Slavistische Beiträge ∙ Band 55 (eBook - Digi20-Retro) Verlag Otto Sagner München ∙ Berlin ∙ Washington D .C. Digitalisiert im Rahmen der Kooperation mit dem DFG- Projekt „Digi20“ der Bayerischen Staatsbibliothek, München. OCR-Bearbeitung und Erstellung des eBooks durch den Verlag Otto Sagner: http://verlag.kubon-sagner.de © bei Verlag Otto Sagner. Eine Verwertung oder Weitergabe der Texte und Abbildungen, insbesondere durch Vervielfältigung, ist ohne vorherige schriftliche Genehmigung des Verlages unzulässig. «Verlag Otto Sagner» ist ein Imprint der Kubon & Sagner GmbH. Helmut Mönke Das Futurum der polnischen Verba Helmut Mönke - 9783954793440 Downloaded from PubFactory at 01/10/2019 06:12:58AM via free access S l a v i s t i c h e B e i t r ä g e BEGRÜNDET VON ALOIS SCHMAUS HERAUSGEGEBEN VON JOHANNES HOLTHUSEN REDAKTION: PETER REHDER Band 55 Helmut Mönke - 9783954793440 Downloaded from PubFactory at 01/10/2019 06:12:58AM via free access 000 4 6 9 0 4 HELMUT MÖNKE DAS FUTURUM DER POLNISCHEN VERBA VERLAG OTTO SAGNER • MÜNCHEN 1971 Helmut Mönke - 9783954793440 Downloaded from PubFactory at 01/10/2019 06:12:58AM via free access j fc*y*r;xh• I 3teGWbiblioth*k ISBN 3 87690 064 6 C o p y rig h t by V e rla g O tto S a g n e r, München A b te ilu n g d e r Fa. Kubon und S a g n e r, München D ruck : A le x a n d e r Großmann 8 München 1 9 , Y s e n b u rg s tr. 7 /1 Helmut Mönke - 9783954793440 Downloaded from PubFactory at 01/10/2019 06:12:58AM via free access 000 4 6 9 0 4 V o r b e m e r k u n g Die v o rlie g e n d e A r b e it wurde im J u l i 1971 von d e r P h ilo s o - phisch en F a k u lt ä t I I d e r U n i v e r s i t ä t München a ls D is s e r ta - t io n angenommen. H e rr P r o f. D r. E . K oschm ieder s t e l l t e m ir 1965 das Thema, dessen fa s z in ie r e n d e P ro b le m a tik mein In te r e s s e la n g e Jahre b e le b te und ü b e r den Rahmen d ie s e r A r b e it h in a u s noch w e i- t e r b e s c h ä ftig e n w ir d . E in s p r a c h lic h e r P r a k t ik e r , e r le r n t e ic h a ls S c h ü le r von P ro fe s s o r K oschm ieder d ie th e o re tis c h e n G rundlagen und d ie H in te rg rü n d e d e r S p ra c h w is s e n s c h a ft und wurde in d ie Lage v e r s e t z t , d ie m ir g e s t e l l t e Aufgabe zu e r - f ü l l e n . Meinen tie fe m p fu n d e n e n Dank h i e r f ü r möchte ic h an d ie s e r S t e l l e P r o fe s s o r K oschm ieder gegenüber A usdruck v e r - le ih e n • Das g ro ß z ü g ig e Entgegenkommen des L e it e r s d e r S e m in a r b ib lio - th e k , des H e rrn Doz. D r• Gesemann sow ie von F ra u D r. Augus- t a i t i s und H e rrn D r . R ehder e r l e i c h t e r t e m ir e r h e b lic h d ie Überwindung k o n k r e te r o r g a n is a t o r is c h e r S c h w ie r ig k e ite n b e i d e r D u rc h fü h ru n g b ib lio g r a p h is c h e r und m a t e r i e l l e r N a c h fo r- schungen, was z u r V e r w ir k lic h u n g d e r v o rlie g e n d e n A r b e it ־we s e n t lic h b e ig e tra g e n h a t . - A lle n ih n e n g i l t m ein b e so nderer Dank. Die D is s e r t a t io n widme ic h m e in e r F ra u G e rtru d (J e ra ). H elm ut Mönke München, im November 1971 Helmut Mönke - 9783954793440 Downloaded from PubFactory at 01/10/2019 06:12:58AM via free access 3• In h a lts v e r z e ic h n is I . E in le it u n g 7 1 • D ie P ro b le m a tik des Futurum s im P o ln is c h e n 7 2 • Z ur M e th o d ik 12 I I . In v e n ta r d e r P u tu rfo rm e n und deren P u n k tio n e n 17 1 . Das Futurum im U rs la v is c h e n 17 2• Das p e r fe k t iv e m o n o le k t.F u tu ru m im P o ln is c h e n 23 a• Das Präsens p ro s p e c tiv u m 23 b• Das p e r f e k t iv e Futurum 41 c . Das Präsens h is to r ic u m 55 3• Das im p e r fe k tiv e a n a ly t• Futurum im P o ln is c h e n 63 a . U rsprung d e r um schriebenen F u tu ra 63 b . Das p a s s iv e a n a ly tis c h e F u tu r 77 c* Die W o r ts te llu n g in n e r h a lb d e r a n a ly t • F u tu ra 80 4 . D ie AF m it dem I n f i n i t i v und dem 1 - P a r t i z ip 91 a . Das V e r h ä ltn is AFI zu AFP 91 b • Sekundäre Regelungen : Genus-Numerus-Regelung 98 5• Die komplexe modale Z u ku n ftsu m sc h re ib u n g 105 6 • Das "Futurum exactum " im P o ln is c h e n 115 7• A llg e m e in e F u n k tio n e n d e r F u tu rfo rm e n 123 a« Modale F u n k tio n e n 123 b• S y n ta k tis c h - lo g is c h e F u n k tio n e n 129 c• Das gnomische F u tu r ( A u ß e r z e i t l ic h k e i t ) 133 8• Das Ü b e rs e tz u n ^ s fu tu r 137 I I I . B ę d ą 143 1 . Będę a ls Z u sta n d sve rb 143 2 . Będę a ls H i lf s z e i t w o r t 149 a• U rsprung d e r Verwendung von będę a ls Kopula 149 b• E n tw ic k lu n g und A u s b re itu n g des b ę d ę -F u tu rs 153 3• Andere H ilf s z e it w ö r t e r 157 a• Chcę 157 b• Mam 162 c • Pocznę, p r z y jd z ie , z o s ta n ę , wezmę, p ó jd ę 165 IV . Zusammenfassung 169 1• S c h lu ß fo lg e ru n g e n 169 2 . L it e r a t u r v e r z e ic h n is 175 a• W is