Detektiv adabiyot jozibasi: syujet dinamikasi va inson psixologiyasining badiiy tahlili 4 - b e t O‘zbek xalq maqollarida “mehmondo‘stlik” konseptinining ifodalanishi 69 - b e t Xalq og‘zaki ijodi namunalarini o‘rgatishda etnopedagogik yondashuvni qo‘llash metodikasi 153 - b e t Формирование стилистической компетенции у студентов-филологов 145 - b e t Ushbu sonda НАУЧНОМЕТОДИЧЕСКИЙ ЭЛЕКТРОННЫЙ ЖУРНАЛ МИНИСТЕРСТВА ДОШКОЛЬНОГО И ШКОЛЬНОГО ОБРАЗОВАНИЯ РЕСПУБЛИКИ УЗБЕКИСТАН FILOLOGIYA VA PEDAGOGIKA ФИЛОЛОГИЯ И ПЕДАГОГИКА SCIENTIFIC-METHODOLOGICAL ELECTRONIC JOURNAL OF THE MINISTRY OF PRESCHOOL AND SCHOOL EDUCATION OF THE REPUBLIC OF UZBEKISTAN 2025-yil 6 (10)-son PHILOLOGY AND PEDAGOGY O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI MAKTABGACHA VA MAKTAB TA’LIMI VAZIRLIGINING ILMIY-METODIK ELEKTRON JURNALI “Filologiya va pedagogika” ilmiy-metodik jurnali Oliy attestatsiya komissiyasi Rayosatining 2024-yil 30-noyabrdagi 364/5-qarori bilan 10.00.00 – Filologiya va 13.00.00 – Pedagogika fanlari bo‘yicha doktorlik dissertatsiyalari (PhD, DSc) asosiy ilmiy natijalarini chop etish tavsiya etilgan milliy ilmiy nashrlar ro‘yxatiga kiritilgan e-ISSN 3060-4885 O‘zbekiston Respublikasi Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi huzuridagi Oliy attestatsiya komissiyasi Rayosatining 2024-yil 30-noyabrdagi 364/5-qarori bilan 10.00.00 – Filologiya va 13.00.00 – Pedagogika fanlari bo‘yicha doktorlik dissertatsiyalari (PhD, DSc) asosiy ilmiy natijalarini chop etish tavsiya etilgan milliy ilmiy nashr. 10.00.00 – FILOLOGIYA Baxtiyor Mengliyev Toshkent Amaliy fanlar universiteti tadqiqotchi-professori, �ilologiya fanlari doktori Baxtiyor Doniyorov Toshkent axborot texnologiyalari universiteti Nurafshon �iliali professori, �ilologiya fanlari doktori Аnatoliy Lixodziyevskiy O‘zbekiston davlat jahon tillari universiteti professori, �ilologiya fanlari doktori Оksana Gibraltarskaya O‘zbekiston Milliy universiteti professori, �ilologiya fanlari doktori Sherzod Atamuradov �ilologiya fanlari bo‘yicha falsafa doktori Ranusha Atayeva O‘zbekiston Respublikasi Jamoat xavfsizligi universiteti katta o‘qituvchisi, �ilologiya fanlari bo‘yicha falsafa doktori Mohichexra Boltayeva O'zbekiston Milliy universiteti Jizzax �iliali dotsenti, pedagogika fanlari doktori MAS’UL MUHARRIR Shahobiddin Rasulov MUHARRIRLAR: Emma Torosyan Nargis Bobоdjanova Nargiza Sotvoldiyeva Muxlisa Do‘stmuhamedova SAHIFALOVCHI Gulnoza Valiyeva Tahririyat manzili: 100011, Toshkent shahri Navoiy ko‘chasi 30-uy. Telefon: (55) 510-28-44, (77) 358-57-67 e-mail: til_adabiyot@umail.uz veb-sayt: www.tilvaadabiyot.uz Materiallar @FilologiyaPedagogikaBot orqali qabul qilinadi. Elektron jurnal 25.06.2025 da nashr etildi. MUASSIS O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha va maktab ta’limi vazirligi “Til va adabiyot ta’limi” davlat korxonasi 13.00.00 – PEDAGOGIKA Qozoqboy Yo‘ldoshev Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti professori, pedagogika fanlari doktori Gulnora Mansurova Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti dotsenti, falsafa fanlari doktori Xadicha Muxitdinova O‘zbekiston davlat jahon tillari universiteti professori, pedagogika fanlari doktori G‘o�ir Hamroyev Toshkent Amaliy fanlar universiteti tadqiqotchi-professori, pedagogika fanlari doktori Sevara Ziyayeva O‘zbekiston davlat jahon tillari universiteti dotsenti, �ilologiya fanlari doktori Indira Narkulova O‘zbekiston Respublikasi Jamoat xavfsizligi universiteti katta o‘qituvchisi, pedagogika fanlari bo‘yicha falsafa doktori TAHRIR HAY’ATI: Hilola Umarova O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha va maktab ta’limi vaziri Farhod Boqiyev O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha va maktab ta’limi vaziri o‘rinbosari Azizbek Turdiyev O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha va maktab ta’limi vaziri maslahatchisi Farrux Jabborov “Til va adabiyot ta’limi” – “Преподавание языка и литературы” – “Language and literature teaching” jurnali bosh muharriri НАУЧНО-МЕТОДИЧЕСКИЙ ЭЛЕКТРОННЫЙ ЖУРНАЛ МИНИСТЕРСТВА ДОШКОЛЬНОГО И ШКОЛЬНОГО ОБРАЗОВАНИЯ РЕСПУБЛИКИ УЗБЕКИСТАН FILOLOGIYA VA PEDAGOGIKA ФИЛОЛОГИЯ И ПЕДАГОГИКА SCIENTIFIC-METHODOLOGICAL ELECTRONIC JOURNAL OF THE MINISTRY OF PRESCHOOL AND SCHOOL EDUCATION OF THE REPUBLIC OF UZBEKISTAN 2025-yil 6 (10)-son PHILOLOGY AND PEDAGOGY O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI MAKTABGACHA VA MAKTAB TA’LIMI VAZIRLIGINING ILMIY-METODIK ELEKTRON JURNALI O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi huzuridagi Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligi tomonidan 2024-yil 19-avgustda 360240-raqami bilan davlat ro‘yxatidan o‘tkazilgan. e-ISSN 3060-4885 2 t.me/TAT_jurnal 2025-yil 6-son M U N D A R I J A 10.00.00 – FILOLOGIYA Firuz Soliyev. Detektiv adabiyot jozibasi: syujet dinamikasi va inson psixologiyasining badiiy tahlili..............................................................................4 Sayyora Halimova. Milliy matbuot – millatning tili, bosh islohotchisi .............................................................................................................................................6 Ikromjon Xabibjonov. O‘zbek tilida iqtisodiyotga oid terminlarning jarayon o‘xshashligi asosida yuzaga kelish mexanizmlari ..........................8 Dilnoza Xamroyeva. Abdulla Sher ijodida badiiy san’atlarning o‘rni...............................................................................................................................................10 Sohiba Ro‘zmetova. Ingliz va o‘zbek adabiyotida uyg‘onish davri (Alisher Navoiy, Shekspir va Chauser ijodi misolida) ........................................11 Oygul Axmedova. Turkiston viloyati Qarnoq qishlog‘ida yashovchi mahalliy o‘zbeklarning xalq og‘zaki ijodi ..........................................................13 Mubina Abbosova. Bobur – bunyodkor va ma’rifatparvar shaxs.......................................................................................................................................................15 Farruxbek Olim. XV asr madaniy muhiti va zamon ijodkorlarining Alisher Navoiy faoliyatida tutgan o‘rni .................................................................17 Dilorom Karimova. The investigation of the issues surrounding life and death in Uzbek literature ..............................................................................19 Ra’no Aliqulova. Saida Zunnunova she’riyatida lirik kechinmalar talqini .....................................................................................................................................21 Вазира Раббимкулова. Графический образ иноязычного слова в современных русских текстах ............................................................................22 Гульнора Мансурова, Нафиса Игамназарова. Пушкин – гениальный поэт, философ и переводчик (к 226-летию со дня рождения) ... 24 Арзайым Ибрагимова. Фоностилистика: речевая динамика и звуковая вариативность в зависимости от индивидуальных особенностей ....................................................................................................................................................................................................................26 Нигора Кулдошева. Сравнительный анализ учебно-научной лексики английского и узбекского языков: семантика, стиль, статистика и интерференция ....................................................................................................................................................................................28 Марвар Шарафутдинова. Влияние жизни на поэзию Анны Ахматовой и Зульфии в контексте женской поэзии ............................................ 30 Дильбар Раджабова. Хронотоп дороги в романе А.Волоса «Возвращение в Панджруд» ...........................................................................................32 Нуржамал Сапарова. Номинацентрические пословицы как средство межкультурного обучения в системе преподавания русского и казахского языков ........................................................................................................................................................................................35 Диана Шарапова. Природа как выражение внутреннего мира лирического героя в художественном пространстве М.Цветаевой ....37 Шахло Эшниёзова. Поколение шестидесятников и его влияние на эволюцию литературных направлений во второй половине XX– начале XXI века ...............................................................................................................................................................................................38 Iqbol Koziyeva, Lyanora Qo‘yliboyeva. Abdulla Qahhorning “Bemor” asaridagi turdosh otlarning etimologik tahlili .............................................41 Gulfuza Madirimova. Alisher Navoiyning “Badoye ul-bidoya” devonidagi muraddaf g‘azallar tasnifi .............................................................................42 Mamlakat Mamadaliyeva. Omonulla Madayev qarashlarida maqollarning badiiy va didaktik ahamiyati ....................................................................44 Malohat Jalaldinova. Inson ruhiyatida psixologik realizmning badiiy talqini ............................................................................................................................46 Marjona Toshpo‘latova. Talmeh san’ati va u haqdagi nazariy fi krlar tadqiqi ...............................................................................................................................49 Gulinor Xolmurotova. Ulug‘bek Hamdamning “Isyon va itoat” romanida ustoz obrazining badiiy talqini ....................................................................51 Mubina Abbosova. Zahiriddin Muhammad Bobur fenomeni .............................................................................................................................................................52 Munisa Abduazizova. O‘zbek tilida “keksalik” va “yoshlik” konseptlarining lingvomadaniy voqelanishi ........................................................................54 Shamsiya Atoyeva. “Majolis un-nafois” va “Hasht behisht” tazkiralarida davr sultonlari vasfi ............................................................................................56 Naziraxon Murodova. Ingliz, rus va o‘zbek tillarida metaforik enantiosemiya...........................................................................................................................58 Munisa Xodjayeva. O‘tkir Hoshimovning “Ikki eshik orasi” romanida frazeologik pragmalingvistikaning leksik-semantik xususiyatlari .......59 Shahnoza Xo‘janiyazova, Gulbahor Umarova. Alisher Navoiyning manoqib asarlarida oziq-ovqat nomlarini ifodalovchi semalar ..................61 Bobir Maxammadov. Turk tilidagi Microsoft Windows operatsion tizimi terminlarining semantik xususiyatlari......................................................63 Furqat Alimardonov. Huquqiy mavzularni yoritishda bloglar va rasmiy saytlar uslubidagi farqlar .................................................................................65 Dildora Saidova. Cho‘lpon lirikasida xalqchillik va tabiat uyg‘unligining aks etishi ...............................................................................................................67 Iroda Usmonova. O‘zbek xalq maqollarida “mehmondo‘stlik” konseptinining ifodalanishi..................................................................................................69 Marjonabonu Ibroximova. Qahramonlik dostonlarida epik diffuziya.............................................................................................................................................71 Bahora Avazberdiyeva. Abdulla Qahhorning “O‘tmishdan ertaklar” qissasidagi so‘zlarning lingvopoetik xususiyatlari.........................................74 Saida Kadirova. Termalarning mavzu qamrovi va ijtimoiylashuv jarayonlari .............................................................................................................................76 Dildora Ibragimova. Isajon Sultonning “Robiya Balxiy” qissasida tarixga yondashuv tamoyillari ....................................................................................78 Gulmira Ravshonbekova. Abdulla Oripov nazmida ishqqa falsafi y munosabat va muhabbat tasviri ..............................................................................80 Shaxnoza Qarshiyeva. O‘zbek va ingliz tillaridagi frazeologik birliklarning qiyosiy etimologiyаsi ..................................................................................82 Shoira Xadjiyeva. Chet tilini o‘rganishda konseptual metaforaning ahamiyati .........................................................................................................................84 Marg‘uba Abdullayeva. Davr asarlarida boburiy malikalar..................................................................................................................................................................87 www.tilvaadabiyot.uz 3 2025-yil 6-son Ra’no Uzoqboyeva. Ingliz tilida arabizmlarning frazeologik sathda qo‘llanishi ........................................................................................................................90 Liliya Komilova. Ethical literary criticism as a separate method of interpreting literature, in the example of a work by Jodi Picoult (“My sister’s keeper”) ..............................................................................................................................................................................................................92 Dilora Akhmedova, Umida Tagayeva, Doston Pirnazarov. Exploring cultural differences in British and American English communication styles.........................................................................................................................................................................................................................93 Gulnoz Sadullaeva. Surrealism in children’s literature: imagination, emotionality, and psychological growth .........................................................96 13.00.00 – PEDAGOGIKA Xurshid Asrorov, Nargiza Asrorova. Ta’lim natijalari (Learning Outcomes)ga asoslangan xalqaro baholash dasturlarining didaktik imkoniyatlari............................................................................................................................................................................................................99 Sherjaxon Abdufatayev. O‘quvchilarda kompetensiyalarni rivojlantirishga innovatsion yondashuv............................................................................101 Madina Malikova. O‘quvchilarning ijtimoiy ko‘nikmalarini oshirishda hamkorlikdagi ta’lim texnologiyalari (ingliz tili misolida)..................104 Xurshid Asrorov. Kompetensiyaviy yondashuv va о‘quvchilarning bilimini baholash ..........................................................................................................106 Shokhsanam