Қазіргі білім мектепте, колледжде, ЖОО-да 1 МАЗМҰНЫ – СОДЕРЖАНИЕ Редакцияның мекен-жайы: 050010, Алматы қаласы Зенков көшесі, 13 (қиылысы Жібек жолы, 50 көшесі) «Форум» бизнес орталығы. Кеңсе 100/1 WhatsApp 8 707 88 500 88 Эл. почта: Litera.nmi@mail.ru Индекс: ҚҰРЫЛТАЙШЫ ЖК «Литера-НМИ» ------------------------------------------------- Журнал «СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ В ШКОЛЕ, КОЛЛЕДЖЕ И ВУЗ-е» зарегистрирован в Министерстве связи и информации Республики Казахстан Комитет информации и архивов г. Астана. Рег. No 11508-Ж 10.03.2011 г. Журнал издается на казахском и русском языках No 6 (83) 2024 г. РЕДАКЦИОННАЯ КОЛЛЕГИЯ: АЙМУХАМБЕТОВ Тимур Талгатович – старший преподаватель Евразийского Национального университета имени Л.Н. Гумилева, доктор PhD ТАЖЕНОВА Айнагуль Саиновна – Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінің аға оқытушысы, педагогика ғалымдарының магистрі. Алматы қаласы Опубликованные материалы не от - ражают точку зрения редакции. Ответ - ственность за достоверность фактов сведений в публикациях несут авторы. Рукописи и фотографии не рецен - зируются и не возвращаются. Перепе - чатка материалов, опубликованных в журнале, допускаются только с согласия редакции. Республикалық ғылыми-әдістемелік журнал Республиканский научно-методический журнал СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ В ШКОЛЕ, КОЛЛЕДЖЕ И ВУЗ-е Редактор: Туребаева Г. Техникалық редактор: Сейлханов А. Корректор: Жиеншарова А. Басуға 27.12.2024 жылы қол қойылды. Пішімі 84х108 1 / 16 . Баспаханалық қағаз. Шартты баспа табағы 3,25. Таралымы 200 дана. Алматы қаласы No 6 (83) 2024 ҚАРАША – НОЯБРЬ ЖЕЛТОҚСАН – ДЕКАБРЬ Баяндама Алимханова Н.К., Хожа Б. Арнайы пәндер сабақтарында ақпараттық- коммуникациялық технологияларды қолдану..................3 Абдикаликова Б.Т. Білім беру ұйымдарында жағымды тәрбие ортасын қамтамасыз етудегі сынып жетекшінің рөлі.......................................................4 Ахванова А.М. Кенесары хан............................................5 Жумабаева Г.Н. Мектептегі психологиялық қызметті ұйымдастыру........................................................7 Ожанова К.Б. География пәнін оқыту барысында оқушылардың танымдық белсенділігін арттыру жолдары................................................................................8 Таштиева Ы.Ж. Инновациялық технологиялардың даму деңгейі және тиімді инновациялық технологияларды биологияны оқытуда қолдану............10 Турлыбекова Б. Химиялық процестердің адам өмірі мен қоғамдағы маңызы............................................12 Тренинг-сабақ Батаева Г.Ғ. Өзіңе сенімді болу қандай тамаша!..........17 Доклад Danayeva D., Kirzhibayeva G. A. Harnessing Typological Approaches in Education: Integrating Psychosophy to Enhance Motivation and Academic Success................................................................19 Езехель Е.А. Особенности формирования эмоционального интеллекта у учащихся с ООП в начальной школе ............................................................21 Есенбекова А. Е. Эксперимент – в действии: профессия в школьные годы.............................................23 2 Современное образование в школе, колледже и ВУЗ-е Құрметті оқырман қауым! Қолыңызға тиіп отырған журналға жыл бойы жазылу жүргізіледі. Егер сіз өз тәжірибеңізді насихаттаңыз келсе, басқа педагогтардың іс-тәжірибелерінен үйренем десеңіз, жаңа басылымға біздің индекс бойынша жазылыңыз. Сіздің жазған материалыңыз міндетті түрде жарық көреді. «СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ В ШКОЛЕ, КОЛЛЕДЖЕ И ВУЗ-е» инд. 74390 Республикалық ғылыми-әдістемелік журнал қазақ және орыс тілдерінде жарық көреді. Журнал жалпы ЖОО-ғы, колледждегі, мектептегі қазіргі таңда болып жатқан білім саласындағы өзгерістер мен жетістіктер, ақпараттандыру, инновация, материалдық-техникалық базаны жаңғырту, жаңа технологиялар мен ортақ бiлiм мәселелерi жайында материалдарды жариялайды. Басылым сондай-ақ ұстаздардың іс-тәжірибелерін, сабақ үлгілерін, олардың сабақ өткізудегі өзіндік ерекшеліктері мен әдіс-тәсілдері жайында, жаңа технологияларды қолдана отырып, ой бөліседі. «БАСТАУЫШ СЫНЫПТА ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ» инд. 74388 Республикалық ғылыми-әдістемелік педагогикалық журнал Басылым бүгінгі күн талаптарына сәйкес, сабақ өткізіп жүрген, көптеген кеңестер мен озық тәжірибелерімен бөлісе алатын ұстаздарға қажетті құрал. Журнал беттерінен мектеп мұғалімдерінің сабақ үлгілері, өнегелі істері туралы, сондай-ақ жас педагогтардың кәсіби шыңдалуына, көмек құралы ретінде пайдалануға болатын ізгі бастамаларды таба аласыздар. «ОБЩЕЕ ПРЕПОДАВАНИЕ В НАЧАЛЬНЫХ КЛАССАХ» инд. 74389 Республиканский научно-методический педаго- гический журнал Журнал обеспечивает общие методические подходы к преподаванию всех предметов в начальной школе. Издание предназначено для учителей, которые стремятся проводить уроки, отвечающие требованиям сегодняшнего дня. На страницах журнала Вы найдете рекомендации по проведению и грамотному структурированию открытого учебного