California Academy of Sciences Library By action of the Board of Trustees of the Leland Stanford Junior University on June 14, 1974, this book has been placed on deposit with the California Academy of Sciences Library. MONOGRAPHIA GENERIS PRIMVLARVM. S CRIPSIT B R J. G. C. LEHMANN, SOCIETT. IIIST. NAT. BEROIIN, PHYTOGRAPII. IIEHBIPOL." HIST. NAP. HALENS. ET ALIAR. SOCIETT. LITT. MEMBRVM. Cum Tabulis aeneis IX. LIPSIAE, YMPTIBVS JOA.NNIS AMBROSII BARTII. M D C C C X V I I. 458044 495 5 lH AVGVSTISSIMO AC POTENTISSIMO D O M I N O FRIDERIGO S E X T O, REOI DANIAE, VANDAIOKTM COTIIORVMQVE DVCI SLERTICI AC HOtSATIAE, STORMANIAE, DITMARSIVM, IAVENBTECI ATQ.VE OLDENBTKSI E T C. E T C. LITTERARVM AC ARTIVM LIBERALIVM PAVTORI, PATRONO, STATORI CLEMENTISSIMO S A C R V M. Digitized by the Internet Archive in 2012 with funding from California Academy of Sciences Library http://www.archive.org/details/monographiagenerOOIehm PRAEFATIO. ]VTontosas Europae regiones, easque plantis felicissimas, mihi per aliqnot annos peragranti, iisque, ubi celeberrima asservantur herbaria, locis diutius commorato contigit, non solum dubias quasdam plantarum species meo ipsius adspectu melius cognoscere, rariores multas minusque cognitas et colligere, et cum aliis com- mutare; sed nonullas quoque detegere novas, quarum nempe co<mitio botanicos adhuc fugisse videretur. Inter harum vero indagationum fructus haecce quoque refertur ad hunc usque diem absoluta historia Primularum, plan- tarum generis, tam ob varium specierum, et in summis alpium jugis, et in plantierum paludibus crescendi modum; quam ob pulcritudinem suam valde eximii. Plurimarum specierum aut- opsia mihi facultatem praebuit, genus rectius definiendi, a pro- pinquis strictius separandi, et specierum diagnoses firmiores red- dendi. Statu rei herbariae per immensam rerum undique (etsi non semper pari veritatis amore) advectarum copiam et indies crescentem, tantopere ampiificato: 'iion imius ampiius liominis est, nec esse potest; ut, priusquam singulae planlarum familiae, ordines, gcnera severa diiigentia et accurata synonymorum cri- tice examinata sint, varias latissimi et amplissimi botatiices campi rcgiones amplectetur. Itaque ad plenam vegetabilium systcmatis perfectionem nullam operam magis conferre existimo, quam singularum fa- rniliarum generumque difficiliorum monographias ita exaratas, quibus tanquam columnis firniissimis uti possit is, cui aliquando lotum perfectumque aedificium exstruere contigerit. Cui qui- dem consilio hancce meam lucubrationem certe quodammodo satisfacturam esse, sperare milii quidem licet vel propterea, quod ipsa regia scientiarum societas Hafniensis, cujus judicio jam dudum partem hujus opusculi mere botanicam subjeceram, nu- mo, ut vocant, mcmoriali omare me non dubitavit. Linne'us' septem sibi notas species nostri generis in prima specierum plantarum editione (anni 1753.) paucis verbis luculen- ter satis dennivit. Recentiorum temporum obscrvationes spe- cierum numerum ita auxerunt; ut Jaouinus in conspectu spe* cierum (in miscellaneis Austriacis 1778.) jam quindecim enume- raret, quarum cognitionem sui temporis botauici adepti erant: Wildenovius autem in sua Linne'i specierum plantarum edi- tione (1798.) octodecim et Persoonius iix Enchiridio suo botanico (i8o5.) viginti species recensercnt. Monographia nostra quadraginta quatuor species, satis distinctas continet, compluribus antea pro diversis descriptis hic — 7 — denuo conjunctis *). Obtigit eniin mihi occasio, species sub di- versis nominibus descriptas apud ipsissimos auctores intuendi; earumque cognoscendi veritatem. Jam vero, quamquam nmnerus specierum ita auctus pau- cis verbis defmiri nequit: tamen, cum plures recentiorum, qui monographias scripserunt, errasse videantur in eo, quod cha- racterem speemcum fere^ longiorem atque adeo descriptioni prope similem proposueriut, qucm, qui forte editurus sit, an- tea contrahere, adeoque mutar cogatur; sanctissimam