Өзбекстан Республикасы Министрлер Кабинети жанындағы Жоқарғы Аттестация Комиссиясы Президиумының 25.10.2007 жыл (No138) қарары менен дизимге алынды Қарақалпақстан Баспа сөз ҳәм хабар агентлиги тәрепинен 2007-жылы 14-февральдан дизимге алынды. No01-044-санлы гуўалық берилген. 2025 3/4-сан Нөкис ISSN 2181-7138 М У ҒА ЛЛИМ ҲӘМ ҮЗЛИКСИЗ БИЛИМЛЕНДИРИЎ Илимий-методикалық журнал Редактор: А. Тилегенов Мақсет АЙЫМБЕТОВ Нағмет АЙЫМБЕТОВ Айтмурат АЛЬНИЯЗОВ Сапардурды АБАЕВ Адхамжон АБДУРАШИТОВ Хайрулла АЛЯМИНОВ Мавлюда АЧИЛОВА Азизжан АБДАЗИМОВ Шухрат АБДУЛЛАЕВ Байрамбай ОТЕМУРАТОВ Злийха ОРАЗЫМБЕТОВА Мансурбек ОНГАРОВ Алишер АЛЛАМУРАТОВ Дилшодхўжа АЙТБАЕВ Тўлқин АЛЛАЁРОВ Марифжон АХМЕДОВ Гулзабира БАБАШЕВА Умида БАҲАДИРОВА Фархад БАБАШЕВ Гулзода БОЙМУРОДОВА Гулбахар БЕКИМБЕТОВА Комил ГУЛЯМОВ Маманазар ДЖУМАЕВ Асқар ДЖУМАШЕВ Дилдора ДАВРОНОВА Мухтар ЕРМЕКБАЕВ (Шимкент, Қазақстан) Масуда ЗАЙНИТДИНОВА Алишер ЖУМАНОВ Гүлнара ЖУМАШЕВА Айсулу ЖАНАБЕРГЕНОВА Холбой ИБРАГИМОВ Шохида ИСТАМОВА ВОХИД КАРАЕВ Алима КЕНЖЕБАЕВА (Тараз,Қазақстан) Сарсенбай КАЗАХБАЕВ Мохира КУВВАТОВА Комилжон КАРИМОВ Джавдод ПЎЛАТОВ Ярмухаммат МАДАЛИЕВ (Шимкент, Қазақстан) Меруерт ПАЗЫЛОВА Барлыкбай ПРЕНОВ Пердебай НАЖИМОВ Асқарбай НИЯЗОВ Сабит НУРЖАНОВ Захия НАРИМБЕТОВА Хушбоқ НОРБЎТАЕВ Ойниса МУСУРМОНОВА Уролбой МИРСАНОВ Сафо МАТЧОН Шукурилло МАРДОНОВ Абдулхамид МИРЗАЕВ Шахло МИРЗАЕВА Дармонжон МАХМУДОВА АбдимуратЕСЕМУРАТОВ Даулетназар СЕЙИТКАСЫМОВ Қалыбай ПРИМБЕТОВ Раъно ОРИПОВА Бахтиёр РАХИМОВ Норим РАХМАНОВ Муқаддас РАХМАНОВА Светлана СМИРНОВА (Москва, Россия) Тажибай САПАРБАЕВ Мухаббат САЛАЕВА Гўзал СОДИҚОВА Улбосын СЕЙТЖАНОВА Амина ТЕМИРБЕКОВА Нурзода ТОШЕВА Куанишбек ТУРЕКЕЕВ Тажибай УТЕБАЕВ Амангелди УТЕПБЕРГЕНОВ Мамбеткерим ҚУДАЙБЕРГЕНОВ Амангелди КАМАЛОВ Тажикал КУДАЙБЕРГЕНОВА Ойбахор ШАМИЕВА Ризамат ШОДИЕВ Зафар ЧОРШАНБИЕВ Рустам ФАЙЗУЛЛАЕВ Дўстназар ХИММАТАЛИЕВ Тармиза ХУРВАЛИЕВА Умид ХОДЖАМҚУЛОВ Жавлонбек ХУДОЙБЕРГЕНОВ Гулрухсор ЭРГАШЕВА Гавхар ЭШЧАНОВА Қонысбай ЮСУПОВ Гулара ЮСУПОВА Қарақалпақстан Республикасы мектепке шекемги ҳәм мектеп билимлендириўи министрлиги, Қары Ниязий атындағы Тәрбия педагогикасы миллий институты Қарақалпақстан филиалы Редколлегия ағзалары: 3/4-сан 2025 май - июнь МУҒАЛЛИМ ҲӘМ ҮЗЛИКСИЗ БИЛИМЛЕНДИРИЎ 3 МАЗМУНЫ ТИЛ ҲӘМ ӘДЕБИЯТ Buxarbaeva J. J. T. Mátmuratov poeziyasinda epitetlerdiń stillik qollanílíwí 8 Mirzoyeva L.R. Mehmonlari ishi terminlarning formal-struktur tahlili 13 Shomurodova Sh. J., Mamadiyorova S. O. Semantik ko‘chimlarning stilistik funksiyalari: Ingliz va rus tillari misolida 18 Rahmonaliyeva D. E. Tog’ay Murod asarlarida dialektizmlar 21 Ismoilova Ch.Sh. Ingliz tiliga kirib kelgan turkizmlar: etimologik va funksional yondashuv 24 Nabiyeva A.U. Ingliz tili o’qitish jarayonida o’yinlashtirish strategiyalarini qo’llashning didaktik va psixologik asoslari 30 Kuchiyev M. A. Frazeologizm ishtirok etgan ilova konstruksiyalarning semantik tahlili 34 Абруева Г.З., Абруева М.З. Междисциплинарный подход как средство формирования метапредметных компетенций при обучении языкам 41 Эшкуватова М. О. Пунктуационная трансформация в переводах на английский и узбекский язык в романе Ф. М. Достоевского «Идиот» 44 Темирова Д.К. Влияние зарубежной литературы на развитие русского реализма 49 Габдулхакова Р.Ф. Лингводидактическая концепция цифровой среды в обучении русскому языку как иностранному студентов педагогического факультета 55 Даминова Ф.