Bazat e materialeve stomatologjike - Petrit

Please enable JavaScript to view the full PDF

UNIVERZITETI I ZAGREBIT FAKULTETI I STOMATOLOGJISE BAZAT E MATERIALEVE Perkthim nga: Dr.Petrit Raka STOMATOLOGJIKE Vjekoslav Jerolimov i suradnici ZAGREB, 2005. 1. Materialet në stomatologji Materialet stomatologjike si lëndë mësimore harmonizohen njohuritë nga të gjitha fushat dhe pjesë e punimeve hulumtuese është shkencore. Puna shkencore dhe profesionale aktuale kohëve të fundit. Mirëpo puna me në lëminë e materialeve stomatologjike është material është prej fillimit të stomatologjisë shumë e kërkueshme dhe për këtë shkak dtth prej kohës kur janë gjetur zëvendësime vetitë e tyre varen direkt nga shumë rrethana. nga ari të substancës së humbur të dhëmbit Ato varen jo vetëm nga përbërja dhe raporti nga koha e Fenikasve dhe Etruskëve gati para mes tyre i përbërësve të caktuar në një 2500 vjetëve. material, por edhe nga raporti i atij materiali me rrethanat e ndryshueshme në hapësirën e Në stomatologjinë modrne punojmë me gojës. procedura preventive, terapeutike, korektive dhe restaura-tive. Sipas disa vlerësimeve, Gabimet dhe sukseset në praksën vetëm për punë restaurative në stomatologji laboratorike dhe klinike janë të lidhur në harxhohen ½ deri ¾ e kohës së punës. mënyrë direkte me përzgjedhjen e duhur të Restaurimi i dhëmbit pa marrë parasysh materialit. Gjithmonë duhet pasur parasysh shkaqet pse janë humbur zakonisht zbatohet se materiali duhet atë ketë veti të caktuara për shkaqe estetike ose edhe restaurimit të për përdorimin specifik dhe përdoren direkt funksionit mastikator. Nga këto rrethana ose indirekt, që do të thotë se në përdorimin rrjedh nevoja dhe rëndësia e njohurisë së e tyre duhet ti përmbahemi me përpikmëri vetive të materialeve stomatologjike dhe udhëzimeve të prodhuesit. Janë shumë mater- teknologjisë së aplikimit të tyre. Nën termin iale sipas mënyrës së përdorimit të tyre material stomatolo-gjike nënkuptojmë ato poashtu edhe nga vetitë shumë të ndryshëm, material të cilët përdoren në procedura të në varësi nga aplikimi laboratorik, ambulan- ndryshme stomatologjike pa marrë parasysh tor vetitë i ndryshojnë nga të forta deri te ajanë për aplikim të përkohshëm apo të shumë të buta dhe fleksibile, prej të fortave përhershëm në gojë të pacientit ose përdoren deri të të brishtat etj. Disa materiale janë për në laboratorin teknik për punumin e përdorim të përhershëm ose të përkohshëm restaurimeve. Stomatologu dhe tekniku i në gojë derisa tjerët janë për përdorim dhëmbëve për çdo ditë përdorin lloje të laboratorik. Të gjithë duhet të tolerojnë ndryshme të materialeve, ndoshta numër më ndikime të ndryshme të ambientit të të madh se që përdoren në ndonjë profesion ndryshueshëm si psh temperaturë, aciditet, tjetër. lagështi, shtypje etj. Domëthënë qëllimi është që të gjithë materialet të jenë më të qëndrue- Me qëllim të punës së sukseshme me shëm dhe vetitë e tyre të qëndrueshme në materiale stomatologjike në stomatologjinë ambient të tillë. Kështu psh temperatura në klinike dhe laboratorike është e nevojshme të hapësirën e gojës ndryshon prej 32 deri 37 njihen vetitë e tyre mekanike, fizike, kimike, ºC, në varësi nga temperatura e jashtme dhe biologjike si dhe procesi teknologjik i hapjes së gojës. Mirëpo, me futjen e ushqi- aplikimit të materialit të caktuar. Për këtë meve dhe pijeve të ndryshme, temperatura shkak vërehet se njohuritë themelore vijnë mund të arrijë edhe dallimin prej 0 – 70 ºC. nga disciplinat shkencore si fizika, kimia dhe Pështyma ka pH prej 4 - 8.5. Pijet acidike ose biologjia. Në observimin e materialeve disa barna mund të ndryshojnë pH dukshëm egzistuese, përmirësimin ose kërkimin e materialeve të reja është shumë me rëndësi të 1 dhe kështu janë regjistruar vlerat e pH së përzgjedhjes së materialit sa më të mirë psh pështymës 2 - 11. për puniumin e urave duhet vlerësuar mirë a bëhet fjalë për hapësirë të madhe mes Shtypja kafshuese për mm2 të siperfaqes së dhëmbëve të mbetur bartës të urës dhe a ka dhëmbit ose materialit restaurativ mund të në atë regjion fuqi të madhe kafshuese, pastaj jetë shumë e vogël por edhe të jetë shumë e a bëhet fjalë për regjionin e dukshëm etj. madhe prej disa kilogramëve. Të gjithë Faktorë të tillë duhet të vlerësohen me kujdes rrethanat e përmendura dhe të tjera dhe para se të fillohet të mendohet për zgjedhjen kushtet në hapësirën e gojës mund të e materialit përkatës. Pas kësaj fazës së parë ndikojnë në vetitë mekanike, fizike dhe të përzgjedhjes së materialit duhet menduar kimike si dhe jetëgjatësinë e materialit. mbi vetitë që duhet ti ketë materiali potencial Përkundrazi, vetitë biologjike të materialit që të përmbushen kushtet e analizuara mund të ndikojnë negativisht në rrethinën e klinike. Në rastin konkret do të thotë se duhet tij gjegësisht mukozën orale dhe të ndërrojnë të përzgjidhet materiali i cili do të jetë mjaft ambientin oral dhe në këtë mënyrë në masë rezistent ndaj thyerjes dhe lakimit, me efekt më të madhe ose më të vogël të shkaktojnë të kënaqshëm estetik etj. Përnjëherësh dëmtime lokale ose sistemike. stomatologu duhet të mendojë mbi materialin përzgjedhës për qëllim të caktuar përkatë- Përdorimi dhe aplikimi i sukseshëm i sisht për materialin në dispozicion në atë materialeve të ndryshme nënkupton njohjen e kohë që njëherit mund të sigurojnë vetitë e vetive të tyre dhe sjelljeve në kushtet e kërkuara për aplikimin konkret. Me këtë qëllimit të tyre. Kështu kemi materiale që qëllim krahasohen vetitë e materialeve në përdoren kryesisht në ambulantë, psh dispozicion me veti të kërkuara ashtu që të materialet për mbushje të dhëmbëve, shërim përmbushin kushtet e kërkuara klinike dhe të dhëmbëve dhe mukozës e të ngjajshme, me laboratorike. Gjatë përzgjedhjes së materialit të cilat manovron vetëm stomatologu dhe rol të rëndësishëm kanë edhe rrethanat e tilla motra stomatologjike dhe për këtë shkak siq janë zakonet, shprehitë dhe preferencat e pritet që mu ata ti njohin mirë. Materile tjera stomatologut dhe teknikut ndaj ndonjë përdoren vetëm në laboratorin stomatologjik materiali, dispozicioni dhe çmimi i tij etj. Kjo prandaj karakteristikat e tyre duhet ti njohë poashtu nënkupton përcjelljen e literaturës tekniku mirëpo edhe stomatologu që të mund dhe njohurive të reja dhe sipas mundësisë të kuptohen më lehtë mbi qëllimin e tyre, furnizimi me kohë i materialeve të ndryshme manovrimin dhe të gjithë problemet e për qëllime me kërkesa të mëdha dhe mundshme në lidhje me përdorimin e tyre. Në laramane klinike dhe laboratorike. fund, me disa materiale si psh mjete të ndryshme për marrjen e masave, manovrohet Me qëllim të arritjes së zgjedhjeve më të mira edhe në ambulantë edhe në laborator. Kjo do dhe më të lira, shumë prodhues shumë të thotë se për manovrimin e drejtë me to seriozisht dhe afatgjatë i rivlerësojnë dhe duhet të ketë njohuri motra stomatologjike, përmirësojnë materialet e tanishme si dhe stomatologu dhe tekniku ashtu që aplikimi të hulumtojnë dhe zbulojnë materiale të reja. jetë kualitativ dhe gabimet e mundshme të Për këtë, më së shpeshti përmbushen kushtet ulen në mimnimum. e rrepta të programit hulumtues me procedura shumë precize analitike. Ndonjë- Njohja e procedurave klinike dhe herë lajmërohen produktet të cilat nuk kanë laboratorike, si dhe kushteve të përdorimit të kaluar rrugë kaq të rreptë të prodhimit dhe ndonjë materiali, është supozim i rivlerësimit dhe mund të lajmërohen pasoja rëndësishëme i përzgjedhjes së duhur të të padëshirueshme. Me qëllim të mbrojtjes cilitdo material stomatologjik. Me qëllim të nga materiale të tilla dhe pasojave të 2 përdorimit të tyre janë krijuar procedura të përdorimit klinik. Për këtë shumë prodhues ndryshme të vlerësimit të materialeve. tentojnë të aplikojnë hulumtime afatgjate Egzistojnë shumë standarde nacionale dhe klinike të dizejnuara mirë në bashkëpunim internacionale (ADA, ISO etj) të cilët kërkojnë me institucionet përkatëse klinike. Për këtë vlerat minimale të pranueshme për veti të shkak vetëm pas hulumtimit të thukët vlerat caktuara të cilat duhet ti përmbushin e vetive të materialeve të rëndësishme për materialet. Njëherësh standardet përshkru- formë të qëndrueshme klinike dhe teknike të ajnë edhe mënyrën e kontrollimit të vetive të përdorimit, lëshohen në treg dhe në praksën e materialit. Disa materiale sikur disa veti nuk përditshme. janë fare të përfshira/parashikuara në stan- dard ose nuk janë përpunuar mirë dhe është 1.1 Struktura dhe vetitë e materialeve e mundur qasje e ndryshme në prodhimin e stomatologjike tyre dhe kontrollimin (psh nga materiali deri Vetitë e materialeve stomatologjike varen nga vonë: akrilati i lëngshëm, nga vetitë fortësia e struktura anatomike e tyre. Forcat të cilat në lodhjes). Në standardet mes tjerash parshiko- materiale te forta lidhin atomet quhen forca hen edhe procedurat e vlerësimit eksperimen- kohezive ndërsa lidhjet mes atomeve mund të tal, laboratorik me çka mendohet për ndahen në primare dhe sekondare. Fortësia e laboratorin shkencoro - hulumtues. këtyre lidhjeve si dhe aftësia e tyre për të krijuar lidhje përcaktojnë vetitë kimike dhe Është shumë me rëndësi të përzgjidhet fizike të materialeve. Lidhjet primare janë mënyra e tillë e hulumtimit laboratorik të lidhja jonike, kovalente dhe metalike ndërsa ndonjë vetie që ka kuptim dhe mund të lidhet sekondare janë lidhja hidrogjenore dhe me ndonjë kërkesë klinike. Kështu pash duke lidhjet e van der Walsit. marrë parasysh thyerjet e shumta të bazës së protezës ne vijën mediane për shkak të Lidhja jonike krijohet për shkak të tërheqjes lakimit gjatë përdorimit nuk ka kuptim të ndërmjet vete të ngarkesës negative dhe hulumtohet fortësia e materialit por fortësia pozitive. Rreth një joni lidhen aq jone të ndaj lakimit. Natyrisht me këtë kuptim më ngarkesës së kundërt sa mundëson madhësia mirë do të ishte të hulumtohet fortësia e e tyre. lodhjes me procedurën e lakimit ciklik nëpër Rrethina, koordinimi i joneve me jone të kohë të caktuar. Mirëpo është përmendur ngarkesës së kundërt bjen deri te shpërn- edhe më parë se ky lloj i hulumtimeve nuk darja, lëvizja që përsëritet periodikisht, është përpunuar dhe i standardizuar. Për këtë përkatësisht deri te struktura kristalore shkak besueshmëria/ përshtatshmëria e disa jonike. Lidhjet jonike lajmërohen te disa materialeve të hulumtuara mund të vërte- materiale stomatologjike si psh gipsi dhe tohet me më shumë sukses derisa për të tjerë fosfat cementi. Në lidhje kovalente disa më pak. elektrone valente i përkasin atomeve fqinje, Vlerësimi laboratortik mund të sigurojë të retë e tyre elektronike mbulohen mes vete dhëna të dobishme dhe informata për dhe për shkak të kësaj tëheqje krijohet lidhja. materialet dhe vetitë e tyre. Mirëpo vlerësimi Shumë materie organike siq janë rrëshirat përfundimtar do të ipet gjatë kontrolleve të stomatologjike, cemen-tet dhe polimeret janë shumta klinike dhe praktikës afatgjatë klinike të ndërtuar nga lidhjet kovalente. Atomet e dhe në laboratorin teknik. metaleve lehtë lirojnë elektronet nga mbështjellësi i jashtëm dhe krijojnë renë Shumë materiale tregojnë veti të shkëlqye- elektronike që është e njëjtë për të gjithë shme në hulumtimet shkencoro - hulumtuese atomët në metal. Në këtë mënyrë të gjithë laboratorike dhe kompromitohen gjatë atomet bëhen jone pozitive të cilat fort i lidhë 3 një re e përbashkët me ngarkesë negative. Për kundërvihet zgjerimit. Deformimi linear është këtë metalet janë përcjesllës të mirë elektrik deformimi sipas njësisë së gjatësisë ε=Δl/lo, dhe termik dhe formësohen lehtë. Lidhjet ku Δl paraqet deformimin (ose ndryshimin e sekondare nuk ndajnë elektrone të gjatësisë) ndërsa lo është njësia e gjatësisë. përbashkëta, janë më të dobëta dhe krijohen për shkak të tërheqjes bipolare mes Deformimi linear zakonisht shprehet me molekulave. Në gjendje të ngurtë atomet dhe përqindje. Disa materiale stomatologjike molekulat janë të radhitura në strukturë tregojnë deformim të rëndësishëm linear me kristalore ose amorfe prej të cilës varen veprimin e tërheqjes derisa tjerë si psh ari vetitë. Njohja e vetive fizike, elektrike dhe ose smalti shumë pak. Raporti mes tendosjes mekanike të materialeve stomatologjike është dhe deformimit linear (stress - strain shumë e rëndësishme për aplikimin e tyre. diagram) është shumë i rëndësishëm gjatë përzgjedhjes së materialit stomatologjik. Vetitë mekanike. Njohja e madhësisë së forcës kafshuese është e rëndësishme për të Moduli i elasticitetit (moduli Young) paraqet kuptuar vetitë mekanike të materialeve matjen e rigjiditetit të materialit dhe është i stomatologjike. Tendosja, deformimi, forte- njëjtë me raportin e tendosjes dhe deformi- sia, ngurtësia, friksioni dhe hargjimi janë mit linear E=S/ε, në pjësën lineare ose karakteristika të secilit material në krahasim elastike të shfaqjes grafike: tendosje – defor- me forcën kafshuese. Kur në material vepron mim linear. Njësia për modulin e elasticitetit forca e jashtme vjen deri te reaksioni. Asaj është paskali ndërsa në stomatologji më së force i kundërvihet forca e barabartë me shpeshti shprehet me MPa. madhësi mirëpo me drejtim të kundërt. Rigjiditeti i materialit është madhësi e Veprimi i forcës është i shpërndarë përbrenda rëndësishme gjatë përcaktimit të materialit një sipërfaqe ndërsa raporti i forcës dhe stomatologjik. Domethënë moduli i siperfaqes quhet tendosje. Tendosja është elasticitetit të materialit stomatologjik duhet forca në njësinë e sipërfaqes S=F/A, ku F të ketë vlerën e njgjajshme me modulin e paraqet forcën ndërsa A është sipërfaqja elasticitetit të dentinës ose smaltit, në varësi nëpër të cilën vepron forca. Njësia për ku përdoret. Moduli i elasticitetit të dentinës tendosje është e barabartë me forcën në është 18.600 MPa, smaltit 83.000 MPa, njësinë e sipërfaqes (N/m2) dhe shprehet me amallgamit 27.600 MPa, arit 96.600 MPa ose paskal (Pa). Në stomatologji tendosja është zinkmfosfat cementit 2.760 MPa. kryesisht e shprehur me megapaskal. Në varësi nga drejtimi i forcës dallojmë shtypëse, Çdo material që përdoret në stomatologji lëvizëse, lakuese dhe tendosjen. tregon kufizime mekanike dhe elastike dhe madhësia te cila deformimi është aq i madh saqë vjen deri te thyerja quhet fortësia e thyerjes. Lidhja mes dy materialeve zakonisht matet si fuqi e tërheqjes ose lëvizjes dhe paraqet tendosje që shkakton çarje. Në varësi nga përbërja lidhja mes materialeve mund të jetë kimike ose mekanike ose të dyjat. Kufizimi ose deformimi i lejuar i përket tendosjes te e cila materiali më nuk tregon veti elastike. Këto dy madhësi janë të Te forcat shtypëse materiali i kundërvihet rëndësishme sepse materiali stomatologjik ngjeshjes derisa te forca tërheqëse i mund të shikohet klinikisht i papërshtatshëm 4 nëse tregon deformim permanent edhe pse nevojshme që një material të deformohet ende nuk ka kërsitur. Sasia e deformimit të përkatësisht energjinë e nevojshme të vie deri cilën mund ta durojë materiali para thyerjes te thyerja. Fortësia mund të definohet edhe si shprehet me përqindje të tendosjes kur masa e rezistencës së materialit ndaj thyerjes. materiali zgjerohet ose në përqindje të Këto dy veti kanë të bëjnë më sipërfaqen nën ngjeshjes kur në të vepron forca shtypëse. lakoren tendosje - deformim dhe për këtë shkak paraqesin energjinë e nevojshme që të Elasticiteti (rezilienca) dhe fortësia janë vijë deri te deformimi kufitar. madhësi që kanë të bëjnë me energjinë e Vlera e këtyre madhësive është herësi i diamanti të shtypur në sipërfaqen e tendosjes dhe deformimit. Dy materiale materialit. Fortësia llogaritet si numër i mund të kenë të gjitha vlerat e njëjta për kilogramëve të nevojshëm që të shkaktohet elasticitet mirëpo të ndryshme për fortësi. thellimi prej 1 mm2 (kg/mm2). Sipas testeve Fortësia është veti e rëndësishme e të Knoop fortësia e cementit është 43 materialeve stomatologjike dhe paraqet rezis- kg/mm2, dentinës 68 kg/mm2, smaltit 350 tencën e sipërfaqes së materialit ndaj kg/mm2, akrilatit 20 kg/mm2, lëgurës 22 thellimit me material të fortë. Masa për karatëshe të arit 85 kg/mm2, kompositëve 90 fortësi varet nga mënyra e hulumtimit dhe kg/mm2, amallgamit 110 kg/mm2, qeramikës matet fuqia për njësinë