OʻZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI INNOVATSION TEXNOLOGIYALAR UNIVERSITETI UNIVERSITY OF INNOVATION TECHNOLOGIES “SUN’IY INTELLEKT VA TA’LIM: MUAMMOLAR, IMKONIYATLAR VA ISTIQBOLLAR” mavzusidagi xalqaro ilmiy - amaliy anjuman materiallari to ‘plami 2025 - yil 8 - 9 - aprel "JASALMA INTELLEKT HÁM BILIMLENDIRIW: MASHQALALAR, IMKANIYATLAR HÁM JETISKENLIKLER" atamasındaǵı xalıq aralıq ilimiy - ámeliy konferenciyası 2025 - jıl 8 - 9 - sáwir Международная научно - практическая конференция по теме “ИСКУССТВЕННЫЙ ИНТЕЛЛЕКТ И ОБРАЗОВАНИЕ: ПРОБЛЕМЫ, ВОЗМОЖНОСТИ И ПЕРСПЕКТИВЫ” 2025 - год 8 - 9 - апреля International scientific - practical conference on “ARTIFICIAL INTELLIGENCE AND EDUCATION: PROBLEMS, OPPORTUNITIES AND PROSPECTS” 2025 - yea r 8 - 9 - april 5 - TO‘PLAM NUKUS - 2025 361 Qutblangan maydonda zaryadlanib emuls iyalangan sintetik tola aralash ipning R km kо‘rsatkichi bо‘yicha variatsiya koeffitsiyenti 6,03%, an’anaviy usulda tiklangan va sintetik tola aralashgan ipning R km kо‘rsatkichi bо‘yicha variatsiya koeffitsiyenti 8,59 % ga nisbatan 14,1 % pastligi noturdosh tolalarning tо‘la aralashganligini kо‘rsatadi. Aralash ipning deformatsiyasi ham, uni qayta ishlashda katta ahamiyatga ega. Tajriba natijasida sintetik tolani qutblangan maydonda zaryadlab emulsiyalash natijasida olingan aralash ipning uzishdagi uzayishi, an’anaviy emulsiyalash varianti uzayishi bilan deyarli bir xil (12,6%; 12,9%). Ipning uzishdagi uzayishi bо‘yicha notekisligi sintetik tola zaryadlangan variantda an’anaviy variantga nisbatan 10,4% ga yuqoriligi ipning strukturasidagi о‘zgarishlar bilan b og‘liqdir. Xulosalar: Shunday qilib, tiklangan tolalardan aralash ip olishda sintetik tolani qutblangan maydonda zaryadlab emulsiyalash aralash ipning mexanik xossa kо‘rsatkichlarini ijobiy yaxshilanishiga olib kelishi har tomonlama isbotlandi. Foydalanil gan adabiyotlar ro‘yxati: 1. 3. М. Шамуратов, Ж.Қ Ғафуров, Қ.Ғ. Ғафуров, Х.Т.Бобожонов Қийқим ва лахтакни регенирациялашда толавий қатлам нотекислигини пасайтириш. “O`ZBEKISTON TO`QIMACHILIK JURNALI” No4 2021 йил. 2. Ж.С.Арабов, Ж.Қ.Ғофуров, А.Т.Росабоев, Қ.Ғофуров, С.Л.Матисмаилов, У.Б.Имомқулов, О.О.Ражапов. “Толали материалларни эмульсиялаш учун қурилма” UZ FAP 01795 28.02.2022. No 2. 3. Shamuratov Miyras Tolibayevich, Gafurov Jaxongir Kabulovich, Gafurov Kabul, Mardano v Botir No FAP 02017 - Savash mashinalarining to`rli barabani. SUN’IY INTELLEKT: YENGIL SANOAT KORXONALARI ISHLAB CHIQARISHINI TASHKIL ETISHDA FOYDALANISH IMKONIYATLARI DSc. , dots. Erkinov Zokirjon Erkinboy о‘g‘li, tadqiqotchi Qayumova Muqaddas Axmadali qizi, ( PhD) doktorant Inoyatova Maftuna Namangan davlat texnika u niversiteti tel.:(99897) 571 - 09 - 02 , E - mail: ssacred78 @mail.ru Annotatsiya: Ushbu maqolada sun’iy intellektni yengil sanoat tarmog‘ida qо‘llash imkoniyatlari bо‘yicha tadqiqotlarning tahlili keltirilgan. Tahlillar aso sida bugungi kunda yengil sanoat mahsulotlarini loyihalash, ularni bichish, tikish va jarayonlarni boshqarishda ham sun’iy intellektdan foydalanish imkoniyatlari bilan birgalikda ijtimoiy xavf masalala ri ham о‘rganildi. Kalit sо‘zlar: yengil sanoat, loyih alash, sun’iy intellekt, iste’molchi, xavf, dasturiy ta’minot. Аннотация: В данной статье представлен анализ исследований возможностей применения искусственного интеллекта в сетях легкой промышленности. На основе анализа