s e n s c h a ftlic h e L i t e r a t u r 175 b . B e le g lit e r a t u r 183 Helmut Mönke - 9783954793440 Downloaded from PubFactory at 01/10/2019 06:12:58AM via free access 0 0 0 4 6 9 0 4 I b*yS.:3CÛ*7 J I St&flV*bnl!oUttk g ^ N ■unchan _ ^ 1• E in le it u n g # 1 . Zur P ro b le m a tik des Futurum s im P o ln is c h e n U n te r den Tempusformen des p o ln is c h e n V e rb a lsyste m s nimmt das Futurum in s o fe r n e in e S o n d e rs te llu n g e in , a ls es an d e r N a h t- s t e l l e zw ischen Tempussystem und A spektsystem e in e e x p o n ie rte und e n ts c h e id e n d e R o lle s p i e l t • B e i d ie s e r Tempusform d u rc h - kreuzen und b e e in flu s s e n s ic h g e g e n s e itig Z e its tu fe n b e z u g , Z e itric h tu n g s b e z u g und Kodus in e in e r W eise, daß d ie e in z e l- nen F u n k tio n s b e re ic h e m itu n te r r e c h t schwer i s o l i e r t und g e - g e n e in a n d e r a b g e g re n z t werden können. Die V i e ls c h i c h t ig k e i t von F u n k tio n e n und Formen d ie s e r T em puskategorie sow ie deren s c h e in b a re In ko n g ru e n ze n haben d ie A ufm erksam keit von L in g u is ten immer w ie d e r a u f s ic h g e le n k t. H ä u fig wurde d ie Problema t i k des Futurum s b e i d e r Behandlung a n d e re r K a te g o rie n m it e in b e zo g e n , w elche d ie T hem atik des Futurum s ta n g ie re n oder 'í ii it b e in h a lte n . H ie r s t e h t an e r s t e r S t e lle d ie A s p e k tfr a - ge (1 ), f e r n e r d ie Tempusform des Präsens ( 2 ) . Wie in anderen S prachen, so drücken d ie F u tu rfo rm e n auch im P o ln is c h e n n ic h t n u r e in e Tem pusstufe s c h le c h th in aus, sondern s ie b e s itz e n noch e in e R eihe m odaler F u n k tio n e n ( 3 ) • W horf (4 ) e r k l ä r t , daß V e rb fo rm e n ,w e lch e d ie Z e it s t u f e d e r Z u k u n ft a u sd rü cke n , s u b je k tiv e F u n k tio n e n e in s c h lie ß e n , d ie s ic h a u f e in e *'psycho m e n ta le , m y th is c h e , u n s ic h tb a re und h y p o th e tis c h e " Z e it b e - z ie h e n . ( 1 ) Koschm ieder E ., Nauka o a sp e kta ch czasow nika p o ls k ie g o w z a r y s ie , W ilno 1934. ( 2 ) Panzer В •, Die F u n k tio n des V e rb a la s p e k te s im Präsens h is to r ic u m des R u s s is ch e n , D is s . , Manchen 1963• KusiS A ., Zum Gebrauch des Präsens V e rb i p e r f . im S ia - v is c h e n , A . f . s . P . , 24, 4 7 9 ••• ( 3 ) B ra u e r H ., U ntersuchungen zum K o n ju n k tiv im A lt k ir c h e n - s la v is c h e n und A ltr u s s is c h e n , Wiesbaden 1957• R o s ie r К • , Beobachtungen und Gedanken ü b e r das a n a l y t i - sehe Futurum im S la v is c h e n , W .S .J b ., 2* 103 149 • ־ ( 4 ) W horf B. L . , Language, Thought, and R e a lit y , Cam bridge, h a s s . 195b, S. €>4. Helmut Mönke - 9783954793440 Downloaded from PubFactory at 01/10/2019 06:12:58AM via free access 1 ■ p o ln is c h e n V e rb a lsyste m w e is t das F u tu r d ie E ig e n a rt a u f, daß ев z w e ie r le i v e r s c h ie d e n a r tig g e b ild e te Formen z u r Be- Zeichnung e in e r e in z ig e n Z e it s t u f e b e s i t z t , e in e e in fa c h e , m o n o le k tis c h e Forn (n a p is z ą ) und e in e zusam m engesetzte, p e r ì - p h r a s tis c h e , d ie i h r e r s e i t s wiederum in zw ei u n te r s c h ie d lic h e V a ria n te n z e r f ä l l t : e in e m it dem I n f i n i t i v (będą p is a ê ) und d ie andere a l t dem 1 - P a r t iz ip (będą p i s a ł ) . Das p e r ip h r a s t i- sehe Futurum b i r g t im P o ln is c h e n e in e Reihe von P roblem en, w elche dem M u tte r s p r a c h le r b e i d e r M e is te ru n g s e in e r Sprache kaum bewußt w erden, dem F re m d s p ra c h le r hingegen in Form von sekundären Regelungen u n ü b e rw in d lic h scheinende H in d e rn is s e a u f dem Wege z u r B eherrschung d e r p o ln is c h e n Sprache entgegen- s te lle n « D ie D urchkreuzung und t e ilw e is e Aufhebung von Tem- p u e fu n k tio n e n du rch das A spektsystem ( 1 ) b r in g t in E i n z e l f ä l - le n S onderlösungen m it s ic h , d u rch welche d e r Gebrauch des an Formen ärmeren p o ln is c h e n V e rb a lsyste m s s ic h u m s tä n d lic h e r und auch d i f f e r e n z i e r t e r g e s t a l t e t , a ls d ie s e s etwa im D eut- sehen m it 6 Tempusformen im I n d i k a t i v d e r F a l l i s t . Genera- tio n e n von L in g u is te n und G ram m atikern bemühten s ic h ,im m e r t i e f e r in d ie P ro b le m a tik des p o ln is c h e n K o n ju g a tio n s s y s te m s e in z u d rin g e n und neue B e re ic h e d e sselben dem U n te rb e w u ß tse in d e r S p ra ch g e m e in sch a ft zu e n tre iß e n , um s ie v o r d e r W issen- s c h a ft fr e iz u le g e n ( 2 ) , ohne daß es ih n e n gelungen wäre, sam t- lie h e U n k la rh e ite n auszuräum en. Gemäß dem "G ru n d s a tz , daß e i - ne brauchbare s p ra c h w is s e n s c h a ftlic h e T h e o rie in irg e n d e in e r Weise