasposteli ja na majkava scena kako ~evre. Popot dali stigna, pritisokot mi se digna od neizvesnosta? Nemam pove}e nervi za cenzurava? Da se potisnuva makedonskava kultura vo ovaa `elezni~ka republika? ]e se ka~am na prviot voz i }e kinisam za Indija, upreku niz du{ava...}e vidite vie koj sum jas. Pi{uvam drami za potisnatata 15 kultura... ]e vi go ostavam teatarot taka i pravete {to sakate?... (ja ostava svojata drama na scenata, ja otvora) Ajde likovi moi izlezete od dramava. Ajde izlezete bidete si slobodni. Ve pu{tam vo realniot `ivot... ej... ajde, ajde samo barajte si go ~areto...pi-pi pili- pili letkajte likovi moi, letkajte, samo letkajte i letkajte... ]e vidite vie koj sum jas? Gi raspu{tam likovite od moite drami i proglasuvam ste~ajna postapka! E pa, na zdravje teatarstvuvawe... &&& (Glasnogovornikot, vo sve~en kostum, pred `elezni~kata stanica dr`i sve~en pozdraven govor pred trgnuvaweto na vozot) GLASNOGOVORNIKOT : Dami i Gospoda. Bra}a i sestri Makedonci. Gra|ani i gra|anki. Po~ituvan pretsedatele, po~ituvani pratenici, Va{i i na{i ekselencii, ambasadori i ambasadorki, po~ituvani prestavnici na crkovniot vrv, slu~ajni minuva~i, seirxii, padni-stani i mol~ipikaj, prestavnici od vladata na ovaa ubava zemja, prestavnici na sprotivstavenata politika, kandidati za ambasadori vo ~u`di zemji, podlizurkovci, razni davajgazovci od ovaa i onaa strana na zemjicava... kodo{i, lokalni i uvezeni... site vie po broj i red na ovoj golem i sve~en den za na{ava `elezni~ka stanica, za na{evo prevozno pretprijatie, za `eleznicata na na{ata drevna zemjica, za nas i za vas, na germanski vas is daz?...[to mi e mene denes da menuvam jazici kako valkani ~orapi? [to pisatelov sakal da ka`e, no ne i da 16 izla`e, velmi i neoti ne znaete i vie, site nie znaeme deka... vozot poa|a sakale ili ne i eden den }e mora da stigne do nekade tamu niz storenijava na na{ata zemja, na na{ata slavna i sveta tatkovina...se molat site patnici da se ka~at na vozot, pred turkanicata da stivne...a i praznenstvoto e ve}e zafateno... i da gi poka`at biletite....Ami kako, konduktero e vlas i {te vi ja sobere seta mas...na nemski vas is daz...pravo v g....{las tras...vo doverba, }e ima koktel~e posle, otkako }e stigneme. Lapa~ka i pija~ka, ami kako? @eleznica e ova ne e {ega, vozot neka ne vi bega, od sega pa do brega...Od doverlivi izvori na Vladata se doznava deka sme proglasile nekoj nov praznik, }e ima lapa~ka i vince...rakii~ka lele, a i po nekoe }ebap~e. ]e bapneme... a ima i glasini od sprotivstavenata politi~ka banda, od zlite deka demek, nekoja drevna sila gi krade {inite od na{ata sveta i slavna zemja i deka nikoga{ nema da stigneme... Ne, ne, ne i ne! Ne se trevo`ete, toa opozicijata saka da dojde pobrzu na vlast, ili na nemski vas is daz...a nie ne im davame i gi nervirame po na{ki i ma{ki...a i vie so nas, dragi patnici na jubilejniot demokratski voz koj se nao|a na edinstveniot kolosek vo ovaa hubava zemja i samo {to ne po{ol na golemiot pat upreku niz vekovite...niz seta taa na{a i tu|a, slavna i sramna istorija...upreku niz vekovite ni...deka si~ko ima, arno ama te{ko se namira...upreku, upreku, upreku niz slavnite vekovi na na{ta istorija...na slavnata ni zemja...na tazi zemja po koja t'p~a sega, kako {to ima zapi{ano banskaliecot Vapcarov, razbira se...razume se, brate mili...i dragi... &&& 17 (Vo edno od kupeata na vozot) ^ERNODRINSKI : Sonuvam li? Da ne sum {tuknal od umov? Trgnav pred 100-tina i ~ekrek leta