изучены вопросы социальных рисков, а также возможности использования искусственного интеллекта при проектировании изделий легкой промышленности, их раскрое, шитье и управлении технологическими процессами. Ключевые слова: лёгкая промышленность, дизайн, искусственный интеллект, потребитель, р иск, программное обеспечение. Annotation : This article presents an analysis of research on the possibilities of using artificial intelligence in the light industry sector. On the basis of the analysis, social risk issues have also been studied today in com bination with the possibility of designing light industrial products, their use of artificial intelligence, as well as in the control of bending, sewing an d processes Keywords: light industry, design, artificial intelligence, consumer, risk, software. H ozirgi vaqtda sun’iy intellekt barcha biznes vertikallari va darajalarida ko‘plab ishlab chiqarish sohalarida qo‘llaniladi Biroq , to‘qimachilik ishlab chiqarishda uning qo‘llanilishi hali keng tan olinmagan. Shunga qaramay , raqobat va ishlab chiqarish xar ajatlarini kamaytirish istagi engil sanoat korxonalarida sun’iy intellektni joriy etishning asosiy sabablari hisoblanadi. Yengil sanoat korxonalari tomonidan sun’iy intellektni qo‘llashning asosiy yo‘nalishlari katta ma’lumotlar tahlilidan foydalanadi. Shu nday qilib, sun’iy intellekt raqamli jarayonlarni ishlab chiqarishga integratsiya qilish, sifatni yaxshilash, xarajatlarni kamaytirish, axborotni qayta ishlash, ishlab chiqarish jarayonlarini statistik nazorat qilish va natijada kompyuter tomonidan integra tsiyalashgan ishlab chiqarishni o‘z ichiga olgan engil sanoat inqilobiga qimmatli hissa qo‘shadi. Mualliflar [1] mehnatni meyorlashtirishning yangi usullarini joriy etish, ish uslublari va harakatlarini optimallashtirish, ishchilar tomonidan mehnat intizom ini buzish natijasida vaqt yo‘qotishlarini kamaytirish, nikoh foizini kamaytirish va ishlab chiqarishni ko‘paytirish maqsadida «Vitebsk gilamlari» OAJga demontaj qilish va tikish, kesish, qoplama va qo‘lda kesish operatsiyalarida mashinani ko‘rish texnolog iyalarini qo‘llash yo‘llarini taklif qilishdi. Iqtisodiyotda sun’iy intellektni joriy etishning 2030 yilgacha bo‘lgan mamlakatlarning makroiqtisodiy ko‘rsatkichlariga ta’siri bo‘yicha tadqiqotlarning prognoz ko‘rsatkichlari yoritilgan. ushbu ish natijalari ga ko‘ra, mualliflar [2] 362 yengil sanoat korxonalari tomonidan nafaqat faoliyat samaradorligini oshirish uchun, balki sun’iy intellektdan foydalangan holda korxonalarning ishlab chiqarish, texnologik, ma’muriy va boshqa jarayonlarini raqamlashtirishning muqa rrar zaruriyati uchun mashinani o‘rganish texnologiyalaridan foydalanish istiqbollari to‘g‘risida xulosa chiqardilar. Ularning maqsadga muvofiqligi va samaradorligini baholash uchun yengil sanoat korxonalarida sun’iy intellekt texnologiyalaridan foydalanis h istiqbollari ko‘rib chiqiladi. Yengil sanoatning turli sohalarida va korxonalarning turli tarkibiy bo‘linmalarida neyron tarmoqlari va mashinalarni o‘rganishdan foydalanish va amaliy foydalanish sohalari tahlil qilindi. Neyron tarmoqlaridan foydalanishn ing kengayishi tufayli engil sanoatning xom ashyo korxonalaridan chakana savdo do‘konlariga qadar sanoatni rivojlantirish imkoniyatlari ko‘rsatilgan. Mualliflar ta hliliga kо‘ra [3] , tikuvchilik ishlab chiqarishda sun’iy intellektdan foydalanishning