z u r Erhöhung d e r L e h r b a r k e it und d e r !E r le r n b a r k e it von Sprachen b e iz u tra g e n h a t " ( 3 ) w ir d e in e bewußte E rfa ssu n g b is - h e r unbewußter s p r a c h lic h e r E rscheinungen a n g e s tr e b t• S inn d ie s e r A r b e it , w ie a l l e r lin g u is t is c h e n U ntersuchungen, i s t d ie Verm inderung d e r K l u f t zw ischen th e o re tis c h e m Wissen und p r a k tis c h e r , m e is t u n te rb e w u ß te r S p ra c h k e n n tn is ( 4 ) , um d ie s p ra c h lic h e n Zusammenhänge, im v o rlie g e n d e n F a l l s o w e it s ie das Futurum des p o ln is c h e n V e rb a lsyste m s b e t r e f f e n , dem I n - t e l l e k t z u g ä n g lic h zu machen. ( 1 ) Koschmieder E ., Nauka, 97 • •• ( 2 ) Koschm ieder E . , Zur D e f i n it io n und Benennung d e r s p ra c h - lie h e n Zeichen und i h r e r F u n k tio n e n , W .d .s ., 7 ,2 8 • ( 3 ) Koschmieder E . , Die n o e tis c h e n G rundlagen d e r S yn ta x, in B e iträ g e z u r a llg e m e in e n S y n ta x , H e id e lb . 1965» S• 85• ( 4 ) Koschmieder E ., ebda. 73• 0 0 0 4 6 9 0 4 Ä - 8 - Helmut Mönke - 9783954793440 Downloaded from PubFactory at 01/10/2019 06:12:58AM via free access Demgemäß b e tra c h te ic h d ie S p ra c h w is s e n s c h a ft n ic h t a ls a b - s tr a k te n S e lb s tz w e c k , sondern messe ih r e n E rru n g e n s c h a fte n und F o r t s c h r it t e n e in e p ra g m a tisch e Bedeutung f ü r d ie kommu- n i k a t iv e s p r a c h lic h e L e is tu n g , f ü r den S p r a c h u n te r r ic h t und f ü r d ie S p ra ch ü b e rse tzu n g b e i ( 1 ) . Der U ntersuchung d e r F u tu ra des p o ln is c h e n V erbalsystem e w ird i n d ie s e r A r b e it von s y s te m a tis c h e n Erwägungen ausgehend u n te r I I . 1 e in e E rö rte ru n g des m öglichen bzw. w a h rs c h e in lic h e n Fu- t u r s im U rs la v is c h e n v o r a n g e s t e llt . A n sch lie ß e n d kommt d ie ä lt e s t e d e r h eute noch g e b rä u c h lic h e n Z u k u n fts fu n k tio n e n , näm- l i e h das p ro s p e k tiv e Präsens und s e in e E n tw ic k lu n g zum h e u t i- gen m o n o le k tis c h e n p e r fe k tiv e n Futurum u n te r I I . 2 z u r D e b a tte . H ie rb e i werden auch d ie p rä s e n tis c h e n *1 u n k t io n s r e lik t e be- sp ro ch e n , u n te r w elchen s ic h b e k a n n tlic h das Präsens h i s t o r i - cum am lä n g s te n behaupten k o n n te , zum T e il b is in d ie Gegen־־ w a r t. Danach w ir d u n te r I I . 3 b is I I . 6 das a n a ly tis c h e F u tu r in den u n te r s c h ie d lic h e n fo rm a le n und f u n k t io n e ile n E r s c h e i- n u n g s v a ria n te n b e h a n d e lt. H ie rb e i knüpfen d ie eigenen B e tra c h - tungen in gewissem S inne an üirnbaum ( 2 ) an, w e lc h e r an Hand d e r ä lte s t e n v e rfü g b a re n s la v is c h e n S prachdenkm äler, n ä m lic h a lt k ir c h e n s la v is c h e r E v a n g e lie n ,d a s F u n k tio n s s p e k tru m und d ie m orp h o lo g isch e n V a ria n te n der p e r ip h r a s tis c h e n F u tu ra des A ltk ir c h e n s la v is c h e n und deren U rsprung zu d u rc h le u c h te n su c h t Birnbaum w i r f t d a b e i e in e Reihe von *ra g e n a u f, welchen w ir im P o ln is c h e n e b e n fa lls gegenüberstehen w erden, so u .a . d ie P ro - b le m a tik d e r W echselw irkung zwischen Futurtem pus und A s p e k t- system , w elche schon manche L in g u is te n a u f Irrw e g e g e fü h r t h a t ( 3 ) • E ine * ra g e , d ie b e r e it s in ä lte r e n p o ln is c h e n Gram- m atiken a n g e s c h n itte n und von neueren L in g u is te n w ie d e rh o lt z u r D e b a tte g e s t e l l t wurde, i s t d ie " in n e r e Ordnung" d e r ana- ly tis c h e n F u tu ra , d ie r e l a t i v e W o r ts te llu n g ih r e r Komponente, welche h ie r u n te r 11.3 z u r D ebatte s t e h t , S c h a lle r ļ u .a * h a t diesen **ragenkomplex f ü r d ie gesamte S yn ta x des R ussischen (1 ) Koschm ieder Zur D e f in it io n . . . , W .d .S ., 7 !2 9 . (2 ) Birnbaum H ., Untersuchungen zu den Z u k u n fts u m s c h re i- bungen m it dem I n f i n i t i v im A ltk ir c h e n s la v is c h e n , D is s ., S tockholm 1958. ( 3 ) N e tte b e rg K ., Études s u r le verbe p o lo n a is , D is s . , Kopen hagen, 19 53 , 12: "on c o n s id è re la r e f l e x i v i t ê , comme une s o r te de correspondance à l'a s p e c t , Helmut Mönke - 9783954793440 Downloaded from PubFactory at 01/10/2019 06:12:58AM via free access b e h a n d e lt ( 1 ) • A ls E rg e b n is d e r in diesem K a p it e l g e b ra c h te n D arlegungen w ird das V o rlie g e n von b is h e r u n b e a c h te te n s e k u n - dären Regelungen b e i d e r W o rts te llu n g f ü r d ie a n a ly tis c h e n F u tu ra in iiarwägung gezogen• Zwei m arkante E rsch e in u n g e n des p o ln is c h e n a n a ly tis c h e n Futurum s, n ä m lic h d ie P a r a l l e l i t ä t von I n f i n i t i v - und P a r t iz ip ia lk o n s t r u k t io n e n ( 2 ) sow ie d ie G enus-N um erus-D iff e re n z ie ru n g ( 3 ) kommen u n te r I I . 