занятия. Профессиональные педагоги по различным предметам поделятся знаниями и опытом, расскажут о современных технологиях обучения. «АНГЛИЙСКИЙ ЯЗЫК В ШКОЛЕ, КОЛЛЕД- ЖЕ И ВУЗ-е» инд. 74391 Республикалық ғылыми-әдістемелік педагогикалық журнал. Қазақ, орыс және ағылшын тілдерінде жарық көреді. Журнал ағылшын тілі пәнінің ұстаздарына арналған. Ағылшын тілінен өткізген ашық сабақ үлгілерін, жаңалықтар мен жетістіктері туралы материалдарын жария ете алады. Басылымнан мұғалімдер өзара тәжірибе алмасып, өздеріне қажетті әдістемелік құралдарды таба алады. «ДОШКОЛЬНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ И ВОСПИ- ТАНИЕ» инд. 74392 Республиканский научно-методический журнал на казахском и русском языках. Журналда негізінен мұғалім-тәрбиешілердің мектепке дейінгі балалардың білімі, іс-әрекеттері мен тәрбиесі, яғни әр түрлі пән сабақтарындағы оқу жүйесі, сынып сағаттары, ойындары, балаларды мектепке дайындауға байланысты дамыту сабақтары, ертеңгіліктері жөнінде ой бөлісіп, тәжірибе алмасуға материалдар жарияланады. Журналда жарияланатын түрлi материалдар, арнаулы сабақтар, өткізу барысы, мектепке дейінгі мекемелерде жұмыс жасайтын тәрбиешiлер және ұстаздар үшін көмегі зор. Естемесова А.С. Развитие творческого мышления школьников посредством проектной деятельности..................................................................25 Иманалиева А.С. Профессии будущего в IT: какие навыки будут востребованы...........................27 Казыбай А.Б. О необходимости самостоятельной деятельности обучающихся при изучении специальных (учетных) дисциплин.............................29 Калашникова Л.Н. Роль методического объединения в повышении квалификации учителя изобразительного искусства..........................31 Мештаева Г.А. Использование активных методов обучения на уроках истории.........................................33 Оразбаева А.А. Creative approaches to vocabulary building............................................................................34 Примжанова А.Т. Казахская кобызовая традиция – наследие многовековой истории..............36 Сапарова Б.К. Развитие коммуникативных навыков у учащихся на уроках истории как средства успешной социализации личности........38 Сапарова Д.М. Развитие логического мышления школьников как средство формирования устойчивого интереса к математике.............................41 Методическая копилка Смаил С.С. Прибыль, доход, рентабельность............44 Спортивное мероприятие Курышин В.А. Веселые старты..................................46 Музыка Мухина М.А. Музыкальные традиции народов Европы............................................................................48 Қазіргі білім мектепте, колледжде, ЖОО-да 3 wwwwwwwwwwwwwww wwwwwwwwwwwwwww Баяндама Соңғы жылдары ақпараттық-коммуникациялық технологиялар (бұдан әрі – АКТ) білім беру жүйесі- не берік еніп, әртүрлі білім беру үдерістерінде өзінің тиімділігін дәлелдеді. Мұнда теориялық білімді беру ғана емес, сонымен қатар болашақ мамандарды тәжірибелік даярлауды қамтамасыз етуде, кәсіптік оқытуда ерекше мәнге ие болады. Осындай маман- дықтардың бірі – «Дәнекерлеу ісі», бұл сабақтарда АКТ қолдану оқыту сапасын едәуір арттыра алады. Дәнекерлеу ісін оқытудағы ақпараттық-ком- муникациялық технологиялардың мүмкіндіктері Үдерістерді визуализациялау және үлгілер не - гізінде көрсету: Мамандандырылған бағдарламалық жасақтаманы пайдалану дәнекерлеу үдерістерінің виртуалды үл- гілерін жасауға, студенттерге әртүрлі материалдарды дәнекерлеудің толықтай көрсетілімдерін бақылауға және параметрлердің жік сапасына әсерін зерттеуге мүмкіндік береді. Компьютерлік дәнекерлеу симуляторлары нақты жабдықты қажет етпестен техника мен дағдыларды қолдануға мүмкіндік береді, бұл материалдар мен жабдықтардың құнын төмендетеді және жарақат алу қаупін азайтады. Қашықтықтан оқыту және онлайн курстар: Қашықтықтан оқыту платформалары оқу дерек- теріне, бейне дәрістерге және интерактивті тапсыр- маларға қол жеткізуге мүмкіндік береді. Бұл әсіресе теориялық курстарға қатысты икемділік пен өз бетін- ше оқу мүмкіндігі үшін маңызды. Онлайн курстар әртүрлі аймақтардағы білім алушыларға жеке басты тікелей қатысуды қажет ет- пей, дәнекерлеу саласындағы жетекші мамандардан білім алуға, біліктілікті арттыруға мүмкіндік береді. Білімді тестілеу және бағалау: Автоматтандырылған тестілеу жүйелері студент- тердің білімін жедел бағалауға, аралық және қоры- тынды бақылау жұмыстарын жүргізуге көмектеседі. Бұл кері байланыс барысын жылдамдатады және мұғалімге нақты уақыт тәртібінде білім беру үдерісін реттеуге мүмкіндік береді. Виртуалды зертханалар: Виртуалды зертханаларды құру студенттерге тәжірибелік жұмыстарды қауіпсіз және бақыланатын ортада жүргізуге мүмкіндік береді. Олар дәнекер- леудің әртүрлі түрлерін дербес жүргізе алады, жаб- дықтың параметрлерін реттей алады және нәтиже- лерді талдай алады. Интерактивті оқу құралдары мен мағлұмат - тар: Электрондық оқулықтар, бейне оқулықтар және интерактивті құралдар мәтіндік ақпаратты толықты- ратын визуалды және аудио мағлұматтарды ұсыну арқылы мәліметті игеруді жеңілдетеді. Заманауи мультимедиялық қорларға анимация- лар, үш өлшемді үлгілер және интерактивті схемалар кіреді, бұл күрделі техникалық ұғымдарды жақсы түсінуге және есте сақтауға көмектеседі. АКТ қолданудың артықшылықтары: Интерактивті және мультимедиялық қорлар оқу барысын тартымды әрі қызықты етеді, бұл студент- тердің зерттелетін пәнге деген қызығушылығын арт- тыруға ықпал етеді. АКТ көмегімен әр студенттің дайындық деңгейін және олардың жеке қажеттіліктерін ескеруге бейім- делген оқу бағдарламаларын жасауға болады. Виртуалды зертханалар мен симуляторлар мате- риалдар мен жабдықтарды үнемдеуге, сондай-ақ оқу шығындарын азайтуға мүмкіндік береді. Қорытынды. Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар «Дәнекерлеу ісі» мамандығы бойын- ша оқу үдерісін жақсарту үшін кең мүмкіндіктер аша- ды. Білім беру сапасын жақсартуға қол жетімді және тиімді етеді. АКТ-ны оқу жүйесіне енгізу белгілі бір ынта мен инвестицияны қажет етеді, бірақ нәтижелер қазіргі заманғы өнеркәсіптің қиындықтарына дайын жоғары білікті мамандарды даярлауды қамтамасыз ету арқылы шығындарды ақтайды. АРНАЙЫ ПӘНДЕР САБАҚТАРЫНДА АҚПАРАТТЫҚ-КОММУНИКАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ҚОЛДАНУ АЛИМХАНОВА НЕСЕПКЕЛЬДЫ КАЛИОКПАРОВНА, Екібастұз политехникалық колледжінің арнайы пән оқытушысы. ХОЖА БЕРИКБОЛСЫН, Екібастұз политехникалық колледжінің өндірістік оқыту шебері. Павлодар облысы, Екібастұз қаласы 4 Современное образование в школе, колледже и ВУЗ-е Сынып жетекшісі – білім беру ұйымдарындағы тәрбие жұмыстарының негізгі ұйымдастырушысы және бағыттаушысы. Ол тек білім берудің емес, со- нымен қатар оқушылардың рухани, әлеуметтік, және тұлғалық дамуына жауапты тұлға. Жағымды тәрбие ортасын құру сынып жетекшісінің маңызды міндет- терінің бірі болып табылады, себебі бұл оқушылар- дың оқу мотивациясына, өзара қарым-қатынасына және тұлғалық дамуына тікелей әсер етеді. Жағымды тәрбие ортасының маңызы Жағымды тәрбие ортасы – бұл оқушылардың қауіпсіз әрі қолайлы жағдайда өзін-өзі танытуы, тұлғалық өсуі және дамуы үшін жасалған әлеуметтік және психологиялық орта. Мұндай ортада балалар: • өздерін еркін сезінеді; • бір-бірімен құрмет пен сенім негізінде қа- рым-қатынас жасайды; • өздерінің шығармашылық қабілеттерін ашуға мүмкіндік алады. Сынып жетекшісінің негізгі рөлі Сынып жетекшісі – оқушылар арасындағы қа- рым-қатынасты үйлестіріп, олардың тұлғалық дамуы- на бағыт-бағдар беретін негізгі тұлға. Оның жағым- ды тәрбие ортасын құрудағы рөлі бірнеше маңызды аспектілерден тұрады: 1. Қауіпсіз және сенімді орта құру Сынып жетекшісі оқушылардың әрқайсысын тыңдап, олардың пікірін құрметтеу арқылы сенімді қарым-қатынас орнатуға тиіс. Бұл өз кезегінде оқушылардың өздерін еркін сезінуіне және өз ойла- рын ашық айтуына мүмкіндік береді. 2. Құндылықтарды қалыптастыру Сынып жетекшісі оқушыларға мейірімділік, құр- мет, төзімділік және жауапкершілік сияқты маңызды құндылықтарды сіңіруде жетекші рөл атқарады. Ол оқушылардың күнделікті өмірде осы құндылықтарды қолдануына ықпал етеді. 3. Ұжымдық жұмыстарды ұйымдастыру Сынып жетекшісі ұжымдық іс-шаралар, ойындар және жобалар арқылы оқушылардың арасында достық қарым-қатынасты нығайтады. Мұндай жұ- мыстар бірлескен жауапкершілікті сезінуге және ор- тақ мақсатқа ұмтылуға көмектеседі. 4. Қиын жағдайларды шешу Сынып ішінде туындайтын жанжалдар мен түсініспеушіліктерді шешуде сынып жетекшісі бей- тарап әрі әділ болуға тиіс. Ол балаларға конструк- тивті диалог жүргізуді үйрету арқылы қарым-қатына- старын жақсартуға көмектеседі. 5. Жеке көзқарас Әр оқушының жеке ерекшеліктері мен қажет- тіліктерін ескере отырып, сынып жетекшісі әр балаға жеке көзқараспен қарауы маңызды. Бұл оқушылар- дың өзіндік ерекшеліктерін дамытып, өзіне деген сенімділігін арттырады. Жағымды тәрбие ортасын қалыптастырудың құралдары Сынып жетекшісі жағымды тәрбие ортасын қа- лыптастыру үшін келесі әдістер мен құралдарды қол- дана алады: • Тәрбие сағаттары : Әртүрлі тақырыптарда өткізілетін ашық және қызықты тәрбие сағаттары оқушылардың ой-өрісін кеңейтіп, құндылықтарды қалыптастырады. • Ойындар мен тренингтер : Әлеуметтік дағды- ларды дамытуға бағытталған ойындар балалардың қарым-қатынас жасау қабілетін жақсартады. • Психологиялық қолдау : Қажет болған жағдайда, оқушыларға психологиялық көмек көрсе- ту, олардың ішкі мәселелерін шешуге көмектесу. • Ата-аналармен байланыс : Сынып жетекшісі ата-аналармен тығыз қарым-қатынас жасап, баланың тәрбиесіне қатысты мәселелерді бірлесіп шешуге міндетті. Қорытынды. Сынып жетекшісі – оқушылардың тұлғалық дамуы мен тәрбие процесінің негізгі ұй- ытқысы. Оның жағымды тәрбие ортасын құрудағы рөлі оқушылардың тұлғалық, әлеуметтік, және эмо- ционалдық өсуіне зор ықпал етеді. Сынып жетек- шісінің кәсіби шеберлігі, адами қасиеттері және жеке көзқарасы білім беру ұйымдарындағы тәрбиенің та- быстылығын анықтайды. Сондықтан сынып жетек- шілеріне қолдау көрсету, олардың біліктілігін артты- ру – білім беру жүйесінің маңызды міндеттерінің бірі. ӘДЕБИЕТ 1. Абдыкаримова Г. Т. «Тәрбие жұмысының теориясы мен әдісте- месі». – Алматы: Рауан, 2018. 