1 Column – Door Dr. Marieke Tollenaar Event Gezondh eidsverschillen & Stress Datum : 11 - 10 - 2022 Column Door Dr. Marieke Tollenaar, Universitair Docent Psychologie, Universiteit Leiden Stress aanpakken? Begin bij het gezin! Stelt u zich het volgende voor. Een vader leest zijn zoontje voor. Ze zitten samen in een grote, comfortabele stoel, het kind in pyjama op schoot bij vader. De vader wisselt het lezen af met liefdevolle blik ken naar het kind. Het kind is aan het geniet en Van het boek, van de aandacht, en de warme arm om zich heen. Het straalt rust en genegenheid uit. Een alledaags tafereel zouden we kunnen zeggen. Voor sommigen. Een tafereel dat mogelijk bijdraagt aan een gezonde ontwikkeling van zowel de voorlezer als het kind. Voordat we verder op de betekenis van deze gedachte ingaan, neem ik u eerst even kort mee in de wereld van stress en gezondheid. Want hoezo zouden we stress aan moeten pakken om gezonder te worden? Moeten we voor de fysieke gezondheid niet vooral in zetten op een gezondere leefstijl, via bijvoorbeeld voeding en beweging? Wat weten wij uit onderzoek binnen de psychologie over de samenhang tussen stress en gezondheid? Als ik spreek over stress, dan bedoel ik voor nu de meer chronische stress, waarbij ee n individu al langere tijd het gevoel heeft geen controle te hebben over omstandigheden, hetzij vanwege problemen die niet oplosbaar zijn, rondom bijv. ziekte of overlijden van een dierbare, ontslag, of zelfs oorlogssituaties. Maar dit kan ook zijn doordat de persoonlijke oplossingsstrategieën om om te gaan met tegenslagen in het leven niet afdoende zijn om te herstellen van stressvolle gebeurtenissen. Dit kan dus leiden tot chronische stress, met psychische klachten als angst, depressie en burn - out tot gev olg, maar dat niet alleen. We zien dat mensen die veel stress ervaren over het algemeen minder goed slapen, minder bewegen, minder gezond eten en meer alcohol drinken. Soms gedwongen door de situatie, bijvoorbeeld door geldgebrek (om gezond eten te kopen) of door extra zorg voor een ander (wat leidt tot minder slaap of tijd om te sporten). Maar soms hangt dit ongezonde gedrag ook samen met een gevoel van mentale uitputting, met piekeren, of een verminderd vermogen om verstandige keuzes te maken door de stre ss. Dit kan tot een vicieuze cirkel leiden: slaapgebrek kan leiden tot problemen op het werk, overmatig alcoholgebruik tot sociale problemen. En uiteindelijk kan dit leiden tot weer meer stress. En als je weet dat je eigenlijk meer zou moeten bewegen of ge zonder zou moeten leven, maar dit lukt niet, kan dit op zichzelf ook weer stress opleveren. Financiële stress daarbovenop kan de druppel zijn. Via deze gedragspatronen bij stress komt dus ook de fysieke gezondheid in het geding. We zien dat in gezinnen 2 Column – Door Dr. Marieke Tollenaar Event Gezondh eidsverschillen & Stress Datum : 11 - 10 - 2022 waa r er meerdere problemen zich opstapelen: bijvoorbeeld bij echtelijke of familieruzies, geldproblemen, en weinig sociale steun, deze cirkel moeilijk te doorbreken is en zowel de psychische als fysieke gezondheid onder druk staat. Maar los van deze leefstijl factoren, heeft onderzoek ook aangetoond dat stress op zichzelf een impact kan hebben op de gezondheid. Denk bijvoorbeeld aan een hoge bloeddruk en een grotere kans op hart - en vaatziekten. Het langdurig vrijkomen van stresshormonen zoals cortisol en adren aline kunnen ook het immuunsysteem beïnvloeden, wat kan leiden tot een hoger risico op auto - immuunziektes, metabole stoornissen en op bepaalde soorten kanker. Het kan daarnaast zelfs een impact hebben op het functioneren van de hersenen. Het toenemen van a ngstig gedrag of juist meer agressie, of het maken ongezonde leefstijlkeuzes door stress, kan ook deels verklaard worden door veranderingen in hersenactiviteit in bepaalde gebieden die gevoelig zijn voor stress. We kunnen deze lichamelijke veranderingen do or chronische stress zelfs terugzien in hoe genen worden gereguleerd en hoe cellen functioneren. Zo is ook gevonden dat het lichaam eerder oud lijkt te worden door chronische stress. Dit zijn verontrustende feiten. En waar nu te beginnen? Hoe pakken we deze fysieke gevolgen van stress aan? Is dat met lifestyle interventies en therapie gericht op omgaan met stress, of is dat in eerste instantie met financiële ondersteuning? Mijn boodschap voor vandaag is: Begin bij