И. Народно-певческое искусство и русский фольклор: традиции, формы и современное значение 60 Калыбаева А.Е. Педагогически-организационные основы процесса формирования толерантности дошкольников на основе принципа диалога культур 66 KarimovaU., Suvonov Sh. Scholarly insights and current developments in english language education 71 Halimova N.H. Lexical gaps in uzbek to english translation: the complexity of dialects in translation 76 Khalilova L. Teaching dialogues as an approach to develop communication 81 Maxkamova K.T. The significance of learning styles in mastering english as a foreign language 84 Mukhtorova Z. Z. Code-switching patterns among uzbek-english bilingual university students: a sociolinguistic study 92 Mirsanov G.Q., Buronova D.B. A Comparative analysis of aesthetic ideals in literary thought: from classical theory to modern interpretations 98 Qayimova M. S. Challenges and strategies of oral interpretation 101 Salokhiddinov M. Sh. The Functional-Semantic Field Expressing Duration and Repetitiveness of Actions in Uzbek and English 108 Klicheva A. Language learning strategies for non-native learners: a scientific approach 113 Bozorova G. Sh. Types of adjectives and their usage 117 Mamadiyorova S.M. The Influence of the Uzbek Language on English Language Teaching and Methods to Reduce It 121 Muradulloyeva S.S. Experience in organizing esp (english for specific purposes) courses 126 Mirzaaxmedov M.A. Rhetorical move analysis of english language abstracts published by uzbek journals 130 ПЕДАГОГИКА, ПСИХОЛОГИЯ Ravshanova Sh.A. Umumta’lim maktablarida inklyuziv ta’limni joriy etishning afzalliklari, muammolari va yechimlari 139 МУҒАЛЛИМ ҲӘМ ҮЗЛИКСИЗ БИЛИМЛЕНДИРИЎ 4 ФИЗИКА, МАТЕМАТИКА, ИНФОРМАТИКА Muratova B B. Tasodifiy miqdorlar va ularning taqsimot qonunlarini talabalarga interaktiv metodlar yordamida tushuntirish 239 Jamolova Sh.Q., Abdiyxamidova S.J. Bo‘lajak fizika fani o‘qituvchilarining kasbiy kompetentligini rivojlantirishda dasturiy vositalardan foydalanishning afzalliklari 244 Зоирова А.И. Исследование антикоррозионного смазывающего покрытия на основе низкомолекулярного полиэтилена 250 Камалов А.Б. Развитие познавательной активности студентов в процессе проблемного изучения физики 256 БАСЛАЎЫШ КЛАСС, МЕКТЕПКЕ ШЕКЕМГИ ТӘРБИЯ Ajiniyazova A.P. Baslawísh klass oqiwshilariniń taza jazíw kónlikpelerin qáliplestiriwdiń áhmiyeti 262 Annayeva M.R. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida o‘qish-bilish faollikni rivojlantirishning ilmiy-nazariy asoslari 267 Tajbenova D.K. Interakt usuli va interaktiv metodning mazmuni va ilmiy asoslari 271 Turimbetova Z. B. Hikoyalash va so‘zni tilga chiqarishning lingvistik va pedagogik ahamiyati 275 МИЛЛИЙ ИДЕЯ ҲӘМ РУЎХЫЙЛЫҚ ТИЙКАРЛАРЫ, ТАРИЙХ, ФИЛОСОФИЯ Абдумажидова Ҳ. Марказий Осиё мамлакатлари модернизациялашув ва интеграциялашувининг, ижтимоий-сиёсий муносабатлар фаоллашувига таъсири 206 Xalimbetov Yu. M. Xorijda va o’zbekistonda ijtimoiy pedagogikaning rivojlanish tarixi 213 Ulugʻov J.N. Tarix darslarida milliy qadriyatlarni shakllantirishda pedagogik yondashuvlar 217 Allayarov D.I. Mavlono Jaloliddin Rumiyning sofiylikda o‘rni va uning maydonga kelishi 221 Karimova M.Z. Tarix fanini o`qitishda pedagogik texnologiyalarning ahamiyati 229 Юлдашева Г.