2. Нұртазина Ж. Н. «Мектептегі тәрбие жұмысын ұйымдастыру». – Астана: Фолиант, 2019. 3. Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі. «Қа- зақстан Республикасының орта білім беру ұйымдарында тәрбие жұмы- сын ұйымдастыру бойынша әдістемелік нұсқау». – Нұр-Сұлтан, 2021. 4. Ильясова А. Ж. «Сынып жетекшінің тәрбие жұмысы: әдіснамалық аспектілер». – Алматы: Оқулық, 2017. 5. Қожабаева К. Б. «Мектеп оқушыларының тәрбиесі: ұлттық және заманауи тәжірибе». – Шымкент: Мирас, 2020. 6. Дәулетова А. А., Әлімжанова М. К. «Білім беру ұйымдарында тәр- бие процесін басқару». – Алматы: Полиграфия, 2020. БІЛІМ БЕРУ ҰЙЫМДАРЫНДА ЖАҒЫМДЫ ТӘРБИЕ ОРТАСЫН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУДЕГІ СЫНЫП ЖЕТЕКШІНІҢ РӨЛІ АБДИКАЛИКОВА БЕРИКГУЛЬ ТУЛЕПБЕРГЕНОВНА «Өркен» балалардың әл-ауқатын арттыру ұлттық ғылыми-практикалық институтының аға оқытушысы Қазіргі білім мектепте, колледжде, ЖОО-да 5 Кенесары Қасымұлы 1802 жылы Көкшетау өңірін- де дүниеге келіп 1847 жылы Қырғызстан территория- сында Кекілік-Сеңгір аңғарында қайтыс болған. Мем- лекет қайраткері, әскери қолбасшы, қазақ халқының 1837-1847 жылдардағы ұлт-азаттық қозғалысының көсемі, Қазақ хандығының соңғы ханы (1841-1847) қазақ жерінің біртұтастығын сақтап қалуда күрес жүргізген ұлы тұлғалардың бірі. Кеңес үкметі тұсын- да бұл қозғалыс кертартпа, Кенесары Қасымұлы қа- рақшы, хандық-феодалдық мемлекетті көксеушілік деп теріс түсіндірілді. Оны тарихи шындық тұрғы- сынан дұрыс бағалаған ғалымдар қуғын-сүргінге ұшырады. «Жер тарихы – ел тарихы», «Өлі разы болмай, тірі разы болмайды» деген қанатты сөздер, аруақтар алдында қарыздар екенімізді меңзейді. Бұл мақалада Кенесары Қасымұлының қазақ та- рихында өшпес із қалдырған көтерлісі, халықтың мақсат мүдесіне шын берілгендігі, қолбасшылық өнері мен сирек кездесетін ер жүрек саясаткер тура- лы жазылған. Кенесары Қасымұлы Шыңғыс ханның жиырма жетінші ұрпағы, Абылай ханның баласы Қасым сұл- танның бәйбішесі Айкүмістен туған Кенесары (алты ағайынды – Саржан, Есенгелді, Көшек, Ағатай, Бо- пай) немересі. Кенесары атқа мінуді және садақ ату- ды бала кезінен үйренген екен. Ол Көкшетау тау- лары мен Бурабайды мекендейтін жабайы аңдарды аулауға шыққанды өте жақсы көрген. Қазірге дейін Бурабай мен Көкшетаудағы тау шатқалдары мен асу- лары оның есімімен «Кенесары үңгірі» деп аталады. Кенесары жас кезінен батылдығы мен ержүректі- гімен ерекшеленген. Жасөспірім кезінде ол біржола құрдастарына: «Мен ешқашан өзімнің батырлығым- нан танбаймын және керемет ерлік көрсетіп барып өлемін», – деп айтқан екен. [1] Сол сөзі шындыққа ұласып ержүрек батыр және қолбасшы болды. Көтерілісшілердің өзі Кенесарыны қолдаған «ержүрек батыр» деп те атаған екен. Кенесарының толық суреттемесін Б.Салтабаев өзінің очеркінде береді: «Кене хан арықша келген орта бойлы, жуан мойынды еді. Оның жүзі қара торы, тартымды, көздері жалтылдаған бүркіттікіндей қы- зыл және танауы делдиіңкіреген еді. Кішірек мұрт- ты және қалың, сары қоңыршоқша сақалы бар. Ол аз сөйлейтін және өзін қаталдау, байсалды, үлкен бір бекзаттықпен ұстайды. Ол басына құндыз терісімен көмкерілген кішігірім тері тымақ киеді. Киімдерінің сыртынан түйе жүнінен тоқылған сұр шекпен жа- мылып, оның ішінен кәмшәт терісінінен тігілген тон киеді. Жейдесі мен шалбары ақ матадан қолдан тоқылған. Кенесары Қасымұлының батырлық, ержүрек қасиеті өте жоғары алдына келеген кез келген тосқауылды қайтпас қайсарлығымен дала дауылын- дай құйғыта жөнеліп қырып бітпейінше оған тоқтау жоқ. Осындай қасиеттерін көшпелі халқымыз жоғары бағалаған». [2] Кенесарының саяси көзқарасының қалыпта- суы Ресей империясында Петр І билігі кезеңінен басталған Ресей мен Қазақ хандығы арасындағы қа- тынастар сипатымен тығыз байланыста болды. Ресей империясы өзіне шекаралас жатқан Қазақ хандығын, күллі Азия елдері мен жерлеріне бастар қақпа деп есептегендіктен, оны Ресейге қосып алу қажеттігіне ерекше мән берген-ді. Қазақ хандығы аумағын импе- рияға күштеп қосу оның отарлануымен қатар жүрді. Ресей отаршылдығының ерекшелігі – «орыс солдаты- ның соңынан орыс мұжығы ілесіп отыратындығында, сөйтіп, жаулап алған жерін орыс жеріне айналдырып жіберуге тырысатынында» еді. Атасы Абылай хан заманынан бері үдей түскен бұл процесс жас сұлтан Кенесары санасына ұлт тәуелсіздігіне төнген қауіпті терең түйсінтті. Патша үкіметінің 1822 жылғы «Сібір қазақтары туралы Жарғысы» қалыптасқан хандық құрылымды, дәстүрлі билік үлгілерін жойып, қазақ елін жалпыресейлік басқару жүйесіне сіңістіріп жі- беруді көздеді. Сол мақсатта қазақ даласына орыс шаруалары ағылып келіп қоныстана бастады. Абы- лай ханнан кейін орнына билікке келген Уәли хан (1781–1821) патша әкімшілігінің Көкшетау алқабын- да қала құрылысын бастауына келісім берді. Уәли өлгеннен кейін хан сайланған баласы Ғұбайдолла- ны Ресей үкіметі бекітпей тастады және орта жүзде хандық билікті жойды. Қарсылық көрсеткен Ғұбай- долланы тұтқындап, Сібірге жер аударды. Осыған байланысты Кенесары Қасымұлы Ресей мен Абылай хан арасында жасалған жазбаша келісімшарттың бұ- зылғанына наразылық білдірді. Оның: «Алла қоста- са, қазақтардың басын біріктіреміз де, қайтадан Абылай хан тұсындағыдай дәрежеге жетеміз» де- ген пікірі әкесі Қасым сұлтанның, бауырларының, көптеген қазақ батырларының тарапынан қолдау тап- ты. Олар Ресейге қарсы Қоқан ханымен одақтаса оты- рып күреспек болған еді, бірақ үміттері ақталмады. Кенесары хан АХВАНОВА АСЕЛЬ МАКСАТОВНА, «No 174 мектеп-гимназия» КММ-нің тарих пәні мұғалімі. Алматы қаласы 6 Современное образование в школе, колледже и ВУЗ-е Керісінше, 1836 ж. Қоқан билеушісінің нұсқауымен Кенесарының бауыры Саржан өлтіріледі. 