het Gezin. In Leiden doen wij onderzoek naar de overdacht van stress van generatie op generatie. Angstige ouders hebben bijvoorbeeld vaker angstige kinderen. Ouders die vroeger trauma hebben meegemaakt, zoals bijvoorbeeld mishandeling in het gezin van herkomst, hebben vaker negatievere interacti epatronen met hun kinderen. Wat we ook zien is dat ouders met veel stress minder in staat zijn om empathisch, geduldig en met warmte op (soms lastig) gedrag van hun kinderen te reageren. Te veel stress bij ouders kan soms ook leiden tot zwaarder straffen e n soms zelfs mishandeling. Dit gemis aan warmte en emotionele ondersteuning kan bij het kind leiden tot onzekerheid, of moeite met omgaan met emoties zoals boosheid. Dit kan leiden tot enerzijds teruggetrokken, angstige problemen, of juist tot meer agressi ef en druk gedrag. Aldaar het begin van de overdracht van stress. Als je geen vertrouwen hebt in jezelf, in de wereld, of in anderen, is het moeilijker om je weg te vinden naar sociale steun en hulp als er problemen op je eigen pad komen. Laten we dus zorg en dat kinderen naast gezond eten , voldoende slaap en beweging, ook voldoende mogelijkheden voor sociale activiteiten en emotionele ondersteuning krijgen tijdens het opgroeien. Een gevoel van fysieke è n emotionele veiligheid en het ontwikkelen van zelfvert rouwen en sociale contacten zorgen voor meer weerbaarheid en een gevoel van controle over het leven. En dit zijn belangrijke bouwstenen voor stressbestendigheid. Dit minder gevoelige gedrag van ouders naar kinderen toe is bijna nooit bewust. Het komt vanuit onmacht; door stress, eigen emoties, drukte, gevoel van onzekerheid in het opvoeden zelf of uitputting. 3 Column – Door Dr. Marieke Tollenaar Event Gezondh eidsverschillen & Stress Datum : 11 - 10 - 2022 Als ouders weten of horen van anderen dat ze het niet go ed doen kan dit ook weer additionele stress opleveren. Vanuit mijn expertise wil ik er dan ook voor pleiten dat op het moment dat een ouder zich meldt met stressklachten bij een huisarts, met schuldproblemen bij een instantie, of om andere redenen op de ra dar komt, dat er ook gekeken wordt naar hoe het gaat in het gezin. Is de opvoeding zelf een additionele stressor? Leiden geldproblemen en/of stress tot een gebrek aan emotionele of educatieve ondersteuning aan hun kinderen? Hierbij is veel voorzichtigheid geboden, om stigma’s te voorkomen en ouders niet af te schrikken. Door met de ouders open het gesprek aan te gaan naar wat hun behoeften zijn en die van hun kinderen, door naast hen te gaan staan en niet enkel van bovenaf adviezen op te leggen, kunnen we h opelijk de hulp inzetten die nodig is. En vice versa, wanneer een kind wordt aangemeld met psychische of gedragsproblematiek is het cruciaal dat wordt gekeken naar hoe het de ouders vergaat. Ouderbegeleiding en opvoedondersteuning zijn een belangrijk onde rdeel van de jeugdhulp als er gedragsproblemen zijn bij een kind. Maar wanneer psychologische hulp voor het kind en opvoedondersteuning wordt aan gebo den als de ouder (s) op dat moment zelf veel stress ervaren om financiën, eigen psychische problemen, of ech telijke problematiek, zullen deze interventies minder goed beklijven. Hulp zou op dat moment ook op meerdere niveaus ingezet moeten worden. Probeer de bronnen van stress te onderzoeken met de ouders en binnen het gezin en naar concrete mogelijkheden te kij ken om deze te verminderen. Help ouders op maat en voorkom schuldgevoel. Deze aanpakken kosten geld en mankracht, en vereisen samenwerking tussen instanties, m aar kunnen hopelijk bijdragen aan een betere mentale en fysieke gezondheid van zowel ouders als k inderen. Terug naar onze begingedachte. Recent kwam het nieuws naar buiten dat kinderen niet voldoende meer lezen. Voorlezen zou kunnen helpen. En ik denk dan niet alleen aan het lezen zelf. Ik denk dan aan een uniek moment voor ouder en kind. Om de tijd t e nemen om elkaar aandacht te geven, het kind te laten weten dat het veilig en gewenst is, dat het in alle rust zo kan gaan slapen. Warmte geven en tegelijkertijd horen en voelen wat het kind nodig heeft. Dit lukt echter alleen als de ouder op dat moment o ok zelf deze rust kan ervaren en doorgeven. Ik zou toe willen naar een intergenerationele overdracht van rust en emotionele veiligheid: ik denk dat dit op vele vlakken tot een gezondere samenleving kan leiden. Aldus... begin bij het gezin.