Ш. Роль женщин-учёных в изучении флоры Центральной Азии (1920–1970 гг. ХХ века) 233 Ирисбоева Ё. Ў. Олий таълим самарадорлигини оширишда технологик ёндашув тамойиллари 146 Turakulov B.N. Ekopsoxologik kreativ qobiliyatini rivojlantirishning psixologik omillari 154 Xalmatova D. A. Pedagogika oliy ta’lim muassasalarida talabalarni kompetensiyaviy yondashuv asosida kasbiy faoliyatga tayyorlashning pedagogik shart-sharoitlari 158 Begmatova D. M. Jahon miqyosida ta’lim jarayoni subyektlarida madaniy immunitetni shakllantirish tendensiyalari 165 Xalmuxamedova M.A. Naqshbandiya tariqati vositasida bo‘lajak o‘qituvchilarning kasbiy kompetentligini takomillashtirishning nazariy-pedagogik asoslari 171 Xudayberganova M.S. Biologiya darslarida innovatsion ta’lim metodlaridan foydalanishning ahamiyati 177 Abdurazaqova F. K. Shaxs kamoloti ijtimoiy-biologik hodisa va pedagogik jarayonning ob’ekti hamda sub’ekti sifatida uzluksiz ta’lim tendensiyalari kontekstida 181 Abdumurodova D.A. 5-7 sinflarda ingliz tilidagi muloqot matnlari vositasida o'quvchilarni o'z-o'zini rivojlantirish ko`nikmalarini tarbiyalash 187 Sindarova М. A., Temirov J. CEFR asosida arab tili o‘rgatuvchi o‘qituvchilar malakasini oshirish: tajriba va istiqbollar 192 Usmonova M.S. Biologiyani o‘qitiishda mustaqil ta’limni tashkil etishga qo‘yiladigan pedagogik talablar 196 Ro‘zmetova M. M. O‘quvchilarda genderlik asosida intellektual liderlikni rivojlantirish 201 МУҒАЛЛИМ ҲӘМ ҮЗЛИКСИЗ БИЛИМЛЕНДИРИЎ 5 Азамов У. Бўлажак бошланғич таълим ўқитувчиларининг мультимедия технологиялари асосида интеллектуал қобилиятларни ривожлантиришнинг мазмуни 281 Dosbayeva Sh.A. Mantiqiy fikrlashni rivojlantiruvchi mashg‘ulotlarni tashkil etishda montessori pedagogikasining didaktik imkoniyatlari 293 Abdusamiyev D.A. Boshlang’ich sinf o’qituvchilarida kasbiy identifikatsiyani rivojlantirishning pedagogik asoslari 298 Isayeva M.A. Leksik-grammatik nutq tuzilishini rivojlantiruvchi o‘yinlar va mashqlar 303 Mavlonova Z.A. Zamonaviy taʼlim texnologiyalari asosida boshlangʻich sinflarda ona tili kompetensiyasini rivojlantirish 309 Seytmuratova V.Sh. Maktabgacha ta’limda o‘qitish jarayonida tanqidiy fikrlashning ahamiyati 314 Kosimova L.U., Nazarmatova D.U. Maktabgacha ta’lim tizimida meritokratik boshqaruvning xalqaro tajribalari va samarali meritokratik boshqaruv amaliyotlari 318 Xusanova D.B. Davlat-xususiy sheriklik аsоsidаgi nоdаvlat mаktаbgаchа tаʼlim tаshkilоtlаri faoliyatini boshqarish mexanizmini takomillashtirish ijtimoiy-pedagogik zaruriyati 325 Toxirova Sh.M. Kreativ yondashuv asosida boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining yozma nutqini rivojlantirishning nazariy asosi 330 Zarimbetoba G .K. Boshlang‘ich ta'limda ertaklar mazmunini geymifikatsiyalash yo‘llari 335 Туракулов Б.Н., Yaxshiboyeva X. Бўлажак бошланғич синф ўқувчиларнинг билиш жараёнларга таъсир этувчи омиллар 338 Ismatova N .T., Muminova U. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining ona tili darslarida mantiqiy fikrlashni rivojlantirishda pedagogik asoslar 343 Rajabova N.M. Boshlang‘ich sinflarda tanqidiy fikrlashni shakllantirish metodlari 348 Bekniyazov Q. I. Bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarining innovatsion kasbiy faoliyatining o‘ziga xos xususiyatlari 352 Ro‘zmetova F. A. Bo‘lajak tarbiyachilarda refleksiya madaniyatining komponentlari va baholash mezonlari 358 Тажибаева А. Р. Повышение качества образования в начальных классах Узбекистана с казахским языком обучения на основе многоязычного подхода (на примере грамотности родного языка и свободного владения) 364 Haydarova M. M. Integrating technology in primary education: opportunities and challenges 369 Bekniyazov Q. I. Methods of developing professional-gnostic competence of future teachers 374 Mansurov O'.F. Use of technology and multimedia tools in teaching foreign languages to preschool children 380 Karshiyeva Yo.Sh. Creating lesson plan for diverse learners and focus on students with special needs and varying levels of language proficiency 383 ТАСВИРИЙ САЪНАТ Doniyorova M.S., Baymetov B.B. Talabalarning falsafiy tafakkurini rivojlantirishda psixologiyaning o‘rni 387 Абдреимов Д. Роль искусства в социокультурном развитии общества 393 СОЦИАЛЛЫҚ ПЕДАГОГИКА Saxoddinova M.E. Madaniyatshunoslik yondashuvi asosida o‘quvchilarni umuminsoniy qadriyatlar ruhida tarbiyalash metodikasi (Xorijiy tillarni o‘rgatish jarayonida) 398 Axmetova N .A. Yoshlar orasida iqtisodiy madaniyatni shakllantirish: ularning muammo va yechimlari 405 МУҒАЛЛИМ ҲӘМ ҮЗЛИКСИЗ БИЛИМЛЕНДИРИЎ 6 ФИЗИКАЛЫҚ ТӘРБИЯ ҲӘМ СПОРТ Utepbergenov A.K., Mamutov P.J. Sport shíníǵíwlaríníń fiziologiyalíq klassifikaciyasí 456 Utepbergenov A.K., Bekmurzaev A.K. Sportshılardıń ulıwma hám arnawlı tayarlıqlarınıń formaları 462 Joldasbayev P.M. Gimastika qurallari ha’m tu’rlerinin’ xarakteristikasi 466 Seytmuratov T.Sh., Yusupbaeva B.D. Sportshilardi tayarlaw sistemasiniń házirgi jaǵdayi 476 Aytjanov S. Basketbolshilardiǹ texnikaliq, taktikaliq hám fizikaliq tayarliǵin jetilistiriw 484 Urazbaev N.J., Daryabaeva A.J. 14-15 jasli gandbolshilardiń texnikaliq háreketlerin rawajlandiriw metodikasin jetilistiriw 488 Abdikarimov N. Gandolshilardiń shidamliliǵin rawajlandiriw 492 Ziyаtоv M.N. Stretching-stаtik mаshqlаr vоsitаsidа 6-7 yоshli bоlаlаrning egiluvchаnlik sifаtini rivоjlаntirish texnоlоgiyаlаri 495 Muratov M.Sh. Oliy ta'lim muassasalarida jismoniy tarbiya darslarini tashkil qilish va o'tkazishda pedagogik usullar 502 Muratov M.Sh. Jismoniy tarbiya darslarini tashkil etishda pedagogik mahoratning ahamiyati 507 Xolboeva G. X. Yosh yengil atletikachilarni jismoniy rivojlanish ko‘rsatkichlariga tayangan holda saralash mexanizmini ishlab chiqish 512 Sattarov Q.N. Basketbol mashg‘ulotlarida pedagogik yondashuv va o‘quvchilarning tarbiyasi 519 Normaxmatov I.Z. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining harakat faolligini oshirishda jismoniy tarbiyaning pedagogik asoslari 523 Jumanova I.Sh. Gimnastika va yengil atletika mashg‘ulotlarida pedagogik innovatsiyalar va natijalari 527 Axmedjanov Sh.B. Basketbol va voleybol o‘yinlarida pedagogik yondashuv orqali o‘quvchilarning ijtimoiy ko‘nikmalarini shakllantirish 532 Axmedjanov Sh. B. Sportning kurash turlari (yengil va grekorim kurashi) orqali o‘quvchilarda tarbiyaviy qadriyatlarni shakllantirish 536 Jumanova I.Sh. Sport pedagogikasida jamoaviy ish va uning ta’limdagi ahamiyati 541 Mamatqulov R.S. Yosh basketbolchilarni “merganlik” sifatlarini tirli hararakatli o’yinlar yordamida rivojlantirish 545 O‘tashev X. N. Umumiy о‘rtа tа’lim mаktаblаridа оmmаviy sроrt hаrаkаtini rivоjlаntirishgа yо‘nаltirilgаn mаxsus kompleks mаshqlаrni qo‘llash sаmаrаdоrligi 550 Allayarov I.K. Voleybolda o‘yin chidamkorligini erta yoshdan boshlab rivojlantirish 557 Mamutov P.J., Turganbaev J .Q. Oliy ta’lim muassasalari talabalari kun tartibini tashkil etishda ertalabki badantariyaning o‘rni 560 Авлиякулов А.