1840 ж. әкесі Қасым төре қаза тапты. Кенесары Абылай хан тұсындағы Қазақ хандығының аумақтық тұтастығын қалпына келтіруді, Ресей құрамына кірмеген ай- мақтардың тәуелсіздігін сақтауды көздеді. Отаршыл- дарға қарсы соғысты бастамас бұрын Кенесары Қа- сымұлы бірнеше рет дипломатиялық қадамдар жасап: Николай І патшаға, Орынбор ген.-губернаторлары В.А. Перовскийге, В.А. Обручевке, Сібір генерал-гу- бернаторы П.Д. Горчаковқа хат жолдады. «Біздің ата-бабамыз, – деп жазады Кенесары, бізге мұра етіп қалдырған Есіл, Нұра, Ақтау, Өртау, Қарқаралы, Қа- зылық, Жарқайың, Обаған, Тобыл, Құсмұрын Оқият Тоғызақ және Жайыққа дейінгі жерлер қазіргі пат- шаның тұсында бізден тартып алынып, оларға әскери бекіністер салынды енді біздің жерімізді күн сайын басып алып, оған бекіністер орнатып жатыр. Бұл әре- кет халықты барынша ашындырып отыр. Мұның өзі біздің болашағымызға ғана емес, қазіргі тіршілігіміз- ге де зор қауіп туғызып отыр». Бірақ бұл хатқа патша да қазақ сұлтандары да еш құлақ асқан жоқ керісінше отаршылдықты одан ары үдете түскен еді. [3] «Мен өзімнің қазақтарым егін егу, аң аулау және де басқа да бейбіт кәсіптермен шұғылданған кезде ғана тыныш өмір сүре аламын» десе, «Біз достық пен ынтымақта өмір сүрсек қандай жақсы болар еді», – деген. Ақылды саясатшы және әскери қолбасшы ретінде Кенесары жаудың мықты қарулы күші бар екендігін жақсы түсінді, сол себепті соғысқа мұқият даярлан- ды. Бұл оның қазақтың үш жүзін бір мақсат жолы- на біріктіру саясатынан, қару-жарақ соғуды, соның ішінде зеңбірек құюды жүзеге асыру үшін орыс және өзге ел шеберлерін тартуынан көрінеді. Кенесарының қол астына 20 мыңға жуық сарбаз жиналды. Оның ішінде Орта жүз руларынан басқа, Кіші жүздің шекті, тама, табын, алшын, шөмекей, жаппас, жағалбайлы т.б. руларының, Ұлы жүздің үйсін, дулат, т.б. рула- рының сарбаздары болды. Кенесарының жауға қарсы жорығында Ағыбай, Иман, Басығара, Аңғал, Жанай- дар, Жеке, Сұраншы, Байсейіт, Жоламан, Бұқарбай, Мыңжасар, т.б. батырлар аянбай шайқасты. Әскери қимылдар 1838 ж. Ақмола, Ақтау қамалдарына ша- буыл жасаудан бас талды. Көтерілісшілер қамалдарды өртеп жіберді. Кенесары соғыс ауқымын Торғай арқылы Кіші жүз жеріне қарай кеңейтті. 1841 ж. қыркүйекте Кенесары үш жүздің өкілдері жиынында қазақ халқының ханы болып сайланды. Осы жылы Кенесарының әскері Қоқан хандығы- ның иелігіндегі Созақ, Жаңақорған, Ақмешіт қамал- дарын алды. 1843 ж. Ресей үкіметі Кенесарыға қарсы кең көлемді әскери жорық ұйымдастырды. Кенеса- рының әскері Ресей әскері мен Ресей жағында күре- суші қазақ сұлтандарын бірнеше рет ойсырата жеңді. Алайда әскери қуаты әлдеқайда басым жау Кенесары сарбаздарын Жетісуға шегінуге мәжбүр етті. Азаттық үшін шайқаста Кенесары қырғыз манаптарының өзі- не бағынуын талап етті. Алайда патша әкімдерімен құпия байланыста болған манаптар оған мойынсұн- бады. Кенесары бағынудан бас тартқан қырғыздарға шабуыл жасады. Өз жақтастары ішіндегі опасыздық салдарынан Кенесары мен інісі Наурызбай дұшпан- дарының қолына түседі. Кенесары айуандықпен өлтіріледі. Жаулары оның басын кесіп алып, орыс әкімшілігіне жібереді. Князь Горчаков Кенесарының басын Батыс Сібір бас басқармасындағы «Кенесары бүлігі туралы» іске қосып сақтауға бұйрық береді. [4] Қорытындылай келе Кенесарының қызметі рулық араздықты жою қазақ халқының Абылай тұсындағы жерін сақтап қалу, отарлау саясатын тоқтату және қа- зақтардың әдеттегі құқығына елеулі өзгерістер енгізу арқылы қуатты мелекетке айналдыруға тырысты. Кенесары бастаған халық көтерілісінің ауқымы кең болды, ол 18 ғ. соңы мен 19 ғ. басындағы азаттық жолындағы өзге қозғалыстардан қазақ рулары көп қоныстанған негізгі аудандарды қамтуымен ерекше- ленеді. Кенесары мемлекет құрылымына көп көңіл бөлді, елді басқаруда жаңа құрылымдар мен ережелер ен- гізді, сонымен бірге істен шығарылған құрылымдар- ды қайта қалпына келтірді. Әскер қатарында қатаң тәртіп орнатты. Әскерді ұзақ дала соғыстарына бей- імдеу үшін мыңдықтар мен жүздіктерге бөліп басқа- ру құрылымын құрды. Ол қажет ақпараттарды жет- кізіп тұратын тыңшыларына да сүйенді, саяси күрес пен дипломатияның тиімді әдістерін қолданды. Мем- лекеттің ішкі саясатын хан өзі қатаң бақылауға алды, ру аралық қақтығыстардың жолын кесті. ӘДЕБИЕТ 1. Қозыбаев М. Хан Кене немесе Кенесары Қасымұлы// Жамантаев К. Абылай. – Алматы, 1993. – 102–116 б. 2. Бекмаханов Е. Кенесары Қасымов бастаған азат- тық қозғалыс. Кенесары көтерлісінің қозғаушы күштері //Бекмаханов Е. Қазақстан ХІХ ғасырдың 20-40 жылда- рында. – Алматы, 1994, – 222–295 б. 3. Әбдіров М. Кенесары және қазақтар // Жаманта- ев К. Абылай. – Алматы, 1993. –120–125 б. 4. Кенесарыұлы А. Кенесары және Сыздық сұлтан- дар. – Алматы: – Жалын, 1992, – 48 б. 5. Маданов Х. Қазақстандағы Кенесары Қасымұлы бастаған ұлт-азаттық қозғалыс //Маданов Х. Қазақ халқының арғы-бергі тарихы. – Алматы, 1995 109–114 б. 6. Қайырбеков Ғ. Кешегі өткен кенекең//Жаманта- ев К. Абылай. – Алматы, 1993. –126– 36 б. Қазіргі білім мектепте, колледжде, ЖОО-да 7 «ХХІ ғасыр – психология ғасыры» – деп А.