esse legem arbitror, ut in describendis singulis gcneribus diagnoses tam breves sint, quam pro natura et ambitu generis fieri ulio modo possit. Quis vero et facilius et certius id, quod speciem 'perspi- cue definit, breviter et subtiliter componere potest, quam qui monographiam generis composuit? — qui omnes species optime cognitas et de earum differentia persuasum habeat, necesse est? Summa propterea diligentia in charactere specihco, quae ad di- stinguendam speciem necessaria videbantur breviter complexus, pienam, sed Laconico, ut ita dicam, more, botanicis proprio, exa- ratam addidi des criptionem. Synonymiam, quantum fleri potuit, perfectam, mea quidem, quam de utili synonymiae perfectione milii effiiixi, notione, '•) Quanta confusfo hac re producta fuerit, e synonymia cuidam speciei apposita evi- dentissime apparebit. Plantas , etsi Primulis adscriptas, accurata tamen disquisi- tione pro diversis ab liocce genere nobis visas, ex. g. Pr. mutahilem Fl. Co- chincliincnsis vol. I. p. io4. (cjuae Hydrangea nostra hortensis) hic omissas esse } niirandiun nullo modo erit. proposui. Hanc ob causnm synonyma et veterum auctorum et recentiorum supervacuorum , licet facile fuisset ncgotium, ea in ordines disponerc cle industria omisi *). Antiquissimi libri, tam manca rcrum cognitione scripti , liodie iiitelligi fere nequcunt, et maxima plantarum ibi descriptarum pars semper nobis dubia manebit atque ambigua. Quae quiclem veterum auctorum in plantis nobis cognitis ambiguitas, quacunque novae plantae ob- servatione augetur, eoque magis increscit, quo similior recenter detecta planta descriptioni alius cognitae; et quo magis congruens ambarum patria et habitatio reperiatur. Itaque ejusmodi libro- rum citata in usum vocari amplius non possunt, certe ad rario- rum specierum loci natalis designationcm aliquid conferre ne- cpiemit. Quod vero ad ubique cognitas et crescentes attinet spe- sies ex. g. Pr. veris et elatiorem, sexcenties in cujusvis reoionis fiorulis descriptas, earum cunctarum citatio, non solum supervaca- nea, sed vix ferenda nobis visa est. Cautus utilium synonymo- rum delectus tantopere praestat diligenti eorum collectione, quanto- pere elaboratio compilatione, Synonyma, quae mentionc digna aut sunt, aut futura esse videbantur vix in libello desiderabuntur; sin excipiamus quaedam, sumenda e recentissimis nondum satis pubK- catis libris, quorum quosdam hic inspicere nullo modo licuit; qui sunt ex. g.: Lafeyrousii Flora Pyrenaica (8 V0 ); Besseri Pri- *) Synonyma parlim vera," partim falsa specierum Europae magis communium l-epe- riri possunt in : Honkeny synopsi plaularum Germaniae, adjectis omnibus auctorum synonymis, curante Wild£now ; lom. II. Beroliui 179J. mitiae Florae Galiciae Austriacae utriusque ; Schultesii FloraAu- striae et Wahlenbergii Flora Carpatorum principalium. Synonyma hac sequuntur ratione, ut auctores, qui plantam uno eoclemque nomine salutaverint iisdemque characteribus insignr verint, associentur: inter hosce vero ii praecedant, qui plantis ea, quibus hodie adliuc utimur, nomina dederunt, reliqui ordine chronologico sequantur. Quo quidem ordine servato faciliorem praebere lectoribus prospectum videbar. In describendis plantis saepe antecessorum nomenclaturam mutare coactus sum, quippe quorum termini technici mihi quidem aut omnino falsi, aut certe rei parum convenientes viderentur. Ve- hementer v. c.erravit is, qui folia Pr. Fluggeanae obconico - spathu- lata appellaverat; naturae parum convenienter plurimi auctores in- volucrum bracteas nominarunt. Nam si, ut in Primulis, sermo est de umbella: singulae, ut puto, ejusdem partes haud aliis terminis in- signiendae sunt, quam quibus de umbella solito utamur. Stami- num insertionis in corollae tubo, illorumque ut et pistilli longi- tudinis mentionem in descriptione facere, quamvis hoc tantae auctoritatis nonnullisbotaniccs cultoribus,praeceteris Gallici? ; visum sit, ut eo in defuiienda Pr. pubescente tanquam nota characteri- stica utantur, operae praetium non duxi. Qui maximam harum plantarum partem in alpibus et vallibus loco natali conspexerit, ejusmodi characterum valorem atque auctoritatem recte aestimare potest. Saepius cum staminum, tum pistilli longitudinem illorum- que insertionem in corollae tubo, in singulis rloribus unius ejus- demque mnbellae diversissimam observavi. 