К. Яшил кўникмаларни ривожлантиришда таълимнинг роли 411 Quvanov Z. Bilimlarni ongli o'zlashtirishda tanqidiy fikrlashni joriy etish yo'llari 416 Abdullayev Sh.A. Ijtimoiy tarmoqlarda yuzaga kelayotgan kommunikatsiya uslublarining o‘zbek va ingliz tillariga integratsiyasi va uning til madaniyatiga ta’siri 421 Abdurahmonova F.M. Tarbiya va ta’lim jarayonida psixologiyaning roli 426 Allayorova S .B. Оliy tа’limning pedаgоgik innоvаtsiyаlаr lоgistikаsi kоntekstidа ijtimоiy- gumаnitаr fаnlаrni о‘qitish metоdikаsi 430 Kenjayeva M .Q. Yusuf Xos Hojibning ma’naviy-axloqiy qadriyatlarga oid qarashlarida axloqiy kamolot masalalari 438 Temirbekova A.O. Nеyrolingvistik dasturlash alohida yo‘nalish sifatida 446 Joldasbaeva A .M. The phenomenon of tolerance in education from the point of view of different disciplines 451 МУҒАЛЛИМ ҲӘМ ҮЗЛИКСИЗ БИЛИМЛЕНДИРИЎ 7 Erkinov T.O. Xalqaro musobaqalarda ishtirok etayotgan yuqori malakali dzyudochilarining texnik-taktik tayyorgarligi tahlili 566 Urazimbetova M. Jismoniy tarbiya va sport fanini o‘qitishdagi ilg‘or xorijiy tajribalar 574 Urazimbetova M. O‘quv mashg‘uloti darslarida o‘quvchilarning chidamlilik sifatlarini rivojlantirish pedagogik asoslari 580 Dauletov B. Sprintgа ixtisoslаshgаn mаlаkаli bаydаrkаdа eshkаk eshuvchilаrning mаshgʻulot yuklаmаlаri tаsnifi 584 Allayarov I.K. Voleybolda o‘yin chidamkorligini rivojlantirishning nazariy va amaliy asoslari 590 Аллаяров С. К. Система видео повторов в волейболе 593 Joniuzoqova M.A. The role of artificial intelligence in advancing language learning technologies in uzbekistan: opportunities and challenges 597 Xolboeva G. X. Modernization of the system for preparing physical education specialists for professional career activities 606 Utepbergenov A.K., Jastlekova M.A. Methodology for determining the impact of physical loads on improving the working capacity of young athletes 611 МУҒАЛЛИМ ҲӘМ ҮЗЛИКСИЗ БИЛИМЛЕНДИРИЎ 532 BASKETBOL VA VOLEYBOL O‘YINLARIDA PEDAGOGIK YONDASHUV ORQALI O‘QUVCHILARNING IJTIMOIY KO‘NIKMALARINI SHAKLLANTIRISH Axmedjanov Sh.B. Samarqand davlat tibbiyot universiteti Jismoniy tarbiya va sport kafedrasi o'qituvchisi Tayanch so‘zlar: basketbol, voleybol, pedagogik yondashuv, ijtimoiy ko‘nikmalar, jamoaviylik, muloqot, hamkorlik, sport pedagogikasi. Ключевые слова: баскетбол, волейбол, педагогический подход, социальные навыки, ко - мандная работа, коммуникация, сотрудничество, спортивная педагогика. Key words: basketball, volleyball, pedagogical approach, social skills, teamwork, communication, cooperation, sports pedagogy. РЕЗЮМЕ: Ushbu maqolada basketbol va voleybol o‘yinlarida pedagogik yondashuv yordamida o‘quvchilarning ijtimoiy ko‘nikmalarini shakllantirish muammosi ko‘rib chiqilgan. Tadqiqotda pedagogik metodlarning o‘quvchilarda jamoaviylik, muloqot, hamkorlik va mas’uliyat hissini rivojlantirishdagi samaradorligi tahlil qilingan. Natijalar pedagogik yondashuvlar orqali sport mashg‘ulotlarida ijtimoiy ko‘nikmalarni samarali shakllantirish mumkinligini ko‘rsatdi. РЕЗЮМЕ: В данной статье рассматривается проблема развития социальных