Эйн- штейн бекер айтпаған. Бүгінгі таңда егеменді еліміздің алға қойған негізгі мақсат-міндеттерінің бірегейі – білікті, білімді және еңбекке қабілетті тұлға қалыптастыру болып табылады. Мектеп – білім беру ордасы. Ондағы әрбір ұс- таз жоғары білімді және де әрбір мұғалімнің өзіне лайықты атқаратын міндеттері бекітілген. Мысалы, мұғаліммен ата-аналар, мұғаліммен оқушы, мұғалім- мен мұғалім арасындағы қарым-қатынастарда көпте- ген мәселелер бар. Осы орайда дұрыс коммуникация құруды үйрену ұлттық психологиялық нақыштағы туындылардан шеберлікпен пайдалана білу тәсілі қазіргілерге өнеге деп ойлаймын. Біз, бір сөз арқылы ғана неше түрлі ойымызды сыртқа білдіре аламыз. Баланың маңайындағы сөй- лейтін сөздерімізде әдепті, сұлу болуға тиісті. Ата ана қатал болса, бала да қатал, ата ана жұмсақ болса бала да жұмсақ. Мінез тәрбиесі... жан иесіне тиісті азық беріп, сол жан иесінің дұрыс өсуіне көмек көрсету деген сөз. Адамның өзін-өзі тексеруі оның жан тұрмысының өркендеуіне, түзу жолға түсуіне, бірінші шарт. Қа- зақтың қаны бір, жаны бір жолбасшысы – мұғалім... Ұстазының табансыздығын сезген бала мен ата ана оны сыйлаудан, тілін алудан қалатыны сөзсіз. Осын- дай майда-шүйде деп санайтын қызметтер психолог- тың міндетіне кіріп кеткенінде байқамай қалғандай- мыз. Өзімізден мықты ұрпақ тәрбиелейік! Психолог қоғамның барлық өкіліне қызмет етеді, ол үшін тіл, дін, нәсіл маңызды емес. Басты мақсат, жаны күйзелген, қиын жағдайға тап болған жанға көмек қолын созу. «Ұстаз сабақты түсіндірумен емес, шәкіртінің жүрек лүпілін түсіне білуімен есінде мәңгіге қалады» дегендей әр баланың, психолог құзыреттілігіндегі әр адамның жан дүниесін түсініп, яғни оның жаны мен тәніне қауіпті нәрселерден сақтандырып, жүрегіне із- гілікті ұялату басты міндетіміз деп ойлаймын. «Мейірімділік – тәні де, жаны да жаралы адам- ның дертіне дауа бола білу, мейірімділік – жәбір көрген жанға көмек көрсету, жылағанды жұбату» деп, осы ұғымға ерекше сипаттама берген Шәкәрім атамызбен келіспеске болмас. Әр адам бір-біріне осындай ақ ниетті пәк жүрегімен қараса, ешқашан- да өмірдің қиын жағдайына тап болған, зорлық-зом- былыққа ұшыраған, рухани жағдайы құлдыраған адамдар болмас еді. Сонымен психологиялық қызметтің кеңес беру бағыттарын атап өтсек: – білім алушыларға, ата-аналар мен педагогтерге олардың сұранысы кеңес беру; – балаларға, ата-аналар мен педагогтерге жеке тұлғалық, кәсіптік өзін-өзі айқындау проблемалары және қоршаған ортамен өзара қарым-қатынастар бой- ынша жеке және топпен кеңес жүргізу; – эмоционалды күйзелістік жағдайдағы оқушы- ларға психологиялық қолдау көрсету; – тұлғааралық және топаралық жанжалдарды ше- шуде делдалдық жұмыстарды ұйымдастыру; – білім беру жүйесінде және әлеуметтік ортада психологиялық кеңес берудің ең көп қолданатын са- ласы, мектеп оқушыларына және олардың ата-анала- рына кеңестер беріледі. – баланың психологиялық дамуын шешу мәселесі бойынша. Психологиялық қызметте кеңес беру бағыты бой- ынша қызметтердің қатарына оқу-тәрбие мекеме- лерінің әкімшілігіне, мұғалімдерге, тәрбиешілерге, ата-аналарға, мастерлерге балаларды оқыту, тәрби- елеу және бірлесіп жұмыс істеу мәселесі бойынша кеңестер береді. Сонымен қатар балалардың ересек- термен және құрбыларымен өзара қарым-қатынас, өз- өзін тәрбиелеу мен т.б. мәселелері бойынша да көмек қолын созады. Жеке және топтық кеңес беру арқылы педгогикалық кеңестерге, әдістемелік бірлестіктерге, жалпы мектептік, сыныптық ата-аналар жиналысына қатысып, дәріс оқу арқылы педагогтардың, ата-ана- лардың, мастерлердің, қоғамдық өкілдердің психоло- гиялық мәдениетінің жоғарылауына септігін тигізеді. Мың түрлі мінезден қорықпай, оларды зерттеп, біліп, талмай еңбектеніп, жан-жақты ізденіп, өзін-өзі жетілдіріп жүретін ерекше мамандық иелері – пси- хологтар. Олар әр адамның сүйіспеншілігін – таза жүрегімен, мінсіз ақылымен, адал еңбегімен жаулап алып, жақсы өмір сүруіне, өмірге позитивті қарауына барынша атсалысып келеді. Мектептегі психологиялық қызметті ұйымдастыру ЖУМАБАЕВА ГУЛИМ НУРЛАНХАНОВНА, «Сарыбастау орта мектебі» КММ педагог-психологы. Алматы облысы, Жамбыл ауданы 8 Современное образование в школе, колледже и ВУЗ-е Касым-Жомарт Тоқаев педагогтердің еңбегін жоға- ры бағалап, олардың Қазақстанның дамуына қосқан үлесін ерекше атап өтеді. Республикалық педагогтар съезінде ол былай деді: «Ұлт ұстазы Ахмет Байтұрсынұлының: «Ха- лықтың тұрмысын жақсарту балаларды оқыту ісінен басталады» деген сөзі бүгінгі күні аса өзекті. Білім мен ғылым – табысқа жетудің басты кілті. Сондықтан да педагогтар қауымына аса жоғары жауапкершілік жүктеледі.» Қазақстан Республикасының «Білім беру туралы» заңында ұлттық