e thellimit të 460 kg/mm2, lëgurës kobalt-krom-molibden sipërfaqes sipas Brinell, Rockwell, Knoop ose 420kg/mm2 etj. Vickers. Vetitë optike. Të materialeve stomatologjike Fortësia e materialeve stomatologjike më së janë të rëndësisë së veqantë sepse këta shpeshti shprehet ose me sipas Knoop ose materiale duhet të plotësojnë kritere të larta sipas Vickers për fortësi dhe fitohet nga estetike. Është art dhe qëllim të përcaktohet forcat e shtypjes së majes katërkëndore nga ngjyra dhe pamja e dhëmbit si të ishtë 5 natyral. Perceptimi i ngjyrës është rezultat i absorbojnë kalon në dritë me gjatësi valore përgjigjjes fiziologjike në ngacmimin fizik më të mëdha (450 nm) dhe kështu dhëmbët dhe paraqet ndjesi subjektive. Drita e në të vërtetë bëhen burim i dritës. Ky dukshme është pjesë e vogël e spektrik fenomen quhet fluorescencë. Disa materiale elektro-magnetik në regjionin prej 380 deri komposite dhe qeramika stomatologjike 780 nm. Drita e dukshme është përzierje e përmbajnë grimca fluorescente (elemente të ngjyrave dhe dallojmë tre ngjyra kryesore: të tokave të rralla) që të riprodhohet sa më mirë kaltërtën, të gjelbërtën dhe të kuqen derisa të struktura e dhëmbit natyral. gjithë ngjyrat tjera paraqesin përzierjen e tyre. Kur drita ndriçon siparfaqen vjen deri te Vetitë termike. Materialet stomatologjike janë lëshueshmëria (transmisioni), apsorbimi ose të nënshtruar ndryshimeve të temperaturave shpërndarja e dritës. për shkak të futjes së ushqimeve dhe pijeve të nxehta. Për këtë shkak është me rëndësi të Materiali është transparent (i tejdukshëm) kur njihet përçueshmëria e temperaturës nëpër liron dritën. Rrezet e dritës ndërrojnë kahjen material dhe ndryshimet e materialit të në kufi mes dy materialeve. Indeksi i thyerjes shkaktuara nga temperatura. Përçueshmëria është i njëjtë me raportin e sinusit të këndit termike është rezultat i interaksionit mes të rrezes (i) dhe këndit të thyerjes së dritës vibrimeve të rrjetës strukturale, lëvizjes së (r), n=sin i/sin r. Duhet theksuar se te thyerja elektroneve dhe interaksionit të tyre me e dritës vjen edhe te reflektimi në sipërfaqe të atomet. Përçueshmëria termike ëshë masa e materialit. cila ka të bëjë me sasinë e nxehtësisë e cila kalon nëpër material. Materialet jotransparente absorbojnë dritën. Ligji i Lambert i absorbimit tregon se çdo Koeficienti i përçueshmërisë termike define- shtresë e materialit absorbon sasi të njëjtë të het si sasi e nxehtësisë në xhaul e cila ka dritës e cila kalon nëpër atë material Ix/Io=e- kaluar nëpër mostër me trashësi 1 cm dhe Kx, ku Io është intenziteti fillestar i dritës, Ix sipërfaqe 1 cm2 në 1 sekondë me ndryshim të ka të bëjë me intenzitetin e dritës pas kalimit temperaturës për 1K. Njësia për përçueshmëri të rrugës x brenda materialit dhe K është termike shprehet në W/mK. Mbushja e madhe koeficienti i absorbimit. Jotejdukshmëria nga amallgami ose kurora shumë afër pulpës (opaciteti) është veti e materialit dhe tregon mund të shkaktojë shqetësim gjatë për moslejimin e kalimit të dritës. Kur vie deri ndryshimeve të mëdha të temperaturës nëse te reflektimi i spektrit të dukshëm objekti nuk bëhet izolimi dtth shtresë e cementit duket i bardhë dhe kur të gjitha gjatësitë stomatologjik. Nga ana tjetër baza metalike e valore absorbohen njëjtë objekti është i zi. protezës e cila sillet si përçues i mirë Kur absor-bohen e kaltërta, e kuqja, e mundëson reagim të shpejtë të indit ndaj portokallta, e verdha dhe vjollce objekti në ndryshimeve të temperaturës për dallim nga dritën e dukshme të reflektimit duket e proteza e trashë nga akrilati e cila sillet si gjelbërt. Shpërndarja e dritës ndodh te izolator. Kjo është mirë për ndjenjën materialet që përmbajnë grimca të vogla me subjektive të pacientit si dhe shëndetin e indeks të ndryshëm të thyerjes nga matriksi mukozës nën bazën e protezës. në të cilin janë të shpërndara grimcat. Pjesa e dritës kalon nëpër material të tillë ndërsa Përçueshmëria termike (difuziviteti) ka të bëjë pjesa tjetër shpërndahet dhe ky material me shpejtësinë e ndryshimit të temperaturës quhet translucent (i turbullt). Duhet theksuar kur nxehtësia kalon nëpër material. se dhëmbët natyral absorbojnë dritën me Përçueshmëria termike është masa e cila gjatësi valore prej 300 deri 400 nm (drita tregon në rrethanat se sa shpejtë një trup ultraviolet). Energjia të cilën dhëmbët e arrin balansin termik gjatë ndryshimit të 6 temperatures h = κ/cp ρ, ku κ është përçimi Shkrirja dhe sorpcioni. Shkrirja e materialit termik, cp kapaciteti specific termik, dhe ρ ka në gojë dhe sorpcioni i lëngjeve (ujë ose të bëjë me dendësinë që varet nga pështymë) në material janë veti të temperatura. Njësi për përçueshmërinë rëndësishme të cilat përcaktojnë përdorimin e termike (h) është e shprehur në mm2/s. tyre. Sorbimi i ujit paraqet sasinë e ujit që Koeficienti i ekspanzionit linear termik (α) adsorbon në sipërfaqe dhe absorbon në definohet si ndryshimi i gjatësisë sipas brendësi të materialit. Shkrirja dhe sorbcioni njësisë së gjatësisë së materialit kur mund të shprehen në dy mënyra, si përqindje temperatura e tij ndryshon për 1K dhe njësia e peshës së materies së shkrirë ose është 1/K dhe zakonisht shprehet si 10-6/K. adsorbuar, ose si peshë e materies së shkrirë ose adsorbuar sipas njësisë së sipërfaqes së Vetitë tjera. Vetitë elektrike të materialeve materialit mg/cm2. stomatologjike në të cilat duhet të kihet parasysh janë rryma galvanike dhe korozioni. Lagja është masa e tërheqjes (afinitetit) mes Deri te rryma galvanike vie për shkak të lëngut dhe sipërfaqes së materialit. Kualiteti i pranisë së dy metaleve në gojë. Metalet e lagjes përcaktohet me shpërndarjen e pikës zhytura në elektrolit, në këtë rast në nëpër sipërfaqen e materialit dhe shikohet pështymë, lirojnë jonet dhe për shkak të këndi i kontaktit. Nëse ai është <90º lagja e ndryshimit të potencialit të elektrodave mes sipërfaqes së materialit është e mirë derisa dy metaleve rrjedh rryma. Pacienti në këtë nëse këndi është mbi 90º lagja është e dobët. rast mund të përjetojë dhimbje ose ndjenjë shqetësuese metalike në gojë. Korozioni i Shkalla e lagjes varet nga energjia kurorave metalike ose restauriumeve poashtu sipërfaqësore e materialit (tendosja e mund të ndodhë për shkak të lirimit të joneve sipërfaqes) dhe lëngut si dhe tërheqjes së tyre metalike dhe rezultati i saj është sipërfaqja jo intermolekulare. Në rastin e energjisë së lartë e rrafshët e gërryer e restaurimit. Deri te sipërfaqësore të materialit (metali, qeramika) korozioni mund të vijë edhe për shkak të dhe energjisë së ulët të lëngut lagja është e reaksionit kimik mes metalit ushqimit dhe mirë. Nga ana tjetër për shkak të energjisë së pështymës. Psh, amallgamet reagojnë me ulët të polimerit lagja në sipërfaqen e tyre sulfide dhe kloridet dhe për këtë shkak është e dobët. sipërfaqja e tyre mbetet pa shkëlqim. 7 Viskoziteti i lëngut parqet rezistencën e të zgjasin edhe pas ngurtësimit. Adhezioni lëngut ndaj rrjedhjes. Njësia për viskozitet është lidhja e materialeve të ndryshme. Te është Pa s (paskal sekonda). Shumë material kontakti i dy materieve, molekulat e njërës stomatologjike krijohen me përzierjen e lidhen për molekulat e tjetrës dhe ky materies së fortë me lëng. Pastat fenomen quhet adhesion. Kur bëhet fjalë për stomatologjike formohen e pastaj tkurren. lidhjen e molekulave të njëjta flitet për Formimi i pastës përfshin ndryshimin e kohezionin. Lidhja mund të jetë kimike ose viskozi-tetit me kohë dhe përcaktimi i mekanike. Adhezioni kimik nënkupton modulit të elasticitetit në procesin e tkurrjes. lidhjen në nivelin atomik ose molekular Në këtë proces i cili varet nga viskoziteti i ndërsa adhezioni mekanik është rezultat i materialit dhe lëngut dallojmë kohën e penetrimit të një faze (materiali) në nevojshme për pregaditjen e pastës sipërfaqen e materialit tjetër. Shpesh të dy stomatologjike ose materialit dhe kohën e llojet e adhezionit ndodhin përnjëherë. ngurtësimit. Në këtë periudhë kohore Adhezioni është veti e rëndësishme e ndryshon viskoziteti i materialit. Koha e materialit për mbushje dhe cementim. ngurtësimit të materialit përcaktohet nga lloji Jetëgjatësia e materi-alit stomatologjik është dhe mënyra e reaksionit kimik. Ajo nuk term i cili flet për periu-dhën kohore gjatë së shënon përfundimin e reaksionit mirëpo ka të cilës nuk vjen deri te ndrysh-imi i kualitetit të bëjë me ndryshimet molekulare të cilat mund materialit. Jetëgjatësia varet nga temperatura, lagështia dhe koha e ruajtjes. 8 2. Gipsi Prodhimet nga gipsi përdoren në stomatologji reaksioni i kundërt dhe ai shëndrrohet në më shumë se të gjithë materialet tjera. Disa dihidrat të kalcium sulfatit. Ky reaksion kimik nga llojet e gipsit janë: gipsi i butë, gipsi i ndodh pa marrë parasysh a përdoret gipsi si fortë, gipsi i fortë i përmirësuar dhe gipsi për material për marrjen e masave, për modele masa (kallëpe). Përdoren për marrjen e ose si shtresë e materialeve. masave te padhëmbësia totale, edhe pse sot shumë rrallë për shkak të joelasticitetit dhe Gipsi formohet ashtu që materiali kalcinon thyerjes së lehtë të gipsit. Përdoren kryesisht nën shtypje në autoklav në prani të ujit në për punimin e modeleve studiuese dhe temperaturë 120 – 130 ºC. Aftësia e gjysëm- modeleve punuese, si shtesë materialeve për hidratit që të lidhet lehtë me ujë tregon se kallëpe në punimin e blloqeve për shkrirje. preparati duhet të ruhet nga hidratimi i Përdoren edhe për fiksimin e modeleve parakohshëm por paraqet bazën e lidhjes dhe punuese në artikulatorë dhe për punimin e ngurtësimit të gipsit. Shpejtësia e këtij kallëpeve për kivetë gjatë polimerizimit të reaksioni mvaret nga kushtet për tretjen e bazës së protezave mobile. gjysmëhidrateve gjegjësisht nga sasia dhe temperatura e ujit, shpejtësia dhe intenziteti i Gipsi është forma dihidrate e kalcium sulfatit përzierjes së kokërrzave të pluhurit. Gjatë (CaSO4 x 2H2O). Zakonisht ka ngjyrë të viteve janë zhvilluar teori të ndryshme mbi bardhë deri të verdhë qumështore dhe në mekanizmin e ngurtësimit të gipsit. Mes tyre natyrë gjindet në shtresa kompakte. dy janë më aktuale edhe atë teoria e Ndonjëherë mund të kenë ngjyrë gri, të kuqe ngurtësimit kristalor dhe teoria e ngurtësimit ose kafe për shkak të pranisë së materialeve gel. Me të vërtetë të dy teoritë i kanë pikët e si argjila, oksideve të hekurit dhe metaleve dobëta por sipas karakteristikave të gipsit më tjera. mirë mund të spjegohen me teorinë kristalore e cila është më e pranueshme. Nëngrupet e pastra të bardha të dendura njihen si Alabaster sipas vendgjetjes në Egjipt 2.2 Prodhimi i gipsit të butë, gipsit të fortë (Albastron). Gipsi mineral ka rëndësi dhe gipsit të fortë të përimësuar. komerciale dhe njihet si gipsi i bardhë – Llojet e gipsit që përdoren në stomatologji plaster of Paris. Ky produkt fitohet me klasifikohen si gipsi për masë, gipsi i butë, pjekjen e materialit të gipsit. Gipsi gjindet në gipsi i fortë dhe gipsi i fortë i përmirësuar ose afërsi të minierave të kripës në të njëjtin nivel njihen ndryshe si tipi I, II, III dhe IV (sipas ose ndër kripë sepse pesha specifike e gipsit ADA specifikave). Edhe pse të gjitha llojet i është më e madhe se pesha specifike e kripës. kanë formulat e njëjta kimike të gjysëmhidrateve të kalcium sulfatit ato kanë 2.1 Karakteristikat kimike të prodhimeve veti fizike të ndryshme për shkak të të cilave nga gipsi ato përdoren për qëllime të ndryshme në Gipsi është mineral, i cili në natyrë gjindet si stomatologji. Të gjitha llojet e gipsit punohen dihidrat i kalcium sulfatit. Të gjithë format e nga dihidrati i kalcium sulfatit mineral me prodhimeve të gipsit krijohen nga gipsi dallim kryesor në mënyrën e largimit të mineral. Gjatë nxemjes materiali i gipsit e pjesës ujore nga molekulat e dihidratit të humb ujin dhe shëndrrohet në gjysëmhidrat calcium sulfatit. të kalcium sulfatit. Kur gjysëmhidrati i kalcium sulfatit përzihet me ujë vjen deri te 9 1. Gipsi i butë prodhet duke e ngrohur qëllimi të caktuar, për shembull gipsi për mineralin bazë në furrë të hapur në masë dhe gipsi i fortë i përforcuar. Koha e temperaturë 110 – 120 ºC. punës së gipsit për marrjen e masës është ajo 2. Nëse uji kristalor i gipsit mineral kohë që është e nevojshme që terapeuti ta largohet nën presion dhe në prani të përziejë atë, ta vendosë në lugë për marrjen e avujve të ujit në 125 ºC, produkti quhet masës dhe ta aplikojë në gojën e pacientit. gips i fortë. Për gjithë këtë punë nevoiten 2 deri 3 minuta. 3. Lloji i tretë prodhohet kur uji nga Për pacientin më e këndshme është që këto kristalet largohet duke përdorur ndonjë masa ti largojmë nga goja sa më parë dhe pas agjent kimik, psh tretjen 30% të kalcium largimit të pritet dy deri tre minuta. Kjo do të kloridit. Pluhuri i cili fitohet në këtë më- thotë se koha e gjithmbarshme e ngurtësimit nyrë është më i dendur dhe përshkruhet të gipsit duhet të jetë 4 deri 6 minuta. si gips i fortë i përmirësuar. Koha e ngurtësimit të produkteve nga gipsi 2.3 Vetitë dhe aplikimi. mund të ndryshohet lehtë duke ndikuar në Vetitë kryesore të prodhimeve nga gipsi janë shpejtësinë e reaksionit kimik për shkak të koha e ngurtësimit, imtësia e thërrmijave të shtojcave kimike të përshtatshme ose me pluhurit, fortësia në shtypje, tendosja gjatë ndryshimin e procesit të përzierjes. Sasia e zgjatjes, ngurtësia, rezistenca ndaj abradimit, vogël e ujit, përzierja më e gjatë, temperatura ndryshimet në dimension dhe riprodhimi i e ngritur e ujit, natrium kloridi dhe të detajeve. ngjajshme mund të përshpejtojnë procesin e ngurtësimit. Sipas kësaj sasia më e madhe e Koha e ngurtësimit. Koha që është e ujit, uji i ftohtë ose i ngrohtë mbi 50 ºC, nevojshme që të përfundojë reaksioni, më përzierja më e shkurtër, shtimi i boraksit dhe saktësisht që i tërë gjysëmhidrati të natrium hloridit në koncentrime më të mëdha shëndrrohet në dihidrat, quhet “koha mund të ngadalsojnë shpejtësinë e ngurtë- përfundimtare e ngurtësimit” dhë është me simit. Raporti i ujit dhe pluhurit poashtu rëndësi për shkaqe praktike. Nëse shpejtësia mund të ndryshojë kohën e ngurtësimit të e ngurtësimit është e madhe, materiali i gipsit. Për të përzier 100 gram pluhur të përzier mund të ngurtësohet para se gipsit në kozistencë të përdorshme në prak- terapeutit ti ipet mundësia të punojë me të. tikë duhet përdorur së paku 45 - 50 gram ujë. Nga ana tjetër nëse reaksioni është shumë i ngadalshëm duhet më shumë kohë që të Siç është përmendur më parë, dallimi kryesor kryhet veprimi. Koha ideale e ngurtësimit mes gipsit të butë, gipsit të fortë dhe gipsit të është pra vetia më e rëndësishme e fortë të përmirësuar është në formën dhe materialeve nga gipsi. gjendjen e kristaleve të gjysmëhidratit të kalcium sulfatit. Në gipsin e butë kristalet Reaksioni kimik fillon në momentin kur janë me formë jo të rregullt dhe poroze pluhuri përzihet me ujë. Atëherë një pjesë e ndërsa të gipsi i fortë dhe i fortë i përmirë- vogël e gjysmehidratit shëndrrohet në gips që suar kristalet janë më të dendura dhe me ka kozistencë gjysmë të lëngshme dhe mund formë më të rregullt. Në praktikën e përdit- të derdhet (rrjedhë). Me përparimin e shme kjo do të thotë se gipsit të butë i reaksionit formohen gjithnjë e më shumë nevoiten 45 ml ujë për çdo 100 gr pluhur kristale të dihidratit dhe proporcionalisht ndërsa gipsit të fortë i nevoiten 30 ml ujë dhe rritet viskoziteti. Ky moment në të cilin gipsi gipsit të fortë të përmirësuar 22 - 24 ml ujë. mund të derdhet në kallëp quhet “koha e Dallimi në raport, masë e pluhurit - ujë, ka punës”. Kohëzgjatja mund të rregullohet nga ndikim të theksuar në fortësinë kompresive prodhuesi që gipsi ti përshtatet ndonjë (ndaj shtypjes) dhe kuantitetin e rezistencës 10 abrazive. Fortësia kompresive është e lidhur masës me pështymë ose gjak gjithashtu proporcionalisht në raport të kundërt me mund të ndikojë në riprodhimin e detajeve. sasinë e ujit dhe pluhurit. Sa më shumë Shpërlarja e masës dhe tharja e lagështisë do përdoret ujë për përzierje zvogëlohet fortësia të rrisë cilësinë e riprodhimit të detajeve në në kompresion. Për këtë shkak janë dy lloje të model. fortësisë në kompresion: e lagësht dhe e thatë. Fortësia në kompresion e thatë e Kur