Usmanova. “Google classroom” platformasining yozma ko‘nikmalarni rivojlantirishdagi o‘rni: afzalliklar va cheklovlar........108 Munisa Tursunova. Pragmatic failures in efl learners’ argumentation literacy and implications for pedagogy ......................................................111 Muhаmmаd Ziyаtоv. Pedagogical technologies for using stretching-static exercises to develop fl exibility in preschool children ..............112 Nargiza Sodiqova. The role of proverbs in developing cross-cultural competence among young learners .............................................................114 Shohsanam Turg‘unova. Anxiety affects language acquisition among University EFL students .................................................................................... 117 Shakhnoza Murakayeva. Facilitating cross-cultural communication in english by developing vocabulary through blended learning approaches and adaptive digital technologies ................................................................................................................................................119 Husniya Raximova. Zulfi yaxonim – mehr-muhabbat va sadoqat timsoli .................................................................................................................................124 Oydin Mo‘minova. Talabalarning o‘zbek tili darslarida taqdimotdan foydalanishi................................................................................................................126 Muzaffar Muratov. Pedagogik yondashuv: sport gimnastikasining boshlang‘ich sinf o‘quvchilari estetik tarbiyasidagi o‘rni ...........................128 Qarshiboy Sattarov. Sportning yengil atletika turlari orqali jismoniy tarbiyani samarali tashkil etish metodlari..................................................130 Ilhom Normaxmatov. Zamonaviy ta’limda jismoniy tarbiya fani orqali o‘quvchilarda motivatsiyani shakllantirish metodlari ........................132 Zulayho Negmatova. Ilg‘or pedagogik texnologiyalardan ta’lim jarayonida foydalanish ..................................................................................................133 Малика Абдуллаева, Жамиля Бекманова. Социальная адаптация детей с расстройствами аутистического спектра ................................136 Барно Атаджанова. Использование технологии STEAM в обучении русскому языку в техническом вузе .....................................................138 Альфия Галямова. Невербальные компоненты вербальной агрессии .................................................................................................................................139 Малика Зафарова. Об основных аспектах развития видов речевой деятельности студентов на занятиях по английскому языку ....141 Ирина Морозова. Реализация воспитательного процесса на занятиях в высших образовательных учреждениях ....................................143 Елена Лагай. Формирование стилистической компетенции у студентов-филологов ...................................................................................................145 Гулжахан Туребекова. Математическое развитие как важное направление развития детей дошкольного возраста ................................147 Назокат Файзуллаева. Современные педагогические технологии на занятиях по английскому языку в военно-академических лицеях РУз .....................................................................................................................................................................................................149 Феруза Худайкулова. Подвижные игры на свежем воздухе для детей дошкольного возраста .............................................................................151 Zulayho Negmatova. Xalq og‘zaki ijodi namunalarini o‘rgatishda etnopedagogik yondashuvni qo‘llash metodikasi..........................................153 Shuhrat Axmedjanov. Jismoniy tarbiya va pedagogikaning uyg‘unligi (voleybol o‘yini misolida)..................................................................................155 Shaxodat Obidova. 8–9-sinf o‘quvchilari uchun tanqidiy o‘qish materiallarini tanlash tamoyillari ..............................................................................157 100 t.me/TAT_jurnal 2025-yil 6-son 13.00.00 – PEDAGOGIKA amaliyotlari bilan bog‘liq tizimli muammolarning mavjudligi va о‘quvchilar bilim, kо‘nikma va malakalarini baholashga xizmat qiladigan ballari bilan DTS talablari orasidagi mutanosiblik ta’minlanmagan; О‘ninchidan , о‘quvchilarning о‘quv materiallarini о‘zlashtirish darajalarini baholashda summativ va formativ baholash sohasidagi islohotlarning bosqichma-bosqich amalga oshirilishini aniq mezonlari ishlab chiqilmaganligi; О‘n birinchidan, о‘quvchilarning о‘quv materiallarini о‘zlashtirish darajalarini baholashda yakuniy imtihonlar va malakalarning mehnat bozori talablariga mos emasligi; О‘n ikkinchidan, о‘quvchilarning о‘quv materiallarini о‘zlashtirish darajalarini baholashda pedagoglarning The Teaching and Learning International Survey (TALIS) – rahbar