4 z u r S p ra - ch e . Auch d ie s e e r s t im s p ä te re n E n tw ic k lu n g s v e r la u f des P o l- n is c h e n bzw. in d e r Umgangssprache n a ch w e isb a re n E rsch e in u n g e n b ild e n sekundäre R egelungen, deren a u s fü h r lic h e E r ö r te r u n g im Rahmen d e r v o rlie g e n d e n A r b e it n ic h t m ö g lic h i s t und Gegen- sta n d z u k ü n ftig e r U ntersuchungen werden s o l l . I n g e w is s e r ־*Be Ziehung h ie r z u s t e h t d ie P ro b le m a tik d e r i n K a p it e l I I . 5 b e - h a n d e lte n komplexen modalen F u tu r k o n s tr u k tio n e n (b ę d ą m o g li s t a ć ) , w elche in mancher H in s ic h t a ls N a c h fo lg e r ä l t e r e r und im A ltk ir c h e n s la v is c h e n noch vo rh a n dene r p e r ip h r a s t is c h e r F u - tu rb ild u n g e n m it m odalen H ilf s z e it w ö r t e r n g e lte n können• Ob- g le ic h d ie s e K o n s tru k tio n e n im P o ln is c h e n n u r m it V o rb e h a lt a ls F u tu r anzusehen s in d , da l e d i g l i c h d ie R e g e n s p e rip h ra s e (4) e in Futurum im e ig e n tlic h e n Sinne d a r s t e l l t , k ö n n te n s ie e in e e n tsch e id e n d e R o lle b e i d e r E in fü h ru n g des 1 - P a r t iz ip s in das a n a ly tis c h e F u tu r g e s p ie lt haben• D ieses i s t e in e d e r z e n tr a - le n Thesen d ie s e r A r b e it . Mehr aus s y s te m a tis c h e n a ls sa ch - lie h e n Gründen kommt u n te r I I . 6 das im P o ln is c h e n in W ir k lic h - k e i t n ic h t vorhandene Futurum exactum z u r S p ra c h e , w elches j e - doch e in z e ln e L in g u is te n in A n a lo g ie zu anderen Sprachen auch h ie r v o rz u fin d e n g la u b e n • Außer d e r f u n k t io n e lle n K onkurrenz von A spekt und Tempus sow ie d e r d a m it g e k o p p e lte n fo rm a le n D u a lit ä t a u f e in e r e in h e it lic h e n Z e it s t u f e w e ise n d ie F u tu r - fo rm e n , p e r f e k t iv e w ie im p e r fe k tiv e g le ic h e rm a ß e n , e in e R eihe m odaler und lo g is c h - s y n t a k t is c h e r N e b e n fu n k tio n e n a u f, w elche in K a p ite l I I . 7 z u r D e b a tte g e s t e l l t w erden. Es h a n d e lt s ic h h ie r b e i um F u n k tio n e n w ie Ausdruck d e r M ö g lic h k e it , Wahr- s c h e i n li c h k e it , N o tw e n d ig k e it, "Futurum h is to r ic u m " und das gnomische F u tu r . ( 1 ) S c h e lle r H .W ., D ie W o r ts te llu n g im R u s s ., D is s . , M ü.,1966. ( 2 ) S m ith C.W ., G ram m atik d e r p o ln .S p ra c h e , B e r lin 1864 S .149. M a łe c k i A ., G ram atyka ję z y k a p o ls k ie g o , Lw6w 1863 S .136• ( 3 ) N its c h K ., Gram atyka ję z y k a p o ls k ie g o , K r a k .1923 S .460:^ "c h ło p b ę d zie r o b ił" / " b a b a b ę d zie m o w ie ","o n e będą, p is a ć ". ( 4 ) "będą, m o g li" im w e ite r oben g e b ra c h te n B e i s p ie l. Helmut Mönke - 9783954793440 Downloaded from PubFactory at 01/10/2019 06:12:58AM via free access Das K a p ite l I I . 8 i s t de r U ntersuchung des U b e rs e tz u n g s fu tu rs gew idm et, w obei an Hand e in e r A nalyse d e r W iedergabe l a t e i n i - s c h e r F u tu ra im p o ln is c h e n T e il des F lo r ia n e r P s a lte r s dessen s p r a c h lic h e E ig e n s tä n d ig k e it und s e in s p e z if is c h e r W ert a ls r e p r ä s e n t a t iv e r B e le g te x t abgewogen w ir d . S olches is t r á n g é - s ic h t s d e r Bedeutung d ie s e s P s a lte r s a ls ä lte s te m p o ln is c h e n Sprachdenkm al von lin g u is tis c h e m W ert, f ü r d ie v o rlie g e n d e A r- b e it g e b o te n . Die b e i den a n a ly tis c h e n F u tu ra bedeutsame P ro b le m a tik d e r H i lf s z e i t w ö r t e r s t e h t in T e i l I I I . z u r U ntersuchung an. Syn- c h ro n is c h e und d ia c h ro n is c h e G egebenheiten des im P o ln is c h e n v o rh e rrs c h e n d e n b ę d ę (w e rde ) kommen u n te r I I I . 1 z u r E rö rte ru n g und zwar s p e z i e ll d ie m it k e in e r A s p e k tfu n k tio n g e k o p p e lte e ig e n s tä n d ig e Z u k u n fts g e ltu n g d ie s e r V e rb fo rm . S ie kö nnte das E rg e b n is e in e r V e rb in d u n g des von x bheudh stammenden bçdQ m it d e r Gruppe e s/b h u ( b y t i ) s e in . In K a p it e l I I I . 2 w ird d ie R o lle von będę a ls Kopula n o m in a le r, p e r ip h r a s t is c h e r und a n a ly tis c h e r Z u k u n fts a u s d rü c k e b e h a n d e lt• Die B e tra c h tu n g f ü h r t z u r These von dem gemeinsamen Ausgangspunkt S c h le s ie n f ü r das W e rd e n -b ę d ę -F u tu r m it einem geschlossenen d e u ts c h - s la v is c h e n A u s b re itu n g s g e b ie t. S c h lie ß lic h werden u n te r I I I . 