және жалпы азаматтық құқықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамдарды қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім беру және жеке адамның шығармашылық, рухани күш-қуатын жетілдіру, жеке тұлғаның жан-жақты толысуына жағдай жасай оты- рып, зерделі азамат даярлау міндеті көзделген. Жаңа білім алу үрдісі оқытушы мен оқушыға шығармашылықпен жұмыс жасауға итермелейді, се- бебі оқушы білімді өздігінен іздену арқылы алу ке- рек болса, мұғалім оқушының білім алуына себептер, жағдайлар тудыру керек. Ол үшін мұғалімнің сабақты жан-жақты дайындауы қажет, сабақ үстінде қандай болмасын оқушы тарапынан әртүрлі сұрақтар туын- дау мүмкін сол жерде мұғалім қажетті бағдар беріп жіберуіне тура келеді. Сонымен казіргі заман талабына сай мұғалім «білім бұлағы» емес, «білім бұлағына» жеткізуші, яғни білім алу жетекшісі болуы тиіс. Осы кезде мұғалімнің талапқа сай оқушының білім алу белсен- ділігін жоғарылату мақсатында жаңа технологиялар- ды менгеру қажеттілігі туындап отыр. Оқушылардың танымдық қызығушылығын артты- руға бағытталған технологияларға сын тұрғысынан ойлау, жобалау, проблема туғызу, дебат, ұжымдық қарым-қатынаста оқыту жатады. Қызығушылық деп – оқушының бір нәрсеге зейін қоюын, кейбір заттар мен құбылыстарды танып білуге ұмтылуын айтамыз. Сабақта интерактивті тақта қолдану сабақ үрдісін тиімді қолданумен қатар оқушылардың сабақты жақ- сы меңгеруіне, үнемделген уақыт оқушылардың өз бетінше білім алуына себеп болады. Өз бетінше білім алу – білім сапасын көтерудің бірден бір жолы екенін естен шығармау қажет. Мұғалімнің алдындағы мақсат оқушының оқуға ынтасын көтеру, қызығушылығын арттыру, бұл білім сапасын көтеру деген сөз. Сабақты құру негізі оқушы- лардың жұмысын ұйымдастыру. Бұл сабақтың маңы- зын және әдісін анықтайды. Сондықтан таңдалған әдіс сабақ барысының тиімділігін көрсетеді. Сабақ барысында әртүрлі әдіс-тәсілдерді қолдану кезінде оқушылардың жеке қабілеттерін, білім алу деңгейін тыс қалдырмау қажет. Қиын шығармашылық тапсырмаларды тек қабілеті жоғары оқушыларға беру керек. Оқушылар сабақ меңгеру барысында әртүрлі іс-әрекет жасайды: мұғалімді тыңдайды, оқулықты оқып, қосымша әдебиетпен, картамен жұмыс жасай- ды, сарамандық тапсырмаларды орындайды. Жоғары- да аталған әр іс-әрекет бөлек психикалық үрдіске жа- тады: жады, қабылдау, ойлау, ойша бейнелеу. Аталған процестер ішінде ойлау ең негізгі болып табылады. Ойлау мен жады арасында тығыз байланыс бар. Ой елегінен өткен материал жадыда жақсы сақталады. Ойлау басқа да танымдық әрекеттерге әсерін тигізеді. Оқушының танымдық іс-әрекетін белсендіру де- геніміз – ол ойлау қабілетін белсендіру деп айтуға болады. Оқушыға оқу барысында тек берілген та- нымдық тапсырмаларды орындау әдістерін үйрету ғана емес, сол тапсырмаларды өздігінен орындауға ынталандыру қажет. Оқушылардың оқуға деген ын- тасы мен қызығушылығын арттыру казіргі заманғы мектептің басты талабы. Әр сабақ тақырыптан басталады, тақырыпты жай ауызша мәлімдеу керек емес, тақырып айтпас бұрын қызығушылығын арттыру керек, өтетін тақырыптың маңыздылығын, бұрын өткен сабақпен байланысын көрсету маңызды. Оқушы тақырыптың маңызын түсіну барысында игеруге талпыныс жасау керек, әр сабақтың басты міндеті – білім алушының танымдық құзырлылығын дамыту. Ол үшін мыналарды ескеру қажет: ГЕОГРАФИЯ ПӘНІН ОҚЫТУ БАРЫСЫНДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ ТАНЫМДЫҚ БЕЛСЕНДІЛІГІН АРТТЫРУ ЖОЛДАРЫ ОЖАНОВА КУРАЛАЙ БОЛАТОВНА, Абай облысы білім басқармасының Семей қаласы білім бөлімінің «No 16 Төлеубай Аманов атындағы жалпы орта білім беретін мектебі» КММ география пәнінің мұғалімі, педагог-зерттеуші. Абай облысы, Семей қаласы Қазіргі білім мектепте, колледжде, ЖОО-да 9 – оқушының материалды қабылдау ерекшелігін ескеру; – оқыту үрдісіндегі еркіндік; – оқушының тұлғалық қасиетін қалыптастыру; – жеке дара оқыту үрдісін ұйымдастыру. Танымдық қабілетті арттырудың жолдары: – ақпаратты өмірмен ұштастыру, байланыстыру; – мәселелік жағдаятты туғызу; – әдеби, ғылыми-көпшілік әдебиеттерді қолдана білу; – салыстыру, талдау, жинақтауды үйрету. Әр пәннің оқушыларға берер танымдық тәрби- есі мол десек, соның ішінде география пәнінің де оқушылардың ақыл-ой, танымдық қабілетін дамы- туға мүмкіндігі зор. Оқушыларға танымдық тәрбие берудің алғашқы баспалдағы деп оқытудағы сана- лылық принципін атауға болады, себебі табиғатты, сыртқы қоршаған ортаны, оқыту барысында тәрби- елік міндеттердің де шешілетіні белгілі. Табиғат құбылыстарының, қоғамдық-әлеуметтік өмірдің мәнін, заңдылықтарын терең түсінудегі өзді- гінен өзінің білім дағдылары мен іскерлігін жетіл- дірудегі оқушының әрбір қадамы оның дүниетаны- мын кеңейте түседі. Географияны оқыту барысында оқушылардың та- нымдық қызметін белсендіу – білім мазмұнын терең- детеді, қоғамдық әлеуметтік өмір мен ғылым-білімді ұштастыра келіп шәкірттің дүниетанымын кеңейтеді, өзінше ой-пікір түйіндеуге үйретеді. Оқушының таным белсенділігі оның білімге де- ген қабілетін сипаттайды. Ал басқа қабілет-қасиет- тері іс-әрекет барысында айқындалып дамиды. Тиісті жағдай, мүмкіндік болмаса белсенділік те өркен жая алмайды. Сондықтан да белсенділікті арттыратын әдістерді мейілінше дамыту тәжірибелік іс-әрекет- тің өркендеуіне, ақыл-ойға қозғау салады. Мұның өзі білім сапасын көтерумен қатар оны өмірде пайдала- нудың жолын кеңейтеді. Алдымызға қойған мәселенің басты мақсаты – оқушылардың таным белсенділігін, ойлау қабілетін сабақ үстінде және сабақтан тыс уақыттарда артты- ру, өз бетінше еңбектене білуге дағдыландыру. Жеке оқушының таным белсенділігін арттыра түсуге бола- ды. Нәтижесінде: 1. Оқушылардың таным деңгейі кеңейе түседі. 