Gospodovi od glavniov grad na ovaa zemja, a sé u{te sum vo predgradieto. Vo nekakvo zeleno selo koe mirisa na dobito~en izmet, neoti toa e grev, velmi, no imam ~uvstvo deka sé e zastanato, ni{to ne se mrda od mestoto, stoime v mesto i nema osnovni sostojki da se pridvi`i... nikoj ne go o~ekuva moeto vra}awe. Moeto doa|awe? Zaboravile ili ne gi zasegaat moite drami? Ne znaat koj sum i zo{to sum? I najnakraj }e zakasnam na premierata? Na svadbata? Na makedonskata svadba... na 20-godi{ninata na vozobnoveniot teatar "Skrb i uteha" vo kutrata republika vo ramka?!...Vo kutrata napatena zemji~ka mila... KONDUKTEROT : (vleguva vo kupeto) Ajde bileti na pregled! Bileti! Imate li bilet ili ne? Vam vi zboruvam Gospodine...! ^ERNODRINSKI : Biletot mi go poni{tivte pred mnogu vreme. A sé u{te sme vo predgradieto. Treba da stignam na svadbata...?! KONDUKTEROT : ]e se `eni nekoj? Vie...da ne ste vie mlado`enecot? Daj da pivneme ne{to, da ~esti{ brate mili?! ^ERNODRINSKI : Jas sum avtorot na piesata „ Makedonska krvava svadba “ ... 18 KONDUKTEROT : [to?...Pssst. Potivko. Toj zbor odamna ne e izgovoren vo ovaa zemja...({epoti) makedonska...treba da se vnimava so toj zbor... ^ERNODRINSKI : Se}avam deka postoi strav...kako da se slu~ile grozni ne{ta...da se zabranuva...kako? Kako samite da se poturate so pepel i ~ekate nekoj da kresne so ~pirtot i da ve zapali... KONDUKTEROT : Treba da se vnimava so upotrebata, so izgovorot na toj zbor... ^ERNODRINSKI : Mislite...? Kako da postoi nekakva tesna ramka vo koja se obiduvaat da ve piknat... KONDUKTEROT : Mol~ete...treba da se vozdr`uvate so zborovite. Ova e demokratskiot voz na na{ava zemja... ^ERNODRINSKI : Voz? Mislev deka sum vo teatar?! Koga posleden pat ste bile vo teatarot? KONDUKTEROT : Teatar? [to e toa? Mislite na vladata? Ova e voz, jas sum kondukter vo nacionalnata... `eleznica na ovaa zemja, da vnimavame so toj zbor... naplatuvam bileti od demokratskiot narodec... razbirate li vie? Danokot treba da se plati, za da imaet {to da se klati, ami kako? ]e odam do sosednoto kupe i }e se vratam, da se razbereme... ^ERNODRINSKI : Spolaj ti. I ne navednuvaj se niz prozorecot?! Ne nagiwi se kroz prozor. Eperikolo sporgesi... Ne proturaj glavata niz vagonkata? 19 KONDUKTEROT : Mi glumi{? More brej, em bez karta, em saka da me vozit? Brej...(izleguva)[te se vrna i {te te naksa. ^ERNODRINSKI : Ne odi bosa po taja rosa. Ne odi sama po taja slama(pee)^udesija? A navratam doma vo Makedonija, mi pee du{ava! Mi se raduva du{ava... &&& (Na koktelot posle govorot) GLASNOGOVORNIKOT : Nie napravivme golema rabota za tatkovinata. Go soprevme, velam, ednostavno se setivme, ni tekna i go soprevme vozot. I nema pove}e da vrvime napred. Edna{ mora{e da se zapre so sé. So sé. Da se zapre ami kako? Treba da se ima madiwa za da se stori toa. Ej madiwa. Sega e polesno. Od sega }e vrvime nazad...Nema pove}e da vrvime napred. Otsega }e vrvime nazad?! ]e im poka`eme nie koi sme i zo{to sme? I {to sme?! Ej...]e vrvime nazad do bal~ak i }e se vratime na po~etokot. I od po~etokot, od na~eloto, od startot }e ja fatime zdravo za gotovo rabotata so na{ava `eleznica?! ]e se zafatime od po~etokot otkako }e se vratime nazad...od praistorisko i kameno vreme i od tamu }e zememe zalet, }e se zaletame u p.m. vo Pri{tina po malter...i }e ja opravime rabotata... SEKRETERKATA : Pretsedatele od ambasadata se na linija...? GLASNOGOVORNIKOT : Ka`ete im deka sum na rabota, deka dr`am govor, deka...od kade?