3 d ie modalen H i lf s z e i t w ö r t e r mam, chcę, p r z y jd z ie , zostanę e tc . e b e n fa lls zum Thema e n ts p re c h e n d e r B e tra ch tu n g e n e rh o - ben. Die S pannw eite des g e s t e llt e n Themas g e s t a t t e t k e in e a llz u a u s fü h r lic h e A u se in a n d e rse tzu n g m it d e t a i l l i e r t e n E in z e lf r a - gen. Es w ir d v ie lm e h r e in e umfassende D a r s te llu n g des F u tu r - tempus in s ä m tlic h e n fo rm a le n und f u n k t io n e lle n E rs c h e in u n g s - form en a ls T e ils y s te m des p o ln is c h e n K o n ju g a tio n s s y s te m s a n - g e s tr e b t. Zu diesem Zweck werden d ie i n den le t z t e n Ja h rze h n - te n von L in g u is te n und G ram m atikern zusammengetragenen I n f o r - m ationen und F o rsch u n g s e rg e b n is s e m it den R e s u lta te n e ig e n e r U ntersuchungen und A nalysen zu e in e r neuen abgerundeten U ber- s ic h t des F u tu rte m p u s zusammengefügt• Helmut Mönke - 9783954793440 Downloaded from PubFactory at 01/10/2019 06:12:58AM via free access 2 . Z ur M e th o d ik Ä h n lic h den N a tu rw is s e n s c h a fte n h a t es s ic h d ie S p ra c h w is s e n - s c h a f t z u r Aufgabe gem acht, e in e d ia c h ro n is c h e und s y n c h r o n i- sehe B e s c h re ib u n g k o n k r e te r Sprachphänomene zu e r s t e l l e n , z u r E r m it t lu n g d e r in d e r Sprache w irksam en K r ä fte und A b le itu n g a llg e m e in g ü lt ig e r G e se tze . D ie se s d ie n t dem Zweck e in e r A b- g re n zu n g und D e f i n i t i o n s p r a c h lic h e r E rs c h e in u n g e n • Im Gegen- s a tz zu den N a tu rw is s e n s c h a fte n s t e l l t das O b je k t d e r S p ra c h - W is s e n s c h a ft, n ä m lic h d ie Sprache a ls s o z ia le E in r ic h tu n g , e in E rz e u g n is des m e n s c h lic h e n G e is te s d a r ( 1 ) • A ber s ie i s t , a b - gesehen von bestim m te n A u s n a h m e fä lle n , k e in bewußtes Werk des Menschen, sondern e n tw ic k e lt e s ic h nach v e rb o rg e n e n G esetzen, d ie dem E n tw ic k lu n g s v e r la u f ko n se q u e n t immer neue R ich tu n g e n und Im p u ls e v e r le ih e n , a n a lo g dem G e fä lle und to p o g ra p h is c h e n G e g e b e n h e ite n , w e lch e den L a u f e in e s W asserstrom es bestim m en, s c h e in b a r w i l l k ü r l i c h und dennoch fe s te n G e s e tz m ä ß ig k e ite n u n - te r w o r fe n • D ie S p ra c h w is s e n s c h a ft vermag je d o c h n i c h t v o ra u s - zusehen,w elchem Z ie l s ic h e in e S prache z u e n t w ic k e lt , e in e r Id e - a ls p ra c h e o d e r e in e r s p ir a lf ö r m ig e n , z y k lis c h e n A lt e r n a t io n von s u k z e s s iv e n , a n a lo g e n ,je d o c h abgew andelte n Phasen. D ie V ie lz a h l von E in z e le rs c h e in u n g e n und Formen, w elche das d ia c h ro n is c h e w ie das s y n c h ro n is c h e B i l d e in e r Sprache ausma- chen, e rs c h w e rt das A ufdecken e n tw ic k lu n g s m ä ß ig e r und f u n k t io - n e l l e r Zusammenhänge, so daß e in e e in fa c h e B e sch re ib u n g d e r - s e lb e n n i c h t immer m ö g lic h i s t • D em entsprechend muß s ic h e in e Aussage ü b e r s p r a c h lic h e G egebenheiten in manchen F ä lle n a u f d ie s t a t i s t i s c h f u n d ie r t e I n v e n tu r e in e r G ro ß za h l von E in z e l- b e is p ie le n s tü tz e n • D ie s p ra c h p s y c h o lo g is c h e A n a lyse von i n - d i v id u e lle n s p r a c h lic h e n E rs c h e in u n g e n i s t w e r t v o ll f ü r d ie q u a l i t a t i v e I d e n t i f i z i e r u n g g ra m m a tis c h e r K a te g o rie n und s y n - t a k t is c h e r K o n s tru k tio n e n , f ü r den b lo ß e n Nachweis i h r e r 000 4 6 9 0 4 ־ 1 2 ־ ( 1 ) De S aussure F . , G ru n d fra g e n d e r a llg e m e in e n S p ra ch w is- s e n s c h a ft, L e ip z ig 1931» S• 7 - 8. Helmut Mönke - 9783954793440 Downloaded from PubFactory at 01/10/2019 06:12:58AM via free access E x is te n z . Uber d ere n G e b ra u ch sfre q u e n z und d ie s p e z ifis c h e Bedeutung u n te r s u c h te r E rs c h e in u n g e n f ü r e in e gew isse S p ra - che können l e d i g l i c h s y s te m a tis c h e q u a n t it a t iv e Ausw ertungen g ro ß e r Mengen־ von V e rw e n d u n g s b e is p ie le n b ra u c h b a re I n f o r m a t io - nen l i e f e r n . S om it werden s ic h im Nahmen d ie s e r A r b e it q u a l i - t a t i v e A n a lyse n ven E in z e lb e is p ie le n und q u a n t it a t iv e , a u f e x a k - te s Z a h le n m a te ria l g e s t ü t z t e E rfa ssu n g e n von G .e b ra u ch sfre - quenzen g e g e n s e itig e rg ä n z e n . An Hand k o n k r e te r Daten w ir d v e rs u c h t den Gebrauchsmodus des p o ln is c h e n V e rb a ls y s te m s f ü r e in T e ils y s-te m davon, n ä m lic h das Futurum , i n s e in e n e in z e ln e n Phasen zu d e f in ie r e n und d ie f u n k t io n e ile n V a r ia n te n , H a u p t- fu n k tio n e n w ie N e b e n fu n k tio n e n g e g e n e in a n d e r a b zu g re n ze n . Das d u rc h s e in e ig e n w illig e s A sp e ktsystem s ic h s t a r k von