janë të ngurtësuar të gjithë prodhimet materiallleve nga gipsi është ajo me pak ose nga gipsi tregojnë ekspanzion linear të shumë ujë të tepërt në masë deri sa ngurtësia dukshëm. Përqindja e ekspanzionit gjatë e thatë është ajo ku uji është plotësisht i ngurtësimit varet nga lloji i gipsit. Ekspan- larguar. Fortësia e thatë kompresive zioni gjatë ngurtësimit mund të kontrollohet zakonisht është dyfish më e madhe se ajo e të në mënyra të ndryshme ose duke i shtuar lagështës. kimikate. Nëse gjatë ngurtë-simit materialet e gipsit janë të zhytur në ujë rritet ekspanzioni. Fortësia sipërfaqësore e materialeve nga gipsi Kjo quhet ekspanzioni higroskopik. Është e është e lidhur në mënyrë proporcionale me rëndësishme të theksohet se ajo është, edhe ngurtësinë kompresive. Sa më e madhe që pse e vogël, gati dy herë më e madhe se është fortësia kompresive e materialit të ekspanzioni normal i ngurtësimit. ngurtësuar aq më të mëdha janë vlerat e fortësisë sipërfaqësore të tij. Fortësia Temperatura e ujit dhe ambientit kanë sipërfaqësore normalisht që rritet më shpejtë ndikim në kohën e ngurtësimit të prodhimeve se fortësia kompresive pasi që sipërfaqja nga gipsi, duke shkaktuar ndryshime të teret më shpejtë se brendësia e materialit. tretshmërisë së gjysmehidrateve gjegjësisht Edhe një veti tjetër është me rëndësi të dihidratit të kalcium sulfatit që shkakton madhe në protetikë e kjo është rezistenca ndryshime në shpejtësinë e reaksionit. Nga ndaj abrazionit. E dëshirueshme është që përvoja shihet se si rritja e temperaturës nga materialet për punumin e modeleve të punës 20 në 37 ºC lehtësisht e rritë shpejtësinë e të kenë vlera të larta të rezistencës ndaj reaksionit dhe shkurton kohën e ngurtësimit. abrazionit. Gipsi i fortë i përmirësuar ka rezistencë më të madhe ndaj abrazionit se rrisin ekspanzionin: zvogëlojnë ekspanzionin gipsi i fortë. Në praktikë është konstatuar se uji i nxehtë sasia e vogël e ujit as gipsi i fortë i përmirësuar nuk ka sasia më e madhe e ujit përzierja e shkurtër përzierja e gjatë K2SO4 deri 4% rezistencë të mjaftueshme ndaj abrazionit. NaCl dhe KCl në NaCl dhe Na2SO4 në koncentrime të vogla koncentrime të mëdha Për shkak të veprimit të forcave laterale (transverzale) siç është psh largimi modelit Kur temperatura rritet mbi 37 ºC shpejtësia e nga masa, egziston tendenca e thyerjes. Për reaksionit zvogëlohet dhe koha e ngurtësimit shkak të natyrës së thyeshme të materialeve zgjatet. Në 100 ºC nuk vjen deri te reaksioni nga gipsi më parë do të vijë deri te thyerja se dhe gipsi nuk do të fortësohet deri në fund. deri te lakimi. Veti tjetër e rëndësishme është Gjaku, pështyma, agari ose alginatet e riprodhimi i detajeve gjë që te materialet nga ngadalësojnë ngurtësimin e prodhimeve të gipsi është shumë e sukseshme. Flluskat e gipsit (modeleve) dhe kur janë në kontakt me ajrit shpesh formohen në kufi të masës dhe gjysmëhidratin e gipsit gjatë ngurtësimit gipsit të shkrirë se gipsi shumë pak i njomë shkaktojnë sipërfaqe të butë të modelit që disa materiale gumoze për marrjen e masës është më pak rezistent ndaj abrazionit. posaqërisht ata nga silikoni. Përdorimi i vibrimeve gjatë derdhjes së gipsit zvogëlon praninë e flluskave të ajrit. Kontaminimi i 11 Shpejtësinë e ngurtësimit e rrisin Shpejtësinë e ngurtësimit e zvogëlojnë kokërrat e imëta të pluhurit të gipsit sasia më e madhe e ujit sasia më e vogël e ujit uji i ftohtë ose uji mbi temperaturën 50ºC përzierja e gjatë përzierja e shkurtë uji deri 30ºC boraks, glass ionomeri, dekstrina K2SO4 deri 4% NaCl i Na2SO4 në koncentrime të mëdha NaCl, Na2SO4 në koncentrime të vogla Shpejtësia e ngurtësimit në gojë është e të punës duhet gjithashtu ti plotësojë disa përcjellur me ekspanzion i cili ka rol të kërkesa si: preciziteti i masës, ndryshime të dyfisht: rritjen dhe radhitjen kaotike të vogla të dimenzioneve, fortësi e madhe dhe kristaleve (ekspanzioni i lidhjes) mirëpo edhe forcë, rezistencë ndaj abrazionit. Si pjesë e thithjen e ujit nga rrethina (ekspanzioni materialit për shkrirje dhe material për higroskopik). Ky ekspanzion është i dëmshëm punimin e blloqeve për shkrirje, kërkesat janë dhe për shkak të largimit të tij përzierjes së pak më ndryshe. Këtu kërkohet aftësia e gipsit dhe ujit i shtohet deri 4% K2SO4 i cili madhe për riprodhim, të mos ndërthuret në njëkohësisht edhe shpejton lidhjen e gipsit. reaksione kimike me materiale tjera (ndërtuese) të kenë deri në një masë të Përdorimi. Gipsi në stomatologji aplikohet në shprehur ekspanzionin lidhës dhe termik, të faza të ndryshme të punës, kryesisht si jenë mekanikisht rezistent, të jenë mjaft material ndihmës. Spektri i përdorimit është poroz për daljen e gazrave nga hapësira për shumë i gjërë. Gjatë përdorimit të gipsit si derdhje dhe të ndahen lehtë nga punimet e material për marrjen e masave ai duhet ti derdhura (të shkrira) stomatologjike. Gipsi përmbushë disa kërkesa sic janë saktësia dhe përdoret edhe si material ndihmës gjatë preciziteti i masës, të mos jetë i dëmshëm për punimit të protezave totale ku shërben për pacientin, koha e shkurtër e ngurtësimit, erë punimin e kallëpeve në të cilat dylli do të të këndshme, sa më pak të ndryshojë zëvendësohet me rezinë (akrilat). Këtu është volumin, të thyhet në vijë të drejtë etj. Kur shumë e rëndësishme vetia e fortësisë gipsi përdoret si material për derdhje kompresive sepse akrilati me shtypje të (shkrirje) të masave dhe punimin e modeleve madhe futet në kallëp. 12 3. Materialet për marrjen e masave 3.1 Materialet termoplastike shkopinjve ose pllakëzave dhe më rrallë në Janë një nga materialet më të vjetra formë të cilindrave, koneve ose tabletave. stomatologjike për marrjen e masave. Edhe Përbërja. Përbënen nga disa komponente. Në në ditët e sotme përdoren në protetikën thelb bëhet fjalë për materialin që përbëhet stomatologjike. Siç po tregon edhe emri vetia nga rrëshirat dhe dyllërat, acidet organike, kryesore e tyre është termoplasticiteti. Me mbushjet dhe pigmentet inorganike. Raporti i këtë nënkuptohet vetia e materialit që i ndryshëm i këtyre përbërësve ndikon në mundëson të zbuten në temperatura të vetitë fizike e me këtë edhe në aplikimin ngritura me ç’rast bëhen të lëngshëm ndërsa klinik të tyre. Rrëshirat marrin pjesë rreth kur temperatura zbret ata forcohen. Bëjnë 40%, e bëjnë masën termoplastike dhe kanë pjesë në grupin e materialeve joelastike për rolin e lidhësit. Dyllërat natyrale ose sintetike marrjen e masave së bashku me gipsin (tip I) poashtu i japin masës veti termoplastike. dhe pastën e zink oksid eugenolit. Sipas ADA Acidet yndyrore veprojnë si mjet për lyerje, e ndahen në dy grupe. Tipi I përdoret për rrisin viskozitetin e materialit, e ulin marrjen e masave me unazë metalike për temperaturën e zbutjes, i radhisin grimcat e punimin e kurorave dhe inlejeve, për masat e mbushësit dhe e lehtësojnë rrëshqitjen e tyre nofullave me padhëmbësi parciale apo totale, ndërmjet vete. 50% të mbetura prej formulës për masa gjatë ribazimeve, dhe si material përbëhet nga mbushësit [plotësuesit] dhe për regjistrimin e kafshimit dhe modelimin e pigmentet inorganike. Mbushësit ia japin mbindërtimeve të shkrira, derisa tipi II përzierjes masën, e caktojnë kozistencën, e përdoret për punimin e lugëve në të cilat ulin viskozitetin, e pengojnë ngjitjen e mirret masa përfundimtare me masë tjetër materialit të zbutur në indet orale dhe (më së shpeshti pastë zink oksid eugenol). zvogëlojnë ekspanzionin termik. Mbushjet që Materialeve termoplstike moderne iu kanë më së shumti përdoren janë dheu diatomeik, përmirësuar vetitë, gjenden në formë të steatiti, tallku dhe shkumësi. përbërja lloji roli shelak, kopal, rrëshirat, 40% Përcaktojnë termoplasticitetin, lidhës balzami peruan, gutaperka dyllërat natyrale dhe dyllërat, 7% sintetike (bletëve, parafina, Përcaktojnë termoplasticitetin karnauba) acidi Stearik Acidet yndyrore, Veprojnë I lubrifikant, rrisin viskozitetin, ulin acidi Palmitik 3% temperaturën e zbutjes acidi Oleik Përcaktojnë konzistencën, ulin viskozitetin, dheu diatomeik zemlja, mbushësit, rreth pengojnë ngjitjen për indet orale, e zvogëlojnë steatiti talku, shkumësi 50% ekspanzionin termik Vetitë. Në temperaturën punuese (45º C) proces fizik reverzibil. Materaialet termoplas- materiali termoplastik futet në gojë, pastaj tike kanë disa veti speciale të cilat janë të ftohet deri në tëmperaturën e gojës (37º C) rëndësishme për trajtimin klinik. Ato janë: dhe ngurtësohet. Ky mekanizëm paraqet temperatura e ngurtësimit dhe zbutjes 13 (fuzioni), shkalla e viskozitetit (rrjedhjes), të zvogëlohët tendosja në brendësi të materi- stabiliteti i dimenzioneve, aftësia e ripro- alit. Materiali zbutet me nxemje në flakë ose dhimit detaj të sipërfaqeve orale dhe ujë të ngrohtë në temperaturë prej 60ºC. biokompatibiliteti (irritimi minimal i indeve). Gjatë ngrohjes në flakë duhet pasur kujdes se Poashtu është me rëndësi që materiali mund mund të vijë deri te nxehja jo e njëtrajtshme të prehet ose përpunohet pa thyerje ose e materialit dhe të vijë deri te djegja e përbë- shkëputje. Në momentin e futjes së materialit rësve të caktuar. Poashtu gjatë ngrohjes mbi termoplstik në gojë të pacientit, temperatura temperaturën e caktuar krijohen flluskat dhe e tij duhet të jetë e tillë që ai të jetë në materiali bëhet i ngjitshëm, ndërsa në tempe- gjendje të lëngët që mukoza orale dhe indet raturë 100º C shpartallohet në pjesë përbë- tjera të regjistrohen në mënyrë precize dhe të rëse dhe bëhet i papërdorshëm. Qëllimi pra mos shkaktojnë siklet te pacienti apo dëmtim është që materiali të ngrohet pa ekspozim të të indeve. Në temperaturën e gojës materiali gjatë në flakë ose pa mbajtje të gjatë dhe duhet të jetë rigjid dhe mjaft i qëndrueshëm ndrydhje në ujë. Ndikimi i temperaturës së që ti kundervihet deformimit gjatë largimit jashtme në materialin termoplastik mundet të nga goja. Tipi I është i lëngshëm në tempera- veprojë në mënyrë negative duke shkaktuar turë prej 45º C 85%, ndërsa 37º C 6%. Tipi II deformim për këtë shkak preferohet që sa më në temperaturë 45º C 70% dhe 37º C më pak shpejtë të shkrihen modelet (brenda një ore). se 2%. Me rritjen e temperaturës për 8º C të dy tipet janë plotësisht të lëngshëm. Sjellja e 3.2 Pastat nga zink oksid eugenoli materialit termoplastik të tipit I në këto Krijojnë masa joelastike me nivel të lartë të temperatura i japin mundësi që në mënyrë saktësisë dhe riprodhim të mirë të detajeve precize dhe detaje ti regjistrojë strukturat siperfaqësore të strukturave orale. Sot orale gjatë marrjes së masës. Nga ana tjetër, përdoren kryesisht si material për masa tipi II në temperaturë të hapësirës së gojës funksionale te padhëmbësia parciale ose është gati i fortë për këtë shkak përdoret totale, për masa gjatë ribazimeve, dhe si kryesisht në punimin e lugëve për marrje të material për regjistrimin e kafshimit. Si masës. Nëse masa largohet nga goja para se material për marrjen e masave pastat e zink të ftohet mund të vjen deri te distorzioni i oksid eugenolit i kanë disa përparësi: masës. Për shkak se këto materiale përmbajnë rrëshira dhe dyllëra e kanë të lartë ekspan- 1. Adherojnë mirë në sipërfaqet e thata të zionin termik dhe koeficientin e kontrahimit. materialeve tjera si materiale termopla- Dimenzionet e masës mund të dallojnë nga stike, akrilate dhe shelak pllaka që përd- dimenzionet në hapësirën e gojës. Masa e ka oren për punimin e lugëve individuale viskozitetin më të lartë prej të gjitha material- 2. Janë mjaft rezistent ashtu që në zonat leve për marrjen e masave, për këtë shkak me kufitare ku luga ka mbetur e shkurtër këtë material vështirë regjistrohen hapësirat e mund ti kompenzojnë ato hapësira. nënminuara dhe ndodh dislokim më i madh i 3. Ngurtësohen si cementet prandaj masa indeve të buta në hapësirën e gojës të përfundimtare mund të largohet dhe shkaktuara nga viskoziteti i materialit. vendoset në gojë për të vërtetuar stabili- tetin dhe adaptimin në inde të masës Mënyra e përdorimit. Është shumë me 4. E kanë kohën e punës e cila e mundëson rëndësi se me zbutjen e materialit të mos marrjen e masës pa pengesa ndikohet në vetitë e tij fizike për shkak të 5. Janë të saktë, mukozën dhe indet i tejngrohjes ose ngrohjes së zgjatur. E regjistrojnë detajisht dhe janë stabil në rëndësisë së njëjtë është të arrihet viskoziteti dimension i materialit gjatë zbutjes për të mundësuar 6. Nuk janë të nevojshme mjetet për adaptimin e saktë të materialit për inde dhe separim para shkrirjes së modeleve. 14 Përbërja dhe vetitë. Pastat e para nga zink stabil në dimension dhe mund të ruhet pa oksid eugenoli janë përbërë nga pluhuri dhe frikë nga deformmimi. lëngu ku substancë kryesore në pluhur është zink oksidi dhe në lëng eugenoli. Ditëve të sotme vjen si dy pasta që zakonisht paketo- hen në tuba metalike. Pasta e parë paraqet bazën ndërsa e dyta akceleratorin. Zink oksidi dhe eugenoli janë përbërës reaktiv ndërsa Manipulimi. Pastat zakonisht përzihen në rrëshira përbën kohezionin dhe i jep vetitë bazë për përzierje me shpatull. Koha e termoplastike, vajërat inerte ose vajërat përzierjes duhet të jetë prej 45 deri 60 bimore dhe mbushësit i japin formën e sekonda pas së cilës masa duhet të ketë pastës. Pastat kanë ngjyra të ndryshme që pamje homogjene. Në vartësi nga tipi ngurtë- lehtësisht të përcaktohet kur përzihen mirë. simi zgjatë 10 deri 15 minuta. Përparësia e Më së shpeshti baza është me ngjyrë të celët zink oksid eugenol pastës është saktësia e derisa akceleratori me ngjyrë më të errët. masës për shkak të viskozitetit të ulët. Poashtu materiali është stabil në dimension pas ngurtësimit (kontraksioni minimal) masa me shpërndarje uniforme 1 - 2 mm dhe stabiliteti i lugës individuale. Ka veti të mira të riprodhimit të detajeve sipërfaqësore dhe nuk është i shtrejtë. Ngjitet mirë për lugë individuale. Të metat e këtij materiali janë Pastat nga zink oksid eugenoli klasifikohen si koha e ndryshueshme e ngurtësimit për të forta Tip I dhe të buta Tip II. Të dy tipet në shkak të temperaturës dhe lagështisë dhe thelb janë materiale rigjide dhe nuk mund të është i papërshtatshëm për manipulim se përdoren për vende të nënminuara. Ngurtë- është mjaft i yndyrshëm dhe lë njolla. Pasi që simi fillestar ndodh mes minutës 3 dhe 6 ky material nuk është elastik duhet të derisa përfundimi mvaret nga tipi specifik i largohet nga goja me kujdes se egziston materialit për marrje të masës. Pastat e forta mundësia e deformimit të masave kur Tip I e kanë kohën më të shkurtër të largohet nga vendet e nënminuara në gojë. ngurtësimit (10 min e më pak), derisa kohëzgjatja e ngurtësimit për pasta të buta 3.3 Materialet për marrjen e masave Tip II (15 min e më pak). Koha e ngurtësimit Për punimin e llojeve të ndryshme protetikore mund të ndryshohet me ndikim të (kurora, ura, proteza etj) dhe paisjeve temperaturës dhe lagështisë. Rritja e ortodontike duhet të punohet modeli preciz i temperaturës ose sasia e ujit e shkurtojnë strukturave orale të pacientit mbi të cilat në kohën e ngurtësimit. Klinicisti mund të laboratorin teknik do të punohen punimet e shkurtojë kohën e ngurtësimit duke shtuar ndryshme. Që të fitohet modeli i tillë duhet të pak zink acetat ose pika të ujit. Pikat e ujit regjistrohen strukturat orale të pacientit me duhet ti shtohen akceleratorit para fillimit të njërin nga materialet për marrjen e masave përzierjes. Nëse koha e ngurtësimit është me qëllim të fitimit të negativit të strukturave shumë e shpejtë mund të zgjatet duke gjegjësisht masës. Me shkrirjen e negativit më përdorur xhamin e ftohtë për përzierje ose së shpeshti në gips përfitojmë pozitivin që duke vendosur më shumë bazë se akcelerator. është identik me strukturat orale – modeli që Ndryshimi dimensional pas ngurtësimit si është i përshtatshëm për punimin e punimeve kontraksion është shumë i vogël (0.1% ose më protetikore. Materiali për masë në gjendje pak). Mund të thuhet se ky material është plastike futet në gojë të pacientit me lugë përkatëse dhe ngurtësimi i tij ndodh me 15 reaksion kimik ose me ftohjen e tij për kohë Elastomeret sintetike. të shkurtër. Materialet që janë më pak viskoze Ndarja më e rëndësishme është në bazë të më pak komprimojnë [shtypin] dhe largojne përbërjes kimike dhe viskozitetit. Në bazë të indet e buta dhe quhen mukostatike për përbërjes kimike ndahen në: Polisulfide, dallim nga materialet më viskoze që janë Silikone (aditive dhe kondenzuese) dhe mukokompresive. Materialet duhet ti Polietere. plotësojnë disa kushte nga të cilat më të rëndësishmet janë: Elastomeret sintetike ndahen në bazë të viskozitetit – kondenzimit në: plastike [formë  preciziteti nga i cili varet preciziteti i plastelini], Shumë viskoze – të dendura, Me punimit final, viskozitet mesatar, Me viskozitet të rrallë, Me  stabiliteti në dimension – ndryshimet viskozitet shumë të rrallë. në dimension që lidhen me ngurtësim duhet të jenë të vogla njëjtë sikur Në Amerikë përdoret standardi i ADA për ndryshimet në dimension gjatë ruajtjes materiale. Ky standard i ndan në tre tipe sipas së masës deri në shkrirje, përbërjes kimike dhe tri klasa sipas  elasticiteti – duhet të jetë elastik ashtu viskozitetit të elastomereve sintetike. që gjatë largimit të masës nga vendet e Tip I – polisulfidet klasa 1 – viskozitet i dendur nënminuara të mos vijë deri te distorzioni [shtrembërimi], Tip II – silikonet klasa 2 – viskozitet mesatar  kompatibiliteti – me materialet për shkrirje të modelit, puna e thjeshtë, Tip III – polieteret klasa 3 – viskozitet i rrallë  të mos jenë të dëmshëm – duhet të jetë jotoksik dhe joalergjen, 1. Polisulfidet (tiokolet ose merkaptanët).  