va pedagog kadrlarning umumiy о‘rta ta’lim muassasalarida о‘qitish va ta’lim olish muhitini hamda о‘qituvchilarning ish sharoitlarini о‘rganish natijasida intellektual salohiyatidagi bо‘shliqlar(akt savodxonligi, boshqaruv, ta’lim tranformatsiyasi) kabi muammolarning mavjudligi; О‘n uchinchidan, о‘quvchilarning о‘quv materiallarini о‘zlashtirish darajalarini baholashda jamiyatning ijtimoiy- iqtisodiy rivojlanish maqsadlariga muvofiq xalqaro baholash dasturlari (PIRLS, TIMSS, РISA, EGMA, EGRA) asosida milliy baholashning samarali mexanizmning ishlab chiqilmaganligi; О‘n tо‘rtinchidan, о‘quvchilarning о‘quv materiallarini о‘zlashtirish darajalarini baholashda barcha umumta’lim muassasalari qamrab olgan о‘quv natijalarini muntazam monitoring qilish tizimi hamda ta’lim sifatini baholash bо‘yicha faoliyatning ochiqligi va shaffofl igini ta’minlash maqsadida jamoatchilik va manfaatdor tomonlar ishtirokida yillik hisobotlarni tahliliy natijalarining jamoatchilikka e’lon qilinmaganligi; О‘n beshinchidan, о‘quvchilarning о‘quv materiallarini о‘zlashtirish darajalarini baholashda ta’lim sifatini baholash mezonlari va usullarini xalqaro standartlar va ilg‘or xorijiy tajribalarni inobatga olgan holda ishlab chiqilmaganligi hamda milliy strategik baholash tizimining mavjud emasligi. Yuqoridagilarni inobatga olgan holda, baholash baho bilan bir xil emas. Ularning farqlanishi ta’lim faoliyatini pedagogik va psixologik jihatdan didaktik tasnifl ash va tashkil etishning muhim shartidir. Baholash – shaxs tomonidan amalga oshiriladigan baholash jarayoni, baho – jarayonning natijasi, uning shartli va rasmiy ballarda aks ettirilishi. Shu nuqtayi nazardan, ta’lim jarayonida baholash quyidagi funksiyalarni bajaradi: – baholash funksiyasi mavjud bilimlarni, о‘quvchilarning о‘quv materiallarini о‘zlashtirish darajasini hisobga olish bilan birga, mavjud egallangan bilim, kо‘nikma va malakalarga qо‘shimcha ta’lim resurslarini qо‘shish va kengaytirishni о‘z ichiga oladi; – tarbiyaviy funksiyasiga tizimli hamda fuqarolik tarbiyasini egallash kо‘nikmalarini rivojlantirish; – o‘quvchilarni yо‘naltirish funksiyasi – о‘quvchining intellektual rivojlanishiga ta’sir qilish, uni ushbu ta’lim faoliyat jarayonidan xabardor qilish va egallagan bilimlarini anglab olish hamda tushunish; – o‘quvchilarni rag‘batlantiruvchi funksiyasi – muvaffaqiyat yoki muvaffaqiyatsizlik tajribasi, ta’lim va tarbiyani, harakatlar va munosabatlarni shakllantirish orqali iroda sohasiga ta’sir qilish; – diagnostik funksiyasi – о‘quvchilarning о‘quv materiallarini о‘zlashtirish kо‘rsatkichlarini doimiy nazorat qilish, ta’limning turli bosqichlarida bilim darajasini о‘lchash, belgilangan maqsadlardan va davlat talablaridan chetlanish sabablarini aniqlash va о‘quv faoliyati jarayonida ta’lim mazmuniga о‘zgartirishlar kiritish orqali о‘z vaqtida tuzatish; – o‘quvchilarda shaxsiy rivojlanish funksiyasi sifatida adekvat о‘zini о‘zi qadrlashni rivojlantirish; – o‘quvchilarning ta’lim faoliyati uchun kuchli motiv funksiyasi; – o‘quv mashg‘ulotlarida shaxslararo munosabatlarning о‘zgarishi, о‘quvchilarning mavqeyini oshirishga yordam berish funksiyasi. Xalqaro tajribada о‘quvchilar bilimini baholash ta’lim natijalari (Learning Outcomes) asosida amalga oshiriladi. Ta’lim natijalari (Learning Outcomes) hisobga olinganda о‘qitish va о‘rganish jarayoni va unga tuzatishlar kiritish masalasi faqat о‘qituvchilar nazoratida bо‘lishini unutmaslik kerak. Ta’lim natijalari (Learning Outcomes)ni yaxlit tizim talab qiladi. Chunki ta’lim natijalari (Learning Outcomes) о‘qituvchi mehnati, maktab pedagogik jamoasining kо‘rsagichini belgilaydi. О‘quvchilarning о‘zlashtirgan bilim, kо‘nikma va malakalari ta’lim natijalari (Learning Outcomes)ni baholashda eng avvalo ularning ta’lim mazmunini qay darajada о‘zlashtirganliklari hisobga olinadi. О‘quv materialining о‘quvchiga qо‘yiladigan baho bilan mutanosibligini ta’minlash didaktikaning yetakchi muammolaridan biridir. Ta’lim natijalari(Learning outcomes) га asoslangan xalqaro baholash dasturlari (PIRLS, TIMSS, РISA, EGMA, EGRA) ning didaktik imkoniyatlari quyidagilardan iborat: – ilg‘or xorijiy tajribalar asosida xalqaro mezon va talablar asosida baholash tizimini takomillashtirilganli hamda ta’lim mazmunida hayotiy misollar, mantiqiy tushunchalardan о‘rinli foydalanilganligi о‘quvchilarning о‘qish-bilish faoliyatining samaradorligini ta’minlaydi; – o‘quvchilarining bilim, kо‘nikma, malakalarni egallaganlik darajasini aniqlashning global resursi jahonning eng ilg‘or tajribasi asosida ishlab chiqilganligi; – o‘quvchilarining bilim, kо‘nikma, malakalarni egallaganlik kо‘rsatkichlari asosida olingan ma’lumotlarning ta’lim mazmunini yangilashda aniq taklif va tavsiyalar ishlab chiqish orqali davlatlarning ta’lim siyosatiga ustivorlik berilishini ta’minlaydi; – xalqaro baholash dasturlari (PIRLS, TIMSS, РISA, EGMA, EGRA)da о‘zlashtirish dinamikalarini muntazam baholashga, ta’lim mazmuni va ta’lim olish uchun kontekstlarda paydo bо‘ladigan muammolarga e’tibor qaratilgani