den V e r- b a lsyste m e n d e r anderen e u ro p ä is c h e n Sprachen u n te rs c h e id e n d e p o ln is c h e V e rb a ls y s te m i s t d u rc h v e rg le ic h e n d e S prachb e t r a c h - tun g kaum m it den e r s te r e n in B eziehung zu b r in g e n . E ine w is s e n s c h a ftlic h e , d e s k r ip t iv e U n te rsu ch u n g s p r a c h lic h e r K a te g o rie n muß n ic h t n u r d ie T atsachen r e g i s t r i e r e n ( 1 ) sondern auch d e re n s p e z ifis c h e G ü l t i g k e i t e r fa s s e n , um e in e d e s k r i p t i - ve und p r o p o r tio n a le Bestimmung zu e rm ö g lic h e n ( 2 ) . E r s t e in e D u rc h le u c h tu n g d e r r e l a t i v e n Ä q u iv a le n z m o rp h o lo g is c h e r und s y n t a k t is c h e r Formen und K o n s tru k tio n e n b e w a h rt uns v o r d e r Ü berbew ertung z u f ä l l i g e r o d e r g a r f e h l e r h a f t e r E in z e le r s c h e i- nungen. D ie p s yc h olo g is c he A n a lyse s p r a c h lic h e r G egebenhei- te n h a t e r s t dann A u s s ic h t a u f E r f o lg , ja ü b e rh a u p t e in e n S in n , wenn s ie s ic h a u f q u a n t i t a t i v r e p r ä s e n t a t iv e T atsach en s t ü t z t • Nur so können w ir d ie L i n g u i s t i k aus dem C ir c u lu s v i t i o s u s von S p e k u la tio n e n b e fr e ie n und i h r e in e w is s e n s c h a ftlic h e G ru n d la - ge g e w ä h rle is te n ( 3 ) • Jede spx־a c h lic h e Äußerung i s t im E in z e l- f a l l das E rg e b n is des Zusammenwirkens v e rs c h ie d e n e r F a k to re n (4 ļĻ d ie s ic h in i h r e r G e sa m th e it und K o m p le x itä t h ä u fig e in e r CD C trę b s ic i ü . , N iezbędne w a ru n k i pomySlnego s to s o w a n ia me- to d y porów naw czej w ję z yK o z n a w stw ie s ło w . , 6 l a v i a , 2 1 , 3 2 . . (2 ) S t ie b e r Z .,D o d y s k u s ji o m e to d zie porów n. S la v ia , 2 1 ,4 2 . ( 3 ) Chomsky N ., Language and M in d , New Y ork 1968, S .14. (4 ) h e ie r H ., D eutsche S p r a c h s t a t is t ik , H ild e s h e im 1964, S .68. Helmut Mönke - 9783954793440 Downloaded from PubFactory at 01/10/2019 06:12:58AM via free access sp ra c h p s y c h o lo g is c h e n A nalyse e n tz ie h e n • W o d ie ka u sa le n Be- Ziehungen zwischen w irken d en K rä fte n und deren E rgebnisse n n ic h t e rk a n n t o de r d u rc h s c h a u t werden können, d a r f man den Aussagewert s t a t i s t i s c h e r R e g e lm ä ß ig ke ite n und w a h r s c h e in lic h - k e it s t h e o r e t is c h e r Ü berlegungen n ic h t v e rn a c h lä s s ig e n . Wenn K e ie r ( 1 ) f e s t s t e l l t , daß d ie Sprache in ih r e r Anwendung k e i - ne s in n lo s e Anhäufung und w i l l k ü r l i c h e B a llu n g von E in h e ite n , W ö rte rn , W ortform en und Redewendungen i s t , sondern e in w o h l- d u rch d a ch te s G e b ild e , dessen A r c h ite k t o n ik von b e stim m te n , t e ilw e is e noch unbekannten Baugesetzen b e h e rrs c h t zu s e in s c h e in t,, so k l i n g t d ie s e s zwar w ie e in G e m e in p la tz, e in Ge- m e in p la tz je d o c h , dem v i e l zuwenig Rechnung g e tra g e n w ir d ,w ie w ir b e i d e r Behandlung von sekundären Regelungen noch s e lb e r sehen werden• Das Studium von M assenerscheinun*en kann auch b e i d e r U ntersuchung g ra m m a tisch e r und s y n ta k tis c h e r G e b ild e E rk e n n tn is s e ü b er p s y c h o lo g is c h e G esetzm äß igkeiten und Zusam- menhänge v e r m it t e ln , deren U n te rs c h ä tz u n g d ie L i n g u is t ik a u f so manchen Irrw e g g e fü h r t h a t ( 2 ) , w ie s p ä te r noch g e - z e ig t w ir d . Kcntextzusammenhang, U n v e rta u s c h b a rk e it und Bedeutun ־־s r e le - vanz d e r s p ra c h lic h e n K a te g o rie n ergeben zusammen ä q u iv a le n te haßstäbe f ü r d ie Bestimmung von F u n k tio n e n e in e r u n te rs u c h te n Form. Diesem K rite rie n k o m p le x kommt in n e rh a lb e in e r h i s t o - ris c h - v e rg le ic h e n d e n Methode a n g e s ic h ts der U n s ic h e rh e it des S p ra c h g e fü h ls b e i d e r B e tra c h tu n g h is t o r is c h e r E rscheinungen in a lte n S c h riftd e n k m ä le rn e in e e n tsch e id e n d e Bedeutung z u ( 3 )• M it t e ls e in e r ausgewogenen Anwendung s p ra c h p s y c h o lo g is c h e r A n a lyse n , d ia c h ro n is c h e r und s y n c h ro n is c h e r V e rg le ic h e sowie q u a n t it a t iv e r Auswertungen re p rä s e n ta tiv e n S p ra c h m a te ria ls s o l l im Sinne e in e r s y n th e tis c h e n L in g u is t ik ( 4 ) h ie r v e r - s u c h t w e rd e n ,e in e ü b e r s ic h t lic h e D a rs te llu n g des Futurtem pus a ls T e ils y s te m des p o ln is c h e n K o n ju g a tio n ssyste m s zu gew innen. (1 ; M e ie r H ., Deutsche S p r a c h s t a t is t ik , H ild e sh e im 1 9 6 4 ,S .126 ( 2 ) Chomsky N ., Language and M ind, New York 1968, S .20 u«18 ( 3 ) D oroszew ski W., 0 zn a cze n iu dokonanych osnów cza so w n i- kowych (s ło