i këndshëm për pacientin – të ketë Kanë qenë materialet e para gumoze për shije dhe aromë të këndshme, të marrje të masave qysh prej 1953. Paraqesin ngurtësohet shpejt në gojë dhe të lidhje polikondenzuese të polisulfideve alka- largohet lehtë nga goja, like (Na - tetrasulfid) dhe dihalogenide alifat-  të jetë i qëndrueshëm ndaj shkëputjes ike. Bazën e këtyre materialeve e formojnë – për të mos u dëmtuar gjatë largimit polisufidi me SH grupet (merkaptan). nga goja ose manipulimit në laborator,  të mund të dezinfektohet – që të mos jetë burim i infeksionit në laborator,  të jetë ekonomik. Materialet për marrje të masave ndahen në elastik dhe joelastik. Materialet joelastike 2. Silikonet (polisiloksanet). Janë produkte janë: gipsi, masat termoplastike, pastat nga makromolekulare të kondenzuara të lidhjeve zink oksid eugenoli, dyllërat. Këto materiale të silicit në të cilat zingjiri më i thjeshtë i quhen edhe materiale klasike për marrjen e silikonit përbëhet nga atome të radhitura masave. Ditëve të sotme përdoren rrallë për kuturu të silicit dhe oksigjenit: kondenzimi, këtë qëllim. Materialet elastike ndahen në dy gjegjësisht viskoziteti i tyre varet nga mbush- grupe në bazë të përbërjes kimike: elastomere ësit që përmbajnë oksid të silicit, zinkut, sintetike (materiale gumoze) dhe hidrokolo- titanit dhe sulfat të bariumit apo kalciumit, ide. Veti të përbashkët kanë se pas ngurtë- pastaj parafinë, vaj të silikonit me viskozitet simit mbesin elastike dhe lehtë largohen nga të ulët, fortësuesit, korigjensët dhe ngjyrën. goja e pacientit. 16 polimerizimit dhe për këtë shkak nuk janë të përshtatshëm për masat ku mbesin një numër Kjo masë bazike është në gjendje plastike dhe i dhëmbëve të padekortikuar ose me dëmtime ngurtësohet gjegjësisht kalon në gjendje të parodontit (mundësia e ekstraksionit). Për elastike nën veprimin e reaktorëve që mund shkrirjen e masave duhet përdorur gipsin e të jenë në formë të pastës apo të lëngshme. fortë Tipi IV për ti ikur thyerjeve të dhëmbëve Reaktori përmban aktivatorin e reaksionit në model gjatë largimit të modelit nga masa. kimik, zakonisht ndonjë lidhje organike të 4. Materialet sintetike për marrjene masave kallajit, si psh dibutil-aurat kallaji. Në mvarësi që polimerizohen me dritë. Kohëve të fundit nga lloji i reaksionit kimik në lidhjet e tyre në treg janë lajmëruar materiale që dallojmë dy lloje të silikoneve: kondenzues polimerizohen me dritë. Shtohen aktivatorët dhe aditiv (shtues). të cilët mundësojnë polimerizimin e 1. Silikonet kondenzuese. Bazën e tyre e përbërësve në prani të burimit të dritës me formon polioksani me grupet OH, ashtu që gjatësi valore 480 nm gjegjësisht llampave gjatë lidhjes së tyre lirohen nënproduktet, në konvencionale stomatologjike për polimeri- radhë të parë alkooli dhe hidrogjeni. Lirimi i zimin e kompoziteve. Stomatologu mund të nënprodukteve gjatë reaksionit kimik të kontrollojë kohën e manipulimit në gojë (që lidhjes është karakteristike për këtë lloj të është praktikisht e pakufizuar), që do të thotë elastomereve sintetike. Nëse lirohet alkooli koha kur do të fillojë lidhja e materialit me rezulton me humbjen e peshës së materialit aktivizimin e llampës për polimerizim. dhe tkurrjen e tij, përkatësisht ndryshimit të Pregaditja e elastomereve sintetike për padëshiruar të dimenzionit. Nëse lirohet marrje të masës. Janë sisteme dykompo- hidrogjeni, mund të shkaktojë gërryerje të nentëshe që duhet të arrijnë gjendjen plastike shtresës siperfaqësore të gipsit me të cilët që është e përshtatshme për marrjen e masës. shkrihet masa, gjë që poashtu si pasojë ka Kjo arrihet me përzierje energjike të sasive të modelin punues jopreciz gjegjësisht caktuara të të dy komponentëve (bazës dhe sipërfaqen e tij. reaktorit) me cka fillon procesi i polimeri- 2. Silikonet aditive (poliviniloksani). Këtë emër zimit dhe kalimi nga gjendja plastike në e kanë fituar sepse polimerizohen me elastike. Në pregaditjen e elastomereve reaksion aditiv gjatë të cilit nuk ka krijim të sintetike dallojmë dy faza: dozimin (proporci- nënprodukteve. Ky fakt është shkaktar i onalizimin) dhe përzierjen. Dozimi i paraprin stabilitetit të madh dimensional dhe përzierjes dhe përbëhet nga përcaktimi i precizitetit të këtij tipi të silikonit. sasisë së gjithmabrshme të materialit në raport me madhësinë e masës dhe në dozimin 3. Polieteret. Pastën bazë ua krijon polieteri i e reaktorit në raport me materialin bazë. pangopur me grupet epiminike në fund, Materialet me kozistencë të mesme apo të plastifikatori dhe mbushësit e ndryshëm. rrallë përzihen në baza nga letra e yndyrshme Pastën e reaktorit e formojnë: një sulfonat që përmbajnë vijat të ndara në centimetra që aromatik dhe poashtu plastifikatorët dhe të përcaktohet gjatësia e njëjtë e kompo- mbushësit. Pastat e përziera polimerizohen nentëve (më së shpeshti me volume të me polimerizim katjonik. Polieteret janë ndryshme), por për këtë qëllim mund të materiale gumoze shumë precize për marrjen shërbejnë edhe pllakëzat nga plastika apo e masave (më të saktit së bashku me silikonet xhami. Për materialet shumë të rralla aditive), janë shumë stabil në dimension, preferohet përzierja në enë plastike. Përzierja posaqërisht nëse masat ruhen në ambient të bëhet me shpatullë metalike më të madhe se thatë. Mangësi e kanë ngurtësinë e madhe pas ajo për përzierjen e cementit. Lëvizjet e 17 përzierjes janë të gjëra ashtu që të kontak- kohën e lidhjes sa më të shkurtë ashtu që tojnë ndërmjet vete të dy komponentet. Sipas marrja e masës të jetë sa më e këndshme për standardeve ndërkombëtare koha e përzierjes pacientin. Në kohën e gjithmbarshme të është 30 - 60 sekonda në temperaturë 23ºC punës me elastomeret sintetike ndikon edhe (+2ºC) dhe lagështisë relative 50% (+5%). Për temperatura e ambientit, lagështia, shtypja këtë shkak kohëve të fundit pregaditja e atmosferike dhe aplikimi i ngadalësuesve lehtësuar e elastomereve sintetike është me (retarderë) të reaksionit polimerizues. përdorimin e kartusheve [fishekëve] dhe pistoletës për aplikim. Kartushi përbëhet nga Vetitë fizike të elastomereve sintetike. dy rezervoarë të ndarë që përmbajnë kompo- Preciziteti, elasticiteti dhe stabiliteti nentet e elastomerit sintetik. Mbi to vendoset dimensional. Preciziteti nënkuptohet me gypi nga plastika (aplikatori) për një përdorim mundësinë e riprodhimit të detajeve më të i cili në vete përmban spiralen përgjatë të vogla. Preciziteti mvaret nga kontraksioni cilës përzihen në mënyrë homogjene të dy polimerizues gjatë lidhjes së materialeve për komponentet. Me presion në këmbëzën e marrjen e masës. Elasticiteti i elastomereve pistoletës del sasia e nevojshme e materialit sintetike nënkuptohet me aftësinë që në direkt në lugë për marrje të masës apo në gjendje të polimerizuar nën ndikimin e forcës dhëmbë të pacientit. Me këtë shumë është së caktuar mund të deformohen dhe pas lehtësuar pregaditja e materialit dhe është ndaljes së asaj force të humbin dtth të mundësuar dozimi i saktë i komponentëve. kthehen në pozitë të mëparshme. Stabiliteti Egzistojnë edhe aparate elektrike për dimensional karakterizon ndryshimin e përzierje të materialeve për marrjen e masave elastomereve sintetike pas lidhjes së tyre deri në të cilat vendosen materialet me paketime te koha e shkrirjes së modelit. Siç është cekur origjinale dhe aparati e bën dozimin e drejtë më parë disa materiale evaporojnë nënprod- të komponentëve derisa ne duhet vetëm të ukte që formohen pas polimerizimit (silikonet caktojmë sasinë e nevojshme të materialit. kondenzuese) ose janë pak hidrofile dhe absorbojnë ujin (polieteret). Duke rezimuar Lidhja e elastomereve sintetike (polimeri- mendimet shpesh të ndryshme dhe reko- zimi). Fillon prej fillimit të përzierjes dtth mandimet del se masat e bëra me elastomere prej kontaktit të bazës dhe reaktorit. Në sintetike nuk preferohet të shkrihen në kohën kohën e lidhjes së elastomereve dallojmë dy 30 minuta pas largimit nga goja e kjo faza. Faza e parë është ngurtësimi që në periudhë mund të jetë deri 2 orë. Kjo kohë aspektin klinik mundëson largimin e masës është e nevojshme për përfundimin e nga goja pa deformim. Faza e dytë vazhdon polimerizimit të materialit gjegjësisht lidhjen pas largimit të masës dhe zgjatë te disa përfundimtare të tij. Pas kësaj kohe disa materiale deri në një orë për polimerizim të materiale si silikonet aditive dhe polieteret plotë. Faza e parë e lidhjes së elastomerëve në mund të ruhen pa pasoja edhe disa ditë mvarësi nga përbërja kimike dhe viskoziteti përderisa ruhen në ambient të thatë, ndërsa zgjatë 5 deri 10 minuta. Në kohën e silikonet kondenzuese duhet të shkrihen përgjithsme të punës me elastomere sintetike brenda 6 orëve pas largimit nga goja. gjatë procedurës së marrjes së masës dallojmë: kohën e përzierjes, kohën e Hidrokoloidet manipulimit (mbushja e lugës dhe vendosja e Duke iu falënderuar precizitetit të tyre saj në gojë të pacientit) dhe koha e ngurtë- paraqesin material të pazëvendësueshëm për simit ose polimerizimi. E gjithë kjo te marrjen e masave. Gjinden në dy forma: sol materialet bashkëkohore zgjat prej 8 deri 12 dhe gel. Sol gjendja është e lëngshme dhe me minuta. Të preferuara janë ato materiale që e viskozitet të ndryshëm derisa në gel gjendjen kanë kohën e manipulimit sa më të gjatë dhe materiali ka kozistencë xhelatinoze për shkak 18 të aglomerimit të molekulave të fazës është e mundur atëherë duhet të ruhen në disperzive që formojnë fijet dhe zingjirët në humidor ose të mbështillen me faculetë të mostrën e rrjetëzuar. Këto fije dhe zingjirë njomur në kuti plastike të mbyllura rrethojnë molekulat e tretësit në këtë rast hermetikisht ose qese nga polietileni deri në ujin duke formuar hidrokoloidin. Sol gjendja 45 minuta. Në treg gjinden në kontejnerë të mund të transformohet në gel gjendje mbyllur hermetikisht që të mos vijë deri te (procesi i xhelatinizimit) në dy mënyra me cka tharja edhe atë në dy forma: si tuba, edhe dallohen hidrokoloidet: 1. Me uljen e hidrokoloidet më viskoze dhe si shkoptha, temperaturës vjen deri te xhelatinizimi por hidrokoloidet me viskozitet të ulët. Për procesi është i mundur edhe në drejtim të mbarëvajtjen e procedurës së likvefikimit kundërt me ngritjen e temperaturës xhel është e nevojshme aparatura për ngrohje të gjendja kalon në sol gjendje dhe ky proces hidrokoloidit ndërsa për procesin e quhet likvefakcion [hidrokoloide reverzibile] xhelatinizimit sistemi për ftohje që përfshin nga reaksioni kimik rezultati i të cilit është lugë speciale me dysheme të dyfishtë nëpër të lidhja e re e patretshme dhe nuk është i cilat rrjedh uji i ftohtë nga lidhja në sistemin mundshëm reaksioni në drejtim të kundërt e ujit. Këto lugë kanë tehet e trasha ashtu që quhen hidrokoloide ireverzibile ose alginate. të krijohet retencioni mekanik për materialin Pjesën më të madhe të hidrokoloideve e hidrokoloid sepse adhezioni i tyre në përbën uji dhe ësjhtë e logjikshme që cdo sipërfaqe metalike është shumë i dobët. ndryshim në sasinë e ujit do të ketë ndikim të Aparati për ngrohjë përbëhet nga tre banja rëndësishëm në karakteristikat e materialit (korita) në të parën me temperaturë 95 - 100º gjegjësisht në precizitetin e masës. Në këtë C materiali ngrohet (likvefakcioni) rreth 15 kuptim janë të njohura tre fenomene: minuta dhe është shumë me rëndësi që i tërë evaporimi i ujit, thithja e ujit (imbibimi) dhe materiali të zbutet. Pas kësaj materiali sinereza. Nëse masa është marrë me vendoset në banjën e dytë më temperaturë hidrokoloid dhe lihet në ajër uji do të 65º C ku mund të ruhet 48 orë. Pesë minuta evaporojë (avullojë). Për këtë vjen deri te para marrjes së masës luga mbushet me tharja dhe kontrahimi i masës gjesgjësisht hidrokoloid dhe vendoset në banjën e tretë deformimi. E kunderta nëse masa tretet në me temperaturë 45º C ashtu që materiali të ujë materiali do të përthithet, imbibojë sasi të ketë temperaturë të përshtatshme për aplikim caktuar të ujit që rezulton me ndryshime të në gojë. Pas rregullimit të lugës në gojë padëshirueshme dimenzionale (ekaspanz- rrjedhë procesi i xhelatinizimit me uljen e ioni). Fenomeni i sinerezës është lajmërimi i temperaturës për 10 minuta me qarkullim të eksudatit në sipërfaqen e hidrokoloidit ujit ftohtë nëpërmjet dyshemenë e dyfishtë të xhelatinoz të tretur në ujë. Ndodh psh kur lugës speciale dhe sistemin për ftohje i cili molekulat e xhelit afrohen më shumë njëra lehtësisht lidhet në unitin stomatologjik. tjetrës si pasojë e vazhdimit të reaksionit të Hidrokoloidet reverzibile janë me viskozitet polimerizimit. Te përdorimi i hidrokoloideve të ulët dhe munden në mënyrë precize të si material për marrjen e masave ato në gojë riprodhojnë detajet e imëta nëse përdoren në vendosen në sol gjendje ashtu që në mënyrë mënyrë të duhur, gjatë procesit të ftohjes sa më precize të paraqiten detajet edhe më të (xhelatinizimit) më së pari ngurtësohet imëta pastaj ndodhë procesi i xhelatinizimit materiali më afër lugës e më vonë pjesa kah dhe pas formimit të xhelit materiali është indet. Kështu materiali i cili është në kontakt mjaft elastik dhe mund të largohet nga goja. me indet dhe dhëmbët mbetet me kohëzgjatje më të madhe i lëngshëm dhe mund të Hidrokoloidet reverzibile. Masat me këtë depërtojë sa më afër tyre dhe në këtë mënyrë hidrokoloid duhet të shkrihen menjëherë pas kompenzohet ndryshimet dimenzionale që largimit nga goja. Nëse nga çfarëdo arsye nuk 19 ndodhin me procesin e xhelatinizimit lidhjes gjegjësisht materiali ti ketë treguar (kontraksioni) që dtth pengojnë joprecizitetin vetitë elastike. Pas largimit nga goja masa e masës. Pasiqë janë reverzibile teoretikisht shpërlahet me ujë të ftohtë ashtu që largohet mund të përdoren disa herë mirëpo atëherë pështyma, mbështjellësit nga [stancevina] për duhet të sterilizohen me zhytje gjatë 10 tu penguar sinereza dhe preferohet që të minutave ne tretjen ujore të natrium shkrihet sa më parë modeli sipas mundësive hipokloritit ose glutaraldehidit. Mirëpo për brenda 15 minutave pas marrjes së masës. shkak të cmimit të lirë të tyre sterilizimi nuk Reaksioni i lidhjes ndodhë së pari në vendet shpaguhet apo preferohet. ku temperatura është më e lartë (strukturat orale) dtth e kundërta nga hidrokoloidet Hidrokoloidet irevirzibile – alginatet. Kur reverzibile që është njëri nga faktorët e përzihet pluhuri i materialit ireverzibil me ujë precizitetit më të dobët në krahasim me formohet gjenda sol dhe kripërat e acidit hidrokoloidet reverzibile. Alginatet janë mjaft algimnik, kalciumit dhe fosfati i natriumit elastik ashtu që lehtë largohet masa nga fillojnë të shkrihen dhe të reagojnë ndërmjet vendet e nënminuara mirëpo për shkak të vete. Me reaksionin kimik të radhes krijohet fortësisë së dobët mund të vijë deri te xheli elastik i patretshëm i alginat kalciumit. shkëputja në vendet shumë të nënminuara. Që të fitohet masa sa më e mirë duhet tu Këto materiale nuk preferohen për marrjen e përmbahet disa udhëzimeve gjatë manipu- masës për punime precize protetike sic janë limit me këtë material. Kontejneri ku gjindet inlejet, kurorat apo urat por për përdorim të pluhuri duhet të mbyllet mirë që të pengohet gjërë për marrjen e masës së antagonistëve, kontakti me lagështirën. Pluhuri nuk është punimin e modeleve studiuese dhe punimet stabil nëse është në kontakt me lagështirën mobile protetikore dhe ortodontike. ose me temperaturë të lartë. Para përdorimit duhet të shkundet mirë ashtu që pjesët Njomja e sipërfaqes. Vetia e njomjes te përberëse të shpërndahen njëtrajtshëm. materialet gumoze ndahet në dy drejtime. I Raporti pluhur ujë duhet të caktohet sipas pari është njomja e indeve të forta të udhëzimeve të prodhuesit. Zakonisht dhëmbëve dhe strukturave përreth gjatë përdoret uji me temperaturë të dhomës. Me procesit të marrjes së masës kur materiali përdorimin e ujit të ftohtë zgjatet procesi i është ende i palidhur që dtth lëngu me ngurtësimit ndërsa uji i ngrohtë e shpejton viskozitet të ndryshëm e njomë sipërfaqen e atë. Përzierja bëhet në enë nga goma me dhëmbit. I dyti është njomja e materialit të shtrëngim të materialit për mure të enës me fortë të lidhur i cili gjatë shkrirjes së kohëzgjatje sipas prodhuesit që zakonisht modeleve punuese të tretjes së ngopur me ujë është gjysmë deri në 1 minutë. Atëherë të gipsit e cila e njomë sipërfaqen e masës. alginati vendoset në lugë për marrjen e Sipas hidrofilitetit dtth afinitetit ndaj ujit të masës. Adheron dobët për metal për këtë materialit për masë mvaret preciziteti i masës shkak përdoren lugët me retencione dhe fitimi i modelit punues kualitetiv pa mekanike në formë të trashjes së teheve të flluska dhe defekte të sipërfaqes. Materialet lugës (rimlock lugët) ose perforimet. Largohet me veti hidrofile të theksuara sic janë nga goja me lëvizje të shpejtë sepse ashtu polieteret, silikonet aditive, hidrokoloidet në zvogëlohet deformimi elastik i masës dhe vecanti reverzibilet mundësojnë masa shumë mundësohet kthimi më preciz në gjendjen e precise ndërsa ata që shkrihen në gips japin mëparshme. Masa largohet nga goja modele punuese shumë kualitative duke iu përafërsisht dy minuta pasi ti kalojë koha e falënderuar aftësisë së njomjes. 