hamda о‘qitishning samarali usullari orqali ta’lim mazmunining tо‘liq о‘zlashtirilishiga qaratilganligi; www.tilvaadabiyot.uz 101 2025-yil 6-son 13.00.00 – PEDAGOGIKA – o‘quvchilar tomonidan ta’lim mazmunining о‘zlashtirish dinamikalarini global kontekstda monitoring qilish hamda uning natijalari asosida ta’lim siyosatini qayta kо‘rib chiqish va о‘zgartirish imkoniyatini yaratadi; – o‘quvchilar tomonidan ta’lim mazmunining о‘zlashtirish jarayonida past natija kо‘rsatayotgan hududlarni aniqlash va о‘quv dasturlarini qayta kо‘rib chiqish imkoniyatini beradi; – xalqaro baholash dasturlari (PIRLS, TIMSS, РISA, EGMA, EGRA)da ta’lim mazmuni, о‘quv jarayoni, ta’lim muassasasining imkoniyatlari, о‘qituvchilar salohiyati hududlar kesimida baholash imkoniyatini yaratadi. Foydalanilgan adabiyotlar 1.О‘zbekiston Respublikasining 2020-yil 23-sentabrdagi “Ta’lim tо‘g‘risida”gi О‘RQ-637-son Qonuni. – QHMMB, 2020. 2. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2018-yil 8-dekabrdagi “Xalq ta’limi tizimida ta’lim sifatini baholash sohasida xalqaro tadqiqotlarni tashkil etish to‘g‘risida”gi 997-sonli qarori. 3. Сластёнин В.А., Исаев И.Ф., Шиянов Е.Н. Педагогика / Под ред Сластёнина В.А. Москва: Академия, 2022. – 576 с. 4. Чернявская А.П., Гречин, Б.С. Современные средства оценивания результатов обучения // Учебно-методическое пособие. – Ярославль: Изд-во ЯГПУ, 2008. 5. Воронцов А.Б., Педагогическая технология контроля и оценки учебной деятельности. Москва: Изд Рассказов А.И, 2002. – 303 с. Sherjaxon ABDUFATAYEV, Guliston davlat pedagogika instituti katta o‘qituvchisi O‘QUVCHILARDA KOMPETENSIYALARNI RIVOJLANTIRISHGA INNOVATSION YONDASHUV Annotatsiya . Ushbu maqolada o‘quvchilarning kompetensiyalarini rivojlantirish jarayonida dars mashg‘ulotlariga yangicha texnologiyalarni tadbiq etishning ahamiyati haqidagi qarashlar, umumiy o‘rta ta’lim maktablari o‘quvchilarining kompetensiyalarini rivojlantirishda “Flipped learning” (teskari ta’lim) texnologiyasining o‘rni va ahamiyati, ushbu texnologiya asosida darslarni olib borishning bosqichlari va ularning tahlili yoritib berilgan. Kalit so‘zlar : kompetensiya, tayanch kompetensiya, umumpredmetli kompetensiya, fanga oid (maxsus) kompetensiya, texnik ijodkorlik, ijodiy qobiliyat, tafakkurni rivojlantirish, “Flipped learning”, formativ baholash. Annotation . The article examines the views on the importance of introducing new technologies in lessons in the process of forming students’ competencies in the educational process, the role and signifi cance of the “Fipped learning” technology in forming students’ competencies in comprehensive schools, the stages of conducting lessons using the fl ipped technology and their analysis. Keywords : competence, basic competence, general subject competence, subject-specifi c (specific) competence, development of technical creativity, creative abilities, thinking, fl ipped learning, formative assessment. Аннотация . В статье анализируются подходы к оценке значимости внедрения новых образовательных технологий в процес- се формирования компетенций учащихся. Особое внимание уделяется роли и педагогическому потенциалу технологии “Fipped learning” (перевернутого обучения) в системе общего образования. Рассматриваются этапы организации учебных занятий с применением данной технологии, а также проводится анализ её эффективности в контексте формирования ключевых учени- ческих компетенций. Ключевые слова : компетентность, базовая компетентность, общепредметная компетентность, предметно-специфическая (конкретная) компетентность, развитие технического творчества, творческие способности, мышление, перевернутое обучение, формативное оценивание. Jamiyatimizning hozirgi rivojlanish darajasi ijtimoiy- iqtisodiy hayotining barcha sohalarida amalga oshirilayotgan tub o‘zgarishlarda o‘z aksini topmoqda. Ta’lim tizimida o‘quv jarayoniga innovatsion g‘oya va integrasiyalashgan texnologiyalarni qo‘llash asosida o‘quvchilarning kompetensiyalarini rivojlantirish masalasi muhim ahamiyat kasb etmoqda. Ta’lim muassasalari zamonaviy axborot- kommunikatsiya texnologiyalari bilan ta’minlanmoqda. Yuqori texnologik innovatsiyalar, ma’lumotlar oqimining o‘sib borishi esa to‘rtinchi texnologik inqilobni yuzaga keltirmoqda. Natijada shaxsning qiziqishlari va jamiyatning talablari o‘zgaryapti. Yangi talablardan maqsad – butun dunyo taraqqiyoti va iqtisodiyotining barqaror rivojlanishini ta’minlashga maktab, jamoatchilikni jalb etib, ilmiy savodxonlik, raqobatbardoshlikni targ‘ib qilish. Ilgari mehnat darslarida qizlar faqat fartuk tikishni, o‘g‘il bolalar yog‘ochga va metallga ishlov berishni, tasviriy san’at va chizmachilik darslarida esa qalamdan rasm chizishni o‘rganishgan bo‘lsa, endi bu usullar eskirdi. Butun dunyo maktab o‘quvchilarini robototexnika, modellashtirish, konstruksiyalashtirish, dasturlashtirish, 3D loyihalashtirish kabi faoliyatlar qiziqtirmoqda. Texnologiya o‘quv predmeti o‘quvchilarda texnik ijodkorlikni, ijodiy qobiliyatni, tafakkurni rivojlantirish, dars jarayonida tabiiy, metall