w n y c h ) w ję z y k u p o ls k im , P . F . , 10,234 ( 4 ) Chomsky N ., ebda. 20 Helmut Mönke - 9783954793440 Downloaded from PubFactory at 01/10/2019 06:12:58AM via free access Bei d e r E rfa s s u n g und Ausw ertung von F u tu rfo rm e n z e ig te es s ic h r e c h t b a ld , daß d ie n ie d r ig e G ebrauchsfrequenz d e rs e lb e n e in Durchkämmen u m fa n g re ic h e r B e le g te x te e r f o r d e r lic h m achte. E v i S t e i n f e ld t ( 1 ) g i b t f ü r den Gebrauch d er im p e rfe k tiv e n F u tu r - form en im R ussischen e in e n H ä u fig k e its g ra d von etwa 1 % d e r insgesam t verw endeten Verbform en a n . Im P o ln is c h e n d ü r fte n d ie V e r h ä ltn is s e ä h n lic h lie g e n ( 2 ) . Dabei konnte es n a tü r - l i e h n ic h t a u s b le ib e n , daß e in e u n e rg ie b ig e Q u e lle e r s t sp ä t a ls s o lc h e e rk a n n t wurde und einen v e rlo re n e n A rb e its a u fw a n d v e rs c h la n g , so z .B .e in e E rzä h lu n g von K r a s ic k i ( 3 ) • W e ite re S c h w ie rig k e ite n ergeben s ic h f ü r e in e lin g u is t is c h e Auswer- tung von s p ra c h lic h e n Q u e lle n du rch den E in flu ß von Kürzungen, w elche d e r Herausgeber e in e s T extes vorgenommen h a t• E in t y - p is c h e s B e is p ie l b i e t e t h i e r f ü r d e r V e rg le ic h zwei v e rs c h ie d e - n e r Ausgaben von G ö rn ic k is Dworzanin ( 4 ) , w elche extrem von- e in a n d e r abweichende M o d a litä te n des F u tu rg e b ra u ch s a u fw e ise n • F ür d ie im Rahmen d ie s e r A r b e it u n te rs u c h te n E rscheinungen w ie W o r ts te llu n g d e r Futurkom ponenten und I n f i n i t i v - P a r t i z i p - D i f - fe re n z ie r u n g i s t große V o r s ic h t b e i d e r Auswertung d i c h t e r i - s c h e r Werke g e b o te n . In so lc h e n Texten i s t d ie Verwendung de r je w e ilig e n G ebrauchsform in hohem Maße d u rch s t i l i s t i s c h e , o r - narr.entale o d e r m e tris c h e E r fo r d e r n is s e g e k e n n z e ic h n e t• N ic h t immer s in d es f u n k t io n e lle K r it e r ie n welche ü ber d ie Wahl d e r einen o d er d e r anderen Tempusform e n ts c h e id e n • P h o n e tis c h e , d e k o ra tiv e oder ä s th e tis c h e F a k to re n bestimmen h ä u fig d ie S te llu n g und K o n s tru k tio n von Verbform en im s y n ta k tis c h e n Gefüge, so daß d ie ü b lic h e n Verw endungsregeln ü b e r s p ie lt w e r- den• H ie ra u s s in d auch d ie G efahren zu ersehen, w elche s ic h aus e in e r Ü berbew ertung d e r F o rm e n s tru k tu r s p r a c h lic h e r E r - scheinun^en du rch manche S t r u k t u r a lis t e n ergeben ( 5 ) • B ei den p o ln is c h e n p e r fe k tiv e n F u tu rfo rm e n kann e in s o lc h e s V e rfa h re n a n g e s ic h ts d e r v ie rfa c h e n B ild u n g s w e ise n d e r A spektform en (6 ) b e i d e r I n t e r p r e t a t io n d e r m it d ie se n Formen g e k o p p e lte n Zu- k u n ft s f u n k t io n zu e in e r vollkommenen B e g r iffs v e r w ir r u n g und (1 ) E v i S t e i n f e l d t , H ä u fig k e its w ö rte rb u c h d e r ru s s is c h e n S p ra ch e , Moskau 1970, S .25• (2 ) S c h a lle r H ., Die W o rts te llu n g im R u ssische n , München 1966, S .37• (3 ) K r a s ic k i I . , M ik o ła ja D osw iadczynskiego p rz y p a d k i,Wwa 1956. (4 ) B i b i . N ar.W rocław 1954 und B i b i . Klasyków P o ls k ic h ,W wa 19 14 (5 ) H o lt J . , Études d 'a s p e c t, Kopenhagen 1943» S .13• (6 ) K osch r.iede r E ., Nauka, S .7• 000 4 6 9 0 4 - 13 - Helmut Mönke - 9783954793440 Downloaded from PubFactory at 01/10/2019 06:12:58AM via free access K o n ta m in a tio n fo r m a le r und f u n k t i o n e l l e r K r i t e r i e n fü h re n (1 \ da das s p r a c h lic h e Signum ( 2 ) e in e zu e in s e it ig e A usgangsba- s is d a r s t e l l t • D ie uns n a c h fo lg e n d b e s c h ä ftig e n d e Tempusform s o l l a ls j e w e i l i g e r E xponent von In te n tu m und D esignatum ( 3 ) im K r a f t f e l d e in e r P o l a r i t ä t von m o rp h o lo g is c h e n bzw. s y n ta k - tis c h e n Form en, dem Signum , e i n e r s e i t s und se m a n tisch e n bzw. gram m atischen F u n k tio n e n a n d r e r s e its u n te r s u c h t w erden• Es s o l l h ie r b e i nach dem von K oschm ieder ( 4 ) a u f g e s t e llt e n S y s - tem vorgegangen w erden: 1• I n v e n t u r d e r Verw endungstypen I I . E r m i t t l u n g d e r F u n k tio n e n und I I I . A u f s t e l l u n g von V e rw e n d u n g sre g e ln . Formen und F u n k tio n e n g ra m m a tis c h e r K a te g o rie n s in d d e r a r t i g eng m ite in a n d e r v e r q u ic k t , daß es m ir r a t i o n e l l e r s c h ie n , im U n te rs c h ie d zu B irnbaum ( 5 ) b e is p ie ls w e is e , d ie s e p a r a l l e l zu b e h a n d e ln , um d ie A r b e it s t r a f f e r g e s ta lte n zu können. E in e immer w ie d e r erhobene Frage i s t d ie nach d e r ü b e rle g e n - h e i t des M u tte r s