20 4. Amallgami Amallgami është lëgurë e zhivës (merkurit) “Mineral succedaneum” (“Bell’s putty”). me një apo më shumë metale (argjend, kallaj, Taveau në Francë më 1826 ka filluar të bakër etj). Emri amallgam rrjedh nga fjalët përziejë gërryerjet “tallash”- miell sharre greke: a = jo dhe malgama = zbutje. Për shkak [strugotine] të parave nga argjendi me merkur të vetive të tij, një kohë të gjatë ka qenë dhe këtë përzierje e ka quajtur “pastë materiali më i përdorur për mbushjen e argjendi”. dhëmbëve posterior. Përparë-sitë e amallgamit janë: resistenca e madhe ndaj Në Amerikë amallgami ka filluar të përdoret veprimit të forcave mastikatore, përdorimi i më 1833. Për shkak të kualitetit të dobët të thjeshtë në kushte ambulantore dhe cmimi i amallgamit të atëhershëm dhe njohurive të volitshëm. Mangësitë e amallgamit janë: mangëta mbi përbërjen dhe shfrytëzimin e largimi i madh i indit të shëndoshë të amallgamit, si dhe për shkak të njohjes së dhëmbit për të fituar retencionin e mbushjes vetive toksike të merkurit aplikimi i nga amallgami, ngjyra jo e mirë dhe amallgamit ka hasur në rezistencë të madhe toksiciteti i mundshëm për shkak të pranisë nga stomatologët e asaj kohe. Për këtë shkak së madhe të merkurit në përbërjen e tij. American Society of Dental Surgeons më 1845 e ka ndaluar përdorimin e amallgamit. Kjo Shkrimet për lëgurën e cila për nga përbërja ishte e ashtuquajtura “lufta e parë e ishte e ngjajshme me amallgamin janë gjetur amallgamit” që ka zgjatur prej hyrjes së në Kinë në shekullin e VI p.e.s. në veprat e Su amallgamit në Amerikë deri te paraqitja e Kung (nga dinastia Tang) “Materia medica”. Su Townsaed-it, Flagg-ut dhe Black-ut të cilët Kung ka propozuar përzierjen e merkurit, posaqërisht Black-u kanë vërejtur që, për argjendit dhe kallajit për mbushjen e kualitetin e amallgamit duhet përcaktuar dhëmbëve. Gati 2000 vjet më vonë mjeku raport të saktë të përbërësve dhe mënyra e gjerman Jochan Stocker ka filluar të përdorë manovrimit me të me çka janë përmirësuar për mbushjen e dhëmbëve përzierjen e bërë shumë vetitë e amallgamit. Me këtë është nga merkuri dhe [vitrioli] i gjelbër i nxehtë. Në mundësuar standardizimi i përbërjes së tij vitin 1528 ka shkruar së pari herë për të dhe dhe mënyra e manovrimit (punës) çka e ka është ai që ka futur në përdorim termin konfirmuar zyra nacionale për standard në “amalgam”. Në Francë amallgami është USA (National Bureau of Standrds) e cila më përdorur në fillimet e shekullit XIX me emrin 1928 lëshoi specifikacionin për amalgam D’Arcets Mineral Cement. Ky material ishte i (ADA No.1). International Standard Organis- ngjajshëm me amallgamin e sotëm. Ishte ation më 1970 me plotësim më 1977 ka lëgurë e përzie-rjes së Bizmutit, Hekurit dhe përcaktuar normativin e pjesëve përbërëse Merkurit të ngrohur në 100ºC e cila është dhe vetive të amallgamit. Përkrah standardi- derdhur drejtpërsëdrejti në kavitet. Reguard zimit të tillë dhe hulumtimeve të shumta mbi në vitin 1818 iu ka afruar amallgameve toksicitetin e amallgamit mund të thuhet modern me rritjen e sasisë së Merkurit në edhe për dy luftëra të amallgamit, gjegjësisht përbërjen e “cementit mineral”, me cka ka disa konsiderojnë se kjo është një rezistencë zvogëluar temperaturën e ngrohjes së lëgurës permanente ndaj amallgamit prej vendosjes në 68ºC. Përdorimi i parë i amallgamit në së tij në stomatologji. tempera-turë të dhomës i përshkruhet Bell-it në Angli (1819) me emrin “Pasta e Bell-it” ose 21 “Lufta e dytë e amallgamit” ka filluar në Rezultatet e fituara nuk kanë qenë gjithmonë Europë me shkrimet e dr. Alfred Stock-ut, të njëjta, mirëpo, shumica e autorëve profesorit të kimisë në Kaiser-Wilhelm pajtohen se amallgami nuk ndikon në institutin në Gjermani i cili gjatë 25 vjetëve lajmërimin e sëmundjeve të ndryshme dhe punë në laboratorin e tij ka pësuar helmim të konsiderohet se nuk paraqet rrezik serioz për rëndë nga merkuri. Në punët e tija ka treguar shëndetin e pacientëve, që është edhe për rrezikun prej avujve të merkurit dhe ka qëndrimi zyrtar i OBSH. Por, edhe krahas luftuar kunër përdorimit të tij në rezultateve të tilla, egziston tendenca për stomatologji. Punët e tija kanë tërhequr largimin e plotë të amallgamit nga përdorimi vëmendje të madhe edhe të komunitetit si për shkak të ruajtjes së shëndetit ashtu shkencor edhe të publikut, që ka shtytur edhe për shkak të ruajtjes së ambientit se emërtimin e komisionit për hulumtime të amallgami konsiderohet si rrezik i madh i toksicitetit të amallgamit. Komisioni ka përhershëm për ambientin. ardhur në përfundim se nuk ka arsye të refuzohet përdorimi i amallgamit dhe se ai e Përbërja e amallgamit. Përbërësit bazë të ka vendin e tij në stomatologji, gjë që ka lëgurës së amallgamit janë argjendi (Ag), vërtetuar edhe vetë Stock më 1941. kallaji (Sn), dhe merkuri (Hg). Në sasi më të vogla në lëgurë mund të gjinden bakri (Cu), Për shkak të dyshimeve të përhershme mbi zinku (Zn), ari (Au), platina (Pt), palladiumi toksicitetin e amallgamit gjithmonë është (Pa), nikli (Ni), molibdeni (Mo), volframi (Vo), synuar perfeksionimi i tyre. Përmirësimet më dhe në lëgurën e para-amallgamuar edhe sasi të rëndësishme në zhvillimin e amallgamit të vogla të merkurit deri 3%. Në mvarësi prej konsiderohet zbulimi i të ashtuquajturit: pjesëmarrjes së numrit të elementeve kimike “non-gama2” amallgamit dhe punimi i amallgamet mund të jenë binarë, ternarë dhe amallgamit në kapsula në të cilat përbërësit kuarternerë. janë të dozuar saktë. Sulmet moderne ndaj amallgamit, ndonjëherë të theksuar si “lufta e Ndarja e amallgamit në bazë të sasisë së tretë e amallgamit” kanë filluar me shkrimet e bakrit: disa stomatologëve që kanë pretenduar se 1. Konvencional dhe gati secila sëmundje, prej leukemisë deri te 2. Amallgami me pjesëmarrje të madhe të crregullimet e tretjes ose disponimit jo të bakrit. mirë mund të lidhen me amallgamin. Sulmet janë sforcuar posaqërisht pasi Guy dhe 1. Amallgami konvencional – përmban bashkë-punëtorët më 1979 kanë gjetur deri 3% bakër. Procesi i amallgamizimit të merkurin elementar në pështymë dhe ajrin amallgamit konvencional rrjedh sipas skemës intraoral të pacientëve me mbushje dhe formulës. amallgami pas përtypjes së gomave përtypëse, për dallim nga të hulumtuarit të Ag3Sn + Hg – Ag2Hg3 + SnxHg + Ag3Sn ose cilët nuk kanë pasur mbushje amallgami në γ + Hg – γ1 +γ2 + γ gojë që ka stimuluar hulumtime të shumta dhe supozime rreth rrezikut nga amallgami. Pasi që faza gama2 është më së shumti Për shkak të shkrimeve senzacionale rreth përgjegjëse për mungesën e fortësisë dhe amallgamit në literaturën shkencore si dhe tendencës për korozion të amallgamit, ishte për shkak të raportimeve të ngjajshme në tendenca që të largohet nga lëgura e media, ka filluar rrënjësisht hulumtimi mbi amallgamit me futjen e bakrit. Këta veprimin e amallgamit në kushte in vivo dhe amallgamë janë quajtur non-gama 2. in vitro në instancat më të larta në pjesë të ndryshme të botës. 22 2. Amallgami me përbërje të lartë të bakrit. merkurit, ngjeshjes jo të mjaftueshme Vetia kryesore e tyre është largimi pothuajse i të amallgamit, aplikimit të ngadalshëm plotë i gama 2 fazës. të mbushjes dhe korozionit. 3. Mendohet se ndryshimi i dimenzionit të Ndahen sipas sasisë së bakrit në lëgura të amallgamit në 20 minutat e para vjen si amallgamit të përziera dhe amallgame me pasojë e shkrirjes së merkurit. Ndry- sasi të lartë të amallgamit. Te lëgura e shimi në gjatësi gjatë 24 orëve duhet të amallgamit të përzier që përmbajnë rreth 9% jetë mes -10 dhe +20 µm/cm. bakër, gama 2 faza përkohësisht zhduket gjatë procesit të amallgamizimit por lëgura Hulumtimet kanë treguar se amallgami është përfundimtare e amallgamit nuk përmban më i rezistueshëm ndaj shtypjes dhe më pak lidhjen gama2. Amallgamet me sasi të lartë ndaj tërheqjes dhe lakimit. Për këtë shkak të bakrit përmbajnë deri 28% bakër. Te ky lloj kaviteti duhet të jetë i formësuar në atë i amallgamit nuk krijohet fare gama2 faza. mënyrë që mbushja të jetë vetëm nën Procesi i amallgamizimit rrjedh sipas skemës veprimin e shtypjes e jo tërheqjes apo dhe formulës. lakimit. Rezistenca mesatare ndaj shtypjes e lëgurave të sotme të amallgamit është rreth Ag3Sn + Cu + Hg – Ag2Hg3 + Cu6Sn5 + Ag3Sn 275 MPa, ndërsa e disave edhe deri 550 MPa. ose Rezistenca ndaj tërheqjes është 55 - 62 MPa. γ + Cu + Hg – γ1 + Cu6Sn5 + γ Vetitë tjera të amallgamit Korozioni – mbushjet nga amallgami, sikurse Ndarja e amallgamit sipas formës së grimcave edhe materialet tjera stomatologjike, marrin – sipas mënyrës së prodhimit të grimcave të pjesë në proceset në gojë. Janë të ekspozuar amallgamit ndahen në (foto3). 1. gërryese ndaj veprimit të noksave kimike, biologjike, [strugotinaste], 2. topthore, 3. rrethore, 4. të mekanike, elektrike dhe termike. Pasojat e përziera. Llojet strugotinaste, rrethore dhe të veprimit të tyre janë ndryshimi i formës së përziera tregojnë nivel të lartë të rezistencës mbushjes, kualitetit të sipërfaqes, përbërjes, kondenzuese ndërsa lloji rrethor tregon nivel strukturës dhe vetive të amallgamit. të ulët. Amallgamet me rezistencë të ulët kondenzuese janë të përshtatshëm për Faktorët kryesorë në dëmtimin e mbushjes së mbushjet të cilat iu nënshtrohen veprimit të amallgamit konsiderohen korozioni elektro- ngarkesës më të madhe okluzale. kimik dhe forcat mekanike si dhe veprimi sinergjik i tyre. Korozioni si pasojë e reaksi- Vetitë e amallgamit. Specifikacioni ADA no.1 oneve kimike dhe ndodhive elektrokimike përshkruan tri veti fizike si masë për dëmton shtresën sipërfaqësore dhe nënsipër- kualitetin e amallgamit: faqësore të mbushjes së amallgamit i cili në këtë mënyrë dobësohet dhe më lehtë i 1. Rrjedhshmëria e amallgamit (creep). nënshtrohet harxhimit si pasojë e forcave Rrjedhja është ndryshimi i amallgamit mekanike. në gjatësi nën presion të caktuar në kohë të caktuar e shprehur në %. Sipas ligjeve kimike secila lëgurë jofisnike më Rrjedha maksimale e lejuar është 3%. shumë se fisniket, kur futet në ndonjë 2. Rezistenca në shtypje kërkon që elektrolit ka tendencë të kalojë në gjendje rezistenca në shtypje pas një ore të jetë jonike. Në hapësirën e gojës rolin e 80 MPa. Rezistenca në shtypje mund të elektrolitëve e ka pështyma, indet e buta dhe jetë e zvogëluar për shkak të amallgami- indet kockore. Sa do të zhvillohet korozioni zimit jo të mirë, sasisë së lartë të mvaret nga dallimi i potencialit mes lëgurës 23 dhe elektrolitëve si dhe nga dallimi i dhe pulpa duhet të mbrohen me mjete potencialit të dy lëgurave. përkatëse. Analiza e prodhimeve të korozionit në Toksiciteti i amallgamit. Kur flitet për sipërfaqen e mbushjes së amallgamit tregon toksicitetin e amallgamit, mendohet kryesisht praninë e katër tipeve: në toksicitetin merkurit. Merkuri në organiz- ëm mund të vie me ushqim, nga ajri, Sn4(OH)6CL2, SnO, CuO, CuCl2 x 3Cu(OH)2 industria, stomatologjia, disa barëra dhe preparate kozmetike. përkatësisht, okside të bakrit dhe kallajit dhe hidroksikloridit. Në natyrë merkuri gjindet në tri forma: elementare, inorganike dhe organike. Për Dihet se gama 2 faza (Sn8Hg) është njëri ndër punimin e amallgamit shfrytëzohet merkuri faktorët kryesor të korozionit. Me disocimin e elementar. Sn8Hg lirohet merkuri që reagon me grimcat e pareaguara të gama fazës (Ag3Sn), krijon Ndikimet e dëmshme të amallgamit në gama 2 fazën e re, ndërsa kallaji bashkohet shëndetin e pacientëve mund të jenë lokale, me O2, përkatësisht jonet e klorit dhe krijon në hapësirën e gojës ose sistemike, në varësi lidhjet e korozive. Merkuri i mbetur i cili nga mundësia e depërtimit të përbërësve të është liruar me disocim dhe merkuri i lirë në liruar nga materiali në organizëm, mbushjen e koroduar të amallgamit shkakton përkatësisht nga niveli i resorbimit të tyre. ekspanzion lokal të njohur me emrin Fati i merkurit dhe elementeve tjera nga ekspanzioni merkuroskopik. Ky proces i amallgami: përhershëm dhe i ngadalshëm shkakton thyerje të imëta në formë të shkronjës V në 1. Thithja e avujve të merkurit. Konsi- tehet e mbushjes së amallgamit gjatë derohet se rreth 80% të avujve të thithur ngarkesës normale mastikatore, që krijon të merkurit absorbohet në mushkëri. rrethana të volitshme për grumbullimin e 2. Mendohet se në traktin gastrointestinal pllakut dhe krijimin e kariesit sekondar. resorbohet më pak se 10% të merkurit inorganik. Edhe pse largohet gama 2 faza, përkatësisht 3. Një pjesë e merkurit drejtpërsëdrejti zvogëlimi i saj në nivelin më të vogël të bartet nga hapësira oronazale deri në mundshëm, prapë se prapë kanë ndryshime tru (nuk ka dëshmi të kësaj rruge, mire- korozive te amallgami me sasi të madhe të po paramendohet për shkak të përbër- bakrit. Është vërtetuar se h faza (Cu6Sn5) ka jes inorganike dhe lidhjes së atij tendencë më të madhe ndaj korozionit. regjioni). Mendohet se korozioni më i fortë krijohet kur 4. Kalimi i merkurit nga mbushja e pH është e ulët dhe është i pranishëm amallgamit në pulpë (qëndrimi është se koncentrimi i lartë i joneve kloride që con nuk egziston ky kalim nëse është mirë i deri te hidroliza e Cu6Sn5. izoluar me shtresë izoluese). 5. Kalimi i merkurit në mukozë dhe indin Hapësira margjinale. Krijohet më shumë te lidhor të hapësirës së gojës. amallgamet konvencionale se te non-gama 2 amallgamet. Të çarat zvogëlohen gjatë kohës, Përderisa një pjesë e merkurit lirohet nga sepse mbushen nga produktet e korozionit mbushja e amallgamit dhe resorbohet në dhe ashtu vulosen. organizmin e bartësit mendohet se mekanizmat në trup pas një kohe të shkurtër Përçueshmëria termike. Amallgamet përcje- apo të gjatë e largojnë kryesisht nëpërmjet llin mirë temperaturën për këtë shkak dentina veshkëve dhe rrugëve urinare. 