10 Absolutionis liujus opuscudi, quantum fieripofcuit, studiosus pluriinas species, quarum icones vel plane nondum, vel male divul- gatae exstiterunt, summa diligentia ad naturam, nec paucas ad viva specimina exarandas curavi. Quas vivas videre contigit, his v. v. (vidi vivam); quas tantummodo exsiccatas videndi occasio data fuit, his: v. s. (vidi siccam) adscripsi. Perpaucis exceptis, re- J.iquae omnes in herbario meo praesto sunt. Conspectum faciliorem redditurus, omnium nominum indi- cem addidi,auctorem ; quiprimus plantae nomen tribuerit, adjiciens. Literis iiiclinatis impressa nomina synonyma sunt; numerus vero appositus docet, cuinam speciei adnumerentur. Cujus quidem indicis ope quisque etiam ea, quibus non amplius utimur, nomi- na facile reperire poterit. Notandum vero est: facile videri posse me in eligendis novis deiiominationibus adversam fortunam ex- pertum esse; sed pensitent vituperaturi, species a me denomi- natas tam subtiles exhibere characteres, ut ab iis derivatum nomen pluribus speciebus applicari possit. Propterea nomina sive a loco natah, sive a viris in botanice celebratis, de specie optime meritis derivavi. Praeter habitationis notam cuivis speciei simul quoque aititudinem supra mare, in qua planta reperitur, adjiciens; alias achiotationes, quae aliquid rcferre milii videbantur, ut, quocl ge- nus peculiare reddai, eluceat, addidi, et in prolegomenis ut pul- chri hujus generis monographiam artis quoque nostrae amatoribns utilem reddam atque jucundam, omnem operam iinpenclL Scripsi Hafiiiae, vere MDCCCXV. PROLEGOMENA. (J t primum ver novum calefacta vailium prata nive hiberna denudavit, ex aprica muscosaque terra, e perenni et e reliquiis praeteriti anni vegeta- tionis tecta radice Primula exsurgit. Cum in summis montibus aestivi solis ardor nivem modo solvere coepit, statim , ex ipso saepe nivoso tegmine coloratus rosulae nivalis *) flos sursum tollitur, pari modo, atque in arcticis terrae zonis genera nostris Primulis affinia seraepronuntiant aestatis adventum Jure meritoque igitur nostro generi Primulae impositum nomen, tanquam ver- ni temporis primogenito; nomen, quod cuivis naturae scrutatorum suavissi- nias recordationes dulcissimasque exspectationes portendit! — Primulae non botanophilum solum coloribus pulcris, sed botanicum quoque formis gratissi- mis alliiciunt. Hiscc reviviscentis naturae primitiis gaudio elati medii aevi botanici Primulae **) nomine genus hocce salutarunt. Oua quidem denomi- natione, variis licet veteris aevi nominibus summotis, recentioris botanices creator ad designandum genus usus est. Dioscoiudes hujus generis plan- tas quasdam afasfJLa et baf.iaGojviov appellavit **.*), Tlinius iisdem nomi- *) Sic monticolae appellant Pr. minimam. **) Primula (diminutivum adjeclivi : -primusj a,' um.) inler primas plantarum ver- nalium. Conf. Beckmanni Lcxicon botanicum, p. 179. ***) Teste Columna (conf. Phytobasanos edit. Mediolani i/44. p. 11 sqq,). SrnnN- gelio teste (conf. Ilist. rei herbariae, voJ. I. p. 171.) Dioscoridis planta Alisma parnassifolium nostratium est. Assumanms, Columnam hic errassc (cpiis enini meliori gaudet antiquitatis botanicae nolitia , Curtio SrRENGELio ?); alterum gehus Plinii haud dubie Primula est. (Conf. Plinius lib. XXV. cap. 10.) 