p r a c h le r s gegenüber dem F re m d s p ra c h le r b e i d e r E rg rü n d u n g l i n g u i s t i s c h e r G e h e im n isse , w obei von F a l l zu F a l l dem e in e n o d e r dem anderen d ie g rö ß e re Kompetenz zugesprochen w ir d ( 6 ) . I c h n e ig e z u r A n s ic h t, daß weder d e r M u tte rs p ra c h - 1 e r noch d e r F re m d s p ra c h le r z u r A p p e rz e p tio n s p r a c h lic h e r Phä- nomene b e v o rz u g te rw e is e b e f ä h ig t s e in muß. Der e r s te r e w ir d s ic h d e r B e s o n d e rh e ite n s e in e r Sprache n ic h t immer v o l l bewußt und dem le t z t e r e n g e l i n g t es doch o f t n i c h t , d i e le t z t e n F e in - h e i te n f r e m d a r t ig e r K a te g o rie n e in e r anderen Sprache zu e r f a s - se n , w ie z .B . das p o ln is c h e A s p e k ts y s te m • I n d ie s e r H in s ic h t b i e t e t e in z w e i- o d e r m e h rs p ra c h ig e r H in te rg r u n d s p e z ie lle V o ra u s s e tz u n g e n , m it w elchen es w ohl auch Zusammenhängen mag, daß im L a u fe des l e t z t e n J a h rh u n d e rts in den m e h rsp ra ch ig e n Großräumen O ste u ro p a s so f r u c h t b a r e Im p u ls e f ü r d ie S p ra ch - W is s e n s c h a ft ih r e n U rs p ru n g nahmen• ( 1 ) H o lt JV» E tu d e s , S .5 8 : " l e f u t u r e s t un phénomène p u re - ment a s p e c tu e l" ( 2 ) K oschm ieder E . , D ie Sprache und d e r G e is t, B e iträ g e 145 ( 3 ) K oschm ieder E . , D ie n o e tis c h e n . . . , B e i t r ä g e 73 ( 4 ) K oschm ieder E . , Z u r Bestimmung d e r F u n k tio n e n g ra m m a ti- s c h e r K a te g o r ie n , B e it r ä g e , S .26 ( 5 ) Birnbaum H ., U nte rsuch u n g en zu den Z u k u n fts u m s c h r. 327 ( 6 ; R e g n e ll C .G •, Uber den U rs p ru n g des s la v is c h e n V e rb a l- a s p e k te s , D is s . , Lund 1944 S .14 00046 90 4 ־ 16 ־ Helmut Mönke - 9783954793440 Downloaded from PubFactory at 01/10/2019 06:12:58AM via free access I I . In v e n ta r d e r F u tu rfo rm e n und deren F u n k tio n e n 1• Das Futurum im U rs la v is c h e n A n g e s ic h ts d e r a llg e m e in a n e rk a n n te n T a ts a c h e , daß d ie F u t u r - form en in den h e u tig e n s la v is c h e n Sprachen N e u b ild u n g e n d a r - s t e ll e n ( 1 ) , deren l e t z t e E n tw ic k lu n g s p h a s e n b e r e it s in d ie e in z e ls p r a c h lic h e Epoche f a l l e n , w ie d ie u n te r s c h ie d lic h e n E rg e b n iss e in den v e rs c h ie d e n e n Sprachen b e w e ise n , d rä n g t s ic h d ie Frage nach dem V o rh a n d e n se in e in e s m ö g lic h e n F u tu - rums im U rs la v is c h e n a u f , sow ie nach dessen e v e n t u e lle r m or- p h o lo g is c h e r B e s c h a ffe n h e it. Wenn auch e in d e u tig e B e is p ie le f ü r u r s l . F u tu ra n irg e n d w o e r h a lte n s in d ,s o e r h ä l t e in e d e r - a r t i g e Annahme dennoch Nahrung d u rc h e in z e ln e s ig m a tis c h e P a r t iz ip ia lk o n s t r u k t io n e n von b y t i , w elche a ls Ü b e rre s te u r - s la v is c h e r F u tu rfo rm e n g e lte n können ( 2 ) . H e rm e lin ( 3 ) e r - wähnt 22 B e is p ie le f ü r P r ä s e n s p a r tiz ip ie n von B y ti-K o m p o s ita m it m ö g lic h e r Z u k u n fts g e ltu n g . A n g e s ic h ts d ie s e r S it u a t io n s o l l t e d ie Frage nach dem u r s la v is c h e n Futurum an den A nfang je g l i c h e r E r ö r te r u n g d ie s e r Tempusform g e s t e l l t w erden. J a g ić ( 4 ) b r i n g t e in Dutzend B e is p ie le f ü r s i^ m a tis c h e F u tu r - p a r t i z ip i e n aus dem I z b o r n ik S v ja to s la v a und w e ite re n r u s s is c h - k ir c h e n s la v is c h e n Q u e lle n . Es h a n d e lt s ic h h ie r b e i um d ie m it t e l s - s - l n f i x g e c ild e te n Formen w ie b y g ę ś te je o d e r bySQSte- je ( 5 ) . D iese werden von den genannten W is s e n s c h a ftle rn einem h y p o th e tis c h e n s ic ro a tis c h e n Futurum nach d e r A r t , w ie es d ie b a ltis c h e n Sprachen h e u te noch b e s itz e n ,z u g e o r d n e t. Ja g iĆ r e - k o n s t r u ie r t e a u f Grund d ie s e r P a r t i z i p i a l f ormen f ü r das U r- s la v is c h e nach d e r 4 . L e sk ie n s ch e n K o n ju g a tio n s k la s s e und a n a lo g zum L ita u is c h e n das fo lg e n d e F u tu rp a ra d ig m a : ( 1 ; Isa č e n ko A .V ., ״ D ie r u s s is c h e Sprache d e r G egenw art, H a i- le /S a a le 1962, T e i l I , F oina enlehre , S .2 ti7 . K fiž k o v a E ., V5*voj o p is n ê h o f u t u r a . . . , P r a g 1960, S .7. (2 ) M ik lo š ič F . , V e rg le ic h e n d e Gram m atik d e r s l . S p r . 111,89• J a g ić V ., Das Futurum des Stammes b y - , A . f . s . P , 2 ö , 3 5 . (3 ) H e rm e lin E ., ü b e r den Gebrauch d e r . . . , U p s a la 1935» 136• ( 4 ) J a g ić V . , ebda. (5 ) M ik lo š ič F . , ebda. L e s kie n A ., Handbuch d e r a b g .S p ra c h e , H e id e lb e rg 1962,173• 000 4 6 9 0 4 - 17 ־ Helm