24 Koncentrimi maksimal i lejuar i avujve të të nevojshme të amallgamit, që nevoitet për merkurit në vendin e punës është rreth 0.05 plotësimin e hapësirës së indit të humbur të mg/m3. Hulumtimet tregojnë se të gjitha dhëmbit. Shtypësit mund të jenë të montuar koncentrimet e matura të avujve të merkurit në rrotulluesen speciale ku topthat e janë me të ulëta se niveli i tolerueshëm amallgamit ngjeshen për muret e kavitetit. Sa (lejueshëm). më e mirë që është ngjeshja e lëgurës së amallgamit aq më të mira do ti ketë vetitë Përdorimi i amallgamit. Amallgami indiko- fiziko-kimike dhe do të ketë rezistencë më të het si material për mbushje të kavitetit të kl I madhe ndaj ngarkesës okluzale. Lëgurat dhe II, si dhe kl V nëse aplikohen në regjionin [strugotinaste] kanë nevojë për kondenzim e dhembëve që nuk shihet. më të madh. Lëgurat topthore dhe rrethore për shkak të raporteve të ndryshme mes vete, Për përzierje të amallgamit përdoren aparatet kanë nevojë për shtypje më të vogël gjatë special - amallgamatorët, brenda të cilëve, në kondenzimit. Pas përfundimit të kondenzimit mbajtësin e posaqëm vendosen kapsulat e nevoitet që mbushja e amallgamit te amallgamit në të cilat janë të dozuara me formësohet sipas morfologjisë së dhëmbit saktësi pluhuri para-amallgam dhe merkuri. dhe të përshtatet në okluzion. Procesi i përzierjes së kapsulës së amallgamit me lëvizje ekscentrike në amalgamator quhet Polirimi i amallgamit. Duhet të zbatohet 24 triturim. Në rezultatin e triturimit kanë orë pas aplikimit të amallgamit (nëse në ndikim: koha e përzierjes (prej 3 deri 30 sek), specifikat e prodhuesit nuk kërkohet kohë më shpejtësia dhe akcioni i amallgamatorit (prej e gjatë) sepse atëherë ka përfunduar procesi 100 - 300 titrime ekscentrike në minutë) si fillestar i ngurtësimit të amallgamit. Bëhet me dhe forca në relacionin e kapsulës – [shtypës]. elemente të ndryshme poliruese (freza të Gjatë kohës së triturimit në kapsulën e celikut, polirerët dhe finirerët e amallgamit, amallgamit ndodh procesi kimik i përzierjes goma), në prani të ujit me numër të vogël të dhe lidhjes së pluhurit të para-amallgamit rrotullimeve të mikromotorit me punë me dhe merkurit që quhet amallgamizim. pauza dhe pa shtypje të sipërfaqes. Me polirim të sipërfaqes rritet rezistenca meka- Amallgami në kavitet futet në sasi të vogla, nike e mbushjes nga amallgami, rezistenca më bartës special të amallgamit ose me bartës ndaj korozionit, përmirësohet mbyllja automatik, pra pa mundësi të kontaminimit margjinale, fitohet pamja më e mirë dhe disa me gishta. çdo sasi e aplikuar shtypet me hulumtime tregojnë se me polirim ulet shtypës special për kondenzim me dorë apo potenciali elektrik i mbushjes së amallgamit. mekanik, deri sa të mbushet kaviteti me sasi 25 6. Kompositet Kompositi është lajmëruar si zëvendësim i kombinim tredimenzional të së paku dy amallgamit i cili për shkak të vetive të mira materialeve të ndryshme të cilët janë të lidhur (rezistenca në shtypje dhe harxhim, cmimi i ndërmjet vete me lidhje lehtësisht të ulët dhe përdorimi i lehtë), gati 100 vjet ishte dukshme të silaneve. materiali përzgjedhës për kavitet e klasës së parë dhe të dytë. Përbërja e rrëshirave komposite. Rrëshirat kompo-site përbëhen nga tre pjesë themelore: Përkundër vetive të mira amallgami ka mangesi si: korozioni, veprimi potencial - matriksi organik rrëshinor toksik i merkurit. Krijimi i potencialit - mbushësit nga grimcat inorganike ose bioelektrik në gojë, mosmundësia e lidhjes faza e shpërndarë inorganike dhe me indet e forta të dhëmbit pasojë e së cilës - mediatorit lidhës është preparimi radikal i kavitetit me Pos materieve themelore gjinden edhe shtesa sakrifikim të indit të shëndoshë të dhëmbit të shumta në sasi të vogla të cilat përmirë- për tu siguruar retencioni i mbushjes, dhe sojnë kualitetin e materialit siq janë: stabili- pamja plotësisht joestetike ia zvogëlojnë zatorët e ngjyrës, inhibitorët dhe iniciatorët rëndësinë. përkatësisht aktivatorët e polimerizimit, Për shkak të këtyre vetive përdorimi i kontrasti i rtg dhe pigmentet e ndryshme. amallgamit është gjithnjë e më i vogël qysh Gjatë 50 viteve të fundit hulumtues të prej viteve të shtatëdhjeta të shekullit të ndryshëm kanë kontribuar në zhvillimin të kaluar dhe stomatologjia restaurative ka rrëshirave komposite si: kërkuar material të ri i cili do të jetë i aftë që plotësisht ta zëvendësojë amallgamin dhe ti Michael G. Buonocore i cili më 1955 ka përmbushë kërkesat gjuthnjë e më të mëdha propozuar acidimin e smaltit me ac estetike në stomatologjinë restaurative dhe ortofosforik si masë e thjeshtë për rritjen e rekonstruktive. adhezivitetit të materialit restaurativ rrëshinor për strukturat e forta të dhëmbit. Rrëshirat komposite kanë ofruar plotësimin e të gjithë këtyre kërkesave, sepse ishin pa I dyti është Rafael L. Bowen i cili ka krijuar metale, pa merkur, inert elektrikisht dhe rrëshirën komposite si material restaurativ termikisht, kanë pasur aftësi të lidhjes për (bisfenol A glicidil dimetakrilat, sot i njohur indet e forta të dhëmbit dhe në përgjithësi me akronimin Bis-GMA ose rrëshira Bowen) kanë përmbushur kërkesët estetike duke dhe pasur pamje të dhëmbit natyral. I treti është Nobuo Nakabayashi i cili ka Ende nuk egziston definicioni i përgjithëm që propozuar hibridizimin e supatratit dentinor është i pranueshëm i cili do ti përshkruante dhe kështu ka krijiuar promovimin e në mënyrë precize materialet restaurative adhezionit me ndihmën e infiltrimit të rrëshinore të cilat përdoren sot në monomereve në struksturën e dhëmbit. stomatologji. Definicioni më i përshtatshëm është ai nga Lutz dhe Phillips 1983 sipas së Pjesa organike. Pjesa më e rëndësishme e cilit materiali komposit rrëshinor paraqet rrëshirës është matriksi nga rrëshira e bazuar 26 ne monomeret dimetakrilate (DMA) me masë Grimcat e koloidit piogjen të silicit (me të madhe molekulare që e ka zbuluar Bowen. madhësi më pak se 0.1 mikron, janë inerte Kjo është bifsfenol-A-glicidil dimetakrilati dhe e kanë koeficientin e vogël të aromatik i cili tregon viskozitet të lartë për ekspanzionit termik dhe kontribuojnë në cka duhet të tretet me ko-monomere më pak kondenzibilitetin dhe polirimin më të mirë të viskoze siq është trietilen-glikol-dimetakrilati rrëshirës komposite. (TEGDMA). Xhami nga barium silikati dhe trifluoridi i Përbërësi tjetër i rëndësishëm i cili përdoret si itriumit dhe iterbiumit (kanë fortësi mesatare matriks organik i rrëshirës te shumë dhe radioopacitet me potencial të mundësisë komposite është uretan dimetakrilati (UDMA), së lirimit të joneve të fluorit në rrethinë). i cili tregon viskozitet të ulët dhe polimerizim më të mirë se rrëshira Bowen. Kuarci është shumë stabil me koeficient të lartë të ekspanzionit termik dhe fortësi të Në bazë të këtyre dy rrëshirave dominuese madhe që mund të ndikojë në polirim më të prodhues të ndryshëm kanë zhvilluar sisteme dobët të sipërfaqes dhe abradim më të lartë komposite që përmbajnë Bis-GMA ose UDMA të dhëmbëve antagonist. si rrëshirë kryesore. Të dyjat kanë edhe vetitë e mira edhe vetitë e këqia. Mirëpo deri tani Materia lidhëse. Vetia kryesore e saj është nuk ka as vërtetim klinik as shkencor se cili sigurimi i lidhjes së përhershme të grimcave nga materialet komposite janë më të mirë. inorganike të mbushjes me matriksin/bazën organik. Kjo materie mundëson këtë duke Krahas tyre egzistojnë edhe shumë oligomerë parandaluar degradimin hidrolitik të lidhjes të cilët i kanë molekulat e ngjajshme me Bis- mbushës - rrëshirë dhe shpërndarjes së mirë GMA. Ata nuk i kanë grupoet OH dhe estere, së stresit mes rrëshirës dhe mbushjes. psh polimerët të cilët e kanë viskozitetin më të ulët: bisfenol – A - etilmetakrilat (BIS - EMA) Material lidhës më i shpeshtë për lidhjen e dhe bisfenol – A - propilmetakrilati (BIS - grimcave inorganike të mbushësit dhe PMA) dhe monomer tjerë të rëndësishëm të matriksit rrëshinore janë organosilanet mes cilët në sasi të vogla i shtohen matriksit të cilave vendin kryesor e zë y-metaksiloksi- organik të rrëshirës. propiltriometoksisilani ose më thjeshtë silani. Pjesa inorganike. Faza e shpërndarë Agjensi silanizues është molekula bifunksio- (disperguar) ose mbushësi përfshin grimca të nale e cila në njërin skaj lidh grupet OH të ndryshme me prejardhje të pastër inorganike mbushjes inorganike nëpërmjet reaksionit të si: kuarci kristalor, koloidi i dioksidit pirogjen kondenzimit, duke i krijuar në këtë mënyrë të silicit, xhami borosilikat, barium alumo- lidhjet siloksane. Në skajin tjetër të silikati, stronciumi, litiumi, zirkoni dhe kallaji molekulës grupet metakrile i nënshtrohen pastaj sulfati i bariumit dhe trefluoridi i polimerizimit aditiv gjatë aktivizimit kimik itriumit dhe iterbiumit. ose fotokimik të ngurtësimit të rrëshirës. Grimcat e mbushësit inorganik janë me Përbërësit tjerë madhësi dhe formë të ndryshme dhe i Iniciatorët e polimerizimit. shtohen matriksit organik deri në ngopjen e Kimik. Peroksid benzoili dhe aminet tercare tij. Këto grimca janë përgjegjëse për vetitë shërbejnë si burim i radikaleve të lira. Më së fiziko-mekanike të materialit. Madhësia e shpeshti përdoren aminet terciare si: N–N– grimcave ndryshon nga materiali në material dimetil–p-toluidin dhe N–N–dihidroksietil–p- dhe çdo lloj i grimcave ka vetitë e tija: toluidini. 27 Fotokimik. Për kompositet që polimerizohen Klasifikimi i kompositëve. Pas shumë me dritë më së shpeshti përdoret alfa - alfa tentimeve gjatë tridhjetë vjetëve për tu ofruar diketoni përkatësisht kamfor-ikinoni si foto- ndarja përkatëse e rrëshirave komposite, e aktivator me absorbim maksimal prej 468 cila do ti lehtësonte klinicistëve përzgjedhjen nm, së bashku me aminin alifatik terciar N-N- e materialit më të volitshëm për indikacionet dimetilaminoetilmet-akrilat. Kohëve të fundit e caktuara të trajtimit restaurativ, sot i shtohet dioni fenil propan (PPD) me absor- mendohet se madhësia e grimcave e sasia e bimin maksimal prej 430 nm. mbushësit janë themëli për ndarjen gjegjë- sisht klasifikimin e rrëshirave komposite. Inhibitorët e polimerizimit. Janë agjensë Ndarjet e mëparshme në bazë të madhësisë kimik që kanë aftësi të pengojnë vetëngurtë- së grimcave dhe përbërjes kimike në: simin (autopolimerizimin) e rrëshirës kompo- site. Më së shpeshti përdoret monometil eteri - mbushës klasik, ose hidrokinoni dhe bitliran hidroksitolueni. - mikrombushës dhe - komplekse të bazuara në Stabilizatorët. Stabilizatorët e dritës UV ose mikrombushje; UV absorberët shtohen për shkak të stabili- tetit të ngjyrës së rrëshirës komposite. Më së pastaj ndarja e kompositeve në: shpeshti përdoret 2-hidroksi-4-metoksi- benzofeni. - klasike, - hibride, Kohëve të fundit është shtuar përpjekja për - homogjene, zbulimin e sistemeve të reja organiko- - heterogjene dhe inorganike të cilët kanë aftësi të përmirësimit - polihibride; të shkallës së konverzionit (shëndrrimit) dhe zvogëlimit të tkurrjes polimerizuese si dhe ditëve të sotme përdoren shumë më pak për rritjes së rezistencës ndaj harxhimit. Materiali shkak të lajmërimit të sistemeve të reja dhe i tillë është i bazuar në uretan dhe alkosilan zgjidhjeve teknologjike. dhe sintetizohet me procese krahasuese: Viteve të fundit janë bërë përmirësime të procesi sol - gel dhe polimerizimi i pjesës dukshme duke zvogëluar madhësinë dhe organike në rrjtën polimere duke formuar duke e rritur kualitetin e grimcave të kopolimerin inorganiko - organik. Mbushësi mbushësit, duke përmirësuar adhezionin me fije i rrëshirave komposite kotribuon në ndërmjet mbushësit dhe matriksit organik, mënyrë të konsiderueshme rritjen e rezisten- dhe futjen e monomereve me masë të ulët cës fiziko - mekanike të materialit komposit. molekulare është përmirësuar polimerizimi Ky material quhet i ngjajshëm me keramikën dhe manovrimi me komposite. Ndarje të ose materiali komposit i optimizuar shumta që janë propozuar viteve të fundit në përkatësisht ceromer ose ormomer. bazë të arriturave të fundit janë mjaft të Përveq kësaj, hulumtimet drejtohen edhe në komplikuara dhe të papërshtatshme dhe kahjen tjetër. Me zhvillimin e formulës mund të habisin klinicistët. bioaktive të rrëshirave organike dhe Për nevojat klinike më e përshtatshme është përfshirjen e kalcium-fosfatit amorf në ndarja në bazë të madhësisë së grimcave dhe mbushje tentohet të arrihet lirimi selektiv i përqindjes së volumit të grimcave inorganike joneve aktive të nevojshme për remineralizim dhe vetive fizike të grimcave në: të indit te fortë të dhëmbit të demineralizuar. Në këtë mënyrë dukshëm rritet veprimi karies - komposite me mikrombushje protektiv dhe zvogëlohet mundësia e - komposite hibride lajmërimit të kariesit rekurent. 28 - komposite mikrohibride Kompositet paketuese janë të indikuar për - komposite të paketuara restaurimet e kl I dhe II të madhësisë - komposite të lëngshme. mesatare në dhëmbët posterior. Kompositet me mikrombushje (mikrofile) Kompositet e lëngshme janë të indikuar për kanë grimcat inorganike me madhësi prej 0.4 të gjitha mikroperforimet, gropëzat dhe - 0.1 mikrometra dhe përqindje të volumit të fisurat, defektet e qafës së dhëmbit edhe si mbushësit mes 35 dhe 50%. lajnerë përkatësisht shtresën e parë për kavitetet e mesme dhe të thella. Kompositet hibride kanë grimca inorganike me madhësi prej 1 - 3 mikrometra dhe Kompositet hibride. Janë krijuar si nevojë për përqindje volume mes 70 dhe 77%. të bashkuar përparësitë e polirimit sipër- faqësor të kompositeve me mikro-mbushje Kompositet mikrohibride kanë grimca dhe rezistenca e lartë ndaj harxhimit inorganike me madhësi prej 0.4 - 0.8 sipërfaqësor e kompositeve me grimca më të mikrometra dhe përqindje të mbushjes prej mëdha. Në këtë mënyrë largohen mangësitë 56 - 66%. kryesore të të dy grupeve dhe krijohet materiali i ri, kompositi hibrid. Këto përparësi Kompositet paketuese kanë grimca të kompositit hibrid mundësohen nga inorganike me madhësi prej 0.7 dhe 20 përqinda e madhe sasiore (78 - 85%) dhe mikrometra dhe përqindjen e volumit të volumi (70 - 77%) në matriksin organik Bis- mbushësit 48 - 65%. GMA dhe UDMA. Kompositet e lëngshme kanë grimcat Mbushja inorganike përbëhet nga kuarci, inorganike me madhësi prej 0.04 dhe 1 xham borsilikati, stronciumi, zirkoni, silici mikrometra dhe përqindjen e volumit të amorf, xhami nga litiumi dhe alumin mbushësit prej 44 - 54%. fluorsilikat. Indikacionet klinike. Për përdorimin e njërit Kjo përbërje mundëson veti më të mira nga kompositet varen nga përbërja e tyre, fizikomekanike nga kompositi me madhësia e grimcave, përqindja sasiore dhe mikrombushje. volumit të mbushësit dhe vetive fizikomekanike. Kompositet hibride kanë modulin e lartë të elasticitetit dhe shkallë më të ulët të tkurrjes Rrashirat komposite me mikrombushje janë polimerizuese në krahasim me materialet me të indikuara për restaurimet e kavitetve të mikrombushje, shkallë më të lartë të konver- klasës III, IV dhe V dhe korrektimeve sionit dhe rezistencës ndaj absorbimit të ujit minimale të formës së dhëmbit, pozitës dhe më çka edhe nivelin më të ulët të biodegra- diskolorimit. dimit që në mënyrë të konsiderueshme Kompositet hibride preferohen për restau- ndikon në jetëgjatësinë e restaurimit. rimet e klasës I dhe II në dhëmbët posterior, Kompositi mikrohibrid. Është krijuar për formimin e bërthamës së dentinës te kavitet e shkak të nevojës që materiali me veti të klasës së IV dhe inleje nga kompositi. rritura fizikomekanike të përdoret edhe në Kompositet mikrohibride janë të indikuara regjionin e dhëmbëve anterior, me aspiratën për restaurime direkte në dhëmbët posterior që me të të arrihet nivel më i lartë i polirimit dhe fasetat labiale si dhe rekonstruimeve të të materialit hibrid. formës së dhëmbit dhe diskolorimet. 