2. Оларға қиын, түсініксіз болып көрінетін тақы- рыптың өзіне бейімділік белсенділігі артады. Қазіргі заман мұғалімінен тек өз пәнінің білгірі болу емес, жаңалыққа жаны құмар, оқытудың жаңа технологияларын шебер меңгерген, білімі мен білі- гі жоғары тұлға болу, ақпараттық сауаттылық талап етіледі. Қазіргі таңда оқыту үрдісінің интерактивті әдіс-тәсілдері өте көп. Педагогикалық ғылым мен озық тәжірибенің бүгінгі даму деңгейінде белгілі болған оқыту әдіс-тәсілдерінің бәрін де еркін игеріп, нақтылы жағдайға орай ең тиімдісін таңдап алу және оларды түрлендіре үйлесімді, әрі шығармашылықпен қолдану – сабақтың сәтті өтуінің кепілі. Әрбір сабақ – мұғалімнің шығармашылық жұмы- сы. Сондықтан да әр сабақты оқушының есінде қала- тындай етіп түрлендіріп отырған жөн. Қазіргі ғылым мен техниканың дамыған заманында оқушылардың білім деңгейін тереңдету, ғылыми тұрғыда дамыту, өз бетімен жұмыс істеуге дағдыландыру, ойлау қабілетін дамыту, сөйлеу шеберліктерін арттыру, өз беттерімен ізденушіліктерін, ақпараттық құралдарды іздестіру және оны пайдалана білу мақсатында жаңа техноло- гия әдістерін тиімді пайдалану – ұстаз шеберлігінің белгісі. Білім – теңіз, оның тереңіне құпиясын аша алатын- дар ғана бойлай алады. Ондай адамдарды дайындай- тын, білім беретін, бала жанының бағбаны – мұғалім. Мұғалім білімді оқушы санасына сабақ арқылы жеткізеді. «Білім беру – табиғат пен қоғам жайында ғылымда жинақталған білім жүйесін жеке адамның меңгеруі және оны өмірде тиімді етіп қолдана білуі» – дейді, Ж. Қоянбаев. Ендеше келер ұрпаққа тәрбие мен білім берудің, білім сапасын жақсартудың бірден-бір жолы – жаңа технологияларды қолдану. ХХІ ғасырдың жан-жақты зерделі, дарынды, талантты адамын қалыптастыру бағытындағы білім беру мәселесі мемлекетіміздің басты назарында. 10 Современное образование в школе, колледже и ВУЗ-е Қазіргі уақытта ақпараттандырудың рөлі анықта- лып, адамзаттың ақпараттық процестердің жаһан- дану дәуіріне кіру фактісі расталып жатқанда, білім беру жаңа ұрпақ стандарттарына көшу сатысында. Тек соңғы онжылдықта ғана жаңа ақпараттық тех- нологиялар барлық жерде қолданыла бастады: Ин- тернет, ұялы байланыс, цифрлық технологиялар. Со- нымен бірге әзірленіп жатқан білім беру стандарты қазіргі жаһандық, үнемі өзгеріп отыратын әлемнің сын-қатерлеріне жауап болуы керек. Барлық жаңа технологиялық прогресті балалар ерекше қуанышпен қарсы алады. Сондықтан оқушы- лардың жеке тұлғасын мақсатты түрде дамыту үшін олардың ізденімпаздығы мен жоғары танымдық белсенділігін пайдалану өте маңызды. Мұғалімнің жетекшілігімен жүргізілетін сабақтарда мектеп оқушылары оқу мақсаттарында компьютерлік техно- логияны қолдануды үйренеді, білім беру мәселелерін шешу үшін ақпарат алу жолдарын меңгереді, содан кейін кең ауқымды мәселелерді шешеді, оқуды өмір бойы жалғастыруға мүмкіндік беретін дағдыларды меңгереді. Дегенмен, қазіргі уақытта компьютерлік техноло- гияларды оқу процесінде, оның ішінде биологияда пайдалану ережеден гөрі ерекшелік болып табылады. Сонымен қатар, соңғы жылдары оқушылардың жал- пы жаратылыстануға, оның ішінде биологияға деген қызығушылықтары төмендегенін мойындау керек, бұл мектептегі білім беру мәселелерінің бірі болып табылады. Соңғы жылдары биологияны оқытуда пайда болған келеңсіз өзгерістердің себептері бағдарлама- лық материалдың күрделене түсуімен және оны иге- руге арналған оқу уақытының қысқаруымен, сонымен қатар оқу үдерісінің арнайы құрал-жабдықтармен жеткіліксіз қамтамасыз етілуімен байланысты. Педагогикалық қызметтің мақсаты қазіргі за- манғы білім беру технологияларын енгізу және ин- теграциялау арқылы білім сапасын арттыруға бағыт- талған, бұл ретте ақпараттық технологиялар жетекші орын алады. Биологияны оқыту саласында алға қойылған мақсатқа жету үшін келесі міндеттер белгіленді: – биологияны оқытудың компьютерлендірілген әдістерін құрудың негізгі принциптері мен әдісте- мелік тәсілдерін қарастыру; – ақпараттық-компьютерлік технологияларды қолдануды медициналық және оқу үдерісінің жағдай- ларына бейімдеу; – ақпаратқа баса назар аудара отырып, студент- тердің негізгі құзыреттіліктерін қалыптастыруға жағдай жасау; – денсаулықты сақтайтын оқу ортасын құруға ықпал ету. Оқыту процесінде компьютерлік технологиялар- ды қолдану: оқу материалын тиімді меңгеруге ықпал етеді; оқу үдерісін жан-жақты және қызықты етуге, тұлғаның дамуына көмектеседі; оқыту құралдары мен әдістерін таңдау және енгізуде мұғалімнің мүм- кіндіктерін түбегейлі кеңейтуге мүмкіндік береді; оқушының шығармашылық қабілеттерін жүзеге асы- руына үлкен мүмкіндіктер береді. Б