навыков студентов с ис - пользованием педагогического подхода в баскетбольных и волейбольных играх. В иссле - довании проанализирована эффективность педагогических методов в развитии чувства командной работы, общения, сотрудничества и ответственности у студентов. Результаты показали, что эффективно развивать социальные навыки в спортивной тренировке можно с помощью педагогических подходов. SUMMARY: This article examines the problem of developing students' social skills using a pedagogical approach in basketball and volleyball games. The study analyzed the effectiveness of pedagogical methods in developing a sense of teamwork, communication, cooperation and responsibility in students. The results showed that it is possible to effectively develop social skills in sports training using pedagogical approaches. Kirish. Bugungi kunda ta’limda nafaqat jismoniy, balki ijtimoiy ko‘nikmalarni rivojlantirish ham muhim ahamiyat kasb etmoqda. Basketbol va voleybol kabi jamoaviy sport turlari o‘quvchilarda nafaqat jismoniy tayyorgarlikni, balki ФИЗИКАЛЫҚ ТӘРБИЯ ҲӘМ СПОРТ 533 jamoaviy hamkorlik, muloqot va mas’uliyatni shakllantirish imkonini beradi. Pedagogik yondashuvlar sport mashg‘ulotlarini yanada samarali va tarbiyaviy maqsadga yo‘naltirilgan faoliyatga aylantirishda muhim vosita hisoblanadi. Ushbu maqolada basketbol va voleybol o‘yinlarida pedagogik usullar orqali o‘quvchilarning ijtimoiy ko‘nikmalarini shakllantirish masalasi tahlil qilinadi. Basketbol va voleybol kabi jamoaviy sport turlari o‘quvchilarda jamoaviy ruhni mustahkamlash, muloqot madaniyatini rivojlantirish, hamkorlik qilish va mas’uliyatni anglash kabi ijtimoiy ko‘nikmalarni samarali shakllantirish imkonini beradi. Zamonaviy ta’lim jarayonida pedagogik yondashuvlarni qo‘llash orqali sport mashg‘ulotlarining tarbiyaviy va pedagogik salohiyatini yanada oshirish mumkin. Shu bois, basketbol va voleybol o‘yinlarida pedagogik metodlar yordamida o‘quvchilarning ijtimoiy ko‘nikmalarini rivojlantirish masalasi dolzarb hisoblanadi. Ushbu maqolada pedagogik yondashuvlar asosida o‘quvchilarda ijtimoiy ko‘nikmalarni shakllantirish jarayoni va uning natijalari tahlil qilinadi. Metodlar. Tadqiqotda eksperimental usul qo‘llanildi. Tadqiqot uchun maktab o‘quvchilari orasidan ikki guruh tashkil qilindi: tajriba guruhi, unda pedagogik yondashuv asosida basketbol va voleybol mashg‘ulotlari olib borildi, va nazorat guruhi, unda an’anaviy mashg‘ulotlar davom ettirildi. O‘quvchilarning ijtimoiy ko‘nikmalari so‘rovnomalar, kuzatuv va murabbiylar baholari orqali o‘rganildi. So‘rovnomalar jamoaviylik, muloqot, hamkorlik va mas’uliyat hissi bo‘yicha o‘quvchilarning fikrlarini o‘z ichiga oldi. Yig‘ilgan ma’lumotlar statistik tahlil qilindi. Tadqiqot maktab yoshidagi o‘quvchilar orasida o‘tkazildi va ikki bosqichda amalga oshirildi. Birinchi bosqichda nazorat guruhi va tajriba guruhi tashkil qilindi. Tajriba guruhi basketbol va voleybol mashg‘ulotlarida pedagogik yondashuv asosida trening mashg‘ulotlari o‘tkazildi, nazorat guruhi esa an’anaviy uslubda shug‘ullandi. Ma’lumotlarni yig‘ishda so‘rovnomalar, kuzatuv, murabbiylar baholari va o‘quvchilarning o‘z-o‘zini baholashi usullari qo‘llanildi. So‘rovnomalar o‘quvchilarning jamoaviylik, muloqot, hamkorlik va mas’uliyat ko‘nikmalarini baholashga qaratilgan edi. Kuzatuv jarayonida pedagogik