29 Kompositet mikrohibride përbëhen nga ndieshmëria pasoperative e dhëmbit. Me grimcat e mbushësit me madhësi më të vogël qëllim të kalimit të vështirësive të se hibridet (0.4 - 0.8 mikrometra) me përmendura është lajmëruar më 1998 i përqindje të ulur të volumit të mbushjes ashtuquajturi kompositi paketues ose inorganike (56 - 66 vol%). kondenzibil ALERT (Jeneric, Pentron, USA) si zëvendësim i amallgamit. Materiali preferohet Grimcat me madhësi më të vogël sigurojnë si mjet ideal i cili mund të kondenzohet në polirim më të mirë dhe shkëlqim të sipër- kavitet ngjajshëm me amallgamin. Është faqes të ngjajshëm me atë të kompositeve me menduar se në këtë mënyrë mund të arrihen mikrombushje duke ruajtur kështu nivelin e marrëdhëniet optimale aproksimale të lartë të rezistencës ndaj harxhimit. kontaktit, rrumbullakësim i teheve si dhe rezistencën e lartë ndaj harxhimit dhe Kompositi i lëngshëm. Kanë hyrë në ruajtjes së pamjes anatomike të restaurimit. përdorim klinik më 1995 si material i ri i cili Për fat të keq këto materiale nuk kanë mundësoi aplikim më të shpejtë më të mirë plotësuar pritshmërinë se hulumtimet kanë dhe më të thjeshtë. Ky material treguar se kompositet hibride kur aplikohen karakterizohet me viskozitet të ulët, në mënyrë optimale tregojnë veti më të mira përqindje më të vogël të mbushjes inorganike fiziko - mekanike dhe veti estetike se (44 - 54 % volum), me madhësi mesatare të kompositet e paketuara. grimcave prej 0.04 - 1 mikrometër, dhe modulin e ulët të elasticitetit. Për shkak të Mekanizmi i ngurtësimit të kompositeve. përbërjes së tyre tregojnë veti më të dobëta Kompositi vecohet me formën specifike të fizikomekanike prej kompositeve tjera por ngurtësimit i cili shihet me konversionin e aftësia e rrjedhjes dhe moduli më i ulët i molekulave të monomerit në polimere elasticitetit u japin aftësinë e apsorbimit të makromolekulare me lidhje të kryqëzuar stresit dhe për këtë përparësi në indikacione (cross linking), duke krijuar rrjetën në të cilën të caktuara specifike. gërshëtohen grimcat e mbushjes inorganike. Kompositët e lëngshëm janë të indikuar për: Polimerizimi i kompositeve është proces i ngurtësimit dhe ndodhë nëpërmjet të - Vulosje të gropëzave dhe fisurave ashtuquajtur polimerizim radikal në tre faza: - Mikrokavitete - Defekte të vogla të smaltit dhe dentinës 1. Iniçimi. Me zbërthim homolitik të - Defekte në regjionin e qafës sëë fotoaktivatorit vjen deri te lirimi i radikalit dhëmbit primar i cili me reaksion aditiv me - Shtresë në fund të kavitetit si e monomerin krijon radikal të ri të lire. ashtuquajtura shtresa elastike - Shtresë te mbulimi direkt i pulpës 2. Rritja ose propagimi i reaksionit - Punimi i splinteve elastike zingjiror. Aditimi/shtimi i njëpasnjëshëm i parodontologjike numrit të madh të molekulave të monomerit me krijimin e radikaleve makromolekulare, Kompositet paketuese. Është krijuar si alternativë e vërtetë e amallgamit se është 3. Ndalimi ose terminimi i rritjes së treguar se restaurimet e dhëmbëve me makromolekulave. Me rritjen e koncentrimit kompositet e deritanishme kanë treguar të polimerizimit vjen deri te reaksioni mangësi të shumta si vështirësi në formimin bimolekular i radikaleve të krijuara dhe e marrëdhënieve aproksimale të kontaktit, ndaljes së rritjes së makromolekulave stabilitetit të ngjyrës dhe formës, adaptimi zingjirore. margjinal dhe lëshueshmëria dhe 30 Ngurtësimi i kompositeve inicohet me rrjen polimerizuese. Faza post gel ose faza e ndricim me dritë të kaltër që emetohet nga vitrifikimit konsiderohet përgjegjëse për laj- llampa halogjene ose dioda që emeton dritë mërimin e tendosjes dhe forcës së stresit. (LED). Iniciatori në shumicën e kompositëve Egzistojnë disa forma të tkurrjes polimeri- është kamforkinoni i cili reagon në interval të zuese. gjatësisë valore prej 400-500 nm me apsorbim maksimal në 468nm. Tkurrja e lirë. Nëse kompositi nuk gjendet në sipërfaqe të fortë do të tkurret kah qendra. Cilësia e polimerizimit matet me shkallën e Pasiqë tkurrja nuk pengohet nuk do të konversionit të monomerit ne polimer (i cili lajmërohet stresi. kurrë nuk është 100%) dhe varet nga faktorët: Tkurrja efektive. Nëse kompositi është i - Përbërja kimike e materialit në veçanti kapur në vetëm një sipërfaqe të fortë në llojit të monomerit tkurrje do të ndikojnë kushtet e reja të - Koncentrimit të iniciatorit të kufijve dhe nuk do të krijohet fare stres sepse polimerizimit humbja e volumit do të kompensohet me - Madhësisë, llojit dhe sasisë së grimcave tkurrje përballë sipërfaqes së lidhjes. inorganike të mbushësit – pjesa më e madhe e mbushësit do të zvogëlojë Tkurrja mes mureve të kundërta të tkurrjen polimerizuese por do të rrisë kavitetit. Stresi për shkak të tkurrjes rigjiditetin e materialit. polimerizuese do të zhvillohet nëse tkurrja - Intenziteti, koha dhe largësia e burimit pengohet nga muret e kundërta si forcë e cila të dritës nga sipërfaqja e kompositit e tërheq kompositin nga muret e kavitetit. Nëse stresi tejkalon forcën e lidhjes adhesive Lëvizja dhe organizimi hapësinor i mole- do të vijë deri te këputja e lidhjes dhe kulave të monomerit janë përgjegjës për paraqitja e plasaritjes margjinale. ndryshim të volumit gjatë polimerizimit. Vetitë e kompositit. Vetitë fizikomekanike të Në fillim të procesit të polimerizimit rrëshira kompositëve i përcaktojnë fortësia, forca, hyn në fazën paragelit në të cilën matriksi elasticiteti, rezistenca ndaj lakimit, këputjes, organik është në formë plastike të viskozi- torzionit, harxhimit, përcueshmërisë termike tetit, e cila ia mundëson rrjedhjen. Në këtë dhe elektrike, tkurrja polimerizuese, ekspan- fazë monomerët ende mund të lëvizin ose të zioni hidroskopik dhe termik. Këto veti rrëshqasin në pozite te re në matriksin përcaktojnë vlerën restaurative të materialit organik. Procesi i polimerizimit vazhdon më dhe jetëgjatësinë e restaurimit. Për këtë disa tej me çka krijohen molekula gjithnjë e më të nga këto veti mund të konsiderohen të mëdha ndërsa kompositi ngurtësohet dhe dëshirueshme dhe të tjera të padëshir- homo-gjenizohet në trup të ngurtë. Pika në të ueshme. Mes vetive të padëshirueshme numë- cilën më nuk është e mundur kurrfarë lëvizje rohen: tkurrja volumetrike polimerizuese, quhet gel pika dhe paraqet kalimin nga faza ekspanzioni hidroskopik dhe termik. paragel në fazën postgel. Materiali është në gjendje të ngurtë por ende tkurret. Kur Lidhja e tërthortë në rrjetë gjatë polimeri- përfundon tkurrja lajmërohet tendosja parka- zimit bjen deri te kontrahimi apo tkurrja tësisht stresi. Gelatizimi mund të paraqitet si volumetrike e cila lexohet si jostabilitet momenti kur rrjedha e molekulave në mate- dimensional i vetë materialit e njohur si rial më nuk mund të kompenzojë tkurrjen. tkurrja polimerizuese. Kjo tkurrje mund të Tkurrjen e përgjithshme e materialit e përcak- shkaktojë lajmërimin e stresit, stresi për ton faza paragel në të cilën materiali ende shkak të tkurrjes polimerizuese mund të mund të kontrollojë dhe të kompenzojë tku- ndikojë dukshëm në krijimin e plasaritjes 31 margjinale dhe kompromitimin e jetëgjatësisë absorbon ujin i cili bjen deri te ekspanzioni i së restaurimit. materialit dhe si pasojë e kësaj krijohet ngjy- rosja dhe plasaritja e teheve e cila mundëson Që tu iket tkurrjes volumetrike të polimeri- kalimin e mikroorganizmave në drejtim të zimit të kompositëve sot në matriksin pulpës. organik përfshihen monomerët ekpandues gjegjësisht oligomerët ciklik multifunksional Stresi për shkak të tkurrjes së kompositit. siq janë spiroortoesteret dhe akrilatet ciklike. Stresi ose tensioni ose forca e cila krijohet për Kompositi me përqindje më të madhe të shkak të tkurrjes polimerizuese dhe vepron pjesës organike ka më shumë monomer që në lidhjen adhesive të dy sipërfaqeve. Është e duhet të kalojë në polimer dhe do të tregojë barabartë me tkurrjen të shumëzuar me shkallë më të lartë të tkurrjes polimerizuese. modulin e Young të elasticitetit. Lidhja e Kompositet hibride me përqindje të lartë të stresit dhe modulit të elasticitetit të volumit dhe masës të mbushjes inorganike kompositit është shumë e madhe. Nga njëra tregojnë më pak tkurrje të materialit mirëpo anë pjesa e rritur e mbushjes inorganike e për shkak të modulit të lartë të elasticitetit zvogëloin tkurrjen polimerizuese ndërsa nga është e nevojshme të parandalohet stresi ana tjetër e rrit rigjiditetin e materialit. Për polimerizues. Sot ky problem tentohet të këtë moduli i elasticitetit sipas Yong dhe kompenzohet me ndryshimin e përbërjes së pjesa e mbushjes inorganike në mënyrë të materialit (monomerët ekspanzues) me tekni- konsiderueshme ndikojnë në shkallën dhe kë të aplikimit me shtresa të materialit në shumën e përgjithshme të stresit gjatë kavitet dhe polimerizim optimal të materialit. tkurrjes. Ekspanzioni termik i kompositëve lexohet me Në lajmërimin e stresit më së shumti zgjerimin e materialit për shkak të ndrysh- ndikojnë faktorët: imit konstant të temperaturave në hapësirën e gojës, është ngusht e lidhur me tkurrjen - Volumi dhe konfiguracioni i kavitetit polimerizuese dhe është e mvarur nga - Vetitë e materialit rrëshinor koeficienti i ekspanzionit termik të materialit. - Teknika e vendosjes së materialit - Polimerizimi i materialit rrëshinor Të gjithë kompositet i nënshtrohen veprimit të ujit nga kaviteti oral. Gjatë kohës materiali 32 7. Sistemet adhesive Teknikat adhezive dhe përdorimi i Mirëpo, pa marrë parasysh adhezionin e kompozitëve janë themeli i stomatologjisë sukseshëm në smalt, për kompensimin e restaurative. Në përgjithësi adhezioni paraqet tkurrjes volumetrike të kompozitëve dhe ngjitjen e materialeve të ndryshme me përsosjes së punimit të mbushjeve adhezive tërheqjen e molekulave dhe atomeve. ka qenë e nevojshme të arrihet edhe Sistemet adhezive smalt - dentinë kanë rolin e adhezioni në dentinë. Pasi që smalti dhe ndërmjetësuesit në lidhjen dhe retencionin e dentina kanë struktura të ndryshme edhe materialeve kompozite për indet e forta të ecuritë e adhezionit mvaren nga substrati që dhëmbit. Parimi themelor i adhezionit trajtohet. bazohet në ndërrimin e materialit inorganik të larguar nga dhëmbi me monomerin Shtresa e mbetur (smear layer). Krijohet si rrëshinor i cili në mënyrë mikromekanike pasojë e përpunimit mekaniko - termik të kapet për poret e krijuara. kavitetit, dhe përbëhet nga shtresa të grumbulluara prej 1 - 2 µm të indit inorganik, Adhezivët ngjiten për indet e forta të dhëmbit përberjeve organike, qelizave të gjakut, mikromekanikisht (me depërtimin e njërit pështymës, ujit dhe flluskave të ajrit. material në tjetrin), kimikisht (me lidhje jonike, kovalente dhe hidrogjene) dhe Adhezioni në smalt. Për shkak të përbërjes fizikisht (lidhjet van der Waals). me shumë minerale smalti është shumë i fortë. Përmban 95 - 96% kristale të hidroksil - Par shkak të lidhjeve të përmendura apatitit (calcium fosfatit), 1 - 2% materie mbushjet adhezive mundësojnë kursim organike dhe 3% ujë. Është e përbërë nga maksimal të indeve të dhëmbit, kavitete prizmat me cirkumferencë prej 5 µm. Janë minimale dhe riparime të mbushjeve 20.000 - 30.000/mm2. Përbrenda prizmave, egzistuese pa hapje të sërishme të tubujve të kristalet e hidroksilapatitit janë paralele me mbyllura të dentinës. Përveq rikthimit drejtimin e vetë prizmës, derisa në hapësirën anatomik dhe funksional të indeve të forta të interprizmatike janë të drejtuar në anën e dhëmbit, siguron edhe estetikë optimale dhe kundërt. Prizmat fillojnë vertikalisht ndaj me të madhe zgjeron spektrin e indikacioneve kufirit smalt-dentinë (KSD) dhe në krahasim të trajtimeve konzervative. me sipërfaqen e dhëmbit formojnë këndin prej 55 - 100º. Me drejtim vertikal ndaj Për krijimin e adhezionit është e nevojshme sipërfaqes së dhëmbit janë vetëm në maje të të parapregaditet sipërfaqja e dhëmbit që të tuberkulumave dhe në këndin e kreshtave krijohet kontakt i afërt ndërmjet adezivit dhe interaproksimale. adherensit dhe të mundësohet njomja e dentinës me adheziv me viskozitet të ulët. Acidimi i smaltit më së miri dhe më me sukses performohet me ac ortofosforik 30 - Vet koncepti i lidhjes së rrëshirave me indet e 40%, gjatë 30 sekondave. Me acidim forta të dhëmbit ka filluar me futjen e shkatërrohen kristalet e hidrokilapatitit, acidimit prej 30 sekondave të smaltit me acid largohet sipërfaqja e vjetër dhe kimikisht e fosforik qysh prej vitit 1955. Buonocore ka mbrojtur e smaltit, largohet mbështjellësja vërejtur retencionin mikromekanik të poli glikoproteine dhe smear shtresa dhe kështu (metil - matakrilat) rrëshirës (PMMA) në smalt. rritet siparfaqja reaktive. Shkrirja selektive e 33 kristaleve të hidroksilapatitit përcillet me ndërtimin histologjik të dentinës primare, polimerizimin e rrëshirës e cila apsorbohet sekondare, terciare, intratubulare, inter- me tërheqje selektive përbrenda poreve të tubulare, interglobulare dhe sklerotike. formuara. Krijohen dy tipe të lidhjeve: “makro - dhëmbëzat” (macro tags) në periferi Lidhja për dentinë është mikromekanike dhe të prizmës dhe “mikro - dhëmbëzat” (micro kimike. Në dentinë, me acidim me ac tags) të shumta si rezultat i polimerizimit të ortofosforik (maksimum 15 sekonda) vjen rrëshirës përbrenda poreve të imëta nga deri te ekspozimi i rrjetëzës kolagjene të acidimi në palcën e secilës prizmë. eksponuar nga hidroksilapatiti. Me deminera- lizim sipërfaqësor kolagjeni humb mbështe- Adhezioni në dentinë. Dentina është ind më tjen dhe krijohet “siparfaqja e vrazhdë” e pak i mineralizuar se smalti dhe përmban fijeve kolagjene të cilat zgjaten nga dentina 67% materie inorganike, 21% materie organike intertubulare. Tubujt e dentinës janë të dhe 12% ujë. Pjesa inorganike është kryesisht hapur, dhe muret e tyre janë poashtu të hidroksilapatiti ndërsa pjesa organike demineralizuar. Mekanizmi primar i lidhjes kolagjeni tip I. Për nga fortësia dentina është i bazuar në difuzionin e rrëshirës në gjindet ndërmjet smaltit dhe kockave dhe tubuj dhe infiltrimin e rrjetëzës së ekspozuar është shumë elastike, që nevoitet për kolagjene me rrëshirë. Kualiteti i lidhjes funksionimin e drejtë të dhëmbit sepse ia mvaret nga njomja e sipërfaqes së dentinës, mundëson fleksibilitetin dhe parandalon koncentrimi dhe aplikimi i acidit si dhe frakturat e smaltit të thyeshëm. mënyrës së polimerizimit. Lidhja kimike krijohet mes dentinës intertubulare dhe Dentina është me strukturë shumë hetero- molekulave bifunksionale të primerit. Acidet gjene. Është e ndërtuar nga kanalëzat (tubujt) karboksile mund të adherojnë për e dentinës të paluara ngushtë të cilat hidroksilapatit me lidhje jonike që rezulton përmbajnë zgjatimet citoplazmatike të qeliz- me krijimin e kripërave të kalciumit. Mirëpo, ave formative të dentinës – odontoblast-eve lidhja e vërtetë kimike është jostabile për dhe hapësira periodontoblastike e mbushur shkak të afinitetit të dobët të grupeve me lëngun proteinik intratubular, depozitin funksionale të monomereve përkundër intratubular të fijeve kolagjene, minerale dhe kolagjenit të eksponuar. Ky interaksion materie organike të zgjatimit odontoblastik monomer-kolagjen është ndoshta arsyeja dhe mekanoreceptorëve të mbaresave kryesore e nanodepërtueshmërisë. nervore. Numri mesatar i tubujve varon prej 65.000/mm2 menjëherë pranë pulpës deri Hibridizimi i dentinës. Shtresën hibride e ka 15.000/mm2 pranë kufirit smalt-dentinë. definuar Nakabayashi më 1982 si regjion me Cirkumferenca e kanalëzave është prej 2.5 rrëshirë interdifuzive, të fijeve kolagjene dhe µm pranë pulpës deri 0.9 µm pranë KSD. dentinës intertubulare dhe intratubulare pjesërisht të demineralizuar. Kanalëzat e dentinës përmbajnë zgjatime të cilat ndahen çdo 1 - 2 µm nën këndin 45º me Për krijimin e shtresës hibride duhet të trashësi 300 - 1.000 nm. Brendësia e preparohet sipërfaqja e dentinës me largimin kanalëzave është e mbuluar nga dentina ose shkrirjen e smear shtresës dhe intratubulare e cila krijon një mur shumë të demineralizim të dentinës (me acidim ose mineralizuar me trashësi 45 nm pranë pulpës kondicionim). Pason infiltrimi i rrjetëzës së dhe 750 nm prane KSD. Parametrat e përmen- ekspozuar kolagjene me monomere polimeri- dura shumë ndikojnë në permeabilitetin e zuese hidrofile (priming – lyerja themelore; dentinës në krahasim më largësinë nga pulpa. promotori i adhezionit) dhe në fund, lyerja Është me rëndësi të njihen dallimet në me adheziv hidrofob (bonding) që krijon 34 infiltrimin e plotë të poreve të zbrazëta Adhezivi ose bondi. Si shtresë përfundimtare ndërmjet-kolagjene me rrëshirë. Rezultati i është përgjegjëse për formësimin prefund- kësaj qasje prej tre hapave [disa mund të jenë imtar të shtresës hibride, dhëmbëzave nga të përbashkëta] rezulton me hibridizim, rrëshira dhe mikrodhëmbëzave laterale me përkatësisht krijimin e dentinës së infiltruar polimerizim përfundimtar. me rrëshirë, dhëmbëzave të