va metallmas materiallarga texnologiya asosida ishlov berish usullarini o‘rgatish orqali kasb-hunarga yo‘naltirishni yanada kuchaytirish, hunarmandchilik asoslari, ishlab chiqarish va ro‘zg‘orshunoslik asoslari, elektrotexnika ishlari, ijodiy loyiha tayyorlash texnologiyasi, kasb-hunarga yo‘llash bo‘yicha o‘zlashtirgan bilim, ko‘nikma va malakalarini 102 t.me/TAT_jurnal 2025-yil 6-son 13.00.00 – PEDAGOGIKA hayotda qo‘llay olish layoqatini shakllantirishni ko‘zda tutgan. O‘quv predmetini o‘qitish orqali o‘quvchilarning tayanch va fanga oid kompetensiyalarini rivojlantirishga alohida e’tibor qaratiladi. Bu muhim vazifani hal etishda ta’lim jarayoniga pedagogik va axborot- kommunikatsiya texnologiyalarini joriy qilish zarur. Kompetensiya – fan bo‘yicha o‘zlashtirilgan nazariy hamda amaliy bilim, ko‘nikma va malakalarni yuzaga keladigan muammoni hal etish hamda topshiriqlarni yechish jarayoniga tadbiq qila olish qobiliyati. N.F.Radionova, A.P.Tryapisinalarning fikricha, kompetensiyaviy yondashuvda o‘qitish maqsadlari ta’lim oluvchilar tomonidan ta’limiy- tarbiyaviy jarayonlarda o‘quv maqsadlariga erishish yo‘llarini tushunish, o‘z-o‘zini anglash, o‘quvchilarning yetuk shaxs sifatida o‘z-o‘zini rivojlantirib borishi, jamiyat va mustaqil hayotga moslashuvi, o‘quvchilarning o‘quv-bilish faolligini oshirish, ijtimoiylashuvi kabi ustuvor yo‘nalishlarni amalga oshirishni nazarda tutish zarur [2: 87]. Kompetensiya rivojlantirish usullari va shaxs hayotidagi ahamiyatiga ko‘ra darajalarga ajratiladi. Kompetensiyalar o‘z ahamiyatiga ko‘ra quyidagicha farqlanadi: 1. Tayanch kompetensiyalar – ta’limning umumiy mazmuniga aloqador kompetensiyalar. 2. Umumpredmetli kompetensiyalar – o‘quv fanlari va ta’lim sohasining ma’lum sohasiga aloqador kompetensiyalar. 3. Fanga oid kompetensiyalar – aniq tavsifga va o‘quv fani doirasida rivojlantirish imkoniyatiga ega kompetensiyalar; yuqoridagi ikki kompetensiya darajasiga alohida munosabatni ifodalaydi [3: 35]. Ta’lim-tarbiya jarayonida innovatsion texnologiyalar o‘quvchilarning kompetensiyasini rivojlantirish imkonini beradi [3: 31]. Bunda o‘qitishning barcha shakllari: dars, darsdan tashqari mashg‘ulotlar va ekskursiyalar muhim o‘rin tutadi. O‘quvchilarda ko‘zda tutilgan va me’yorlangan bilim, ko‘nikma, va malakalarni tarkib toptirishda texnologiya fanini o‘qitish katta ahamiyatga ega. Fan mashg‘ulotlarini tashkil etish jarayonida “Flipped learning” (teskari o‘rganish) texnologiyasini qo‘llash maqsadga muvofi q. “Flipped learning” texnologiyasi 1993-yildan boshlab E.Mazur tomonidan amaliyotga tadbiq etilgan. Unda kognitiv faoliyatni faollashtirish maqsadida sinf va maktabdan tashqarida ta’lim jarayonini tashkil etish taklif qilingan. Ushbu yondashuv ta’limning rivojlanishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatdi. Bu texnologiya maxsus tanlangan dasturlar va axborot texnologiyalaridan foydalanish orqali mashg‘ulotlarni uyda ham qayta-qayta ko‘rish va bajarish imkonini yaratadi. Ta’limga bunday yondashuvni Woodland Park High School (Vashington) o‘qituvchilari 2007-yili sinab ko‘rishgan. Ular o‘quv materiallarini o‘zlari uchun qulay vaqt va sharoitda mustaqil o‘zlashtiradilar. Bu bilim va ko‘nikmalar o‘qituvchi raxbarligida sinfda tahlil qilinib mustahkamlanadi. Bu texnologiya nazariy materiallarni uyda, shaxsiy imkoniyatlardan foydalangan xolda egallashga imkon berdi. Sinfda esa zarur bo‘lgan metodlardan foydalaniladi, tezkor o‘zgarishlar kiritiladi, mustaqil ish jarayonida yuzaga keladigan qiyinchiliklar tahlil qilinadi. “Flipped learning texnologiyasi o‘quv jarayonining tashkiliy asoslarini tubdan qayta ko‘rib chiqish g‘oyasini amalga oshirish sifatida audiovizual va didaktik vositalardan foydalanish asosida sinf va maktabdan tashqari mashg‘ulotlarning asosiy nazariy o‘quv materiallarini mustaqil ravishda o‘zlashtirish va o‘qituvchi rahbarligida yangi bilim va ko‘nikmalarni sinfda mustahkamlashdan iborat. Texnologiya “teskari sinf”, “aylanma dars”, “o‘girilib o‘rganish” deb ham nomlanadi [4: 7]. Bu texnologiya nazariy va amaliy mashg‘ulot hamda topshiriqlarni bajarishda keng imkoniyatlarni yaratadi. Unda o‘quv mashg‘ulotining mazmuni o‘quvchilarga dars boshlanmasidan oldin taqdim etiladi. Bu o‘quvchilarga fan mavzusi mazmunini mustaqil o‘zlashtirishga imkon yaratadi. Bolalar esa vaqtini tejay oladi, bir guruh bo‘lib emas, individual holda bilim olish ko‘nikmasini rivojlantiradi. Yangi mavzuga doir ma’lumotlarni video yoki audio ko‘rinishda o‘zlashtirib, darsga nazariy bilimlarni egallagan holda kelishadi va sinfda ushbu bilimni yanada mukammallashtiradi. Quyidagi jadvalda sinfda “Flipped learning” va an’anaviy dars olib borish tizimi qiyoslangan: “Flipped learning” texnologiyasi An’anaviy dars jarayoni Dasga kirish yangi mavzuni muhokama qilish Darsni boshlash Darsdan tashqari mustaqil o‘rganilgan yangi mavzuni mustahkamlash (topshiriqlar asosida) Uyga vazifalarni tekshirish va baholash Yangi mavzuni o‘quvchilar bir-biridan, juftliklarda ishlash va kichik gruhlarda va boshqa shakillarda