Turk lahjalari nima uchun muhim? Mustafo Kamol Otaturk 'Bugun Sovet Ittifoqi bizning do'stimiz; qo‘shnimiz, ittifoqdoshimiz. Bizga bu do'stlik kerak. Ammo ertaga nima bo'lishini hech kim bashorat qila olmaydi. Xuddi Usmonli imperiyasi kabi, xuddi Avstriya-Vengriya singari, u ham parchalanishi va parchalanishi mumkin. Bugun qo'lida mahkam ushlab turgan xalqlar uning kaftidan qutula oladi. Dunyo yangi muvozanatga erishishi mumkin. Ana o'shanda Turkiya nima qilishni bilishi kerak... Bu do'stimiz boshqaruvida til bir, e'tiqod bir, o'zak birodarlarimiz bor. Biz ularga egalik qilishga tayyor bo'lishimiz kerak. Tayyor bo'lish shunchaki jim turish va o'sha kunni kutish emas. Siz tayyor bo'lishingiz kerak. Xalqlar bunga qanday tayyorgarlik ko'rishadi? Ma'naviy ko'priklarni buzilmagan holda saqlash orqali. Til – ko‘prik... E’tiqod – ko‘prik... Tarix – ko‘prik... Biz ildizlarimizga borib, voqealarga bo‘lingan tariximizga qo‘shilishimiz kerak. Ular bizga yaqinlashishlarini kutmaymiz. Biz ularga yaqinlashishimiz kerak...” ‘Turk dunyosi’ deyilganda faqat 350 million turkning yashayotgan geografiyasi emas, yettinchi iqtisodiy kuch tushunchasi ham yodga keladi. Bugungi kunda turk dunyosi nafaqat 7 ta mustaqil davlat (Turkiya, Ozarbayjon, Qozogʻiston, Oʻzbekiston, Turkmaniston, Qirgʻiziston va Shimoliy Kipr Turk Respublikasi), balki 40 ga yaqin avtonom davlat muassasalari va 70 dan ortiq turkiyzabon jamiyatlardan iborat. Turk davlatlarining tashkiloti ba’zi imperatorlik kuchlari uchun juda qo’rqinchli. Chunki u mamlakatlarning iqtisodiy qudrati reytingida bilvosita bo‘lsada yettinchi o‘rinda turadi. Yuqoridagi yetti mustaqil davlatning bugungi kundagi iqtisodiy qudratini hisoblab chiqsak, jahon iqtisodiy reytingiga ko‘ra, Turk dunyosi haqiqatan ham iqtisodiy qudrat bo‘yicha Rossiyadan keyin yettinchi o‘rinda turadi. Buni XVF va Jahon banki ma'lumotlari tasdiqlaydi. Agar ba'zi mamlakatlarning iqtisodiy qudratiga milliy daromadiga ko'ra sotib olish qobiliyati paritetiga asoslangan yalpi milliy mahsulot reytingiga ko'ra qaraydigan bo'lsak, Xitoy birinchi o'rinda turadi. Agar uning kuchini pul bilan ifodalasak, summa 27 trillion dollar atrofida. AQSh 23 trillion dollar bilan ikkinchi o‘rinda. Keyingi o‘rinlarni 11 trillion dollar bilan Hindiston va 6 trillion dollar bilan Yaponiya egallab turibdi. Germaniya 4,8 trillion dollarlik iqtisodiy qudrat bilan beshinchi o'rinni egalladi. Rossiya bu reytingda 4,4 trillion dollar bilan oltinchi o‘rinni egalladi. Ro‘yxatda ko‘rib turganingizdek, Turk Davlatlar Tashkiloti bir davlat bo‘lganida, 3,8 trillion dollarlik iqtisodiy qudrat bilan bu ro‘yxatda yettinchi o‘rinni egallashi mumkin edi. Turkiy lahjalarni o‘zaro o‘rganish ham turk davlatlarining tashkiloti va hamkorligida muhim o‘rin tutadi. Aytish mumkinki, TÜRKSAT va internetning Turkiya turkchasini boshqa turk davlatlarida oʻrganishga katta taʼsiri bor. Turkiyadan keyin turk davlatlari orasida aholisi eng koʻp boʻlgan Oʻzbekistonda yer usti koʻrsatuvlarini efirga uzatuvchi “Foreign Languages” telekanalida chet tillari hamda Turkiya turkchasi ham oʻrgatiladi. Turkiyada turkiy tillar yoki turk lahjalari nomi ostida ilmiy nashrlar mavjud boʻlib, unda koʻplab turkiy tillar birgalikda yoki alohida muhokama qilinadi. Maqolalardan tashqari, ko'plab turkiy tillar birgalikda muhokama qilinadigan asosiy manbalardan ba'zilari quyidagilardir: • Ahmet Cevat Emre, Türk Lehçelerinin Mukayeseli Grameri, TDK, İstanbul 1949. • Saadet Çağatay, Türk Lehçeleri Örnekleri, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1950. • Ahmet Bican Ercilasun vd., Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü, Kültür Bakanlığı, Ankara 1991. • Timur Kocaoğlu vd., Türk Dünyası Konuşma Kılavuzu, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul 1992. • Talat Tekin, Türk Dilleri -Giriş-, Simurg, İstanbul 1999. • Ahmet Buran, Çağdaş Türk Lehçeleri, Akçağ, İstanbul 2001. • Nami Ardakoç vd., Modern Türk Dilleri Seyahat ve Konuşma Kılavuzu, Geçit Kitabevi, İstanbul 2005. • Ahmet Bican Ercilasun vd., Türk Lehçeleri Grameri, Akçağ, İstanbul 2007. Bular orasida 1991-yilda Madaniyat vazirligi tomonidan nashr etilgan qiyosiy turk lahjalari lugʻati nomli lugʻat Turk tili muassasasining rasmiy lugʻat veb-saytida onlayn rejimda mavjud. Pamukkale universiteti ilmiy xodimi Günsel Barış tomonidan tayyorlangan turli turkiy lahjalar lug'atlari va so'zlarni o'rganish uchun o'yinlar PAÜ ÇTLE nomli saytda onlayn rejimda mavjud. Bulardan tashqari, Google Translate koʻplab turk lahjalarini ham oʻz ichiga oladi va lahjalar orasidagi tarjimalarda aniqlik darajasi katta yaxshilanishni koʻrsatadi. Bugungi kunda Turkiya turk tilida so'zlashuvchilar tushunishi qiyin bo'lishi mumkin bo'lgan qozoq va qirg'iz turkchasi kabi lahjalardan qilingan tarjimalarda Google Translate orqali juda tushunarli matnlarni olish mumkin. Bu o‘zgarishlarning barchasini hisobga olib, Mustafo Kamol Otaturkning yuqorida tilga olingan maqsadlari hamda Gaspirali Ismoil qisqacha ifodalagan “til, fikr va ish birligi” maqsadiga erishish uchun turkiy lahjalarni o‘rganish va tadqiq qilish zarur. o‘zaro tushunishni oshirish.Bizda tegishli vositalar mavjud deyish mumkin.