yondashuvlarning mashg‘ulotlarga ta’siri, o‘quvchilar o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar va jamoaviy faollik tahlil qilindi. Yig‘ilgan ma’lumotlar statistik tahlil qilinib, guruhlar o‘rtasidagi farqlar aniqlanib, pedagogik yondashuvlarning samaradorligi baholandi. Tadqiqot jarayonida pedagogik metodlarning o‘quvchilarning ijtimoiy ko‘nikmalariga ta’sirini aniqlash uchun kvantitativ va sifatli tahlil usullari qo‘llandi. МУҒАЛЛИМ ҲӘМ ҮЗЛИКСИЗ БИЛИМЛЕНДИРИЎ 534 Natijalar. Eksperiment natijalari shuni ko‘rsatdiki, pedagogik yondashuv asosida olib borilgan mashg‘ulotlarda o‘quvchilarning ijtimoiy ko‘nikmalari sezilarli darajada yaxshilandi. Tajriba guruhi o‘quvchilarining jamoaviylik ko‘rsatkichi 85% ga, muloqot madaniyati 82% ga, hamkorlik ko‘nikmalari 88% ga va mas’uliyat hissi 84% ga yetdi. Nazorat guruhi o‘quvchilari esa mos ravishda 65%, 60%, 63% va 62% ko‘rsatkichlarni namoyish etdi. Ushbu farqlar pedagogik yondashuvning samaradorligini tasdiqlaydi. Ko‘rsatkichlar Tajriba guruhi (%) Nazorat guruhi (%) Jamoaviylik 85 65 Muloqot madaniyati 82 60 Hamkorlik ko‘nikmalari 88 63 Mas’uliyat hissi 84 62 Tajriba guruhidagi o‘quvchilar jamoaviylik, muloqot madaniyati, hamkorlik ko‘nikmalari hamda mas’uliyat hissida an’anaviy uslubda shug‘ullangan guruhga nisbatan yuqori natijalar ko‘rsatdilar. Pedagogik metodlarning qo‘llanilishi o‘quvchilar o‘rtasidagi ishonch va hamjihatlikni mustahkamladi, ularni bir jamoa sifatida faol ishlashga undadi. Shuningdek, pedagogik yondashuv o‘quvchilarning o‘zaro munosabatlarini yaxshilash, turli vaziyatlarda hamkorlik qilish va muammolarni birga hal qilish qobiliyatlarini rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etdi. O‘quvchilar mashg‘ulotlarga yanada faolroq qatnashib, bir-birlariga yordam berish, fikr almashish va umumiy maqsad sari intilish kabi ijtimoiy ko‘nikmalarni kuchaytirdilar. Bu natijalar basketbol va voleybol mashg‘ulotlarida pedagogik yondashuvlarning ijtimoiy ko‘nikmalarni shakllantirishdagi samaradorligini aniq ko‘rsatadi va ularni ta’lim jarayoniga kengroq joriy etish zarurligini ta’kidlaydi. Mulohaza. Tadqiqotdan ko‘rinib turibdiki, pedagogik yondashuv basketbol va voleybol mashg‘ulotlarida o‘quvchilarning ijtimoiy ko‘nikmalarini shakllantirishda samarali vosita hisoblanadi. Mashg‘ulotlarning mazmuni va uslubi o‘quvchilarning o‘zaro muloqotini kuchaytirishga, birgalikda ishlashga undashga hamda mas’uliyatni anglashga yordam beradi. Bu esa jamoaviy sport turlarining tarbiyaviy salohiyatini oshiradi. Shuningdek, pedagogik metodlar orqali o‘quvchilar o‘zlarini jamoaning faol a’zosi sifatida his qiladi, bu ularning ijtimoiy faolligi va shaxsiy o‘sishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Tadqiqotda qo‘llangan metodlar o‘quvchilarning o‘zaro hurmat, hamkorlik va mas’uliyat hissini rivojlantirishga yordam beradi. Ushbu sport turlari nafaqat jismoniy rivojlanishga, balki o‘zaro muloqot, hamkorlik, mas’uliyat va jamoaviy ruhni mustahkamlashga yordam beradi. ФИЗИКАЛЫҚ ТӘРБИЯ ҲӘМ СПОРТ 535 Pedagogik metodlar yordamida o‘quvchilar orasida ijobiy kommunikatsiya va o‘zaro hurmat muhitini yaratish mumkinligi tadqiqot orqali isbotlandi. Shuningdek, pedagogik yondashuvlar sport mashg‘ulotlarini yanada qiziqarli va maqsadga muvofiq qiladi, bu esa o‘quvchilarning faolligini oshirib, ularni jamoaviy ishlashga