eng kat ta ta’siri - umumiy barqaror muammolarning ta’sirini kamaytirish, kiyim o‘lchamlari iste’molchining o‘lchamiga mos kelmasligi sababli inventarizatsiya va qaytarish. Lekin, har qanday yangi texnologiya ma’lum xavflarni keltirib chiqaradi Masalan, ijtimoiy, mehnat , ta’limiy. Amalga oshirishning barcha bosqichlarida nazorat mexanizmlari zarur. Umuman olganda, sun’iy intellekt sanoatning barcha muammolarini hal qilish uchun foydasi va ulkan imkoniyatlari, salohiyati shubhasiz hali to‘liq o‘rganilmagan. Maqola da [ 4 ] yengil sanoatda sun’iy intellektdan foydalanish misollari ko‘rib chiqiladi , ammo ularning keng tarqalganligi har bir korxonada joriy etishni tasavvur qilish qiyin. Gap shundaki, hozircha avtomatlashtirilgan tizimlardan foydalanish qimmatga tushadi i nson mehnatidan qimmatroq. Ayniqsa, agar mamlakatlarda ish haqi narxini hisobga olinganda sanoatning eng yirik ishlab chiqarishlari joylashgan uchinchi dunyoda. Shuning uchun ishlab chiqarish jarayonini to‘liq avtomatlashtirish uchun zarur shartlar va hozi rda yen gil sanoat sohasiga investitsiyalarni jalb qilish juda oz. Biznes ko‘pincha IT tizimlarini ortiqcha baholaydi , ularga katta umidlar bilan , ammo statistika beqiyosdir - sun’iy intellekt bilan ishlaydigan loyihalarning taxminan 85% muvaffaqiyatsiz tugad i Biroq , sun’iy intellektning o‘ziga xos mantig‘i bor , u juda ko‘p foyda keltirishga emas, balki barqaror rivojlanishga qaratilgan. Asosan pandemiya tajribasi kapital va resurslarning harakatlanish tezligini pasaytirdi, yaqin kelajakda yengil sanoatga ilg ‘or texnologiyalarni joriy etish bizni kutayotganini ishonchli ko‘rsatdi. O‘tkazilgan tadqiqotlar [ 5 ] asosida mo‘yna ishlab chiqarishning tayyorgarlik va kesish bosqichi operatsiyalarini optimallashtirish uchun mo‘ynali yarim tayyor mahsulotning xususiyatl ari to‘g‘risida ob'ektiv ma’lumotlardan foydalanish zarurati aniqlandi. Ushbu yo‘nalish hukumat tomonidan tartibga solinadigan engil sanoatni rivojlantirish tendentsiyalariga mos keladi. Ishning maqsadi: sun’iy intellektdan foydalanish asosida mo‘ynali mo‘ ynali yarim tayyor mahsulot terilarining rangini aniqlash, bu mo‘ynali mo‘ynali yarim tayyor mahsulotni rang bo‘yicha saralash operatsiyalarini avtomatlashtirishga imkon beradi va mo‘yna ishlab chiqarishning tayyorgarlik va kesish bosqichining ishlab chiqa rish jarayonlarining mehnat zichligini pasayishini ta’minlaydi. Jahon bozorida raqobatni hisobga olgan holda yaxshilanishlarni amalga oshirish va yangi texnologiyalarni joriy etishga integratsiyalashgan yondashuv zarurligi tushuntiriladi. Kiyim - kechak ishl ab chiqarishning texnologik jarayoni ishlab chiqarishning asosiy tarkibiy qismi sifatida bosqichlarga bo‘linadi. Ularning har birini modernizatsiya qilish uchun o‘zlarin ing sun’iy intellekt texnologiyalari taklif etiladi. Bosqichlarning asosiy qismi ishlab chiqarish texnologlari tomonidan tuzilgan texnologik sxemalar bo‘yicha amalga oshirilishi aniqlandi. Bu jarayon ko‘p vaqt talab etadi va ko‘p vaqt talab etadi. Ushbu muammoni hal qilish uchun dastur sxemasi va uning modullarining tarkibi yaratilish doiras ida taklif etiladi Tikuvchilik ishlab chiqarish texnologlari tomonidan texnologik ketma - ketliklarni tuzish uchun ekspert tavsiya tizimi. Bunday tizim texnologik operatsiyalarni oldingi tajribaga (bilimlar bazasiga) tayanib, kiritilgan kalit so‘zlarga javo ban, uning