rrëshirës (resin tags) në tubujt e hapura të dentinës dhe Ndarja e sistemeve adhezive smalt - dentinë mikrodhëmbëzave në degëzimet laterale të 1. Sipas gjeneratave tubujve. Tre janë ndryshime ultramorfo- 2. Sipas numrit të komponenteve logjike specifike rezultat i hibridizimit me 3. Sipas numrit të fazave të punës monomer: fijet kolagjene të mbuluara si “cilim i leshtë”, hibridizimi i murit të tubujve Ndarja më e shpeshtë e sistemeve adhezive dhe dhëmbëzat nga rrëshira të cilët smalt-dentinë është klasifikimi kronologjik i hermetikisht e mbyllin kompleksin pulpë - bazuar sipas lajmërimit të produktit në treg. dentinë dhe e mbrojnë nga mikrodepër- Deri sot dallojmë gjashtë gjenerata. Është e tueshmëria dhe futja e baktereve dhe zakonshme ndarja sipas numrit të kompo- dhëmbëzat mikro - rrëshirës, përkatësisht nenteve në sistem ose sipas fazave të punës. hibridizimi lateral tubular. Në këtë mënyrë Mirëpo, duke u bazuar në jombështëtjen vjen deri te pajtueshmëria e dentinës shkencore të këtyre ndarjeve dhe mundësisë hidrofile dhe rrëshirës kompozite hidrofobe. së ndarjes së sistemeve adhezive në bazë të faktorëve relevant është më logjike të ndahen: Shtesa hibride mund të veprijë si mbrojtës elastik sepse absorbon stresin i cili 4. Sipas tretësit lajmërohet gjatë polimerizimit dhe në këtë 5. Sipas interaksionit me indet e mënyrë parandalon krijimin e të çarës dhëmbit margjinale. Faktori më i spikatur për vetitë e manovrimit Përbërja e sistemeve adhesive smalt - të sistemeve adhezive smalt - dentinë është dentinë. Përbëhen nga tri komponente të tretësi i cili ka rolin e mjetit transportues për veçanta ose të përbashkëta me veprim monomerët e primerit, përmirëson njomjen specifik. Ato janë: dhe penetrimin. Pas infiltrimit të rrjetëzës kolagjene të eksponuar me primer, tretësi Tretja aciduese ose kondicionuese. Është duhet të largohet me fryerje. Tretësit që përgjegjëse për demineralizimin e supstratit përdoren janë: acetoni, uji dhe alkooli. dhe eksponimin e rrjetëzës së eksponuar kolagjene. Termi i acidimit nënkupton Në varësi nga tretësi, preferohet lidhja për largimin e smear shtresës dhe mbylljeve dhe dentinë të njomë osë të thatë. Është vështirë shkakton demineralizimin sipërfaqësor të të përcaktohet dhe të dallohet termi dentina e dentinës deri në thellësinë 2 - 5 µm. njomë dhe e thatë. Pas acidimit dentina është Komponenta acidike bjen deri te largimi i e njomë pas tharjes me ajër ose absorbimit të pjesës inorganike të dhëmbit, për dallim nga ujit me vatë sterile, me sipërfaqe që shkëlqen termi kondicionim ku vjen deri te zgjerimi i pa ujë të dukshëm. Dentina e thatë tubujve me rritjen e volumit të tyre të presupozon fryerjen e dentinës deri në brendshëm, derisa një pjesë e komponentes sipërfaqen e cila nuk ka shkëlqim por kjo inorganike të dhëmbit mbetet e ruajtur. përjashton tejtharjen. Mirëpo, tejtharja ose lënia e sipërfaqes shumë të njomë të dentinës Primeri. Si shtresë bazike përkatësisht rezulton me nano - lëshueshmëri, mikro - promotor i adhezionit – është përgjegjës për infiltrimin, përfshirjen e supstratit. 35 lëshueshmëri, tejndjeshmëri dhe kompromi- A. Shumica e sistemeve adhezive moderne tim pasues të mbushjes adhezive. mbështetet në konceptin e acidimit të plotë që nënkupton faza të vecanta të acidimit dhe Lidhja për dentinën e demineralizuar bazohet shpërlarjes. Mund të aplikohen në tri hapa në infiltrimin e hapësirave të mbushura me konsekutiv: acidim me acid, shtresa bazë – ujë ndërmjet fibrileve kolagjene me monomer primeri dhe shtresa përfundimtare – adhezivi. hidrofil dhe ndërrimin e ujit me matriksin organik polimerizues pas evaporimit të Hapi i parë, acidimi përfshin aplikimin e tretësit. acidit i cili demineralizon dentinën sipërfaqësore duke eksponuar rrjetëzën Acetoni. Si tretës nuk ka aftësi të reekspan- kolagjene për 3 - 5 µm. zionit dhe infiltrimit të rrjetëzës kolagjene të tharë dhe të kolabuar. Për këtë shkak Hapi i dytë është aplikimi i primerit – adhezivët me aceton aplikohen në dentinë të promotorit të adhezionit. Primeri përmban njomë ku rrjetëza e fijeve kolagjene është e monomere polimerizuese hidrofile të tretura ekspanduar. Acetoni lehtë depërton nëpër në aceton, ujë ose alkool. I bartë nëpër rrjetëzën kolagjene duke e përjashtuar ujin, nanokanalet e rrjetëzës së njomë kolagjene evaporon dhe len monomerin bifunksional në dhe krijon mbulesë të vecantë rreth cdo fije hapësirat ndërmjet kolagjenit. kolagjene. Me fryerje të lehtë të sipërfaqes së lyer me primer, largohet tretësi dhe në Uji. Si tretës ka aftësi të mrekullueshme të sipërfaqe mbetet një film që shkëlqen. njomjes së rrjetëzës kolagjene dhe ka aftësi të reekspandon rrjetëzën e kolabuar kolagj- Hapi përfundimtër është aplikimi i rrëshirës ene dhe për këtë shkak mund të aplikohet hidrofobe, adhezivit me qëllim të mbushjes edhe në dentinën e thatë. Adhezivi ujor në përfundimtare të poreve ndërmjet fijeve dentinën e njomë do të rezultojë me pamun- kolagjene. dësinë e evaporimit të tretësit dhe tretjes së mëtejme të monomerit dhe infiltrim insufi- Rezultati i kësaj është krijimi i shtresës cient përfundimtar të dentinës së demineral- hibride dhe dhëmbëzave të rrëshirës me izuar. viskozitet të ulët në tubuj. Tre janë ndryshime specifike ultra-morfologjike Alkooli. Si tretës karakterizon mundësinë e rezultat të hibridizimit: pamja e kolagjenit si funsionimit edhe në dentinën e njomë edhe qilim i leshtë, hibridizimi i murit të tubujve si në dentinën e thatë. Me rëndësi eshtë të zgjatim i shtresës hibride dhe hibridizimi theksohet se në dentinën e njomë adhezivi tubular lateral me krijimin e mikro- alikohet në shumë shtresa ndërsa në dentine dhëmbëzave që siguron mbylljen hermetike e thatë me kohë të zgjatur të kontaktit. të kompleksit pulpë-dentinë. Procedura optimale mundëson parandalimin e mikro Ndarja e sistemeve adhezive smalt - dentinë dhe nano lëshueshmërisë. sipas interaksionit me indin e dhëmbëve. Mund të shikohet nga tre aspekte: Me dëshirë që të thjeshtësohet procedura janë krijuar adhezivët me faza të ngjitura të A. Sistemet adhezive që largojnë smear primerit dhe adhezivit në një tretje (shishe, shtresën – sistemi adheziv acidim “one - bottle”) me acidim të vecantë dhe /shpërlarës (SAAS) shpëralarje. Në këtë rast është me rëndësi jo B. Sistemet adhezive që tretin smear vetëm të saturohet rrjetëza kolagjene me shtresën – sistemet adhesive monomer mirëpo edhe të mundësohet vetëaciduese (SAV) shtresë me trashësi të mjaftueshme të C. Sistemet adhezive glass-ionomere (SAGI) rrëshirës në sipërfaqe të shtresës hibride dhe 36 të mundësohet “koncepti i lidhjes elastike”. nuk janë tërësisht të eksponuara hidroksil- Ky problem zgjidhet me aplikim shumë- apatiti i mbetur mund të shërbejë si receptor shtresor te adhezivit me aceton ose me për lidhjen kimike të grupeve fosfate dhe përdorimin e adhezivëve nanombushëse që të karboksile me monomere funksionale. Me arrihet uniformiteti i shtresës hibride dhe të përparësi të cekura, është e rëndësishme të përmirësohet stabiliteti dhe jetëgjatësia e ceket se shtresa hibride është më e hollë lidhjes. ndërsa mbylljet në tubuj më të shkurtër. Pyetja qëndron a është vendimtare trashësia e Përparësia e adhezivëve me acidim të plotë shtresës hibride. Te përdorimi i SAV shtresa është lidhja e mjaftueshme me smalt dhe hibride është më e hollë por për shkak të dentinë dhe trashësi e mjaftueshme e demineralizimit të harmonizuar të indeve të shtresës hibride, ndërsa mangësitë janë forta të dhëmbit dhe infiltrimit të rrëshirës ndieshmëria e procedurës, rreziku nga është uniform, mendimet rreth acidimit të tejacidimi, shpërlarja jo e mjaftueshme, dentinës sklerotike dhe smaltit janë të ndara. mundësia e mbetjes së dentinës shumë të Duke pasur parasysh aciditetin dhe thatë ose shumë të njomë, rreziku nga agresivitetin e acidit mund të dallohen SAV shtresa shumë e hollë jo mirë të polimerizuar “të forta”, “të buta” dhe “mesatare”. për shkak të inhibimit me oksigjen (adhezivët në një shishe), dhe përfshirja jo e mirë e Adhezivët vetëacidues të fortë zakonisht dentinës së demineralizuar. kanë pH 1 ose më të vogël që bie deri de veprimi demineralizues më i fortë. Në rast të B. Sistemet adhezive vetëaciduese janë adhe- smaltit veprimi është larg nga veprimi i SAV zivë që tresin smear shtresën. Bazohen në mesatare ndërsa në dentinë kolagjeni është kondicionim dhe infiltrim simultan (priming) gati i tëri i demineralizuar. Trashësia e të sipërfaqes së demineralizuar të smaltit dhe shtresës hibride është rreth 2 - 3 µm dhe dentinës. Klinikisht tregojnë sukses shumë të tregon të gjitha vetitë të interaksionit të thellë mirë dhe nuk kërkojnë aplikimin e acidimit me dentinë, që presupozon pamjen e dhe të shpërlarjes me cka zvogëlohen kolagjenit si cilim i leshtë sipër shtesës gabimet që mund të krijohen gjatë aplikimit hibride, hibridizimin e murit të tubujve dhe dhe manovrimit me acid, nuk janë të ndie- hibridizimin tubular lateral. Mangësi kanë shëm në kushtet e lagështisë së substratit që dobësimin e vetive lidhëse për shkak të ujit të me të madhe redukton tejndjeshmërinë mbetur përbrenda sipërfaqes adhezive. postoperative dhe kursejnë kohën. Dy fazat e para të bashkuara në trajtimin adheziv SAV të buta kanë pH rreth 2 dhe vetëm mundësohen për shkak të aplikimit të ashtu- sipërfaqësisht (1 µm) demineralizojnë quajturit primerëve vetëaciduese që bazohen dentinën që krahas retencionit të në fosfate (PENTA, 10-MDP, HEMA - fosfat, di domosdoshëm mikromekanik mundëson – HEMA - fosfat) ose monomere polikarbo- edhe lidhjen kimike për kalciumin e ksile dhe acide (4 - MET, acid polialkenoik hidroksilapatitit të mbetur. Hidroksilapatiti metakrilat, acid maleic dhe itakonik). rezidual mundëson interaksionin kimik në nivelin molekular duke krijuar lidhje stabile Këta adhezivë shkrijnë dhe pjesërisht kalcium-karboksilat dhe kalcium-fosfat që demineralizojnë smear shtresën dhe me janë rezistente ndaj hidrolizës dhe faktin që nuk shpërlahen nga hapësira e degradimit. Është e qartë se edhe te SAV e trajtuar, por vetëm thahen me ajër, smear buta egziston problemi, i cili është përfshirja shtresa e tretur si dhe kristalet e e pamjaftueshme e smaltit dhe dentinës hidroksilapatitit ndërthuren në shtesën e sklerotike. Pasi që smalti është ind shumë i posakrijuar hibride. Pasi që fijet kolagjene mineralizuar, poashtu edhe dentina sklerotike 37 e cila përmban tubujt interkristalor që trajtimi i dhëmbëve me acid të dobët poliakril pengojnë hyrjen e rrëshirës në tubuj, (kondicioner), në kohëzgjatje 10 - 20 sekonda, substrati i tillë duhet të trajtohet më tej. dukshëm fuqizon veprimin e lidhjes. Pas shpërlarjes dhe tharjes së butë të sipërfaqes SAV mesatar e kanë pH rreth 1.5 dhe biejnë vjen deri te efekti i pastrimit duke larguar deri te sipërfaqja plotësisht e demineralizuar smear shtresën, demineralizim parcial dhe e shtresës hibride dhe baza pjesërisht e formimin e mikroporoziteteve deri në demineralizuar. Kalimi nga dentina e thellësinë 0.5 µm. Vjen deri te ndërthurja demineralizuar në dentinë intakte është mikromekanike me hibridizim të cekët dhe graduale dhe përfshinë praninë e interaksion kimik të acidit poliakril me hidroksilapatitit në thellësinë prej 1 µm që hidroksilapatitin e mbetur. SAGI përmbushin mundëson interaksionin kimik ndërmjet- edhe lidhjen kimike me krijimin e lidhjes molekular përderisa aciditeti i forcuar në jonike mes grupit karboksil, acidit poliakril krahasim me SAV e buta i mundëson dhe calcium hidroksilapatitit që ka mbetur ndërlidhje më të mirë në smalt dhe dentinë. rreth rrjetit kolagjen të eksponuar. Kripërat e kalciumit shumë vështirë treten që mundëson SAV mund të jenë një dhe dy komponentëshe. stabilitetin e lidhjes kimike. Për glass Për shkak të instalimit të smear shtresës në ionomeret është tipike krijimi i “gel-fazës” shtresën hibride sot paramendohet futja e stabile dhe të fortë në sipërfaqen kontaktuese komponentës antibakteriale (12 – metakril – mes 0.5 - 1 µm shtresës së cekët hibride dhe oksi – dodecil – piridinium - bromidi – MDPB) matriksit të glass ionomerit. Fuqia e në sistemet vetëaciduese. adherimit për dhëmb është e ngjajshme me C. Sistemet adhezive glass-ionomere – SAV të buta me dallim që SAV përdorin bazohen në kombinimin e rrëshirës dhe glass monomere me peshë të ulët molekulare - ionomerit. Pa marrë parasysh mundësinë e ndërsa glass ionomerët polimerë në bazë ta lidhjes direkte për indet e forta të dhëmbit, acidit poliakril me masë të madhe molekulare. 38 39 6. Glass ionomer cementet - GIC (poliaketonatet) Hyrje. GIC janë në përdorim prej viteve 1970 im me aparatet që përdorin rrotullime dhe burimin e kanë nga cementet silikate dhe centrifugale [largohet më shumë ajër]. cementi polikarboksilat. Polikarboksilatet ja- në zhvilluar disa vjet më përpara dhe janë Përzierja. Reaksioni i ngurtësimit përfshin cementet e para që kanë adhesion inherent formimin e kripës gjatë reaksionit të grupeve për substancë të dhëmbit. Shumë shpejtë janë acidike me katjonet e liruara nga sipërfaqja ë popullarizuar si cemente luting [për cemen- xhamit. Gjatë përzierjës së pluhurit dhe lëng- tim] por nuk mund të përdoreshin për restau- ut ose pluhurit dhe ujit acidi ngadalë tretë rime për shkak të tretshmërisë së tyre, vetive shtresat e jashtme të grimcave të xhamit të dobëta mekanike dhe estetikës për shkak duke liruar jone të Ca2+ dhe Al3+. Gjatë faz- të zink oksidit opak. Kur zink oksidi është ave të para të ngurtësimit Ca2+ lirohet më zëvendësuar me material të ngjajshëm me shpejtë dhe është përgjegjës për reaksionin xhamin i cili lëshonte jone që më përpara me poliacid për të formuar produktin akin. është përdorur në cemente silicate është Al3+ lirohet më ngadalë dhe përfshihet në prodhuar cement më i fortë më pak i tret- fazat e vonshme të ngurtësimit [faza e shëm dhe më translucent. reaksionit sekondar]. Materiali i ngurtësuar përbëhet nga bërthama e xhamit që nuk ka Përbërja. Nga pluhuri dhe lëngu ose si pluhur reaguar e mbështjellur nga matriksi i poliac- i cili përzihet me ujë. Materiali pluhur/lëng idit të lidhur [cross - linked]. Faza e dytë e pluhuri përbëhet nga xhami natrium alumino- ngurtësimit përfshin involvimin e sasive të silikati. Xhami përmban sasi të konside- aluminit në strukturën e matriksit dhe rezul- rueshme të fluorit i cili zvogëlon mundësinë e ton me maturim të dukshëm të vetive fizike paraqitjes së kariesit sekondar. Lëngu është të materialit. Para kësaj faze materiali mbetet tretje ujore e acidit akrilik ose kopolimerit shumë i dobët dhe i tretshëm. Par të siguruar acid maleik - acid akrilik. Nga shumë përparimin e reaksionit deri te maturimi i prodhues përdoret ac tartarik i cili i kontollon plotë është thelbësore që cementi të mbrohet karakteristikat e ngurtësimit. Produktet tjera nga kontaminimi me lagë-shti të tepërt pasi vijnë si pluhur/ujë dhe mund të jenë dy lloje. që sasitë joproporcionale të ujit në këtë fazë Në të dy llojet pluhuri përmban poliacide të mund të pengojnë krijimin e kripës. Prania e terura në vakum i cili i shtohet pluhurit të ac tartarik ka rol kryesor në kontrollimin e xhamit. Te disa përzihet me ujë ndërsa te karakteristikave të ngurtësimit të materialit. disa me tretje të holluar të ac tartarik. Ndihmon shpërbërjen e shtesave sipërfaqë- sore të grimcave të xhamit, duke liruar shpej- Shumica e GIC për restaurime vijnë në të jonet e aluminit me të cilat fillon formimi i kapsula çka ka përparësi pasi që përzierja kompleksit. Koha e punës mirëmbahet pasi është e kontrolluar dhe e lehtë si dhe dozimi që jonet e aluminit nuk janë menjëherë në është në proporcion të paracaktuar. Faktori dispozicion për reaksion me poliacidin. Ngur- tjetër është se poroziteti i cementit është më i tësimi inicial pengohet nga ac tartarik duke vogël. Nëse pluhuri dhe lëngu përzihen me penguar hapjen dhe jonizimin e zinxhirit dorë cementi i fituar do të jetë më poroz ndaj poliacid. Kur koncentrimi i aluminit arrin cementit që përzihet mekanikisht në kapsulë. vlerë të caktuar faza e dytë e ngurtësimit Poroziteti i cementit do të jetë më i madh zhvillohet shumë shpejtë. Ac tartaric ndihm- nëse përdoren aparatet me dridhje në krahas- on formimin e kompleksit mes poliacidit dhe 39