12 nibus usus estj seriorum temporum scriptores earum mentionem faciunt sub nominibus: Erythrozorus, Brachysiphonios, Paralysis et Paralytica, Arthritica, Verbascum, Sanicula alpina, Auricula ursi etc. Labor, etsi minus lubricus, valde tamen esset ingratus, nunc varias cum diversissimis plantis commutatas denominationes conquirendi, easque, majori minorive probabi- litate singulae et ab ipsis auctoribus parum cognitae plantae associandi studium. Ab aetate rei herbariae, ut ita dicam, praeparante, ubi, absque notarum characteristicarum cognitione, plantae secundum remotissimas et ut plurimum incertas similitudines in ordinem redigebantur , ab hacce, in- quam, aetate explicatio rei herbariae non amplius erit exspectanda. Suum consecuta fmem , suo quoque jure agat. Majori attentione dignae sunt commutationes seriori aetate justo saepius nos offendentes, quae, quod ad nostrum genus attinet, in allata summaque cum industria collecta syno- nymia corriguntur. Nostra vero haec £agoTpo(pa, quippe primam et , ut plurimum, du- biam adhuc ex hiberno tempore reportatam victoriam designantia , etiam, ubicunque naturae rigor vincendus erat, reperiuntur. In Gronlandia, Una- laschka non minus, quam ad fretum Mag«llanicum plantae hujus belli generis, in Ameiicae borealis paludibus et in altis Asiae jugis progignun- tur. In Europa a planitie littoris marini ad septem millia pedum et sem- piterni nivis terminum in alpibus adscendunt. Contra Africa una tantum specie gaudet, Primula nostra veris, quam mediterranei maris fluctus illius oris advexerunt. Alias species illi terrarum parti proprias non minus, quam zonae torridae proprias cognitas habemus. Aestas aeterna victrici illo non egebat vegetationis tropaeo. Perennis radix cum tegumentis suis ea prae- sertim vallium loca amat, ubi seaturigines vividum et oculos allicientem colorem viridem primo vere provocant. In sylvis Primulae aprica, muscosa loca quaerunt atque munita, ubi ab hiemis asperitate densa foliorum te°-- 1J» mine tectac latent, donec primi vernalis solis radii ad novam vitarn eas resuscitant. In Europaeis et Persicis alpibus aliae densissimo cespite ad nieri- dionales montium declivitates crescunt, aliae aridis rupium fissuris radicum fibrillis vix firme affixis aeris humiditatem pilosis foliis sugentes et viscosa eorum superficie retinentes vitam suam degunt. Primula veris a veteribus medicis solummodo ob virtutes ejus salu- tares laudabotur, id quod in describenda planta diductius explicabimus. Qui quidem usus medicus et diaeteticus, ut fieri solet, in oeconomicum mutatus est. Aliae species jam inde a longo tempore ornamenti causa in horlis colebantur et per innumeras varietates exculta auricula vel ih summa et morum et luxus inconstantia nunquam plane summovebitur. Huc quoque pertinent complures versicolores varietates Primularum veris, elatioris et acaulis, adjunctis quibusdam alpinis speciebus, quae in ollis frigidariorum servatae per breve solummodo tempus aestivo aeri exponuntur. Quarum quidam, ut omnium alpinarum plantarum, quae tenuem aerem expostulant, cultura tam diffi.- cilis reperitur, ut cum summa diligentissimaque cura incommodis occurri vix ullo modo queat. Etsi singulae Primularum species structura niagnitu- dine aliisque rebus inter se discrepant; tamen omnes primo intuitu ita inter sese conveniunt , ut genus naturale statim emineat. Omnibus perennis ra- dix propria, quae aliis tenax et carnosa, interdum supra terram elevata ra- mos profert, aiiis tantum est fibrosa. Folia sunt sive herbacea tenuia, sive membranacea et fere succulenta, sessilia vel petiolata vel dccurrentia. Duae solummodo species foliis cordatis gaudent, reliquae sive ellipticis sive obovatis, Ianceolatis, cuneiformibus sive subrotundis. Plures vero ha- rum formarum in quibusdam speciebus transeuntes, junguntur. Margo foliorum sive integer est sive vario modo, vel toto ambitu, vel ab apice ad medium folii usque emarginatus reperitur. Nonnullae marginem babent ciliatum. Superficies foliorum sive glabra sive varie pilosa, plus minusve - 14 — viscosa, sive pulvcre resinoso, in granulis exsuclato, varia ratione imbuta sunt. Scapus teres s. angulatus in diversis speciebus diversam habet lon- eitudinem, in perpaucis lateralis