yanada ko‘proq rag‘batlantiradi. Bu jarayonda murabbiylarning o‘rni juda katta, ular ijtimoiy ko‘nikmalarni rivojlantirishda o‘quvchilarga o‘rnak bo‘lib, faol yetakchi sifatida ishtirok etishi lozim.Shu bilan birga, tadqiqot davomida aniqlanishicha, pedagogik yondashuvlarni muntazam va tizimli qo‘llash ta’lim sifatini oshirishda muhim omil hisoblanadi. Kelgusida ushbu yondashuvlarning yanada takomillashtirilishi va boshqa sport turlariga kengaytirilishi tavsiya etiladi. Xulosa va tavsiyalar. Basketbol va voleybol o‘yinlarida pedagogik yondashuvlar o‘quvchilarning ijtimoiy ko‘nikmalarini samarali shakllantirishga imkon beradi. Mashg‘ulotlar mazmunini o‘quvchilarni jamoaviy hamkorlikka rag‘batlantiradigan, muloqotni oshiradigan va mas’uliyatni shakllantiradigan tarzda tashkil etish muhimdir. Pedagogik yondashuvlarni kengaytirish va murabbiylarni maxsus o‘qitish o‘quvchilarning jamoaviy ruhini kuchaytirishda yordam beradi. Maktablar va sport muassasalari uchun pedagogik usullarni joriy etish va monitoring qilish tizimini yaratish tavsiya etiladi. Pedagogik metodlar o‘quvchilarda jamoaviylik, hamkorlik, muloqot madaniyati va mas’uliyat hissini rivojlantirishga yordam beradi. Bu esa o‘quvchilarning nafaqat jismoniy, balki ijtimoiy jihatdan rivojlanishini ta’minlaydi. Sport mashg‘ulotlarida pedagogik yondashuvlarni qo‘llash ta’lim jarayonini samaraliroq va mazmunli qiladi, o‘quvchilarning faolligini oshiradi, ularni jamoaviy ruhga va ijtimoiy faoliyatga yanada ko‘proq jalb etadi. Shu bois, ta’lim muassasalarida basketbol va voleybol mashg‘ulotlarida pedagogik yondashuvlarni tizimli joriy etish muhim va zarur hisoblanadi. Kelajakda ushbu yondashuvlarning samaradorligini oshirish va boshqa sport turlariga tatbiq etish yo‘llari tadqiq qilinishi tavsiya etiladi. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR: 1. Abdullaev S. (2020). Sport pedagogikasi asoslari. Toshkent: O‘qituvchi. 2. Karimova L. (2019). Jismoniy tarbiya va pedagogika. Toshkent: Fan va texnologiya. 3. Islomov R. (2021). Basketbol va voleybolda pedagogik yondashuvlar. Sport ilmiy jurnali, 5(3), 45-52. 4. Smith J. (2018). Team Sports and Social Skills Development. Journal of Physical Education, 34(2), 112-120. 5. Johnson M. (2017). Pedagogical Methods in Team Sports. Sports Science Review, 29(1), 76-89. Қары Ниязий атындағы Тәрбия педагогикасы миллий институты Қарақалпақстан филиалы «МУҒАЛЛИМ ҲӘМ ҮЗЛИКСИЗ БИЛИМЛЕНДИРИЎ» No 3/4 Нөкис — 2025 Басып шығыўға жуўапкер: Баспаға таярлаған: Компьютерде таярлаған: А. Тилегенов, С. Нуржанов А. Тилегенов П. Реймбаев, З. Ниязымбетова ISSN 2181-7138 Оригинал-макеттен басыўға рухсат етилди 04.06.2025. Форматы 70х100 1 / 8 «Таймс» гарнитурасында офсет усылында басылды. Шәртли б.т. 31. Нашр. т. Нусқасы _____ Буйыртпа No Журналға келген мақалалларға жуўап қайтарылмайды, журналда жәрияланған мақалалардан алынған үзиндилер «Муғаллим ҳәм үзликсиз билимлендириў» журна - лынан алынды, деп көрсетилиўи шәрт. Журналға 5-6 бет көлеминдеги материаллар еки интервалда TIMES NЕW ROMAN шрифтинде электрон версиясы менен бирге қабыл етиледи. Мақалада келтирилген мағлыўматларға автор жуўапкер. Мәнзил: 230105 Нөкис қаласы, Әмир Темур көшеси, 179 а жай Тел.: +998 61 224-01-34, факс: +998 61 224-23-00 e-mail: uzniipnkkf@umail.uz, mugallim-pednauk@umail.uz www.mugallim-uzliksiz-bilim.uz www.KRTEACH.UZ