taqdimotlar qilish asosida o‘rganish Yangi mavzu bayoni O‘qituvchi nazorati, rag‘batlantirish va baholash. Yangi mavzuni mustahkamlash (qisqa savol javob asosida) Keyingi yangi mavzuni topshirish Uyga vazifa berish www.tilvaadabiyot.uz 103 2025-yil 6-son 13.00.00 – PEDAGOGIKA Darslarni “Flipped lerarning” texnologiyasida olib borishning asosiy bosqichlari: 1) o‘quv materiallarini tayyorlash: – video ma’ruza – “Flipped learning” texnologiyasini qo‘llashda eng samarali va keng tarqalgan usul; bunda o‘qituvchilar turli dasturlardan foydalangan holda video kontentlarni yoki ishonchli manbalardagi o‘quv videolarini namoyish qilishadi. Videolar ixcham, qiziqarli bo‘lishi va o‘quvchilar uchun zarur ma’lumot va tushunchalarni qamrab olishi lozim; – qo‘shimcha materiallarni yaratish uchun o‘qituvchilar onlayn viktorinalar, qiziqarli topshiriqlar kabi resurslarni taqdim etishlari mumkin. Ushbu materiallar video mazmuniga mos kelishi va talabalarga mavzuni chuqurroq tushunishda yordam berishi kerak. 2) materiallarni tarqatish: – Mos platformani tanlashda o‘quv materiallarini joylashtirish va tarqatish uchun onlayn platforma yoki ta’limni boshqarish tizimi tanlanadi (mashhur variantlar orasida Google Classroom, Moodle yoki Canva mavjud). Tanlangan platforma barcha o‘quvchilar uchun ochiqligiga, turli formatdagi fayllarini qo‘llab-quvvatlashiga ishonch hosil qilinadi; – Talabalarga darsdan oldingi materiallarni o‘zlash- tirishda vaqtni to‘g‘ri sarflash tushuntiriladi. Resurslarni qayerdan topish, nimani o‘qish, umuman, darsga kelishdan oldin bajarishi lozim bo‘lgan har qanday vazifalar haqida ko‘rsatmalar beriladi. 3) dars oldidan mashg‘ulotlarni rag‘batlantirish: – O‘quvchilar uchun darsdan oldingi ishlarni bajarish muddatlari belgilanadi. Bu esa mas’uliyatni shakllantirish va shaxsiy muhokamalarga tayyor bo‘lishni ta’minlashga yordam beradi; – Har qanday potensial muammolarni yoki sohalarni aniqlash uchun o‘quvchilarning rivojlanishi va o‘zlashtirishi muntazam ravishda tekshiriladi. Bunda onlayn viktorinalar, muhokama yoki qisqa topshiriqlar qo‘l keladi. 4) dars ichidagi mashg‘ulotlar: – Darsdan oldingi materiallarda yoritilgan tushunchalarni chuqurroq anglash va qo‘llashga yordam berish uchun darsda interfaol mashg‘ulotlardan foydalaniladi. Bu guruh muhokamalari, muammoni hal qilish mashqlari, amaliy tadqiqotlar, simulyatsiya yoki amaliy tajribalarni o‘z ichiga olishi mumkin; O‘qituvchining o‘quvchilarga individual e’tibori mustaqil ta’lim jarayonida duch kelishi mumkin bo‘lgan noto‘g‘ri tushuncha yoki qiyinchiliklarni bartaraf etishga yordam beradi. 5) o‘quv natijalarini baholash: – Formativ baholashdan foydalanish viktorinalar, qisqa yozma mulohazalar (tushunchalar tahlili), texnologik xaritalar yoki tengdoshlarini baholash ko‘rinishlarida bo‘lishi mumkin; – o‘qituvchilar talabalarning o‘qish yo‘nalishiga yo‘l- yo‘riq ko‘rsatishlari uchun o‘z vaqtida faoliyati haqida fikr bildirishlari kerak. Ushbu fikr-mulohaza individual ravishda berilishi yoki butun sinf bilan muhokama qilinishi mumkin. Ushbu bosqichlarni bajarish orqali o‘qituvchilar darslarni o‘zgaruvchan auditoriyada samarali o‘tkazishlari, qiziqarli va o‘quvchilarga yo‘naltirilgan o‘quv muhitini yaratishlari mumkin. Anglashiladiki, o‘quvchilarda kompetensiyalarni rivojlantirish uchun, avvalo, o‘quvchi uchun yangilik yaratishi, darslikdagi bilim, ko‘nikama va mustahkamlovchi nazorat savollari bilan chegaralanmay, innovatsion yondashuvlarni yo‘lga qo‘yishi kerak. Foydalanilgan adabiyotlar 1. Феодоров А.В., Медиаобразование: творческие задания для студентов и школьников // Инновация в образовании. Москва. 2006. – С. 175–228. 2. Радионова Н.Ф., Тряписына А.П.Компетентностный подход в педагогическом образовании // Вестник Омского государствен- ного педагогического университета, 2006. www.Oмск.еду. 3. Nurmatov A.T. Trening mashg‘uloti: ritorik kompetensiyalarni shakllantirish. // Pedagogika, 2015. 4. Tojiboyeva D.N., Oliy ta’limda flipped learning texnologiyasidan foydalanish. https://journal.jdpu.uz/index.php/journal/article/ download/3421/3038/10990. 5. Sharipov Sh.S., Aripov M., Begimqulov U.Sh. Bilim olishning intelektual tizimini ishlab chiqish nazariyasi va amaliyoti. Monografi ya. – Toshkent: Fan, 2011. 6. AKT yordamida biologiyani o‘qitish. Umumta’lim maktablariga axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish loyihasi. O‘qituvchilar uchun qo‘llanma. -Toshkent, 2010. – B. 7. Шутенко, А.В. Методы проведения учебных занятий с использованием средств информационных и коммуникационных технологий /А.В. Шутенко [Электронный документ]. (htpp://pedsovet.su/publ/ 26-1-0-841). 05.04.2010. 104 t.me/TAT_jurnal 2025-yil 6-son 13.00.00 – PEDAGOGIKA Madina MALIKOVA, Chirchiq davlat pedagogika universiteti tayanch doktorantura talabasi O‘QUVCHILARNING IJTIMOIY KO‘NIKMALARINI OSHIRISHDA HAMKORLIKDAGI TA’LIM TEXNOLOGIYALARI (ingliz tili misolida) Annotatsiya . Jahonning rivojlangan mamlakatlari muvaffaqqiyat kaliti sifatida aqliy salohiyat va ijtimoiy ko‘nikmalarni birdek ko‘rishmoqda.