offenditur, et sive strictus est, sive cras- sitie minori et flexibilitate aucta, umbellae pondere vel declinatur, vel huc illuc fiectitur. Major minorve foliolorum involucri forma variantium nu- merus umbellam suffulcit, plerumque foliola inter se distincta sunt et flo- rum numerum fere aequantia, rarius basi connexa et perpaucis speciebus ad inseriionem parum decurrentia. Aliis tota umbella glabra, aliis partes ejus sino-ulae diversimode pilosae, resinosis iliis granulis imbutae, quorum jam mentio facta est de foliis. Umbclk e majori vel minori florum vario modo pedunculatorum et in unica tantum specie subsessilium copia constat. Flo- res ad unum omnes vel partim erecti sive nutantes et interdum secundi in unica specie verticillati reperiuntur. Calyx Primularum est monophyllus, ut plurimum lubulatus, quinquedentatus sive quinquefidus. Corolla mono- •netala infera infundibuliformis s. hypocrateriformis, tubo mox longiore mox breviore absque glandulis; faux quibusdam speciebus villis tenuissimis al- , -i- tec ta , aliis annulo spongioso diverso floris colore circumdata. Lim- bus corollae quinquefldus , laciniis plus minusve obcordatis ct emarginatis vel incisis. Filamenta quinque interiori fundi parti aut superiori aifixa, lon- pritudine in unius ejusdemque plantae fioribus valde variantia. Antherae obloneae acuminatae, staminum apicibus insidentes raro exsertae sunt e rorollae lubo, cui, curu tumescant saepe ventricosam vel clavatam praebent formam. Ovarium subrotundum vel oblongum (quoad breviorem aut lon- eiorem calycis conditionem) apice gerit stylum filiformem , longitudine diversum cum stigmate globoso. Capsula unilocularis vel rotunda vel ob- lon^a in plurimis spcciebus calycis longitudine, in nonnullis hocce multo lon^ior observatur. Dentibus sex vel decem sive erecds, sive apice re- 1J flexis dehiscif. Semina numerosa rotunda, glabra s. rugosa recepta- culo ovato adfixa sunt. Differentia specifica hisce praesertim consistit notis: Substantia , forma et insertione foliorum , indumentis, utrius- que foliorum superfkie, margine eorum glabro vel exciso et forma ex- cissurarum. Scapo breviori, longiorive, tereti s. anguloso, majori minorive flo- rum copia, quam ferre solet. Majori aut minori numero, forma et insertione foliolorum involucri. Floribus sive omnino sive partim erectis, vel nutantibus unum la- tus vel plura versus. Forma calycis ejusque longitudine, respectu ad corollae tubum habito, laciniarum longitudine et forma. Limbi ejusque marginis forma , situ, laciniarum incisione earum- que figura. Capsula demum ejusque longitudine cum calycis longitudine col- lata. Primulae genus, quod in Systemate Linneano ad Pentandriae Monogyniam, in Halleri methodo ad Isostemones vasculiferas uniloculares; et ad Ordi- nem naturalem Linnei Preciae , Jussieui Lysimachiae refertur, sequenti charactere uaturali, scu notis a partium fructihcationis complexu desumds, distinguitur; P R I M V L A. Linn. genera plantar. edit. Schreb. No. 253. Primula Lam. Illust. tab. 93. Primula Gaertner. de fructib. ct seminib. plant. "tab. jo. Auricula ursi Turnef. Inst. tab. 46. Primula veris tab. 47. Inv. umbellulae polyphyllum in quibusdam speciebus 1 — 2 phyllum minimum. Cal. perianthium inferum monophyllum tubulatum in nonnullis speciebus pentagonum persistens plus minusve quinquedentatum sive quin- quefidum laciniis erectis. Cor. monopetala infera hypocrateriformis s. infundibuliformis. Tubus cylindricus longitudine calycis , s. 2 — 3 — 4plo longior, collo parvo hemisphaerico terminatus. Limbus patens quinquefidus, in quibusdam speciebus basi annulo spongioso : laciniis aequalibus obcordatis emarginatis s. semibifidis obtusis. Faux pervia in non- nullis speciebus villis albidis tccta. Stam. Filamenta quinque subulata in collo corollae. Antherae oblongae acuminatae erectae conniventes inclusae. Pist. Ovarium superum globosum vel oblongum. Stylus filiformis lon- gitudine fere tubi. Stigma globosum.