fikriga ko‘ra eng mos natijalarni (mantiqiy xulosa) taqdim etishi mumkin. Bunday tizimni qo‘llashda texnologning vazifalari kalit so‘zlarni kiritis h, berilgan natijalarni tekshirish va agar kerak bo‘lsa, ularni tuzatish bilan cheklanadi. Muallif bunday tizimni yaratish bosqichlarini ketma - ket tasvirlab berdi. Maqolada [ 6 ] texnologlarning korxonada ishlashi uchun ekspert tavsiya tizimining sxemasi va modullari taklif etiladi. Sun’iy intellektdan foydalangan holda model sifatida amalga oshirilgan t aqdirda, bu engil sanoat korxonasida yangi kiyim modellarini tikish uchun texnologik xaritalarni tuzish vaqtini sezilarli darajada qisqartirish i mumkin. Tikuvchilik ishlab chiqarish kontekstida bu samaradorlikni oshiradi va resurslarni bo‘shatadi hozircha sun’iy intellekt o‘z zimmasiga ololmaydigan ish. Tadqiqot da [ 7 ] sun’iy intellektni xalq bezaklari elementlari bilan zamonaviy kostyum dizaynida qo‘llash istiqbollari ko‘rib chiqil gan va baholan gan . Kostyum dizayneri va sun’iy intellektning funktsiyalarini maqsadga muvofiqligi va axloqiy jihatlari nuqtai nazaridan farqlash masalasi о‘rganilgan . Zamonaviy kiyimlarda xalq bezaklaridan foydalanish mezonlari keltirilgan. Madaniy o‘ziga xoslikni qo‘llab - quvvatlash va saqlash vositasi sifatida trend kiyimlarini lo yihalashda rus xalq kostyumining etnik motivlarini joriy etish zarurati va dolzarbligi asoslanadi. Ushbu nashr 2030 yilgacha bir necha mavsum davomida ayollar kiyimlari uchun moda rapport nashrlarining tuzilishi bo‘yicha tavsiyalar beradi. Kiyim modellarin i ishlab chiqish jarayonida sun’iy intellektning maqbul roli to‘g‘risida xulosa chiqarildi va undan foydalanish chegaralari aniqlandi. 363 «Rossiya federatsiyasi sanoatini 2035 yilgacha rivojlantirish strategiyasi» da hukumat tarmoqlarni texnologik rivojlantir ish va raqamlashtirish darajasini oshirish, yangi texnologiyalar va mahsulotlarni tijoratlashtirishni jadallashtirish, mahalliy dasturiy ta’minotni joriy etish vazifalarini qo‘ydi va engil sanoatni rivojlantirishning asosiy maqsadi sanoatning jahon tizimig a integratsiyalashuvida barqarorligini ta’minlash edi. Yengil sanoatni rivojlantirishning asosiy muammolari raqamli platformalarning kengayib borayotgan ustunligi sharoitida raqobatbardoshlikni saqlash va ishlab chiqaruvchilar manfaatlarini himoya qilishni o‘z ichiga oladi. Ko‘pgina sohalarda texnologik raqobatning kuchayishi bilan rentabellikni ishlab chiqarish sohasidan sanoat bozorlarining iste’mol sektoriga o‘tkazadigan echimlarni «moslashtirish» ga e’tibor qaratildi, bu esa iste’molchilar bilan bevosit a o‘zaro ta’sir o‘tkazish uchun intellektual texnologiyalarni rivojlantirishni talab qiladi. Shu bilan birga, «Rossiya Federatsiyasining raqamli iqtisodiyotini rivojlantirish milliy dasturi» barcha ijtimoiy - iqtisodiy sohalarda ishlab chiqarishni rivojlanti rishning eng muhim omili raqamli shakldagi ma’lumotlar bo‘lib, ularning tashkil etilishi raqamli iqtisodiyot ekotizimini yaratish va Rossiya federatsiyasi iqtisodiyotining alohida tarmoqlari va global bozorda raqobatbardoshlikni oshirishga asoslangan [ 8 ,9, 10,11] Yuqoridagilar asosida to‘qimachilik va tikuvchilik sanoatida sun’iy intellekt texnologiyalaridan foydalanish imkoniyatlari muhokama qilindi. Hozircha, sun’iy intellekt zarur operatsion xususiyatlarga muvofiq tikish uchun matolarni tanlashi mumkin, mahsulotning maqsadi va turi, mo‘ljallangan dizaynga muvofiq yangi kiyim modellarini ishlab chiqishga yordam ber adi . Kiyim - kechaklarni kesish jarayonlarini optimallashtirishda sun’iy intellektdan foydalanish harakatlar sonining kamayishini, kesishning mehn at zichligini ta’minlaydi va shu bilan ishlab chiqarish tannarxini pasaytiradi. Sun’iy intellektni quyidagi yo‘nalishlarda qo‘llashning barcha n engil sanoat uchun umumiy usullari aks ettirilgan: yangi dizayn echimlarini yaratish, mahsulotlarni uch o‘lchovl i va ikki o‘lchovli muhitda vizualizatsiya qilish; ishlab chiqarishni tashkil etish va texnologik jarayonlarni boshqarish; sifatni baholash; chakana savdo va atrof - muhit xavfsizligi. Turli adabiy manbalarni tahlil qilish sun’iy intellekt va unga asoslangan tizimlarning to‘qimachilik va tikuvchilik sanoatida mahsulotlarning hayot tsiklining barcha bosqichlarida qo‘llanilishini isbotladi. Foydalanilgan adabiyotlar 1. Kalinovskaya I N , Zavyalova A O Napravleniya ispolzovaniya iskusstvennogo intellekta v organi zatsii proizvodstva na predpriyatiyax legkoy promishlennosti // VGTU, Respublika Belarus. Ekonomika. Materiali i texnologii, 2020, No1 (5). str. 50 - 56. 2. Larionova M.A., Babeshko V.N. Perspektivi primeneniya iskusstvennogo intellekta v legkoy promishlenosti / / Mejdunarodniy nauchno - issledovatelskiy jurnal. No 7 (109). Chast 1. Iyul. str. 89 - 92 3. Savelyeva A.S., Stasheva M.A., Primeneniye iskusstvennogo intellekta v legkoy promishlennosti // UO «VGTU», 2024. str. 117 - 119 4. Blyum V.S., Kilimova A.D. Vliyaniye texnolo giy iskusstvennogo intellekta na sistemu menedjmenta kachestva v legkoy promishlennosti // Aktualniye problemi ekonomiki i upravleniya, 2021. str. 11 - 16 5. Kirsanova YE A , Bodryakova L N , Diptan YE A , Shatura N V Identifikatsiya pushno - mexovogo polufabrik ata po svetu na osnove primeneniya iskusstvennogo intellekta // Dizayn i texnologii, 2020 . str. 22 - 27 6. Kilimova A.D. Transformatsiya proizvodstv legkoy promishlennosti v svyazi s perexodom k sifrovoy ekonomike // Izvestiya Samarskogo nauchnogo sentra Rossiy skoy akademii nauk, t. 24, No 2, 2022. ctr. 42 - 47 7. Vozmilova A A , Petushkova G I Perspektivi primeneniya iskusstvennogo intellekta v dizayne sovremennogo kostyuma s elementami narodnogo ornamenta // Rossiyskiy gosudarstvenniy universitet im. AN Kosigina (T exnologii. Dizayn. Iskusstvo), 2020 8. Getmanseva V. V. Nauchniye osnovi intellektualizatsii virtualnogo proyektirovaniya konstruksii i texnologii izgotovleniya ode jdi // Rossiyskiy gosudarstvenniy universitet im. AN Kosigina (Texnologii. Dizayn. Iskusstvo), 2020 9. Qayumova M, Inoyatova M, J.Hayitaliyev Ko‘ylakbop gazlamalarni o‘rganish va tahlil qilish // Namangan to‘qimachilik sanoati instituti xalqaro ilmiy - amaliy anjuman, 2024 yil, 21 - 22 oktyabr, 547 - 551 bet 10. Inoyatova M, J.Hayitaliyev, Qayumova M. O‘smir yo shli bolalar zamonaviy ko’ylagini ishlab chiqarishda qo’yiladigan talablarni shakllantirish // Finland international scientific – online conference, 2024 year, part 22, 7 octomber, 58 - 61 page 11. Qayumova M, Inoyatova M, J.Hayitaliyev, M.Turg‘unova. Marketing t adqiqotlarni tadqiqotlari tahlili asosida o’smir yoshdagi bolalar ko’ylagining zamonaviy eskiz model na’munalarini ishlab chiqish // Namangan to’qimachilik sanoati instituti xalqaro ilmiy - amaliy anjuman, 2024 yil, 21 - 22 oktyabr, 554 - 558 bet